Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ở trường THPT Nam Đàn 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:57

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ở trường THPT Nam Đàn 2" nhằm xây dựng được cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn dựa trên các luận cứ khoa học khách quan về khả năng ứng dựng môn hình SWOT trong dạy học nói chung và đối với bộ môn Địa lí nói riêng; Xây dựng quy trình hoàn thiện để tổ chức dạy học theo mô hình SWOT trong môn Địa lí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ở trường THPT Nam Đàn 2

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN Đề tài SỬ DỤNG MÔ HÌNH SWOT TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG THPT NAM ĐÀN 2 Lĩnh vực: Địa lý Năm học: 2023 – 2024
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT NAM ĐÀN 2 SÁNG KIẾN Đề tài SỬ DỤNG MÔ HÌNH SWOT TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG THPT NAM ĐÀN 2 Lĩnh vực: Địa lý Nhóm tác giả: Trần Đức Cƣờng Nguyễn Thị Hồng Xuân Đặng Thị Sƣơng. Đơn vị : Trƣờng THPT Nam Đàn 2. Số điện thoại : 0915454768 Năm học: 2023 – 2024
MỤC LỤC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................................. 1 2. Nhiệm vụ của đề tài ......................................................................................................... 2 3. Mục tiêu của đề tài .......................................................................................................... 2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................................. 3 4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết ............................................................................... 3 4.2. Phƣơng pháp điều tra thực tiễn ..................................................................................... 3 4.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................. 3 5. Đối tƣợng nghiên cứu ...................................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu và áp dụng ...................................................................................... 3 7. Tính mới của đề tài .......................................................................................................... 4 8. Hƣớng phát triển và mở rộng của đề tài .......................................................................... 4 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ............................................................................ 6 Chƣơng I .Cơ sở lý luận của dạy học theo mô hình SWOT ................................................ 6 1. Khái niệm về mô hình SWOT ......................................................................................... 6 2. Lịch sử ra đời của mô hình SWOT.................................................................................. 6 3. Các lĩnh vực ứng dụng của mô hình SWOT ................................................................... 7 Chƣơng II. Cơ sở thực tiễn của dạy học theo mô hình SWOT ........................................... 7 1. Thực trạng về đổi mới PPDH ở trƣờng THPT Nam Đàn 2 ............................................. 7 1.2. Những giải pháp để tiến hành đổi mới PPDH .............................................................. 9 1.3.1. Đối với đội ngũ giáo viên. ......................................................................................... 9 1.3.2. Đối với tổ chuyên môn: ............................................................................................. 9 1.3.3. Đối với lãnh đạo nhà trƣờng: ..................................................................................... 9 2. Khả năng ứng dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ............................................ 10 2.1. Đặc trƣng của bộ môn Địa lí ...................................................................................... 10 2.2. Khả năng ứng dụng của mô hình SWOT trong dạy học Địa lí .................................. 11 3. Địa chỉ những chủ đề/bài học có thể dạy học theo mô hình SWOT ở môn Địa lí 12 ... 12 4. Những điều kiện cần thiết để tổ chức dạy học theo mô hình SWOT ............................ 14 Chƣơng III . Quy trình xây dựng bài học theo mô hình SWOT........................................ 15
1. Sơ đồ tổng quát xây dựng bài học theo mô hình SWOT ............................................... 15 2.1. Giai đoạn chuẩn bị (thể hiện vai trò-năng lực của GV) ............................................. 15 2.1.1. Mục đích, ý nghĩa .................................................................................................... 15 2.1.2. Các bƣớc thực hiện .................................................................................................. 15 2.2. Giai đoạn triển khai thực hiện ( Học sinh đóng vai trò trung tâm – GV đóng vai trò kết nối) ............................................................................................................................... 20 2.2.1. Mục đích, ý nghĩa. ................................................................................................... 20 2.2.2. Các bƣớc thực hiện .................................................................................................. 20 2.3. Giai đoạn kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập của học sinh: ................................... 24 2.3.1. Mục đích, ý nghĩa .................................................................................................... 24 2.3.2. Các bƣớc thực hiện .................................................................................................. 24 3. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. ................................... 25 3.1. Mục đích khảo sát. ...................................................................................................... 25 3.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát. ........................................................................... 25 3.2.1. Nội dung khảo sát. ................................................................................................... 25 3.2.2. Phƣơng pháp khảo sát và thang đánh giá. ............................................................... 26 3.3. Đối tƣợng khảo sát...................................................................................................... 26 3.4. Kết quả khảo sát của chúng tôi về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất: ................................................................................................................................... 26 3.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất ................................................................ 26 3.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất. ................................................................... 28 Chƣơng IV. Giáo án minh họa về PP dạy học theo mô hình SWOT ................................ 29 CHƢƠNG V. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................................... 43 1. Mục tiêu thực nghiệm .................................................................................................... 43 2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ................................................................................ 43 3. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm .................................................................................... 43 4. Đối tƣợng thực nghiệm .................................................................................................. 43 5. Thời gian thực nghiệm................................................................................................... 44 6. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................................... 44 7. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................ 44 7.1. Kết quả định tính ........................................................................................................ 44
7.2. Kết quả định lƣợng ..................................................................................................... 45 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................... 48 1. Kết luận chung ............................................................................................................... 48 1.1.Về quan niệm dạy học: ................................................................................................ 48 1.2.Về vai trò của giáo viên và học sinh: .......................................................................... 48 1.3.Về cách thức dạy và cách thức học: ............................................................................ 49 1.4.Về kiểm tra, đánh giá học sinh: ................................................................................... 49 2. Một số kiến nghị ............................................................................................................ 49 2.1.Đối với giáo viên và cán bộ quản lý: ........................................................................... 50 2.2.Đổi với cấp quản lý: .................................................................................................... 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................................
