Bài giảng Chăn nuôi trâu bò - Chương 1: Giống và công tác giống trâu bò

Chia sẻ: Manh Manh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

185
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trình bày các kiến thức về một số giống trâu bò, chọn lọc giống trâu bò, nhân giống trâu bò, chương trình giống, tổ chức đàn, quản lý phối giống,...Bài giảng Chăn nuôi trâu bò - Chương 1: Giống và công tác giống trâu bò sẽ giúp sinh viên chuyên ngành có thêm tài liệu tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Chăn nuôi trâu bò - Chương 1: Giống và công tác giống trâu bò

NỘI DUNG MÔN HỌC CHĂN NUÔI TRÂU BÒ Lợi nhuận gièng vμ c«ng t¸c gièng tr©u bß sinh sản năng suất sức khoẻ quản lí sinh + thức ăn (2) + chuồng trại sản (4, 5) + (3) giống (1) kỹ thuật chăn nuôi 1 (6, 7, 8, 9) NỘI DUNG GIỚI THIỆU CÁC GIỐNG TRÂU BÒ • GIỚI THIỆU MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI: • CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG - Trâu Việt Nam • NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ - Bò Vàng Việt Nam - Bò Lai Sind • CHƯƠNG TRÌNH GIỐNG • TỔ CHỨC ĐÀN MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ NGOẠI: • QUẢN LÝ PHỐI GIỐNG - Các giống bò kiêm dụng - Các giống bò sữa • CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ Ở VIỆT - Các giống bò thịt NAM - Giống trâu Mura 3 4 CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI Tr©u néi Nguån gèc: Thuéc nhãm tr©u ®Çm lÇy (swamp buffalo) (Bubalus bubalis) Ngo¹i h×nh * §Çu: h¬i bÐ; tr¸n vµ sèng mòi th¼ng, cã con h¬i vâng; tai nhá, mäc ngang, hay ve vÈy; sõng dµi, dÑt, h×nh c¸nh cung, h−íng vÒ say vµ h¬i vÓnh lªn trªn * Cæ: Con c¸i cæ nhá vµ hÑp, con ®ùc cæ to trßn * YÕm: kh«ng cã * U vai: kh«ng cã * L−ng th¼ng, m«ng xu«i, ngùc në * Bông: to, trßn * §u«i: dµi ®Õn kheo, tËn cïng cã chßm l«ng Mµu l«ng: ®a sè cã mµu ®en x¸m, d−íi hÇu vµ 5 øc cã khoang mµu tr¾ng; kho¶ng 5-10%6cã l«ng mµu tr¾ng (tr©u b¹c)
Tr©u néi Bß vµng Ngo¹i h×nh (Bubalus bubalis) ThÓ träng: (Bos Indicus) * §Çu: Con c¸i ®Çu thanh, sõng ng¾n; S¬ sinh: 28-30 kg Con ®ùc ®Çu to, sõng dµi; m¹ch m¸u vµ g©n mÆt næi râ Tr−ëng thµnh: c¸i 400-450 kg; * M¾t: tinh, lanh lîi ®ùc 450-500 kg • Cæ: Con c¸i cæ thanh, con ®ùc cæ to; Sinh s¶n: 2 løa/3 n¨m l«ng cæ th−êng ®en * YÕm: kÐo dµi tõ hÇu ®Õn x−¬ng øc S÷a: * U vai: con ®ùc cao, con c¸i kh«ng cã Chu kú: 5-7 th¸ng * 3 kg/ngµy * L−ng vµ h«ng: th¼ng, h¬i réng Mì s÷a: 9-12% * B¾p thÞt: në nang ThÞt: ThÞt xÎ: 48%; * M«ng: h¬i xu«i, hÑp vµ ng¾n * Ngùc: s©u nh−ng h¬i lÐp Søc kÐo: Trung b×nh: 600-800N * Bông: to, trßn nh−ng kh«ng sÖ ThÝch nghi: chÞu ®ùng kham khæ, * Bèn ch©n: thanh, 2 ch©n tr−íc th¼ng, 2 ch©n sau ®i kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi th−êng ch¹m kheo 7 8 khÝ hËu nãng Èm Mµu l«ng: vµng t−¬i, n©u thÉm hay c¸nh gi¸n Bß vµng (Bos Indicus) Bß Lai Sind ThÓ träng: Nguån gèc: KÕt qu¶ t¹p giao gi÷a bß S¬ sinh: 14-15 kg Sindhi vµ bß vµng ViÖt Nam Tr−ëng thµnh: c¸i 200-250 kg; ®ùc 250-300 kg Sinh s¶n: Ngo¹i h×nh: trung gian gi÷a 2 gièng bß Phèi gièng lÇn ®Çu: 20-24 th¸ng tuæi trªn Tû lÖ ®Î hµng n¨m 70-80% * §Çu: hÑp; tr¸n gå; tai to vµ côp S÷a: Chu kú: 4-5 th¸ng * 2 kg/ngµy * Rèn vµ yÕm: rÊt ph¸t triÓn, kÐo dµi tõ Mì: 5% hÇu ®Õn rèn, cã nhiÒu nÕp nh¨n ThÞt: ThÞt xÎ: 50-52%; PhÈm chÊt: thÞt hång, Ýt mì, * U vai: næi râ khÈu vÞ tèt, th¬m * L−ng ng¾n, ngùc s©u, m«ng dèc Søc kÐo: Trung b×nh: c¸i 380-400N; ®ùc 440-490N Tèi ®a: c¸i 1000-1500N; ®ùc 1200- * BÇu vó kh¸ ph¸t triÓn 1800N * §u«i dµi, chãt ®u«i th−êng kh«ng cã ThÝch nghi: chÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, x−¬ng thÝch nghi víi thêi tiÕt khÝ hËu nhiÒu vïng trong n−íc Mµu l«ng: vµng hoÆc sÉm, mét sè con cã 9 10 v¸ tr¾ng Bß Lai Sind ThÓ träng: CÁC GIỐNG BÒ KIÊM DỤNG S¬ sinh: 17-19 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 250-300 kg; ®ùc 350-450 kg Sinh s¶n: Phèi gièng lÇn ®Çu: 18-24 th¸ng tuæi Kho¶ng c¸ch løa ®Î kho¶ng 15 th¸ng S÷a: Chu kú: 6-9 th¸ng * 4-7 kg/ngµy Mì: 5-5,5% ThÞt: ThÞt xÎ: 48% Søc kÐo: Trung b×nh: 560-600N Tèi ®a: c¸i 1300-2500N; ®ùc 2000- 3000N ThÝch nghi: ChÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm 11 12
