Sáng kiến kinh nghiệm: Xây dựng, tình huống giáo dục trong môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:56

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm nghiên cứu lý luận và thực tiễn về các tình huống giáo dục, từ đó vận dụng vào quá trình dạy học môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn HĐTNHN trong trường TH&THCS Lê Quý Đôn nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Xây dựng, tình huống giáo dục trong môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018

SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO LẠNG SƠN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM LẠNG SƠN BẢN MÔ TẢ SÁNG KIẾN XÂY DỰNG TÌNH HUỐNG GIÁO DỤC TRONG MÔN HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƢỚNG NGHIỆP LỚP 6 THEO CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 Lĩnh vực sáng kiến: Khoa học giáo dục Tác giả: Đinh Thị Tình Trình độ chuyên môn: Thạc sỹ Chức vụ: Tổ trƣởng chuyên môn Nơi công tác: Tổ Tâm lý – Giáo dục – Công tác đội Điện thoại liên hệ : 0856223399 Địa chỉ thƣ điện tử: duyentinh76@gmail.com Lạng Sơn, tháng 04 năm 2022
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ---------------- ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Kính gửi: Sở Giáo dục & Đào tạo Lạng Sơn Tôi là: Đinh Thị Tình Sinh ngày 07 tháng 02 năm 1976 Nơi công tác: Khoa các bộ môn chung, trường Cao đẳng sư phạm Lạng Sơn Chức danh: Tổ trưởng chuyên môn – Tổ Tâm lý – Giáo dục – Công tác đội Trình độ chuyên môn: Thạc sỹ Giáo dục học Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: Xây dựng, tình huống giáo dục trong môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 - Chủ đầu tƣ tạo ra sáng kiến: Đinh Thị Tình - Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Khoa học giáo dục - Ngày sáng kiến đƣợc áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Tháng 9, năm học 2021-2022 (Học kỳ I) - Mô tả bản chất của sáng kiến: Sáng kiến xây dựng và lựa chọn các tình huống giáo dục đa dạng như bài tập, câu chuyện, trò chơi tình huống… gắn với 9 chủ đề giáo dục của môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6. Các tình huống giúp học sinh phát triển được tư duy sáng tạo, tình tò mò, ham giải quyết khám phá vấn đề nảy sinh. Ngoài ra học sinh cũng được trải nghiệm nhiều sắc thái cảm xúc tích cực và rèn các kỹ năng hợp tác sẵn sàng giúp đỡ bạn bè, sự tự tin khi thuyết trình trước tập thể, năng lực lập luận logic, phát huy được tối đa tính tích cực trong học tập. - Những thông tin cần đƣợc bảo mật: Không - Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: + Các trường THCS đang giảng dạy môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 + Các trường THCS đang sử dụng bộ sách Kết nối tri thức vào cuộc sống do nhà xuất bản GD Việt Nam xuất bản. - Đánh giá lợi ích thu đƣợc hoặc dự kiến có thể thu đƣợc do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả:
+ Sáng kiến đã hệ thống hóa được lý luận về tình huống giáo dục và quy trình xây dựng, lựa chọn tình huống vào môn HĐTNHN lớp 6 hiện nay. + Sáng kiến đã xây dựng một số tình huống gắn với các chủ đề GD của môn học giúp các GV giảng môn HĐTNHN lớp 6 có thể sử dụng làm tài liệu giảng dạy + Sáng kiến có khả năng áp dụng rộng rãi đối với môn HĐTNHN lớp 6 cho GV nhiều trường trong toàn tỉnh nói chung và ở trường TH &THCS Lê Quý Đôn nói riêng. + Sáng kiến đem lại hiệu quả giáo dục thông qua việc học sinh thích học giờ HĐTNHN hơn, hào hứng giải quyết các tình huống GV đưa ra, qua đó các em được trải nghiệm và rèn kĩ năng nhiều hơn, vốn kiến thức về đạo đức, văn hóa ứng xử của các em tốt hơn, tự tin hơn. + Quá trình tham gia xử lý tình huống giúp HS phát huy tính chủ động, sáng tạo trong tư duy cho HS, khả năng ghi nhớ bài lâu hơn vì HS được trực tiếp tham gia giải quyết tình huống, tự do trình bày ý kiến của mình. Vì vậy, việc áp dụng sáng kiến này thực sự có tác động lớn đến chất lượng học tập của HS góp phần vào công tác giáo dục toàn diện của nhà trường. - Đánh giá lợi ích thu đƣợc hoặc dự kiến có thể thu đƣợc do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử (nếu có): + Với các trường thiếu phương tiện đồ dùng dạy học hiện đại vẫn có thể sử dụng được tình huống vào dạy học qua nhiều hình thức khác nhau như giao phiếu bài tập tình huống, dùng tranh ảnh cho HS quan sát và xử lý. Điều này giúp tiết kiệm về mặt đầu tư kinh phí đối với các trường cơ sở vật chất còn nghèo nàn + Nếu được triển khai rộng rãi, sáng kiến sẽ là nguồn tư liệu tham khảo cho GG, giúp GV không phải đầu tư quá nhiều thời gian cho việc tìm kiếm, thời gian soạn thảo tình huống cho các chủ đề giáo dục, thậm chí không phải bỏ tiền để mua tài liệu tham khảo khi các tình huống xây dựng trong sáng kiến đã được triển khai. Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn và Bản mô tả sáng kiến (kèm theo đơn) là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trƣớc pháp luật. Lạng Sơn, ngày 27 tháng 03 năm 2022 Ngƣời nộp đơn
(Ký và ghi rõ họ tên) Đinh Thị Tình Mục lục Trang Tóm tắt sáng kiến 01 Danh mục các từ viết tắt 02 Danh mục biểu đồ/phụ lục 03 I MỞ ĐẦU 04 1 Lý do chọn sáng kiến 04 2 Mục tiêu sáng kiến 05 3 Phạm vi nghiên cứu 05 II CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN 06 1 Cơ sở lý luận 06 1.1 Một số khái niệm liên quan đến sáng kiến 06 1.2 Các loại THGD sử dụng trong dạy học môn ĐTNHN 07 1.3 Một số yêu cầu khi xây dựng tình huống giáo dục 08 1.4 Lựa chọn và xây dựng tình huống giáo dục 08 2 Cơ sở thực tiễn 09 2.1 Khái quát về môn Hoạt động TNHN lớp 6 09 2.2 Thực trạng sử dụng THGD trong DH môn HĐTNHN lớp 6 hiện nay 13 III NỘI DUNG SÁNG KIẾN 15 1 Xây dựng một số THGD trong dạy học môn HĐTNHN lớp 6 15 1.1 Những căn cứ xây dựng, lựa chọn THGD 15 1.2 Quy trình xây dựng, lựa chọn THGD 16 1.3 Một số THGD được xây dựng và lựa chọn trong môn HĐTNHN 6 17 1.4 Vận dụng THGD vào dạy học môn HĐTNHN lớp 6 25 2 Đánh giá kết quả thu đƣợc 30 2.1 Tính mới, tính sáng tạo 30 2.2 Khả năng áp dụng và mang lại lợi ích thiết thực của sáng kiến 30 KẾT LUẬN 32 Danh mục tài liệu tham khảo 34 Phụ lục 35
1 Tóm tắt sáng kiến Năm học 2021-2022 là năm đầu tiên học sinh lớp 6 trên toàn quốc đƣợc học môn học Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp (HĐTNHN). Là một môn học mới bƣớc đầu đƣợc triển khai nên đã tạo áp lực và không ít khó khăn cho các GV đang trực tiếp giảng dạy môn học này. Môn học HĐTNHN cũng đƣợc xem là môn học tạo cơ hội cho HS huy động, tổng hợp kiến thức, kỹ năng của các môn học, các lĩnh vực giáo dục khác nhau để có thể trải nghiệm thực tiễn trong nhà trƣờng, gia đình và xã hội. Đồng thời giúp các em có cơ hội để tham gia các hoạt động phục vụ cộng đồng và hoạt động hƣớng nghiệp. Tuy nhiên, đây là chƣơng trình Hoạt động trải nghiệm mang tính mở và chƣơng trình mà Bộ GD&ĐT đƣa ra chỉ quyết định đến những mục tiêu, yêu cầu cần đạt. Do vậy, sách giáo khoa cũng chỉ đƣa ra những gợi ý về nội dung còn cụ thể và chi tiết của từng nội dung thì hoàn toàn do các nhà trƣờng, địa phƣơng tự xây dựng. Việc xây dựng và đƣa các tình huống giáo dục vào từng chủ đề giáo dục đối với môn HĐTNHN lớp 6 sẽ giúp cho GV trong quá trình giảng dạy có nguồn tƣ liệu phong phú để tham khảo và sử dụng. Giúp HS có hứng thú và rèn đƣợc nhiều các kỹ năng nhƣ: Thuyết trình trƣớc tập thể, tính hợp tác trong giải quyết các vấn đề, năng lực tƣ duy sáng tạo, khả năng lập luận logic, nâng cao ý thức trách nhiệm trong các nhiệm vụ GV giao. Trên cơ sỏ đó góp phần nâng cao chất lƣợng học tập môn HĐTNHN nói riêng và chất lƣợng giáo dục của nhà trƣờng nói chung.
2 Danh mục các từ viết tắt Tiểu học và trung học cơ sở TH&THCS Giáo viên GV Học sinh HS Hoạt động trải nghiệm hƣớng nghiệp HĐTNHN Trung học sơ sở THCS Tình huống giáo dục THGD
3 Danh mục biểu đồ/phụ lục Số hiệu biểu bảng Tên bảng/biểu đồ Bảng 1.2 Quy trình xây dựng vận dụng THGD Kết quả đánh giá về mức độ đạt được về phẩm chất và năng lực của HS khi tham gia xử lý tình huống Bảng 1.4 môn HĐTN HN của lớp đối chứng và thực nghiệm năm học 2021-2022 Kết quả đánh giá về thái độ,năng lực tham gia xử lý Biểu đồ 01 tình huống môn HĐTN HN của lớp Đối chứng năm học 2021-2022 Kết quả đánh giá về thái độ, năng lực tham gia xử lý Biểu đồ 02 tình huống môn HĐTN HN của lớp Thực nghiệm năm học 2021-2022 Phụ lục 01 Một số kế hoạch bài dạy minh họa Phụ lục 02 Sản phẩm học tập của HS Một số các hình ảnh giải quyết tình huống ở trên lớp Phụ lục 03 của HS khối 6, trường TH&THCS Lê Quý Đôn.