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ THPT Trung học phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh GD Giáo dục HĐTN Hoạt động trải nghiệm TW Trung ƣơng NQ Nghị quyết CBQL Cán bộ quản lý HĐGD Hoạt động giáo dục CBGV Cán bộ giáo viên GDPT Giáo dục phổ thông DH Dạy học PP Phƣơng pháp PPDH Phƣơng pháp dạy học ĐDDH Đồ dùng dạy học
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Để thực hiện thành công đổi mới Mục tiêu, Chƣơng trình, sách giáo khoa thì trọng tâm cốt lõi là phải đổi mới phƣơng pháp dạy học. Xuất phát từ quan điểm đó, trong những năm gần đây, các quan điểm dạy học đã thay đổi một cách mạnh mẽ, chuyển từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của ngƣời học. Đó là sự đổi mới cả về cách dạy và cách học, từ chỗ học sinh chỉ lắng nghe, ghi chép, học thuộc, nhớ nhiều và lặp lại sang hình thành phƣơng pháp học mới năng động hơn, mang tính vận dụng, thích nghi, giải quyết vấn đề, tƣ duy độc lập và sáng tạo. Để thực hiện đƣợc điều đó cần phải đổi mới mạnh mẽ cả kĩ thuật dạy học và PPDH, áp dụng công nghệ thông tin, công cụ trực tuyến để tìm kiếm, xử lý thông tin, giải quyết các vấn đề liên quan đến thực tiễn cuộc sống và xa hơn có thể là thay đổi mô hình, phƣơng thức dạy học. Trong vòng vài thập kỷ trở lại đây, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ đã thay đổi hoàn toàn cách giáo dục truyền thống trên toàn thế giới, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy, mang lại những trải nghiệm sáng tạo cho cả ngƣời dạy và ngƣời học. Sự phát triển của công nghệ đã tạo ra một cuộc “Cách mạng Giáo dục” làm thay đổi toàn diện nền giáo dục của các nƣớc, tạo ra các xu hƣớng giáo dục hiện đại. Trong bối cảnh đó, việc đổi mới Chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Địa lí ngoài việc hình thành tri thức, rèn luyện các kĩ năng và giáo dục tƣ tƣởng tình cảm cho học sinh còn cần phải phát triển đƣợc các năng lực, khả năng tƣ duy, sáng tạo và đặc biệt là khả năng giải quyết vấn đề của học sinh. Do đó việc lựa chọn và sử dụng PPDH đối với từng đơn vị kiến thức, từng đối tƣợng học sinh sẽ ảnh hƣởng rất lớn tới kết quả dạy và học. Mỗi PPDH đều có những ƣu điểm và hạn chế và chỉ phù hợp với mỗi đơn vị kiến thức và đối tƣợng học sinh nhất định. Trong khi đó việc tiếp cận PPDH tiên tiến của phần lớn giáo viên vẫn còn hạn chế, chƣa thật sự hiểu hết đƣợc những ƣu điểm của các PPDH tiến tiến mang lại cùng với tâm lí ngại thay đổi đã phần nào ảnh hƣởng tới chất lƣợng giáo dục của môn học. Mặt khác, phần lớn giáo viên dù đã nỗ lực đổi mới và áp dụng các PPDH vào dạy học nhƣng nhìn chung vẫn còn tƣ duy bó buộc trong những khuôn mẫu có sẵn về các PPDH đã đƣợc học trong các trƣờng sƣ phạm hoặc đƣợc tiếp thu qua các các đợt tập huấn mà chƣa có sự đột phá, chƣa dám thay đổi cách nghĩ, cách dạy, cách tiếp cận bài học vƣợt ra ngoài những khuôn mẫu đã có sẵn đó. Qua nghiên cứu về các mô hình dạy học hiện đại nói chung và mô hình SWOT nói riêng tôi thấy mô hình SWOT có thể áp dụng đƣợc đối với môn Địa lí góp phần phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, đồng thời đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục nhƣ Đảng, Nhà nƣớc và ngành Giáo dục đặt ra. 1
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn vấn đề: “Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ở trường THPT Nam Đàn 2” làm đề tài nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm. 2. Nhiệm vụ của đề tài - Phân tích bản chất và đặc điểm của mô hình SWOT. - Phân tích khả năng ứng dụng của mô hình SWOT trong dạy học nói chung và trong dạy học môn Địa lí nói riêng. - Phân tích ƣu điểm và nhƣợc điểm của mô hình SWOT trong dạy học môn Địa lí cấp THPT. - Xác định đƣợc các chủ đề/ bài học trong môn Địa lí có thể dạy học bằng mô hình SWOT. - Xây dựng quy trình để tổ chức thực hiện dạy học theo mô hình SWOT. - Thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá tính hiệu quả của mô hình SWOT trong dạy học Địa lí. 3. Mục tiêu của đề tài Đề tài “Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ở trường THPT Nam Đàn 2” nhằm giải quyết các vấn đề sau: - Xây dựng đƣợc cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn dựa trên các luận cứ khoa học khách quan về khả năng ứng dựng môn hình SWOT trong dạy học nói chung và đối với bộ môn Địa lí nói riêng. - Xây dựng quy trình hoàn thiện để tổ chức dạy học theo mô hình SWOT trong môn Địa lí. - Đánh giá khách quan tính hiệu quả của mô hình SWOT đối với môn Địa lí. - Thông qua việc sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh, cụ thể nhƣ sau: + Những năng lực chung: Tự học, giải quyết vấn đề, sáng tạo, giao tiếp, hợp tác. sử dụng công nghệ thông tin… + Những năng lực địa lí: Năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian. Năng lực giải thích các hiện tƣợng và quá trình địa lí. Năng lực sử dụng công cụ của Địa lí học. Năng lực thu thập, xử lí và truyền đạt thông tin địa lí. Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn. - Rèn luyện cho học sinh cách đánh giá và giải quyết một vấn đề dƣới lăng kính khoa học. - Nâng cao chất lƣợng dạy - học môn Địa lí ở trƣờng THPT Nam Đàn 2 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để hoàn thành tốt đề tài này, chúng tôi đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học nhƣ sau. 4.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết + Nghiên cứu các tài liệu, các báo cáo khoa học về mô hình SWOT. + Nghiên cứu sách giáo khoa, các tài liệu tập huấn về phƣơng pháp, kỹ thuật dạy học tích cực. + Nghiên cứu khả năng áp dụng của mô hình SWOT trong dạy học nói chung và dạy học môn Địa lí nói riêng. 4.2. Phƣơng pháp điều tra thực tiễn + Khảo sát mức độ hứng thú của học sinh trong việc tiếp cận bài học bằng các phƣơng pháp dạy học hiện đại. + Khảo sát ý kiến giáo viên giảng dạy môn địa lí về việc đổi mới PPDH trong bộ môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực của học sinh. + Khảo sát, đánh giá những những thuận lợi, khó khăn khi triển khai một PPDH mới vào thực tiễn của đơn vị. 4.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá kết quả về tính khoa học, tính thực tiễn và khả thi của quy trình, giải pháp đƣợc đề xuất trong đề tài. Trong quá trình thực hiện đề tài tôi đã tiến hành tổ chức thực nghiệm ở một số lớp 12 ở trƣờng THPT Nam Đàn 2 trong năm học 2023 – 2024 đồng thời cho kiểm tra thử và so sánh kết quả với lớp đối chứng với lớp thực nghiệm để đánh giá khách quan tính khả thi và hiệu quả của đề tài. 5. Đối tƣợng nghiên cứu - Chủ thể nghiên cứu là hệ thống cơ sở lý luận về khái niệm, bản chất, quy trình xây dựng và giải pháp tổ chức thực hiện dạy học theo mô hình SWOT. - Khách thể nghiên cứu của đề tài là học sinh khối 12 Trƣờng THPT Nam Đàn 2 gồm các lớp 12C5 và 12C6. 6. Phạm vi nghiên cứu và áp dụng - Bản chất của mô hình SWOT là một mô hình kinh điển đƣợc sử dụng trong lĩnh vực kinh doanh của các doanh nghiệp. Nhƣng hiện nay mô hình này đƣợc sử dụng phổ biến trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau và đƣợc xem là một công cụ hữu hiệu cho các nhà quản lý nhƣ lĩnh vực Maketing, lĩnh vực quản lý đô thị, lĩnh vực quản lý hành chính, quản lý giáo dục ...và có khả năng áp dụng vào dạy học. Chính vì vậy, có thể nói mô hình SWOT có phạm vi nghiên cứu và khả năng áp dụng rất rộng. 3
- Khi sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí có thể áp dụng cho cấp THCS và cấp THPT. Tuy nhiên để nâng cao tính khả thi và hiệu quả của mô hình SWOT trong dạy học Địa lí thì giới hạn đề tài này phù hợp hơn đối với cấp THPT. - Giới hạn và khả năng áp dụng cụ thể của đề tài + Đề tài đƣợc xây dựng để áp dụng dạy học phần Địa lí dân cƣ, địa lí các ngành kinh tế, địa lí các vùng kinh tế, chƣơng trình địa lí 12, chƣơng trình chuẩn. + Phạm vị áp dụng trực tiếp là học sinh khối 12, trƣờng THPT Nam Đàn 2 – Huyện Nam Đàn – Tỉnh Nghệ An. 7. Tính mới của đề tài - Nhƣ đã phân tích ở trên, về bản chất mô hình SWOT đƣợc xây dựng để phục vụ cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất và kinh doanh. Chính vì vậy, khi áp dụng mô