Bß Red Sindhi Bß Shahiwal • Nguån gèc: Pakistan • Nguån gèc: Pakistan • Mµu l«ng: ®á c¸nh d¸n hay n©u thÉm • Mµu l«ng: ®á vµng hay vµng • Ngo¹i h×nh: th©n ng¾n, ch©n cao, m×nh lÐp, thÉm tai to vµ rò xuèng, cã yÕm vµ nÕp gÊp da d−íi rèn vµ ©m hé rÊt ph¸t triÓn. Bß ®ùc cã u vai rÊt • Ngo¹i h×nh: t−¬ng tù nh− cao, ®Çu to, tr¸n gå, réng, sõng ng¾n, cæ bß Sind ®á, nh−ng bÇu vó ph¸t ng¾n, v¹m vì, ngùc s©u nh−ng kh«ng në. Bß triÓn h¬n c¸i cã ®Çu vµ cæ nhá h¬n, phÇn sau ph¸t triÓn h¬n phÇn tr−íc, vó ph¸t triÓn, nóm vó to, dµi, • ThÓ vãc: bß c¸i 360-380kg, bß tÜnh m¹ch næi râ. ®ùc 470-500kg • ThÓ vãc: bß ®ùc 450-500kg, bß c¸i 350-380kg. • Søc s¶n xuÊt s÷a: • Søc s¶n xuÊt s÷a: 2100-2300kg/chu kú 9 th¸ng 1400-2100kg/chu kú 270-290 ngµy mì s÷a 5-5,5%. mì s÷a 5-5,5%. • ThÝch nghi: khÝ hËu nãng • ThÝch nghi: khÝ hËu nãng Èm, chÞu ®ùng kham khæ vµ kh¸ng bÖnh tèt. Èm, chÞu ®ùng kham khæ vµ 13 14 kh¸ng bÖnh tèt. Bß N©u Thuþ Sü • Nguån gèc: Vïng Golstand, Thuþ Sü (Brown Swiss) • Nguån gèc: Thuþ Sü • Mµu l«ng: §á n©u v¸ tr¾ng, l«ng ®Çu • Mµu l«ng: N©u th−êng cã mµu tr¾ng. • Ngo¹i h×nh: • Ngo¹i h×nh: ngùc s©u, réng. Bé x−¬ng §Çu ng¾n, tr¸n dµi vµ réng, måm ch¾c ch¾n. C¬ ph¸t triÓn tèt. réng, sõng ng¾n, cong, gèc sõng • H−íng s¶n xuÊt: kiªm dông thÞt-s÷a tr¾ng. Th©n h×nh dµi, ngùc në, - ThÞt: tr−ëng thµnh bß ®ùc 1000kg, bß s©u, réng, s−ên bông thon. Bèn c¸i 750kg. Nu«i d−ìng tèt bª ®ùc nÆng ch©n ch¾c ch¾n khoÎ m¹nh, t− 517kg, bª c¸i 360kg lóc 1 n¨m tuæi. Bª thÕ v÷ng vµng, mãng ®en. BÇu vó 6-12 th¸ng tuæi cho t¨ng träng 1200- ph¸t triÓn. 1350g/ngµy. Nu«i d−ìng tèt bª ®ùc giÕt • ThÓ vãc: bß c¸i 650-700kg thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cã tû lÖ thÞt xÎ bß ®ùc 800-950kg 66%. • Søc s¶n xuÊt s÷a: - S÷a: 3500-4500kg/chu kú 3500-4000 kg s÷a/chu kú 300 ngµy mì s÷a 3,5-4%. tû lÖ mì s÷a 3,9-4% • ThÝch nghi: ThÝch nghi víi vïng • ThÝch nghi: khÝ hËu «n ®íi nói cao, chÞu nãng tèt h¬n bß15 HF. 16 Bß Hµ Lan (Holstein Friesian) Nguån gèc: Hµ Lan CÁC GIỐNG BÒ SỮA Ngo¹i h×nh: toµn th©n cã d¹ng c¸i nªm * §Çu con c¸i ®Çu dµi, nhá, thanh, sõng ng¾n; Con ®ùc ®Çu th«; Sõng nhá, ng¾n, chÜa vÒ phÝa tr−íc; Tr¸n ph¼ng hoÆc h¬i lâm * Cæ thanh, dµi võa ph¶i, kh«ng cã yÕm * Vai-L−ng-M«ng n»m trªn mét ®−êng th¼ng *BÇu vó rÊt ph¸t triÓn, tØnh m¹ch vó ngo»n ngoÌo næi râ * Bèn ch©n th¼ng, 2 ch©n sau do·ng Mµu l«ng: cã 3 d¹ng chÝnh: lang tr¾ng ®en (chiÕm −u thÕ), lang tr¾ng ®á, toµn th©n ®en 17 18 riªng ®Ønh tr¸n vµ chãt ®u«i tr¾ng.
Bß Hµ Lan (Holstein Friesian) ThÓ träng: Bß Jersey • Nguån gèc: Anh (®¶o Jersey) • Mµu l«ng: Vµng s¸ng hoÆc sÉm, S¬ sinh: 36-42 kg cã thÓ cã ®èm tr¾ng ë bông, ch©n Tr−ëng thµnh: c¸i 550-650 kg; ®ùc vµ ®Çu 800-1000 kg • Ngo¹i h×nh: §Çu nhÑ, mÆt cong, m¾t låi, cæ thµnh dµi Sinh s¶n:Kho¶ng c¸ch løa ®Î 12-13 vµ cã yÕm kh¸ ph¸t triÓn. Vai cao vµ dµi. th¸ng Ngùc s©u, x−¬ng s−ên dµi. L−ng dµi, réng. M«ng dµi, réng vµ ph¼ng. Bông to, trßn. S÷a: Bèn ch©n m¶nh, kho¶ng c¸ch gi÷a hai S¶n l−îng: 4000-6000 kg/chu kú 10 ch©n réng. §u«i nhá. BÇu vó ph¸t triÓn tèt c¶ vÒ phÝa tr−íc vµ phÝa sau, tÜnh m¹ch vó th¸ng (nước ta) to vµ dµi. Mì s÷a: 3,5% • ThÓ vãc: bß c¸i 350-400kg, ThÞt: ThÞt xÎ: 40-45% bß ®ùc 450-500kg • Søc s¶n xuÊt s÷a: ThÝch nghi: chÞu nãng vµ chÞu ®ùng 3000-5000kg/chu kú 305 ngµy kham khæ kÐm, dÔ c¶m nhiÔm bÖnh tËt; • mì s÷a 4,5-5,2%, mµu vµng, h¹t to chØ nu«i thÝch nghi tèt ë nhiÖt ®é d−íi 19 20 • ThÝch nghi: chÞu nãng tèt h¬n bß Holstein 20oC Bß A.F.S. (Australian Friesian Sahiwal) CÁC GIỐNG BÒ THỊT • Nguån gèc: Australia (lai gi÷a bß HF vµ bß Sahiwal) • Mµu l«ng: lang tr¾ng ®en/®á • Ngo¹i h×nh: trung gian gi÷a bß HF vµ bß Sahiwal, bÇu vó ph¸t triÓn • ThÓ vãc: bß c¸i 350-450kg, bß ®ùc 600-800kg • Søc s¶n xuÊt s÷a: 3500kg-4000/chu kú mì s÷a 4-4,2%. • ThÝch nghi: cã kh¶ n¨ng chÞu nãng kh¸ tèt 21 22 Bß Brahman • Nguån gèc: Mü (kÕt qu¶ lai 4 • Nguån gèc: bß thÞt nhiÖt ®íi ®−îc gièng bß Zebu víi nhau) t¹o ra ë Australia b»ng c¸ch lai • Mµu l«ng: tr¾ng gio hoÆc ®á gi÷a bß Shorthorn víi bß Brahman. • Søc s¶n xuÊt thÞt: • Mµu l«ng: ®á Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc n¨ng 680- • Søc s¶n xuÊt thÞt: 900kg, bß c¸i nÆng 450-630kg. Tr−ëng thµnh bß ®ùc nÆng 820- 1000kg, bß c¸i nÆng 550-680kg. Lóc 1 n¨m tuæi con ®ùc n¨ng Lóc 1 n¨m tuæi con ®ùc nÆng kho¶ng 375kg, con c¸i nÆng 450kg, con c¸i nÆng 325kg. 260kg. Bª ®ùc 6-12 th¸ng tuæi ®−îc nu«i T¨ng träng cña bª ®ùc tõ 6-12 d−ìng tèt cho t¨ng träng 1000- th¶ng tuæi kho¶ng 900-1000g/ngµy. 1200g/ngµy vµ cho tû lÖ thÞt xÎ 55- Tû lÖ thÞt xÎ kho¶ng 52-58%. 60% khi giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi. 23