4 I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn sáng kiến Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hƣớng, thiết kế và hƣớng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ đƣợc giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trƣờng, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trƣờng và nghề nghiệp tƣơng lai. Chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018 đƣợc xây dựng theo định hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh; tạo môi trƣờng học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, trở thành ngƣời học tích cực, tự tin, biết vận dụng các phƣơng pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh các tri thức và kĩ năng nền tảng, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành ngƣời công dân có trách nhiệm, ngƣời lao động có văn hoá, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nƣớc trong thời đại toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. Theo chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể đƣợc phê duyệt tháng 12 năm 2018, hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục bắt buộc thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12. Ở bậc tiểu học, hoạt động này đƣợc gọi là hoạt động trải nghiệm, bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông đƣợc gọi là hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Việc đƣa hoạt động trải nghiệm vào trong chƣơng trình giáo dục phổ thông mới sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách giữa nội dung giáo dục với thực tiễn đời sống xã hội, là con đƣờng gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động. [11] Mục tiêu cấp trung học cơ sở với môn Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp là giúp học sinh củng cố thói quen tích cực, nền nếp trong học tập và sinh hoạt, hành vi giao tiếp ứng xử có văn hoá và tập trung hơn vào phát triển trách nhiệm cá nhân: trách nhiệm với bản thân, trách nhiệm với gia đình, cộng đồng; hình thành các giá trị của cá nhân theo chuẩn mực chung của xã hội; hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong cuộc sống; biết tổ chức công việc
5 một cách khoa học; có hứng thú, hiểu biết về một số lĩnh vực nghề nghiệp, có ý thức rèn luyện những phẩm chất cần thiết của ngƣời lao động và lập đƣợc kế hoạch học tập, rèn luyện phù hợp với định hƣớng nghề nghiệp khi kết thúc giai đoạn giáo dục cơ bản.[11] Học tập trải nghiệm thực tế là một trong những hoạt động giúp học sinh đến gần với thực tế hơn. Những bài học trên lớp, bài giảng của thầy cô, nếu đƣợc trải nghiệm thực tế, học sinh sẽ nhận thức bài học một cách nhanh nhất, đầy đủ nhất. Tuy mang lại hiệu quả cao nhƣng việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm tại mỗi nhà trƣờng lại là công việc không dễ thực hiện. Mặc dù trong kế hoạch giáo dục cả năm học, ở mỗi bộ môn đều xây dựng kế hoạch liên quan đến học tập trải nghiệm thực tế nhƣ tham quan di tích lịch sử địa phƣơng, thăm các khu công nghiệp, các địa danh, nhà bảo tàng… nhƣng khi bắt tay vào thực hiện thƣờng gặp nhiều khó khăn, nhất là sự khó khăn về thời gian tổ chức và đặc biệt là tình hình dịch bệnh Covid 19 trong thời gian qua diễn biến phức tạp càng làm cho các trƣờng THCS nói chung và trƣờng TH&THCS Lê Quý Đôn khó thực hiện các hoạt động trải nghiệm cho HS nhiều hơn. Vì vậy, việc sắp xếp quỹ thời gian hợp lý cho hoạt động trải nghiệm hƣớng nghiệp thông qua thực hành xử lý các tình huống giáo dục là một hình thức phù hợp hiện nay đƣợc nhiều giáo viên sử dụng. Tuy nhiên, việc tìm đƣợc những tình huống giáo dục hay, gắn với thực tiễn bài học và đảm bảo tính giáo dục cao là một trong những khó khăn của nhiều giáo viên dạy môn HĐTNHN 6 đang gặp phải. Xuất phát từ thực tiễn trên, chúng tôi lựa chọn sáng kiến:“Xây dựng, tình huống giáo dục trong môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018” để nghiên cứu. 2. Mục tiêu của sáng kiến Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về các tình huống giáo dục, từ đó vận dụng vào quá trình dạy học môn HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƢỚNG NGHIỆP (HĐTNHN) lớp 6, nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học môn HĐTNHN trong trƣờng TH&THCS Lê Quý Đôn nói riêng. 3. Phạm vi nghiên cứu Bộ môn Hoạt động trải nghiệm hƣớng nghiệp lớp 6 theo phân phối chƣơng trình của Bộ Giáo Dục & Đào Tạo. Do thời gian nghiên cứu có hạn, chúng tôi chỉ lựa chọn các tình huống giáo dục của 35 tiết phần Hoạt động giáo dục theo chủ đề để xây dựng tình huống giáo dục.
6 Thời gian áp dụng: Năm học 2021-2022 ở khối 6, trƣờng TH&THCS Lê Quý Đôn. II. CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1. Một số khái niệm liên quan đến sáng kiến 1.1.1. Khái niệm về tình huống. Từ điển Tiếng việt Viện Khoa học – Xã hội năm 1992 đã đƣa ra định nghĩa." Tình huống là sự diễn biến tình hình về mặt cần đối phó.[8] Giáo sƣ Trần Văn Hà định nghĩa về tình huống giáo dục: " Tình huống - sự kiện cần đƣợc nghiên cứu xử lý, cũng có thể hiểu tình huống là những mâu thuẫn diễn ra trong một hay nhiều yếu tố của hệ thống sinh thái xã hội hoặc của hệ thống sinh thái nhân văn "[3]. Theo quan điểm triết học: Tình huống nhƣ một tổ hợp các mối quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết con ngƣời với môi trƣờng, biến con ngƣời thành một chủ thể của một hoạt động có đối tƣợng nhằm đạt đƣợc một mục tiêu nhất định. Từ những quan niệm về tình huống ở trên, chúng ta có thể rút ra một định nghĩa chung về tình huống nhƣ sau: Tình huống là những sự kiện, những hoàn cảnh có vấn đề đƣợc nảy sinh trong cuộc sống thƣờng nhật của mỗi cá nhân, buộc cá nhân đó phải giải quyết để cho sự vật hiện tƣợng đó đảm bảo quá trình ổn định và tiếp tục phát triển theo một khuynh hƣớng nhất định. 1.1.2. Khái niệm tình huống có vấn đề Giáo sƣ Nguyễn Ngọc Quang: Tình huống có vấn đề phải phản ánh đƣợc mâu thuẫn khách quan của bài toán nhận thức đƣợc học sinh chấp nhận nhƣ một vấn đề học tập mà họ cần và có thể giải quyết. [2] Giáo sƣ Lê Khánh Bằng: Tình huống có vấn đề là trạng thái tâm lý trong đó học sinh nhận thức đƣợc vấn đề mong muốn giải quyết vấn đề và có khả năng giải quyết vấn đề với sự nỗ lực nhất định. [8] Tiến sĩ Nguyễn Xuân Khoát: Tình huống có vấn đề phải phản ánh đƣợc mâu thuẫn biện chứng giữa kiến thức mới và kiến thức cũ, đó là mâu thuẫn bản chất bên trong, không phải mâu thuẫn hình thức bên ngoài. 1.1.3. Khái niệm tình huống giáo dục Tình huống giáo dục là hiện tƣợng có vấn đề mang tính điển hình đối với HS và nảy sinh trong bản thân quá trình giáo dục, trong đời sống nhà trƣờng, lớp học, hoặc trong gia đình, ngoài cộng đồng/ xã hội.