hình này vào dạy học môn Địa lí là hoàn toàn mới mẻ nếu không muốn nói là mạo hiểm. Tuy nhiên, dƣới sự nghiên cứu thận trọng, đánh giá khách quan dƣới lăng kính biện luận khoa học. trách nhiệm của ngƣời thầy trƣớc học trò thì mô hình SWOT hoàn toàn có thể áp dụng có hiệu quả trong dạy học địa lí. - Đề tài đã góp phần xây dựng đƣợc phƣơng pháp luận khoa học về quy trình tổ chức dạy học theo mô hình SWOT. - Phân tích đƣợc những ƣu điểm và hạn chế khi sử dụng mô hình SWOT kết hợp với các PPDH hiện đại trong thực tiễn. - Những kết luận của đề tài đều dựa trên các minh chứng khoa học nên có giá trị tham khảo cao. - Mô hình SWOT trong dạy học không thể tồn tại độc lập mà phải kết hợp với các PPDH khác. Khi kết hợp mô hình SWOT với từng PPDH khác nhau sẽ cho ra kết quả khác nhau. Do đó tùy từng đối tƣợng học sinh, tùy từng bài học mà giáo viên có thể cân nhắc khi sử dụng PPDH kết hợp sao cho hiệu quả nhất. - Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học sẽ góp phần tạo nên sự chuyển biến mạnh mẽ về tƣ duy và quan niệm trong dạy học địa lí. - Đề tài“Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí ở trường THPT Nam Đàn 2” có thể đáp ứng đƣợc tính lâu dài của ngành vì phù hợp với mục tiêu, nội dung và PPDH mà chƣơng trình đổi mới môn Địa lí đang xây dựng. 8. Hƣớng phát triển và mở rộng của đề tài - Đối với các nhà quản lý giáo dục: Về bản chất thì mô hình SWOT là mô hình đƣợc xây dựng để phục vụ cho các doanh nghiệp kinh doanh, nhƣng giá trị và tính hiệu quả của nó vƣợt ra ngoài phạm vi áp dụng ban đầu mà đã lan tỏa đến rất nhiều lĩnh vực khác, trong đó có giáo dục. Chính vì vậy, các nhà quản lý giáo dục có thể 4
sử dụng mô hình này để phân tích, đánh giá thực trạng của ngành giáo dục và đề ra những giải pháp, chiến lực phát triển phù hợp. - Đối với bộ môn địa lí: Khi sử dụng mô hình SWOT trong dạy học không làm biến dạng các PPDH vốn có mà ngƣợc lại, khi kết hợp mô hình SWOT với các PPDH hiện đại sẽ có tác dụng bổ trợ nhau, góp phần khắc phục đƣợc nhiều hạn chế đồng thời phát huy đƣợc hết thế mạnh của các PPDH hiện đại trong quá trình dạy học. Tùy vào mỗi cấp học/ môn học/bài học và điều kiện cơ sở vật chất của từng trƣờng mà giáo viên có thể sử dụng linh hoạt mô hình SWOT kết hợp với các PPDH sao cho hiệu quả nhất. - Đề tài là tƣ liệu tham khảo quý báu cho các đồng nghiệp trong việc sử dụng các mô hình dạy học mới và phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực học sinh cấp Trung học phổ thông. 5
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chƣơng I .CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH SWOT 1. Khái niệm về mô hình SWOT Ma trận SWOT hay mô hình SWOT là một công cụ giúp phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội cũng nhƣ thách thức của doanh nghiệp, dự án kinh doanh hay một chƣơng trình marketing. Ma trận SWOT hình thành từ 4 yếu tố: Strengths (điểm mạnh), Weaknesses (điểm yếu), Opportunities (cơ hội) và Threats (nguy cơ). Ma trận SWOT sử dụng với mục đích phân tích chiến lƣợc và lập kế hoạch dựa trên yếu tố nội tại (chủ quan), và yếu tố tác động bên ngoài (khách quan). Thông thƣờng để dễ dàng phân tích ngƣời ta chia mô hình SWOT thành 4 phần trong một hình vuông. Vì vậy Mô hình SWOT thƣờng đƣợc gọi với cái tên ma trận SWOT. [Nguồn: trithucso.com] 2. Lịch sử ra đời của mô hình SWOT Mô hình phân tích SWOT đƣợc cho rằng do Albert Humphrey phát triển vào những năm 1960- 1970. Đây là kết quả của một dự án nghiên cứu do đại học Standford, Mỹ thực hiện. Dự án này sử dụng dữ liệu từ 500 công ty có doanh thu lớn nhất nƣớc Mỹ (Fortune 500) nhằm tìm ra nguyên nhân thất bại trong việc lập kế hoạch của các doanh nghiệp này. Ban đầu mô hình phân tích này có tên gọi SOFT, là viết tắt của: Thỏa mãn (Satisfactory) – Điều tốt trong hiện tại, Cơ hội (Opportunity) – Điều tốt trong tƣơng lai, Lỗi ( Fault) – Điều xấu trong hiện tại. Nguy cơ (Threat) – Điều xấu trong tƣơng lai. Tuy nhiên, cho đến năm 1964, sau khi mô hình này đƣợc giới thiệu cho Urick và Orr tại Zurich Thuỵ Sĩ, Albert cùng các cộng sự của mình đã đổi F (Fault) thành 6