Bß Blanc Blue Belge Bß Charolais (B.B.B.) • Nguån gèc: Vïng Charolais cña • Nguån gèc: BØ Ph¸p • Mµu l«ng: tr¾ng, xanh lèm ®èm, • Mµu l«ng: mµu tr¾ng ¸nh kem • Ngo¹i h×nh: c¬ b¾p rÊt ph¸t triÓn • Ngo¹i h×nh: c©n ®èi, th©n réng, • Søc s¶n xuÊt thÞt: m×nh dµy, m«ng kh«ng dèc, ®ïi ph¸t Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc cã khèi triÓn l−îng 1100-1200kg, bß c¸i 710- • Søc s¶n xuÊt thÞt: 720kg. Bß ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 1000- NÕu nu«i d−¬ng tèt bª 1 n¨m tuæi 1400kg, bß c¸i 700-900kg. bª ®ùc nÆng trung b×nh 480kg, bª NÕu nu«i tèt, lóc 12 th¸ng tuæi bª c¸i 370-380kg. ®ùc ®¹t 450-540kg, bª c¸i 380kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi cã t¨ng träng Trong giai ®o¹n 6-12 th¸ng tuæi bª b×nh qu©n 1300g/ngµy. cã thÓ t¨ng träng 1450-1550g/ngµy. Bª ®ùc nu«i d−ìng tèt giÕt thÞt lóc GiÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi, tû lÖ thÞt 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ xÎ 65-69%. 66%. 25 26 • Nguån gèc: §¶o Hereford cña Anh. Bß Angus Bß Hereford • Mµu l«ng: ®á, riªng ë ®Çu, ngùc, phÇn d−íi bông, bèn ch©n vµ ®u«i • Nguån gèc: Scotland cã ®èm tr¾ng • Mµu l«ng: ®en hoÆc ®á sÉm; cã thÓ cã • Ngo¹i h×nh: tiªu biÓu cña bß ®èm tr¾ng d−íi bông, bÇu vó, bao tinh chuyªn dông h−íng thÞt. §Çu kh«ng hoµn Ngo¹i h×nh: th©n h×nh v¹m vì, ®Æc to nh−ng réng. Cæ ng¾n vµ réng. tr−ng cho bß h−íng thÞt, kh«ng cã sõng, Ngùc s©u vµ réng, l−ng dµi vµ réng. ch©n thÊp. C¬ b¾p rÊt ph¸t triÓn. Ch©n thÊp. Da dµy h¬i th«. Bé x−¬ng v÷ng ch¾c. • Søc s¶n xuÊt thÞt: • Søc s¶n xuÊt thÞt: Bß c¸i tr−ëng Khi tr−ëng thµnh khèi l−îng bß ®ùc thµnh nÆng 750-800kg, bß ®ùc 1000-1300kg, bß c¸i 650-800kg. 1000-1200kg. NÕu nu«i d−ìng tèt bª Nu«i d−ìng tèt bÒ ®ùc nÆng trung b×nh ®ùc 1 n¨m tuæi nÆng 520kg, bª c¸i 540kg, bª c¸i 380kg lóc 1 n¨m tuæi. 364kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi t¨ng träng 1300-1500g/ngµy. Tû lÖ thÞt xÎ lóc Bª 6-12 th¸ng tuæi cã t¨ng trong 1300- 14-16 th¸ng tuæi ®¹t 67-68%. ChÊt 1400g/ngµy. l−îng thÞt tèt, thÞt ngon, mÒm, th−êng Bª ®ùc nu«i tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng cã líp mì kÎ gi÷a líp c¬ b¾p. 27 tuæi cã tû lÖ thÞt xÎ 68-69%. 28 Bß Shorthorn Bß Limousine • Nguån gèc: Ph¸p • Mµu l«ng: ®á sÉm • Søc s¶n xuÊt thÞt: Bß ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 1000- 1300kg, bß c¸i 650-800kg. NÕu nu«i d−ìng tèt bª ®ùc 12 th¸ng tuæi n»ng 500kg, bª c¸i 350kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi t¨ng träng 1300-1400g/ngµy. Bª ®ùc nu«i tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 68- 71%. 29 30
• Nguån gèc: Vïng Santa Gertrudis, Taxas, Mü (do lai gi÷a bß Shorthorn Tr©u Mura vµ bß Brahman víi tû lÖ m¸u bß Nguån gèc: ¢n ®é, thuéc nhãm tr©u song Brahman 3/8 vµ bß Shorthorn 5/8). (river buffalo) • Mµu l«ng: ®á sÉm. Ngo¹i h×nh • Ngo¹i h×nh: kÕt cÊu v÷ng * §Çu thanh, tr¸n gå, m¾t con c¸i låi, mòi ch¾c. Ngùc s©u, cã yÕm to, dµy, réng, hai lç mòi xa nhau. Tai to, máng, nhiÒu nÕp gÊp. L−ng th¼ng, ph¼ng. Da máng, l«ng mÞn. th−êng rñ xuèng. Sõng cuèn kÌn nh− • Søc s¶n xuÊt thÞt: sõng cõu Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc cã khèi * YÕm: kh«ng cã l−îng 850-900kg, bß c¸i 630-720kg. * U vai: kh«ng ph¸t triÓn Nu«i tèt bª ®ùc 12 th¸ng tuæi nÆng 480kg, bª c¸i 335kg. * M«ng në Bª 6-12 th¸ng tuæi cho t¨ng träng * Bèn ch©n to, ng¾n, b¾p næi râ 1000-1300kg. * Bçu vó rÊt ph¸t triÓn, tÜnh m¹ch vó ngo»n Nu«i ch¨n th¶ trªn ®ång cá bª ®ùc 1 ngoÌo, næi râ n¨m tuæi nÆng 300-350kg. Bª ®ùc nu«i nhèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng Mµu l«ng: toµn th©n ®en tuyÒn, riªng tr¸n vµ tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 55-60%. 