7 1.2. Các loại tình huống giáo dục sử dụng trong dạy môn HĐTNHN Tình huống có thể là các trò chơi có tính giáo dục; Các câu chuyện có thật ở đời thƣờng hoặc truyện cổ tích; Các đoạn video ngắn khai thác trên youtube hoặc GV tự thiết kế; Những tranh ảnh thể hiện nội dung cần giáo dục; Các câu hỏi trắc nghiệm gắn với nội dung bài học; Các bài tập lý luận ngắn gọn liên quan đến các kỹ năng cần giáo dục cho HS. Ngoài ra cũng có cách phân loại khác: Thứ nhất: Căn cứ vào tính chất, mức độ mâu thuẫn nảy sinh ra trong tình huống có: + Tình huống đơn giản: Tình huống này thƣờng là những mâu thuẫn vụn vặt, cách giải quyết cũng đơn giản, khi giải quyết không đòi hỏi sự tƣ duy cao. + Tình huống phức tạp: Tình huống này thƣờng là một hay nhiều mâu thuẫn có liên quan đến nhiều nguyên nhân, khi giải quyết đòi hỏi tƣ duy cao thậm chí khó có thể giải quyết đƣợc. Thứ hai: Căn cứ vào thời gian phát triển của tình huống có: + Tình huống đột xuất: Tình huống này xảy ra bất ngờ, khác với dự định của chủ thể, khi xảy ra buộc chủ thể phải giải quyết ngay. + Tình huống kéo dài: Xảy ra trong một thời gian dài, tình huống này thƣờng nhiều mâu thuẫn, nhiều nguyên nhân. Khi giải quyết đòi hỏi chủ thể phải tìm tòi nhiều phƣơng thức giải quyết, đồng thời phải hoạt động tƣ duy nhiều. Thứ ba: Căn cứ vào nội dung của tình huống có: + Tình huống thực tế: Đây là những tình huống xảy ra có thực trong đời sống hàng ngày. + Tình huống giả định: Là dạng tình huống mang tính hƣ cấu, giả tƣởng có thể không xảy ra trong cuộc sống. Thứ tư: Căn cứ vào tính chất phát sinh ra tình huống có: + Tình huống bị động: Là dạng tình huống xảy ra nằm ngoài ý muốn của chủ thể, khiến chủ thể phải giải quyết một cách bị động ( việc giải quyết có thể có kết quả hoặc không có kết quả ). + Tình huống lựa chọn: Chủ thể có sự lựa chọn nhiều phƣơng án khác nhau để giải quyết tình huống. + Tình huống xung đột: Tình huống này đặt chủ thể vào một tình huống khó khăn khi giữa các sự kiện có sự xung đột với nhau.
8 Đối với môn HĐTNHN nên sử dụng các tình huống là các trò chơi mang tính giáo dục; Các câu chuyện có thật trong xã hội; Các video clip ngắn có nội dung giáo dục cao hoặc tranh ảnh phù hợp với nội dung bài dạy…sẽ thu hút đƣợc HS vào bài dạy và đảm bảo hiệu quả giáo dục đến các em. 1.3. Một số yêu cầu khi xây dựng tình huống giáo dục Muốn xây dựng đƣợc một tình huống hay cần phải chú trọng một số yêu cầu sau: * Tạo ra vấn đề Cần phải tạo ra một vấn đề không có câu trả lời đúng, đảm bảo để tình huống đó thể hiện những thách thức thực sự với ngƣời học và kích thích những suy nghĩ, kỹ năng phản bác của học sinh qua những câu trả lời đa dạng và có lý. * Nhân vật phải có tính hiện thực Cần xác định các nhân vật mà ngƣời học có thể liên hệ tới và trong trƣờng hợp những tình huống buộc phải ra quyết định thì xác định ai là ngƣời phải giải quyết vấn đề. Bằng cách làm nhƣ vậy chúng ta có thể làm cho tình huống sinh động hơn, tránh không làm học sinh bị rơi vào tình trạng lý tƣởng hoá * Đưa ra một thách thức Đƣa ra một tình huống vừa phải là quá khó, đủ để buộc học sinh phải suy nghĩ và phải thực sự vận dụng các kỹ năng trí tuệ của mình để giải quyết. Không nên để học sinh dễ dàng xác định đƣợc ngay vấn đề hoặc đƣa ra giải pháp ngay mà không cần phân tích suy xét. * Sử dụng thông tin Bắt buộc học sinh phải sử dụng thông tin trong tình huống để giải quyết vấn đề. Học sinh đƣợc yêu cầu cần phải tìm kiếm, đánh giá và sử dụng thông tin. * Thông tin đầy đủ Tình huống phải chứa thông tin đầy đủ để giúp học sinh đƣa ra những lý luận và phân tích có chiều sâu, giúp học sinh tránh đƣợc những phân tích hoặc lý luận suông và nông cạn. 1.4. Lựa chọn và xây dựng tình huống giáo dục Xây dựng tình huống thƣờng đƣợc tiến hành theo hai cách: Cách thứ nhất: Chọn một tình huống có sẵn qua các kênh thông tin đa dạng nhƣ: Youtube, tài liệu Google, hình ảnh… đáp ứng đƣợc mục đích yêu cầu nhiệm vụ của bài học, môn học của bài dạy ở trên lớp. Tuy nhiên để khai thác các tình huống có sẵn, GV phải đầu tƣ thời gian xem video, đọc tình huống sau đó cắt, lƣợc video hoặc chế biến tình huống lại cho súc tích, ngắn gọn hơn, các tình