W (Weakness) và SWOT ra đời từ đó. Phiên bản đầu tiên đƣợc thử nghiệm và giới thiệu đến công chúng vào năm 1966 dựa trên công trình nghiên cứu tại tập đoàn Erie Technological. Năm 1973, SWOT đƣợc sử dụng tại J W French Ltd và thực sự phát triển từ đây. Đầu năm 2004, SWOT đã đƣợc hoàn thiện và cho thấy khả năng hữu hiệu trong việc đƣa ra cũng nhƣ thống nhất các mục tiêu của tổ chức mà không cần phụ thuộc vào tƣ vấn hay các nguồn lực tốn kém khác. [Nguồn: trithucso.com] 3. Các lĩnh vực ứng dụng của mô hình SWOT Mô hình SWOT không chỉ đơn thuần là đánh giá điểm mạnh, điểm yếu/ cơ hội, thách thức mà sâu xa hơn là khi triển khai phân tích và kết hợp 4 yếu tố này lại với nhau ngƣời ta có thể đƣa ra đƣợc các giải pháp tối ƣu nhằm phát huy điểm mạnh, thời cơ và hạn chế đến mức thấp nhất điểm yếu/nguy cơ. Đồng thời mô hình này rất dễ sử dụng nên nó đƣợc sử dụng phổ biến trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau và đƣợc xem là một công cụ hữu hiệu cho các nhà quản lý nhƣ: - Ứng dụng SWOT trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. - Ứng dụng SWOT trong lĩnh xây dựng và quản lý đô thị. - Ứng dụng SWOT trong lĩnh vực hành chính. - Ứng dụng SWOT trong lĩnh vực quản lý giáo dục và dạy học. Chính vì vậy, có thể nói mô hình SWOT có khả năng áp dụng rất rộng trên nhiều lĩnh vực khác nhau về kinh tế - xã hội đến an ninh quốc phòng. Chƣơng II. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO MÔ HÌNH SWOT 1. Thực trạng về đổi mới PPDH ở trƣờng THPT Nam Đàn 2 Điểm mạnh Điểm yếu 1.1. Nguyên nhân bên trong - Phần lớn giáo viên đều có kinh - Mặc dù đã đƣợc tập huấn, bồi nghiệm trong giảng dạy, tâm dƣỡng nhƣng một số giáo viên, huyết với nghề, có năng lực sƣ vẫn còn thể hiện rõ sự trì trệ, bảo phạm vững vàng. thủ trong nhận thức, ngại đổi mới. - Phần lớn giáo viên đều nhận - Luôn tìm mọi cách để biện hộ thức đƣợc sự cần thiết và tầm rằng “chỉ cần học sinh hiểu bài” quan trọng của việc đổi mới thì có nghĩa là giáo viên đã làm PPDH nên đã mạnh dạn trong tốt công việc của mình. Điều này đổi mới PPDH. đã vô tình cản trở việc đổi mới - Phần lớn giáo viên đã đƣợc tập PPDH. huấn và tự tìm hiểu về PPDH - Dạy học theo phƣơng pháp 7
hiện đại, có trình độ tin học ứng truyền thống thƣờng nhẹ nhàng, dụng. có khả năng sử dụng thành đơn giản, giáo viên mất ít thời thạo các phƣơng tiện, thiết bị, đồ gian cho khâu chuẩn bị, chủ yếu dùng dạy học nên đã vận dụng là thuyết giảng và đọc – chép, còn khá tốt các PPDH hiện đại vào khi thực hiện theo PPDH hiện đại quá trình dạy học nhằm phát thì bắt buộc giáo viên phải có sự triển phẩm chất và năng lực cho chuẩn bị chu đáo về kế hoạch bài học sinh. học, phƣơng tiện, đồ dùng dạy học, phiếu học tập, tình huống sƣ phạm, kiến thức của nhiều lĩnh vực... đã gây nên khó khăn cho một bộ phận giáo viên trong quá trình đổi mới. - Việc đổi mới PPDH còn thiếu tính đồng bộ giữa các giáo viên và giữa các bộ môn trong toàn trƣờng. Có nhiều giáo viên đã đổi mới mạnh mẽ cả về tƣ duy và hành động, nhƣng cũng còn đó nhiều giáo viên ngại thay đổi. Cơ hội Thách thức - Trong những năm qua, Sở - Hiện nay, mặc dù nội dung, giáo dục và đội ngũ cán bộ chƣơng trình ở nhiều môn học đã giáo viên cốt cán đã tổ chức đƣợc giảm tải song vẫn còn nặng nhiều đợt tập huấn về PPDH nề và quá tải, cùng với áp lực 1.2. Nguyên nhân bên ngoài hiện đại cho đội ngũ giáo viên thành tích và thi cử vẫn còn tồn trong toàn tỉnh đã góp phần tại đã gây nên thách thức thực sự giúp cho giáo viên nắm bắt và cho việc đổi mới PPDH. vận dụng thành thạo vào hoạt - Mặc dù phƣơng tiện, đồ dùng động dạy học. dạy học đã đƣợc lãnh đạo quan - Lãnh đạo quản lý tạo mọi tâm bổ sung trong các năm học điều kiện thuận lợi để hỗ trợ nhƣng vẫn chƣa đáp ứng đƣợc giáo viên trong việc đổi mới yêu cầu của việc đổi mới toàn PPDH, bên cạnh đó cũng có diện, nên việc áp dụng PPDH những ràng buộc mang tính hiện đại còn gặp nhiều khó khăn. pháp lý trong việc đổi mới - Đối với học sinh khối 10 đầu PPDH. cấp, do nhiều nguyên nhân khách -Trong những năm qua, nhà quan và chủ quan nhƣ đầu vào trƣờng đã đầu tƣ về phƣơng tuyển sinh rất thấp, thay đổi cách 8