31 ®u«i th−êng cã ®èm tr¾ng 32 Tr©u Mura CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG ThÓ träng: S¬ sinh: 35-40 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 500-600 kg; ®ùc 700-750 kg • Các tính trạng chọn lọc cơ bản của trâu bò Sinh s¶n: 15-16 th¸ng/ løa • Phương pháp đánh giá trâu bò đực giống S÷a: • Phương pháp đánh giá trâu bò cái giống 1500-1800kg/ chu kú 9-10 th¸ng Mì s÷a: 7-9% • Tổ chức chọn lọc và gây tạo trâu bò giống ThÞt: ThÞt xÎ: 48%; Søc kÐo: Trung b×nh: 600-800N ThÝch nghi: thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm 33 34 Hiệu ứng chọn lọc trên số lượng tính trạng C¸c tÝnh tr¹ng chän läc c¬ b¶n cña khác nhau ở bò sữa tr©u bß (loại thải 25% xấu nhất) A: Đàn xuất phát - §èi víi tr©u bß s÷a: s¶n l−îng s÷a, hµm l−îng mì, protein vµ vËt chÊt kh« trong s÷a, thÓ träng, kÝch B: Đàn được chọn theo SL sữa th−íc vµ h×nh d¹ng bÇu vó, hÖ sè æn ®Þnh cña chu kú s÷a, tèc ®é th¶i s÷a, hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n, kh¶ C: Đàn được chọn n¨ng sinh s¶n, thêi gian sö dông, kh¶ n¨ng kh¸ng theo SL sữa và bÖnh, c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n vÒ ngo¹i h×nh thÓ chÊt, v.v. mỡ sữa - §èi víi tr©u bß thÞt: thÓ träng, tû lÖ thÞt xÎ, t¨ng träng D: Đàn được chọn hµng ngµy, khèi l−îng m« c¬, c¸c chØ tiªu vÒ chÊt theo mỡ sữa + protein sữa l−îng thÞt (thµnh phÇn ho¸ häc,nhiÖt n¨ng, tû lÖ c¬, mì, x−¬ng, m« liªn kÕt trong th©n thÞt), c¸c chØ tiªu E: Đàn được chọn vÒ sinh s¶n, tÝnh dÔ ®Î, tËp tÝnh nu«i con vµ søc s¶n theo SL sữa + mỡ xuÊt s÷a.v.v. sữa + protein sữa 35 36
Ph−¬ng ph¸p chän läc ®a tÝnh tr¹ng Ph−¬ng ph¸p chän läc theo chØ sè n n - Chän läc lÇn l−ît: Trong mét vµi thÕ hÖ chØ chän läc trªn mét tÝnh I = ∑bi (xi - xi) hay I = ∑bi EBVi tr¹ng, ®Õn khi ®¹t ®−îc møc ®é dù ®Þnh th× chuyÓn sang chän läc i i theo tÝnh tr¹ng kh¸c. - Chän läc theo møc kh«ng phô thuéc: X¸c ®Þnh yªu cÇu tèi thiÓu cho Trong ®ã: (xi - xi) lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸ thÓ vµ gi¸ trÞ trung b×nh cña mçi tÝnh tr¹ng vµ nh÷ng con cã c¸c chØ tiªu v−ît c¸c gi¸ trÞ tèi tÝnh tr¹ng i, thiÓu ®ã th× ®−îc chän läc. EBVi lµ gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh cña c¸ thÓ theo tÝnh tr¹ng i bi lµ hÖ sè gia quyÒn (vect¬) tÝnh cho tÝnh tr¹ng i. HÖ sè gia quyÒn t−¬ng øng - Chän läc theo dßng: Chän läc theo nh÷ng tÝnh tr¹ng riªng ë nh÷ng víi hai c«ng thøc trªn ®−îc tÝnh bëi c¸c c«ng thøc sau: nhãm gia sóc kh¸c nhau nh»m t¹o ra nh÷ng dßng cã sù ph¸t triÓn tèt nhÊt cña tõng tÝnh tr¹ng, sau ®ã b»ng c¸ch lai chÐo dßng nh»m b = P –1 Gv hay b = G11–1 G12 v phèi hîp ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm mong muèn. Trong ®ã: P lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai kiÓu h×nh gi÷a c¸c sè liÖu theo dâi - Chän läc phèi hîp c¸c tÝnh tr¹ng cã bæ sung: Trong mçi thÕ hÖ (c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc ®−a vµo trong chØ sè), chän lµm gièng nh÷ng con phèi hîp ®−îc toµn bé hay ®a sè nh÷ng G11–1 lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng tÝnh tr¹ng mong muèn, cßn bæ sung nh÷ng thiÕu sãt b»ng c¸ch cho thuéc tiªu chuÈn chän läc trong chØ sè, giao phèi nh÷ng c¸ thÓ tèt nhÊt víi nh÷ng con cã c¸c chÊt l−îng G hay G12 lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng cÇn thiÕt. thuéc tiªu chuÈn chän läc trong chØ sè víi c¸c tÝnh tr¹ng thuéc môc tiªu nh©n gièng. - Chän läc theo chØ sè: §¸nh gi¸ tæng hîp c¸c tÝnh tr¹ng cÇn chän läc v lµ vect¬ vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c tÝnh tr¹ng, tøc lµ sù thay ®æi lîi nhuËn cËn thµnh mét chØ tiªu tæng hîp (chØ sè). 37 biªn cã ®−îc khi t¨ng ®−îc mét ®¬n vÞ cña tÝnh tr¹ng. 38 §¸nh gi¸ vµ chän läc ®ùc gièng §¸nh gi¸ vµ chän läc cái gièng + Chän ®èi t−îng: chØ nh÷ng con ®¹t yªu cÇu khi ®¸nh gi¸ vÒ nguån gèc vµ 1. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo nguån gèc 1. §¸nh gi¸ vµ chän th× míi ®−îcnguån gèc ®êi sau. ngo¹i h×nh läc theo dù kiÓm tra qua - §¸nh gi¸ Bª ®ùc ®−îc phÈm gièngth¸ng tuæi th× khai th¸c tinh cho phèi víi sè + s¬ bé vÒ nu«i ®Õn 14-15 - §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ phÈm gièng bß c¸i ®· chän - Dù ®o¸n vÒ tiÒm n¨ng cña con gièng - Dù ®o¸n vÒ tiÒm chê kÕt cñakiÓm tra, khai th¸c tinh dÞch lµm tinh ®«ng + Trong khi n¨ng qu¶ con gièng - Nguyªnviªn/cäng r¹ dù tr÷giao phèi ë liÒu/®ùc. vµ tæ tiªn t¾c ghÐp ®«i it nhÊt lµ 5000 bè mÑ - Nguyªn t¾c ghÐp ®«i giao phèi ë bè mÑ vµ tæ tiªn + Bª c¸i (>30 con g¸i/®ùc gièng) ®Î ra ®−îc nu«i d−ìng tèt, ®Õn 18 th¸ng - Th«ng tin vÒ anh em ruét thÞt vµ nöa ruét thÞt rÊt quan träng - Th«ng tin vÒ anhphèi gièng. §Õn khi c¸c conruét thÞt rÊt®Î th× theo dâi søc tuæi th× cho em ruét thÞt vµ nöa g¸i ®ùc gièng quan träng 2. §¸nh gi¸ s¶n xuÊt s÷aläc theo b¶n th©n kÕt qu¶ nµy ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña vµ chän cña løa thø nhÊt. Dùa vµo 2. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo b¶n th©n con ®ùc gièng. - Ngo¹i h×nh thÓ chÊt, sinh tr−ëng, søc khoÎ - Ngo¹i h×nh, thÓ chÊt, sinh tr−ëng, søc khoÎ - Sè l−îng vµ chÊt l−îng tinh dÞch - Kh¶ n¨ng sinh s¶n (tuæi phèi lÇn ®Çu, tû lÖ thô thai, phèi l¹i sau 3. §¸nh gi¸ vµ chon läc theo ®êi sau ®Î…) - Søc s¶n xuÊt s÷a - So s¸nh SSX cña con cña c¸c ®ùc gièng nu«i trong cïng ®iÒu kiÖn 3. §¸nh gi¸ vµ chon läc theo ®êi sau - So s¸nh SSX cña con ®ùc gièng víi b¹n ®µn Kh«ng thÓ thùc hiÖn trong thùc tÕ - So s¸nh SSX cña con g¸i víi mÑ 4. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo chØ sè gi¸ trÞ gièng 4. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBV) - Phèi hîp th«ng tin cña tæ tiªn vµ b¶n th©n - Phèi hîp th«ng tin cña nhiÒu thÕ hÖ - Phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu tÝnh tr¹ng - Phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu tÝnh tr¹ng (chØ sè) 40 Tổ chức chän läc ®ùc gièng 3 đực ngoại tốt nhất 150 bê 4 đực nội tốt nhất MÑ ®ùc gièng Bè ®ùc gièng 300 cái hạt nhân §ùc hËu bÞ Chän läc theo ngo¹i 20 BÒ DỰC ĐÃ KIỂM TRA 60 bê đực h×nh vµ sinh tr−ëng hậu bị NH §ùc kiÓm ®Þnh Chän läc theo ho¹t HN tÝnh sinh dôc, sè 120.000 bò cái l−îng vµ chÊt l−îng tinh Phối Hàng năm chọn 5 đực Phối kiểm tra 1000 liều tinh giống (loại thải 55 đực) mỗi đực §ùc tr−ëng thµnh Lo¹i th¶i sau khi khai th¸c ®ñ tinh dÞch dù tr÷ 100 con gái/đực Phối giống cho Theo dõi sinh trưởng, các con gái sinh sản và SSX của Ng©n hµng tinh (tổng số 6000 con) các con gái ’ Lo¹i th¶i tinh 42
20 % xấu Trại nuôi bò đẻ lứa 2 trở lên 50% tốt nhất đưa vào thay thế đàn nhất NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ Bê (90 Bê (90%) %) Trại nuôi bê từ sơ sinh Trại kiểm tra bò đẻ lứa 1 • Nhân giống thuần đến cai sữa Bê đực Bê cái 25% 25% 50% – Nhân giống theo dòng Toàn Toàn bộ bê – Nhân giống hạt nhân hình tháp bộ bê Bán giống đực cái – Nhân giống hạt nhân có MOET Trại nuôi bê đực từ 1 đến 12 tháng tuổi Chọn Trại nuôi bê cái từ 1 đến 12 tháng tuổi • Lai giống bê đực – Lai giống kết thúc làm giống từ – Lai giống liên tục Trại vỗ béo những bò cái Trại nuôi bò trên 1 tuổi và bò tơ – Lai giống kết hợp tốt nhất Giết thịt 25% xấu nhất chuyển giết thịt 43 44 Nhân giống theo dòng Nhân giống hạt nhân hình tháp + T¹o dßng: Ph¸t hiÖn c¸ thÓ cã chÊt l−îng tèt th«ng qua ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ®êi sau ®Ó lµm con ®Çu dßng. GhÐp ®«i giao phèi cÈn thËn ®Ó cã ®µn con ch¸u cña con ®Çu dßng ®ã ®ñ lín Đùc vµ c¸i h×nh thµnh nªn dßng gia sóc thuÇn cã nh÷ng chÊt l−îng ®Æc thï Đùc vµ Đùc gièng Đùc gièng H¹t gièng næi bËt. c¸i gièng (TTNT) (TTNT) nh©n + Tiªu chuÈn ho¸ ho¸ dßng vµ x©y dùng nhãm h¹t nh©n cña dßng th«ng qua chän läc nh÷ng con ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ Những C¸c ®µn Đùc Đùc ngo¹i h×nh thÓ chÊt vµ søc s¶n xuÊt theo tiªu chuÈn cña dßng. con tèt nh©n gièng gièng gièng nhÊt + GhÐp ®«i giao phèi gi÷a c¸c c¸ thÓ ®ùc vµ c¸i cïng dßng ®Ó duy tr× vµ cñng cè nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt cña dßng ®ã. Th«ng Những th−êng cho ghÐp ®«i giao phèi néi bé dßng ë ®êi thø ba (III- C¸c ®µn con tèt III) hoÆc ®êi thø ba víi ®êi thø t− (III-IV). thương nhÊt + Nh©n gièng chÐo dßng: Cho nh÷ng c¸c thÓ thuéc c¸c dßng phẩm kh¸c nhau giao phèi víi nhau nh»m phèi hîp ®−îc nhiÒu ®Æc ®iÓm tèt ë c¸c dßng kh¸c nhau nh»m môc ®Ých kinh tÕ trùc tiÕp hay t¹o dßng míi. A: Nh©n gièng h¹t nh©n ®ãng B: Nh©n gièng h¹t nh©n më < 45 < 46 Nhân giống hạt nhân có MOET Lai giống kết thúc Sử dụng công nghệ gây rụng nhiều trứng và cấy truyền phôi (MOET) cho phép tạo ra được nhiều bê nghé cùng một lúc từ • Con lai kh«ng ®−îc gi÷ l¹i phôc vô môc mỗi bò mẹ Áp dụng trong nhân giống đàn hạt nhân để tăng tốc độ cải tiến ®Ých t¹o gièng mà để sản xuất sản phẩm di truyền nhanh hơn. (thịt, sữa) lai kinh tÕ Mỗi năm chọn ra một số con đặc biệt xuất sắc và sử dụng • VÝ dô vÒ lai kÕt thóc: công nghệ MOET để sản xuất ra nhiều bê cái và bê đực. Số bê cái sau khi đẻ lứa đầu được bổ sung vào đàn hạt nhân. + Lai t¹o con lai F1 Toàn bộ bê đực được nuôi dưỡng và được đánh giá giá trị giống trên cơ sở đánh giá thành tích của chị em gái (nhờ + Lai ph¶n håi MOET tạo ra), từ đó chọn ra những con tốt nhất dùng cho sản + Lai kÕt thóc 3 m¸u xuất tinh đông lạnh. Tinh của những đực giống này được dùng để phối cho đàn cái + Lai t¹o con lai F2 hạt nhân, đồng thời cũng được phối cho các đàn cái khác trong điều kiện sản xuất đại trà và có thể kiểm tra năng suất + Lai t¹o con lai F1 4 m¸u con gái của chúng trong điều kiện sản xuất. < 47 < 48