9 tiết phải xoáy sâu vào những mâu thuẫn cơ bản tạo thành dung lƣợng kiến thức cơ bản chủ chốt mà sau khi giải quyết đƣợc mâu thuẫn trong tình huống thì ngƣời học sẽ đƣợc trang bị tri thức mới, hình thành kỹ năng vận dụng để phát triển tƣ duy năng lực bản thân. Cách thứ hai: Tự xây dựng những tình huống mới dựa trên các câu chuyện trong thực tiễn hoặc các video đã xem. Căn cứ vào nội dung, mục tiêu bài học để thiết kế các tình huống giáo dục phù hợp Khi xây dựng tình huống cần lƣu ý: + Các tình huống, video tự thiết kế, câu chuyện … cần đảm bảo tính giáo dục và phải đƣợc miêu tả ngắn gọn, chặt chẽ, đảm bảo tính logic khoa học. + Nội dung tình huống cần thể hiện rõ: Câu chuyện sẽ xảy ra khi nào, cái gì dẫn tới các sự kiện, các hành động hoặc câu chuyện dựa trên cơ sở nào? Viết về những nhân vật chính trong câu chuyện và xác định ngƣời ra quyết định. Xác định các nhân vật chính và tại sao lại lựa chọn những nhân vật đó; Viết những gì nhân vật chính trong câu chuyện đang cố gắng hoàn thiện (mối quan tâm, đông cơ và mục đích của họ) viết về những vấn đề câu hỏi và những khó khăn mà nhân vật phải đối đầu hoặc phải giải quyết. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Khái quát về môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 Năm học 2021-2022 là năm đầu tiên học sinh lớp 6 đƣợc học môn học Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp nhƣ là môn học bắt buộc và có sách giáo khoa riêng. Sách Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp gồm 03 cuốn do 03 nhóm tác giả biên soạn. Gồm các bộ sách: Cánh diều, Chân trời sáng tạo, và Kết nối tri thức với cuộc sống. Trong năm học 2021-2022, trƣờng TH&THCS Lê Quý Đôn đã lựa chọn bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống của nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam để đƣa vào chƣơng trình giảng dạy của nhà trƣờng. 2.1.1. Đặc điểm chung Môn học đƣợc biên soạn theo định hƣớng: Phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh; Nội dung bám sát mục tiêu, yêu cầu cần đạt quy định trong chƣơng trình; Các hoạt động đƣợc thiết kế phù hợp với đặc trƣng của Hoạt động trải nghiệm; Có sự kết nối tri thức với cuộc sống thực tiễn, giúp HS có năng lực thích ứng với cuộc sống; Phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi HS lớp 6; Kiến thức đƣợc tích hợp giáo dục kĩ năng sống, hoạt động của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và một số nội dung giáo dục cần thiết khác; Đảm bảo tính
10 chỉnh thể, sự nhất quán và phát triển liên tục qua các lớp; Có tính mở, linh hoạt để GV và HS phát huy tính sáng tạo trong quá trình tổ chức các hoạt động. 2.1.2. Những điểm mới, ưu việt nổi bật Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp là hoạt động giáo dục nhƣng có cả sách giáo khoa và sách hƣớng dẫn GV. Các hoạt động trong sách giáo khoa Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp lớp 6 đƣợc thiết kế theo Lí thuyết học tập trải nghiệm vận dụng vào hoạt động giáo dục gồm 4 bƣớc: Khám phá – Kết nối – Thực hành – Vận dụng, trong đó bƣớc Thực hành và Vận dụng đƣợc đặc biệt coi trọng nhằm đảm bảo phát triển năng lực và phẩm chất cho HS. Nội dung sách đảm bảo tính khoa học, tính sƣ phạm, tính thực tiễn, tính lôgic và phù hợp với đặc trƣng của Hoạt động trải nghiệm. Nhiều nội dung về giáo dục kĩ năng sống, kĩ năng sinh tồn đã đƣợc tích hợp, lồng ghép vào các chủ đề trong sách giáo khoa. Yêu cầu cần đạt trong chƣơng trình đƣợc thể hiện nhất quán qua nội dung của 3 loại hình hoạt động: Sinh hoạt dƣới cờ, Hoạt động giáo dục theo chủ đề và Sinh hoạt lớp. Các nhiệm vụ học tập đặt ra trong mỗi hoạt động rõ ràng, cụ thể, thể hiện rõ tính trải nghiệm và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tự học, tự rèn luyện của học sinh. Phƣơng pháp, hình thức tổ chức các hoạt động phong phú, đa dạng, góp phần rèn luyện cho HS những năng lực cốt lõi, năng lực đặc thù và phẩm chất cần thiết quy định trong chƣơng trình. Ngôn ngữ đƣợc sử dụng trong sách giáo khoa trong sáng, dễ hiểu, phù