tiện, đồ dùng dạy học nên đã thức học từ cấp THCS lên cấp góp phần hỗ trợ đắc lực cho THPT, ít đƣợc tiếp cận với việc đổi mới PPDH theo hƣớng phƣơng tiện dạy học hiện đại đã tích cực. gây khó khăn cho việc áp dụng - Trong quá trình học tập các PPDH hiện đại trong quá trình em đều thể hiện thái độ học tập dạy học. nghiêm túc, hợp tác với giáo viên nên việc áp dụng các PPDH hiện đại vào giảng dạy cũng có nhiều thuận lợi. 1.2. Những giải pháp để tiến hành đổi mới PPDH 1.3.1. Đối với đội ngũ giáo viên. - Giáo viên cần phải có tƣ duy đổi mới và phải xác định đƣợc những vấn đề cần đổi mới: Phải xác định mục tiêu, nội dung, phƣơng tiện và hình thức. - Giáo viên cần trang bị cho mình kiến thức căn bản trong nhiều lĩnh vực, nhất là kiến thức chuyên môn mới có thể thực hiện thành công các PPDH theo hƣớng tích cực. - Giáo viên cần nắm vững bản chất và quy trình thực hiện các PPDH hiện đại, đồng thời cũng phải có khả năng sử dụng thành thạo các phƣơng tiện, thiết bị dạy học hiện đại để hỗ trợ trong quá trình dạy học. 1.3.2. Đối với tổ chuyên môn: - Tổ chức xây dựng và thực hiện các chuyên đề theo hƣớng đổi mới PPDH nhằm phát huy phẩm chất, năng lực học sinh. - Đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn theo hƣớng tập trung nghiên cứu bài học, trao đổi PPDH hiện đại. - Đánh giá kết quả của việc đổi mới PPDH, tìm ra nguyên nhân và cách khắc phục. 1.3.3. Đối với lãnh đạo nhà trường: - Chuẩn bị phƣơng tiện hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới. Đảm bảo cung cấp thiết bị dạy học cho giáo viên đầy đủ khi cần. - Hƣớng dẫn giáo viên trong việc tiếp cận với việc thay đổi phƣơng pháp giáo dục tích cực. - Khen thƣởng giáo viên có thành tích tốt trong đổi mới phƣơng pháp dạy học và lấy việc đổi mới PPDH là một trong những tiêu chí để đánh giá, xếp loại giáo viên. 9
Qua đây có thể thấy, đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực là việc làm cần thiết trong nền giáo dục hiện nay. Đây không phải là việc làm của một cá nhân mà là sự đồng lòng, chung sức của cả một tập thể mới đạt đƣợc kết quả nhƣ mong đợi. 2. Khả năng ứng dụng mô hình SWOT trong dạy học Địa lí 2.1. Đặc trƣng của bộ môn Địa lí - Về mục tiêu chƣơng trình: Chƣơng trình môn Địa lí giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực địa lí. đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt động giáo dục khác phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung đã đƣợc hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt là tình yêu quê hƣơng, đất nƣớc. thái độ ứng xử đúng đắn với môi trƣờng tự nhiên, xã hội. khả năng định hƣớng nghề nghiệp. để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. - Về nội dung chƣơng trình: Môn Địa lí vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên, giúp học sinh có đƣợc những hiểu biết cơ bản về khoa học địa lí, các ngành nghề có liên quan đến địa lí, khả năng ứng dụng kiến thức địa lí trong đời sống. đồng thời củng cố và mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi đã đƣợc hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các ngành nghề liên quan. - Về Phƣơng pháp dạy học: Đa dạng hóa các phƣơng pháp dạy học, kết hợp linh hoạt các phƣơng pháp dạy học tiên tiến, các phƣơng pháp dạy học đặc thù của môn học nhƣ: + Tăng cƣờng các hoạt động trải nghiệm cho học sinh, gắn bài học địa lí với thực tiễn địa phƣơng, đất nƣớc, thế giới. + Thực hiện các hình thức tổ chức dạy học một cách đa dạng và linh hoạt, kết hợp các hình thức dạy học cá nhân, dạy học theo nhóm, dạy học theo lớp. dạy học trên lớp, dạy học ngoài trời, dạy học trong thực tế, thực địa. tham quan, khảo sát địa phƣơng, sƣu tầm, hệ thống hoá thông tin, trƣng bày, giới thiệu, triển lãm, trò chơi học tập. + Tổ chức, hƣớng dẫn, tạo điều kiện để học sinh tìm tòi, khám phá, khai thác và chiếm lĩnh kiến thức từ các phƣơng tiện dạy học địa lí nhƣ: bản đồ, atlat, tranh ảnh, mô hình, các dụng cụ quan trắc, dụng cụ đo vẽ, tài liệu, tƣ liệu,... + Khuyến khích, tạo điều kiện, xây dựng môi trƣờng học tập thuận lợi cho học sinh khai thác thông tin từ Internet để phục vụ học tập. rèn luyện cho học sinh kĩ năng xử lí, trình bày thông tin địa lí bằng công nghệ thông tin và truyền thông.... tăng cƣờng tự làm các thiết bị dạy học với việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông. 10