Lai giống liên tục Lai giống kết hợp • Các c¸ thÓ c¸i ®−îc t¹o ra tõ phÐp lai nµy ®−îc sö dông ®Ó thay thÕ ®µn c¸i sinh s¶n • KÕt hîp mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai kÕt thóc vµ mét • Mét sè vÝ dô vÒ hÖ thèng lai liªn tôc nh− sau: sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai liªn tôc. + Lai lu©n håi chuÈn: C¸c c¸ thÓ c¸i lai ®−îc gi÷ l¹i ®Ó thay thÕ ®µn c¸i sinh s¶n vµ cho phèi dụ về®ùccấp tiến gièng kh¸c víi gièng cña víi lai cña mét • KÕt hîp ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn cña c¶ hai hÖ Ví thèng lai kÕt thóc vµ lai liªn tôc. bè ®· t¹o ra nã. + Lai lu©n håi F1 còng t−¬ng tù nh− hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 2 • Kh«ng cã giíi h¹n vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng gièng lo¹i trõ viÖc sö dông ®ùc F1 thay v× ®ùc thuÇn. lai kÕt hîp. + Lai lu©n håi 3 gièng biÕn ®æi lµ hÖ thèng cã mét sè tÝnh chÊt cña • Mét vÝ dô vÒ hÖ thèng lai kÕt hîp lµ tæ hîp lai ngoμi: hÖ thèng lai lu©n håi 2 gièng vµ cña hÖ thèng lai lu©n håi 3 gièng Mét phÇn cña ®µn ®−îc gi÷ l¹i t−¬ng tù nh− hÖ thèng lai lu©n chuÈn. håi chuÈn 2 gièng nh»m cung cÊp nh÷ng c¸ thÓ c¸i ®Ó thay ®µn + Lai liªn tôc tõ c¸c c¸ thÓ F1 tèt nhÊt t−¬ng tù nh− lai c¶i t¹o nh−ng ®èi v¬Ý c¶ 2 tr−êng hîp lu©n håi, cßn mét gièng thø 3 ®−îc sö ë ®©y ®ùc F1 ®−îc sö dông chø kh«ng ph¶i sö dông ®ùc thuÇn. dông ®Ó phèi víi nh÷ng c¸i sinh ra tõ lai lu©n håi ®Ó t¹o ra con + Lai g©y thµnh (lai tæ hîp) lµ lai t¹o gièng míi tõ mét tæ hîp lai cña lai nu«i thÞt. hai hay nhiÒu gièng + Lai c¶i t¹o (hay cßn gäi lµ lai cÊp tiÕn) < 49 < 50 Sử dụng bê đực hướng sữa nuôi lấy thịt Sö dông bß lo¹i th¶i nu«i lÊy thÞt • Tr−íc ®©y ng−êi ta th−êng giÕt bª ®ùc h−íng s÷a (trõ • Tr©u bß c¸i lo¹i th¶i sau khi hÕt thêi kú sinh s¶n nh÷ng con ®−îc chän lµm gièng) ngay sau khi ®Î. h÷u Ých trong bÊt cø h−íng s¶n xuÊt nµo còng • HiÖn nay viÖc nu«i bª ®ùc h−íng s÷a ®Ó khai th¸c thÞt trë cã thÓ tËn thu ®Ó vç bÐo lÊy thÞt. nªn phæ biÕn. • Tr©u bß cµy kÐo lo¹i th¶i còng cã thÓ ®−a vµo vç • ¦u ®iÓm cña viÖc nu«i bª h−íng s÷a lÊy thÞt gåm: bÐo tr−íc khi giÕt thÞt. (1) bª cã t¨ng träng nhanh • Nh÷ng bß nµy th−êng cho t¨ng träng cao trong (2) chãng thu håi vèn th¸ng ®Çu tiªn ®−a vµo vç bÐo vµ sau ®ã møc (3) gi¸ b¸n th−êng cao h¬n gi¸ mua bª gièng t¨ng träng gi¶m xuèng. • Tuy vËy, mét trong nh÷ng h¹n chÕ lµ ë chç bª ®ùc lµ phô • ThÞt bß lo¹i th¶i ®−îc vç bÐo tho¶ ®¸ng vÉn câ phÈm cña ch¨n nu«i bß s÷a nªn khã mua ®−îc mét lóc chÊt l−îng tèt vµ cã thÓ sö dông ®Ó chÕ biÕn nhiÒu bª ®Ó nu«i. mãn ¨n kh¸c nhau. < 51 < 52 CHƯƠNG TRÌNH GIỐNG X¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng • X¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng lµ x¸c ®Þnh “nhiÖm vô di truyÒn” cho nh÷ng gia sóc gièng. • Ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh gièng • Môc tiªu nh©n gièng ph¶i m« t¶ ®−îc c¸c tÝnh tr¹ng cÇn ®−îc c¶i tiÕn qua mçi thÕ hÖ (tÝnh tr¹ng môc tiªu). a. X¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng • Môc tiªu nh©n gièng th«ng th−êng lµ môc tiªu kinh tÕ b. X©y dùng tiªu chuÈn chän läc • Môc tiªu nh©n gièng (H) cã thÓ viÕt nh− sau: c. X©y dùng s¬ ®å ghi chÐp hÖ phæ vµ n¨ng suÊt H = v1.G1+ v2.G2 + v3.G3 + v4.G4 +… d. §¸nh gi¸ di truyÒn e. Sö dông c¸c con vËt ®∙ ®−îc chän läc Trong ®ã, G lµ gi¸ trÞ cña gièng ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c nhau (i) • Kinh doanh gièng trong ch¨n nu«i bß v lµ gi¸ trÞ kinh tÕ t−¬ng øng cña c¸c tÝnh tr¹ng ®ã. TÝch cña gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ®é lÖch chuÈn cña c¸c tÝnh tr¹ng (vi.δGi) gäi lµ gi¸ trÞ kinh tÕ t−¬ng ®èi cña tÝnh tr¹ng vµ th−êng ®−îc sö dông ®Ó miªu t¶ tÇm quan träng t−¬ng ®èi cña tÝnh tr¹ng ®èi víi môc tiªu nh©n gièng.