hợp với khả năng nhận thức của HS lớp 6. Môn Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp lớp 6 đƣợc cấu trúc thành 09 chủ đề. Mục tiêu của từng chủ đề đƣợc chuyển hóa từ yêu cầu cần đạt và bám sát yêu cầu cần đạt trong chƣơng trình. Ba loại hình hoạt động trong mỗi tuần đều xoay quanh một trục nhằm thực hiện mục tiêu đã xác định. Các chủ đề đƣợc sắp xếp theo trình tự các mạch nội dung trong chƣơng trình nhằm đảm bảo tính lôgic, tính hệ thống của sách, đồng thời đảm bảo sự liên thông ngang với một số môn học có liên quan chặt chẽ với 2.1.3. Cấu trúc chủ đề của môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 Mỗi chủ đề trong sách giáo khoa Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp lớp 6 đƣợc thực hiện trong 04 tuần. Riêng chủ đề 9 thực hiện trong 03 tuần. Mỗi tuần đều thực hiện 03 loại hình hoạt động:
11 + Sinh hoạt dƣới cờ (35 tiết) : Là hoạt động tổ chức chung cho học sinh toàn trƣờng, đƣợc thực hiện vào ngày đầu tuần. + Hoạt động giáo dục theo chủ đề (35 tiết): Là hoạt động trọng tâm của hoạt động trải nghiệm và diễn ra sau hoạt động Sinh hoạt dƣới cờ. Nội dung của Hoạt động giáo dục theo chủ đề đƣợc kết nối với nội dung Sinh hoạt dƣới cờ và Sinh hoạt lớp trong tuần. Hoạt động giáo dục theo chủ đề đƣợc cấu trúc theo 4 bƣớc: Khám phá - Kết nối - Thực hành - Vận dụng (Hoạt động sau giờ học). + Sinh hoạt lớp (35 tiết): Là hoạt động tổ chức tại lớp, đƣợc thực hiện vào cuối tuần để học sinh chia sẻ kết quả thực hiện hoạt động vận dụng và cảm nhận của bản thân khi tham gia các hoạt động [5]. Các loại hình hoạt động trên đều đƣợc tổ chức thực hiện theo phƣơng thức trải nghiệm + Đánh giá chủ đề: Đƣợc thực hiện vào giờ sinh hoạt lớp ở tuần thứ tƣ của mỗi chủ đề. Các chỉ báo đánh giá đƣợc xây dựng dựa vào mục tiêu của chủ đề, bao gồm các chỉ báo định tính và định lƣợng. Việc đánh giá đƣợc thực hiện theo Thông tƣ 22/2021/TT-BGD ĐT. 2.1.4. Cấu trúc bài học của các môn học Các bài học đƣợc hƣớng dẫn biên soạn theo khung kế hoạch bài dạy đính kèm trong Công văn số 5512/ BGD ĐT ngày 18 tháng 12 năm 2020 của Bộ GDĐT, gồm 04 hoạt động chủ yếu là : Mở đầu - Hình thành kiến thức mới - Thực hành - Vận dụng. Về cơ bản, Hoạt động giáo dục theo chủ đề cũng đƣợc cấu trúc thành 4 hoạt động nhƣng do đặc thù của hoạt động trải nghiệm nên nội hàm cấu trúc của Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp lớp 6 có những điểm khác là: Hoạt động Khám phá (tương ứng với hoạt động mở đầu) đƣợc tổ chức thực hiện nhằm khai thác những hiểu biết HS đã tiếp thu đƣợc qua các môn học và kinh nghiệm học sinh đã có qua trải nghiệm thực tế. Hoạt động Kết nối (tương ứng với hoạt động hình thành kiến thức mới của các môn học). Ở hoạt động này trong sách giáo khoa không cung cấp kiến thức mới nhƣ các môn học mà yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ để kiến tạo, hình thành tri thức mới, kinh nghiệm mới trên cơ sở kết nối với những tri thức, kinh nghiệm đã có. Hoạt động Thực hành: Hoạt động này đƣợc tổ chức thực hiện nhằm tạo điều kiện cho HS vận dụng những tri thức mới, kinh nghiệm mới để giải quyết những tình huống, những vấn đề có thể gặp trong cuộc sống. Qua đó, củng cố, kiểm nghiệm và hiểu đƣợc ý nghĩa thực tiễn của những tri thức mới, kinh nghiệm
12 mới, đồng thời khai thác cảm xúc tích cực của học sinh khi thực hành giải quyết vấn đề. Hoạt động Vận dụng: Hoạt động này đƣợc thực hiện ở hoạt động sau giờ học nhằm giúp HS vận dụng những kinh nghiệm mới đã tiếp thu đƣợc vào hoạt động thực tiễn trong gia đình, cộng đồng, nhà trƣờng. Qua đó, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực, phẩm chất theo mục tiêu đã xác định. 2.1.5. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được thể hiện trong môn học Phƣơng pháp tổ chức tạo điều kiện cho HS trải nghiệm, sáng tạo thông qua các hoạt động tìm tòi, vận dụng kiến thức và kinh nghiệm đã có vào đời sống; hình thành, phát triển kĩ năng giải quyết vấn đề và ra quyết định dựa trên những tri thức và ý tƣởng mới thu đƣợc từ trải nghiệm. Cùng với việc thể hiện những phƣơng pháp giáo dục truyền thống nhƣ: phƣơng pháp trực quan, phƣơng pháp vấn đáp, phƣơng pháp thực hành.., nhiều phƣơng pháp, hình thức giáo dục tích cực, mang tính trải nghiệm cao đã đƣợc đƣa vào nội dung các hoạt động nhƣ: phƣơng pháp nghiên cứu tình huống, phƣơng pháp làm việc nhóm, phƣơng pháp thảo luận, phƣơng pháp học theo dự án, phƣơng pháp sắm vai, phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp điển hình, hình thức tham quan, trải nghiệm thực tế, diễn đàn, toạ đàm, giao lƣu, tranh biện,… Sử dụng các phƣơng pháp, hình thức giáo dục đƣợc thể hiện trong sách giáo khoa, GV đã thực hiện đƣợc yêu cầu đa dạng hoá phƣơng pháp, hình thức tổ chức hoạt động, qua đó giúp HS hoàn thành đƣợc mục tiêu hoạt động đồng thời tạo đƣợc sự hấp dẫn và thu hút sự tham gia của HS. Tuy nhiên, môn học này đƣợc biên soạn theo hƣớng mở để GV có thể linh hoạt đổi mới phƣơng pháp, hình thức giáo dục. Do đó, trong quá trình lập kế hoạch bài dạy cũng nhƣ triển khai tổ chức các hoạt động trên lớp, GV có thể thay đổi các phƣơng pháp, hình thức tổ chức hoạt động sao cho phù hợp với điều kiện thực tế và trình độ, khả năng nhận thức của HS nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của các em khi tham gia các hoạt động trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm, hƣớng nghiệp lớp 6 là hoạt động giáo dục, đƣợc đánh giá bằng hình thức nhận xét ở 2 mức độ: Đạt yêu cầu và Chƣa đạt yêu cầu (theo Thông tƣ 22/2021/TT-BGD ĐT. Trong sách giáo khoa, hoạt động đánh giá đƣợc thực hiện vào cuối mỗi chủ đề nhằm đánh giá mức độ đạt đƣợc về năng lực, phẩm chất của học sinh so với mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chủ đề. HS dựa vào các tiêu chí/ chỉ báo đánh giá để tự đánh giá và đánh giá.
13 Về hình thức đánh giá: Kết hợp tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng của HS với đánh giá của GV. Sự kết hợp này đƣợc thực hiện theo 3 hình thức: HS tự đánh giá - Đánh giá đồng đẳng – GV đánh giá HS. Về phương pháp đánh giá: Phƣơng pháp đánh giá chủ yếu là phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá qua lời nói, sản phẩm và phƣơng pháp quan sát. Do vậy, khi đƣa các tình huống vào bài dạy cho từng loại hình hoạt động (hay còn gọi là giáo án), GV cần nghiên cứu kĩ nội dung trong sách giáo khoa và hƣớng dẫn trong sách GV để xác định. Theo Chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018, chƣơng trình là pháp lệnh, nhà trƣờng và giáo viên phải theo đó thực hiện đúng. Sách GV là tài liệu hỗ trợ cho GV thực hiện đƣợc yêu cầu cần đạt quy định trong chƣơng trình. Do đó, điều quan trọng nhất khi xây dựng và đƣa các tình huống vào giáo dục GV phải bám sát mục tiêu, yêu cầu cần đạt. Còn đối với nội dung hƣớng dẫn tổ chức hoạt động trong sách GV, GV có quyền chủ động điều chỉnh, bổ sung sao cho phù hợp với thực tiễn, nhất là phƣơng tiện, đồ dùng dạy học và phƣơng pháp, hình thức tổ chức các hoạt động.[11] 2.2. Thực trạng sử dụng tình huống giáo dục trong dạy học môn HĐTNHN lớp 6 hiện nay. 2.2.1. Một số thuận lợi và khó khăn 2.2.1.1. Thuận lợi Trƣờng TH&THCS Lê Quý Đôn là trƣờng duy nhất hiện nay trong tỉnh Lạng Sơn có giáo viên đƣợc đào tạo chuyên trách, chuyên sâu về môn học và đƣợc tham gia đầy đủ các lớp tập huấn về chuyên môn Giáo dục kỹ năng sống và Hoạt động TNHN trực tiếp giảng dạy. Ban giám hiệu nhà trƣờng luôn tạo điều kiện tối đa để GV giảng dạy môn Hoạt động GD trải nghiệm có sự kết nối chặt chẽ với GV làm công tác chủ nhiệm và GV tổng phụ trách đội. GV giảng dạy từng viết nhiều các chuyên đề bồi dƣỡng và là giảng viên cốt cán chuyên làm công tác bồi dƣỡng cho GV toàn tỉnh về môn học giáo dục kỹ năng sống. GV đang dạy môn HĐTNHN lớp 6 là thành viên tham gia trực tiếp biên soạn tài liệu sách tham khảo cho GV giảng dạy môn HĐTNHN lớp 6 của nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, sách sẽ đã lên phôi và đƣợc xuất bản vào tháng 04 năm 2022. Trong năm học 2022-2023, GV tiếp tục tham gia viết kế hoạch bài