[Trích: Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí, theo thông tư 32/2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo] 2.2. Khả năng ứng dụng của mô hình SWOT trong dạy học Địa lí Nhƣ nhiều lần đã khẳng định, bản thân mô hình SWOT không phải là một phƣơng pháp dạy học mà mô hình SWOT chỉ là một công cụ có khả năng kết hợp với nhiều phƣơng pháp dạy học hiện đại nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu môn học/bài học. Mô hình SWOT là một công cụ có khả năng đánh giá khách quan, khoa học, điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức (Thực trạng của vấn đề) và từ đó đƣa ra các giải pháp để giải quyết vấn đề (Phƣơng hƣớng, giải pháp phát triển vấn đề). Nếu căn cứ vào yêu cầu của mục tiêu, nội dung chƣơng trình và phƣơng pháp dạy học trong môn Địa lí là ngoài việc trang bị kiến thức, kĩ năng địa lí cơ bản còn phải giúp học sinh có khả năng ứng dụng các kiến thức địa lí vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống thì mô hình SWOT là một công cụ dạy học khá hiệu quả. Bên cạnh đó, trong những năm gần đây ở các kỳ thi THPT cũng đang hƣớng đến việc xây dựng bộ câu hỏi trong đề thi theo hƣớng vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Nếu trong quá trình dạy học, giáo viên không có tƣ duy về đổi mới PPDH và nền tảng tri thức vững vàng sẽ không thể đáp ứng đƣợc yêu cầu trong dạy học, nhất là dạy học cho học sinh khối 12. Ví dụ ở mã đề 301- kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2021 môn Địa lí với các câu sau: Câu 71: Hoạt động nội thƣơng của nƣớc ta ngày càng chuyển biến tích cực chủ yếu do A. sản xuất phát triển, chất lƣợng cuộc sống tăng. B. dân số tăng nhiều, phân bố đƣợc mở rộng. C.nông thôn đổi mới, đời sống nhiều tiến bộ. D. các đô thị mở rộng, hội nhập quốc tế sâu. [Câu hỏi thuộc nội dung kiến thức bài 31-Vấn đề phát triển thương mại, du lịch/ Mục 1 - nội thương] Câu 73: Biện pháp chủ yếu ứng phó với hạn mặn trong nông nghiệp ở Đồng bằng sông Cửu Long là A. thay đổi cơ cấu sản xuất, phát triển thủy lợi. B. thúc đẩy nuôi thủy sản, giảm diện tích lúa. C. đa dạng hóa sản xuất, phát triển chăn nuôi. D. tăng cƣờng quy hoạch, sử dụng đất hợp lí. 11
[Câu hỏi thuộc nội dung kiến thức bài 41-Vấn đề sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên ở Đồng bằng sông Cửu Long] Câu 76: Giải pháp chủ yếu phát triển chăn nuôi gia súc lớn theo hƣớng sản xuất hàng hóa ở Trung du và miền núi Bắc bộ là: A. tăng liên kết, cải tạo các đồng cỏ, đẩy mạnh hoạt động chế biến. B. sử dụng giống tốt, đảm bảo nguồn thức ăn, xây dựng chuồng trại. C. áp dụng kỹ thuật mới, phát triển trang trại, xây dựng thƣơng hiệu. D. phòng chống dịch bệnh, chăn nuôi tập trung, mở rộng thị trƣờng. [Câu hỏi thuộc nội dung kiến thức bài 32-Vấn đề khai thác thế mạnh ở Trung du và miền núi BắcBộ/ mục 4 chăn nuôi gia súc] Câu 78: Biện pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả đánh bắt thủy sản xa bờ ở Duyên hải Nam Trung Bộ là A. thăm dò, tìm kiếm ngƣ trƣờng mới. B. xây dựng cảng cá, mở rộng thị trƣờng. C. đầu tƣ tàu thuyền, phƣơng tiện hiện đại. D. thúc đẩy chế biến, tăng cƣờng lao động. [Câu hỏi thuộc nội dung kiến thức bài 36-Vấn đề phát triển kinh tế - xã hội ở Duyên hải nam Trung Bộ/ Mục 2a - Nghề cá] Đối chiếu các câu hỏi trên với nội dung trong sách giáo khoa Địa lí 12 ta có thể dễ dàng nhận thấy nếu giáo viên chỉ dạy theo lối truyền thống, hời hợt sẽ không đáp ứng đƣợc yêu cầu của đề thi. Bởi vì trong tất cả các mục trên của sách giáo khoa Địa lí 12 đều rất ít đề cập đến nguyên nhân, giải pháp của các vấn đề này. Chính vì vậy, mô hình SWOT khi kết hợp với các PPDH hiên đại sẽ trở thành công cụ hiệu quả trong dạy học bộ môn địa lí, nhất là học phần địa lí kinh tế - xã hội thuộc chƣơng trình Địa lí 12. 3. Địa chỉ những chủ đề/bài học có thể dạy học theo mô hình SWOT ở môn Địa lí 12 Số tiết Kết hợp với PPDH và ĐDDH thực Nội dung chủ đề/ bài học chủ đạo hiện Bài 16: Đặc điểm dân số và phân bố dân cƣ ở nƣớc ta - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 - PPDH: mảnh ghép 12