C¸c b−íc x¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng X©y dùng tiªu chuÈn chän läc • Môc tiªu nh©n gièng lµ c¬ së ®Ó x©y dùng tiªu chuÈn 1) NhËn d¹ng hÖ thèng nh©n gièng, hÖ thèng ch¨n ®¸nh gi¸ vµ chän läc gia sóc gièng. nu«i, vµ hÖ thèng maketing (thÞ tr−êng) liªn quan • Cã thÓ chän läc trùc tiÕp theo c¸c tÝnh tr¹ng môc tiªu nh−ng còng cã thÓ chän läc gi¸n tiÕp theo c¸c tÝnh tr¹ng ®Õn nh÷ng con gia sóc gièng vµ ®êi sau cña kh¸c dùa vµo mèi t−¬ng quan di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh chóng. tr¹ng. • Tiªu chuÈn chän läc ®−îc x©y dùng dùa trªn mét sè tÝnh 2) X¸c ®Þnh tÊt c¶ c¸c nguån thu vµ c¸c chi phÝ tr¹ng nhÊt ®Þnh (gäi lµ tÝnh tr¹ng chän läc). ¶nh h−ëng tíi lîi nhuËn trong hÖ thèng. • Mét chØ sè chän läc ®a tÝnh tr¹ng ®−îc x©y dùng hîp lý lµ 3) X¸c ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng sinh häc cã ¶nh h−ëng tiªu chuÈn chän läc tèt nhÊt ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nh©n gièng. tíi thu nhËp vµ chi phÝ (c¸c tÝnh tr¹ng kinh tÕ). • Tuú theo c¸c môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau mµ c¸c 4) X¸c ®Þnh biÕn ®éng gi¸ trÞ kinh tÕ liªn quan ®Õn tiªu chuÈn chän läc sÏ kh¸c nhau. • Cã nhiÒu phÇn mÒm m¸y tÝnh trî gióp x©y dùng tiªu viÖc t¨ng ®−îc mét ®¬n vÞ ë mçi tÝnh tr¹ng. chuÈn chän läc. Ch¼ng h¹n, phÇn mÒm BreedObject ®ang ®−îc ¸p dông ë Australia < 55 < 56 c. X©y dùng s¬ ®å ghi chÐp hÖ phæ vµ n¨ng suÊt d. §¸nh gi¸ di truyÒn • C¸c sè liÖu n¨ng suÊt vµ hÖ phæ ®−îc phèi hîp ®Ó ph©n tÝch nh»m −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng (EBV) ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng. • Thu thËp c¸c th«ng tin vÒ c¸c tÝnh tr¹ng thuéc • NhiÒu m« h×nh thèng kª vµ ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®· ®−îc tiªu chuÈn chän läc vµ hÖ phæ lµ cÇn thiÕt cho x©y dùng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých nµy. viÖc ®¸nh gi¸ di truyÒn. • KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ di truyÒn lµ mét danh b¹ vÒ c¸c con gièng víi c¸c gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBV) kh¸c nhau. • ViÖc thu thËp c¸c th«ng tin nµy ®ßi hái ph¶i cã • Tõ c¸c gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh nµy c¸c chØ sè chän läc cã thÓ mét hÖ thèng theo dâi vµ ghi chÐp chÆt chÏ ®−îc tÝnh to¸n cho c¸c môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau. nh»m ®¶m b¶o ®−îc møc ®é chÝnh x¸c vµ thùc • Gi¸ trÞ cña chØ sè chän läc cña mçi ®ùc gièng thay ®æi tuú tÕ khi thùc hiÖn. theo c¸c môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau vÞ trÞ xÕp h¹ng cña tõng ®ùc gièng thay ®æi theo c¸c ch−¬ng tr×nh gièng • Ph¶i c¨n cø vµo tiªu chuÈn chän läc ®Ó thiÕt kÕ kh¸c nhau. hÖ thèng biÓu mÉu theo dâi c¸c tÝnh tr¹ng chän • VÝ dô (sau) cho thÊy kÕt qu¶ tÝnh to¸n 2 chØ sè chän läc läc cho phï hîp víi mçi ch−¬ng tr×nh gièng cô (Index) theo 2 môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau ( dïng phÇn thÓ. mÒm BREEDOBJECT). < 57 < 58 e. Sö dông c¸c con vËt ®∙ ®−îc chän läc TỔ CHỨC ĐÀN • ViÖc sö dông nh÷ng con gièng nµo (®· ®−îc ®¸nh gi¸ vµ chän läc) phô thuéc vµo c¸c quyÕt ®Þnh vÒ cÊu tróc di truyÒn cña quÇn thÓ nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu nh©n gièng mét c¸ch tèi −u. • C¸c quyÕt ®Þnh nµy bao gåm viÖc ®¸nh gi¸ ph¹m vi sö dông truyÒn gièng nh©n t¹o, viÖc ph¸t triÓn c¸c ®µn h¹t CÊu tróc ®µn T¸i s¶n xuÊt ®µn nh©n tèt nhÊt vµ vai trß cña c¸c gièng còng nh− c¸c con lai kh¸c nhau. • C¸c ph−¬ng ph¸p chän phèi cô thÓ ph¶i ®−îc ¸p dông cho nh÷ng c¸ thÓ ®· ®−îc chän läc nh»m ph¸t huy tèt nhÊt nh÷ng phÈm chÊt quý cña con gièng nµy. < 59
VÝ dô:Tæ chøc vμ chu chuyÓn ®μn cña mét c¬ së CÊu tróc ®µn ch¨n nu«i bß thÞt • CÊu tróc (c¬ cÊu) ®µn lµ tØ lÖ % c¸c nhãm theo giíi tÝnh vµ ®é tuæi Bß c¸i sinh san Bß c¸i t¬ trong mét c¬ së ch¨n nu«i. • X¸c ®Þnh c¬ cÊu ®µn tuú theo h−íng s¶n xuÊt (s÷a, thÞt), ý nghÜa kinh tÕ (gièng, th−¬ng phÈm), ®Æc ®iÓm tù nhiªn vµ kinh tÕ cña mçi vïng, Bª bó s−a (5 th¸ng) ®iÒu kiÖn cô thÓ cña c¬ së; ®ång thêi ph¶i tÝnh ®Õn nhiÖm vô ph¸t triÓn ch¨n nu«i vµ s¶n phÈm, thµnh phÇn theo tuæi ®µn, thêi k× b¸n bª Bß Bß c¸i c¸i vµ lo¹i th¶i bß c¸i. lo¹i Bª ®ùc sau cai Bª c¸i sau cai t¬ • C¬ cÊu ®µn thay ®æi trong n¨m do cã bª c¸i sinh ra, chuyÓn tõ nhãm thai s−a ®Õn 1 tuæi s−a ®Õn 1 tuæi lo¹i tuæi nµy sang nhãm tuæi kh¸c, còng nh− do lo¹i th¶i vµ giÕt thÞt. hµng nam thai • Khi x¸c ®Þnh cÊu tróc ®µn, sè l−îng ®Çu con trong c¸c nhãm Ýt tuæi (bß t¬, bª trªn vµ d−íi 1 tuæi) ph¶i nhiÒu h¬n so víi yªu cÇu ph¶i Bª ®ùc Bª c¸i 13-18 thay thÕ. 13-18 th¸ng tuèi • XuÊt ph¸t tõ cÊu tróc ®µn, ng−êi ta lËp kÕ ho¹ch chu chuyÓn ®µn, th¸ng tuèi B¸n quyÕt ®Þnh thêi k× chuyÓn nhãm tuæi nµy vµo nhãm tuæi kh¸c, b¸n thÞt, còng nh− viÖc xuÊt nhËp gia sóc trong tr¹i. • Trªn c¬ së chu chuyÓn ®µn ng−êi ta lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ nhu cÇu thøc ¨n Vç bÐo 61 > (3 th¸ng) 62 T¸i s¶n xuÊt ®µn QUẢN LÝ PHỐI GIỐNG • Thêi gian ®−a vµo sö dông – Ba yÕu tè chÝnh ¶nh h−ëng ®Õn sù thµnh thôc sinh dôc lµ khèi l−îng, tuæi vµ gièng, trong ®ã khèi l−îng lµ yÕu tè • GhÐp ®«i giao phèi (chän phèi) quyÕt ®Þnh. – Thêi gian ®−a vµo sö dông qu¸ sím hay qu¸ muén ®Òu a. C¸c nguyªn t¾c chän phèi kh«ng tèt. b. C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp ®«i – Bß c¸i hËu bÞ vµo thêi ®iÓm phèi gièng lÇn ®Çu cÇn ®¹t ®−îc 65-70% khèi l−îng tr−ëng thµnh (kho¶ng 15-18 th¸ng tuæi) c. C¸c h×nh thøc chän phèi • Thêi gian phèi gièng l¹i sau khi ®Î • Ph−¬ng thøc phèi gièng – §Ó thu ®−îc tæng khèi l−îng bª tèi ®a trong c¶ mét ®êi bß th× nã ph¶i ®Î mçi n¨m mét løa kÓ tõ 2 n¨m tuæi phèi l¹i a. Phèi gièng tù nhiªn th¸ng thø 2-3 sau ®Î. b. Phèi gièng nh©n t¹o – Phô thuéc t×nh tr¹ng søc khoÎ, n¨ng suÊt, c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc, h−íng s¶n xuÊt, mïa vô trong n¨m… < 63