14 soạn môn HĐTNHN lớp 3, lớp 7 và lớp 10. Vì vậy, GV có nhiều kinh nghiệm xây dựng và đƣa các tình huống giáo dục vào nội dung dạy học. 2.2.1.2. Khó khăn Bên cạnh những thuận lợi trên, có thể nhận thấy việc thực hiện tổ chức hoạt động trải nghiệm, rèn kỹ năng sống cho HS có thể nhận thấy vẫn còn mang tính hình thức, hiệu quả chƣa cao. Vì một số nguyên nhân sau: Thứ nhất: Đây là môn học hoàn toàn mới đối với giáo viên, là năm học đầu tiên đƣợc Bộ GD & ĐT đƣa vào khung chƣơng trình. Thứ hai: Việc tổ chức tập huấn, bồi dƣỡng cho các giáo viên chủ yếu dƣới hình thức trực tuyến, thời gian trải nghiệm dạy chƣa nhiều, mặc dù nhà trƣờng đƣợc giao chủ động lựa chọn các hình thức tổ chức cụ thể phù hợp với điều kiện của nhà trƣờng, tuy nhiên GV giảng dạy vẫn không thể không tránh khỏi những khó khăn trong thực hiện. Thứ ba: Một số cơ sở vật chất chƣa đảm bảo điều kiện về sân bãi, các đồ dùng phục vụ cho các chủ đề trong hoạt động trải nghiệm chƣa phong phú. Thứ tư: Tình hình dịch bệnh Covid 19 phức tạp, dẫn đến việc thực hiện các hoạt động trải nghiệm định kì theo chủ đề (nhƣ tham quan, dã ngoại, tổ chức sự kiện, hoạt động thiện nguyện..) còn gặp khó khăn và chƣa triển khai thực hiện đƣợc. Thứ năm: Ngoài các giờ thực hành lý thuyết trên lớp, để đảm bảo tính trải nghiệm thực tế thì GV cùng nhà trƣờng phải lên kế hoạch để tổ chức cho HS đƣợc trải nghiệm với thực tế nhƣ trải nghiệm các làng nghề tại địa phƣơng, các di tích lịch sử, đƣợc trực tiếp làm các món ăn truyền thống hoặc khám phá các trò chơi dân gian…..nhƣng để thực hiện tốt các hoạt động trên lại liên quan đến kinh phí, địa điểm, thời gian thực hiện. Thậm chí xây dựng kế hoạch không đảm bảo có thể làm cho việc trải nghiệm bị biến thành hình thức, dẫn đến việc rèn kỹ năng cho HS không đạt đƣợc mục tiêu hoạt động trải nghiệm. 2.2.2. Thực trạng xây dựng tình huống giáo dục trong dạy học môn HĐTNHN lớp 6 hiện nay ở trường TH&THCS Lê Quý Đôn Việc xây dựng và vận dụng tình huống vào dạy môn HĐTNHN lớp 6 còn khá nhiều khó khăn do đây là môn học mới, việc lựa chọn, xây dựng cũng nhƣ sọan thảo, chọn lựa tranh ảnh, video tạo ra các tình huống, biến các tình huống đó vào nội dung tri thức cần chuyển tải đến HS mới đƣợc GV vận dụng trong năm học 2021-2022.
15 Khai thác, sƣu tầm vận dụng tình huống vào giảng dạy chiếm nhiều thời gian, do đó GV chủ yếu chọn các tình huống có sẵn, vì loại tình huống này dễ xây dựng và thƣờng có nhiều trong đời sống thực tế. Một số loại tình huống có tính chất mâu thuẫn cao và phức tạp hơn GV sử dụng chƣa thƣờng xuyên, điều này dẫn đến tình huống GV đƣa ra chƣa đƣợc đa dạng, phong phú. Khi vận dụng tình huống vào giảng dạy GV thƣờng đƣa tình huống vào vận dụng cho phần hoạt động KHÁM PHÁ và THỰC HÀNH là chủ yếu. Thực tế này cho thấy vận dụng tình huống vào các hoạt động trên cũng rất phù hợp, nhƣng nếu GV đƣa tình huống vào giảng dạy đồng đều ở tất cả các khâu của quá trình dạy học thì HS sẽ đƣợc trải nghiệm với nhiều tình huống đa dạng và phong phú hơn. GV đánh giá cao về việc xây dựng và đƣa các tình huống vào dạy học môn HĐTNHN, tuy nhiên khó khăn chủ yếu là việc soạn thảo đƣợc các tình huống hay. GV cần phải thực sự chịu khó tìm tòi tài liệu, đầu tƣ nhiều thời gian trong việc soạn thảo tình huống, thì mới đƣa đƣợc những tình huống sinh động phù hợp với nội dung bài dạy và trình độ nhận thức của HS. Đôi khi huống tự xây dựng vẫn còn mang tính khái quát chung chung, chủ yếu là bằng kinh nghiệm giảng dạy mang tính kiểm chứng tri thức chứ chƣa phải là những tình huống cụ thể, logic khoa học. Các tình huống đƣa ra chƣa có sự kiểm định và khảo sát ở nhiều lớp học. III. NỘI DUNG SÁNG KIẾN 1. Xây dựng một số tình huống giáo dục trong dạy học môn HĐTN-HN lớp 6 1.1. Những căn cứ xây dựng, lựa chọn tình huống GD Để xây dựng một tình huống phục vụ cho giảng dạy đòi hỏi hay, đảm bảo tính hiệu quả không hề đơn giản. Do đó muốn xây dựng đƣợc tình huống phù hợp, có nội dung sinh động, đòi hỏi ngƣời viết phải có kinh nghiệm về chuyên môn, có kiến thức sâu rộng. Vì vậy, trong quá trình xây dựng tình huống cần: Căn cứ vào chủ đề môn học nhằm cung cấp kiến thức cho lĩnh vực HS cần trải nghiệm (trách nhiệm với bản thân, gia đình, nhà trƣờng, cộng đồng xã hội; Ý