Số tiết Kết hợp với PPDH và ĐDDH thực Nội dung chủ đề/ bài học chủ đạo hiện Bài 17: Lao động và việc làm Mục 1: Nguồn lao động - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 Mục 3: Vấn đề việc làm và - PPDH: mảnh ghép phƣơng hƣớng giải quyết việc làm. Bài 18: Đô thị hóa - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 Mục 3: Ảnh hƣởng của đô thị hóa - PPDH: mảnh ghép đến phát triển kinh tế - xã hội Bài 22: Vấn đề phát triển nông - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 nghiệp - PPDH: Hợp đồng Bài 24: Vấn đề phát triển ngành - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 thủy sản và lâm nghiệp - PPDH: Hợp đồng Bài 27: Vấn đề phát triển một số - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 ngành công nghiệp trọng điểm - PPDH: Hợp đồng Bài 30: vấn đề phát triển ngành - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 giao thông vận tải và thông tin liên lạc - PPDH: Hợp đồng Bài 31: Vấn đề phát triển thƣơng - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 mại, du lịch - PPDH: Khăn trải bàn Bài 32: Vấn đề khai thác thế mạnh - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 ở Trung du và miền núi Bắc bộ - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải quyết vấn đề Bài 33: Vấn đề chuyển dịch cơ - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 cấu kinh tế theo ngành ở đồng - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải bằng sông Hồng quyết vấn đề 13
Số tiết Kết hợp với PPDH và ĐDDH thực Nội dung chủ đề/ bài học chủ đạo hiện Bài 35: Vấn đề phát triển kinh tế - - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 xã hội ở Bắc Trung Bộ - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải quyết vấn đề Bài 36: Vấn đề phát triển kinh tế - - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 xã hội ở Duyên hải Nam Trung - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải Bộ quyết vấn đề Bài 37: Vấn đề khai thác thế mạnh - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 ở Tây Nguyên - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải quyết vấn đề Bài 39: Vấn đề khai thác lãnh thổ - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 theo chiều sâu ở Đông Nam Bộ - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải quyết vấn đề Bài 41: Vấn đề sử dụng hợp lí và - ĐDDH: Atlat, bảng số liệu 1 cải tạo tự nhiên ở Đồng bằng sông - PPDH: Dạy học theo hƣớng giải Cửu Long quyết vấn đề 4. Những điều kiện cần thiết để tổ chức dạy học theo mô hình SWOT Sử dụng mô hình SWOT trong dạy học có rất nhiều ƣu điểm tích cực, tuy nhiên để tăng thêm tính hiệu quả của mô hình dạy học khá mới mẻ này cũng đòi hỏi một số điều kiện nhất định nhƣ sau: - Đối với giáo viên: Cần phải hiểu rõ bản chất của mô hình SWOT và có khả năng kết hợp linh hoạt giữa mô hình SWOT với các PPDH hiện đại. Bởi vì xét cho cùng thì mô hình SWOT chỉ là phƣơng tiện hỗ trợ, nó cần phải kết hợp với các PPDH hiện đại mới có thể đạt đƣợc mục tiêu giáo dục đặt ra. - Đối với học sinh: Học sinh cần phải có nền tảng kiến thức cơ bản, phải chủ động và tích cực trong quá trình học tập. - Đối với nội dung chƣơng trình: Để thực hiện đƣợc mục tiêu giáo dục đề ra thì mỗi một nội dung/chủ đề học tập sẽ cần một PPDH tƣơng ứng. Khi ứng dụng mô hình SWOT trong dạy học sẽ mang lại hiệu quả tích cực đối với các nội dung giáo dục đòi hỏi phải đánh giá thực trạng, tìm nguyên nhân và đề ra giải pháp để giải quyết vấn đề. Ở chiều ngƣợc lại, mô hình này sẽ không mang lại giá trị khi sử dụng để dạy các nội dung mang tính chất khái niệm, đại cƣơng. 14