C¸c h×nh thøc chän phèi Phèi gièng tù nhiªn • Chän phèi theo huyÕt thèng • Phèi gièng tù nhiªn lµ cho con ®ùc nh¶y phèi trùc tiÕp – Giao phèi ®ång huyÕt con c¸i. – Giao phèi kh«ng ®ång huyÕt • Th−êng ®−îc ¸p dông ®èi víi c¸c ®µn bß sinh s¶n th−¬ng phÈm h−íng thÞt nu«i theo ph−¬ng thøc ch¨n th¶. • Chän phèi theo tuæi • Bæ sung cho TTNT. – Tuæi cña con vËt cã liªn quan ®Õn søc khoÎ, søc s¶n • Nguyªn t¾c chñ ®¹o: 1 bß ®ùc phô tr¸ch 25 bß c¸i. xuÊt, kh¶ n¨ng æn ®Þnh di truyÒn • Tèt nhÊt lµ cho phèi gièng theo mïa vô cã kiÓm so¸t – Kh«ng nªn cho nh÷ng con ®ùc vµ con c¸i qu¸ giµ hay qu¸ non giao phèi víi nhau. • Ph¶i cã kÕ ho¹ch lu©n chuyÓn, trao ®æi ®ùc gièng gi÷a c¸c ®µn nh»m tr¸nh hiÖn t−îng giao phèi cËn huyÕt: mçi – §é tuæi phèi gièng thÝch hîp cho bß ®ùc gièng lµ 3-6 ®ùc gièng th−êng chØ gi÷ l¹i trong ®µn tèi ®a lµ 2-2,5 tuæi ®èi víi h−íng thÞt vµ 3-9 tuæi ®èi víi h−íng s÷a. n¨m. §èi víi bß c¸i ®é tuæi phèi gièng tèt nhÊt lµ 3-9 tuæi ®èi víi bß thÞt vµ 3-7 tuæi ®èi víi bß s÷a. • ¦u ®iÓm: tû lÖ thô thai cao (nÕu tû lÖ ®¶m nhiÖm hîp lý). • Nh−îc ®iÓm: t¹o c¬ héi l©y lan bÖnh tËt, dÔ g©y chÊn • Chän phèi theo phÈm chÊt th−¬ng, kh«ng khai th¸c tèi ®a tiÒm n¨ng cña nh÷ng con – Chän phèi ®ång chÊt ®ùc siªu tréi vÒ c¸c phÈm chÊt di truyÒn. – Chän phèi dÞ chÊt < 67 < 68 Phèi gièng nh©n t¹o CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ Ở VIỆT NAM • TTNT lµ phèi gièng gi¸n tiÕp cho bß c¸i b»ng tinh (t−¬i hay ®«ng l¹nh) khai th¸c tõ • Ph−¬ng h−íng c«ng t¸c gièng ë n−íc ta ®ùc gièng. a. Ph−¬ng h−íng chung: • Th−êng ¸p dông trong ch¨n nu«i bß s÷a b. Ph−¬ng h−íng cô thÓ vµ bß thÞt nu«i nhèt. • Mét sè ch−¬ng tr×nh gièng tr©u bß cña ViÖt Nam • ¦u ®iÓm: Khai th¸c tèi ®a nh÷ng ®ùc a. NhËp néi vμ nu«i thÝch nghi bß s÷a gèc «n ®íi gièng cã tiÒm n¨ng di truyÒn v−ît tréi, phèi gièng ®−îc cho ®µn bß c¸i lín ®−îc b. NhËp néi vμ nh©n thuÇn bß thÞt chuyªn dông g©y ®éng dôc ®ång lo¹t ®Ó thu ®−îc c. Ch−¬ng tr×nh c¶i tiÕn ®μn bß Vμng nh÷ng løa bª ®ång ®Òu. d. Ch−¬ng tr×nh lai t¹o bß s÷a vμ bß thÞt • Nh−îc ®iÓm: Ph¶i cã hÖ thèng h¹ tÇng c¬ • HÖ thèng truyÒn gièng nh©n t¹o bß ë VN së kü thuËt tèt, ®ùc gièng ph¶i ®−îc chän a. Trung t©m bß ®ùc gièng läc khoa häc vµ ph¶i cã ®éi ngò dÉn tinh b. C¸c xÝ nghiÖp cung øng vËt t− kü thuËt vμ dÞch vô phèi viªn lµnh nghÒ. gièng bß < 69
Đô ẩm (%) oC 22.2 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 72 72 Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) bình quân tháng ở Hà Nội 22.8 72 72 73 73 23.3 23.9 KHÔNG BỊ STRESS 72 72 72 73 72 73 73 74 73 74 74 75 74 75 STRESS NHẸ Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) và 24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 25.0 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 25.6 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77 26.1 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79 Độ ẩm (%) stress nhiệt ở bò HF 26.7 27.2 72 72 72 72 73 73 73 73 74 74 74 74 75 75 76 76 77 76 77 77 78 78 78 78 79 78 80 79 80 80 81 oC 0 1 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 27.8 28.3 72 72 73 73 73 73 74 74 74 75 75 75 76 76 77 77 78 77 78 78 79 79 80 79 80 80 81 81 82 81 82 82 83 STRESS NẶNG 12, 2 11 3 28.9 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84 29.4 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85 22.2 72 72 30.0 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86 22.8 72 72 73 73 30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87 4 31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88 23.3 72 72 73 73 74 74 31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 23.9 72 72 73 73 74 74 75 75 32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91 24.4 72 72 73 73 74 74 1075 75 76 76 33.3 33.9 73 74 74 75 75 76 76 77 77 78 78 79 79 80 80 80 81 81 82 82 83 83 84 84 85 85 85 86 86 87 87 88 88 89 89 90 90 91 91 92 92 93 STRESS 25.0 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 34.4 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 35.0 35.6 75 75 76 76 77 77 78 78 79 79 80 80 81 81 82 82 83 83 84 85 85 86 86 87 87 88 88 89 89 90 90 91 91 92 92 93 93 94 94 95 95 96 NGHIÊM TRỌNG 25.6 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77 36.1 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 91 92 93 94 95 96 97 26.1 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79 36.7 76 77 78 79 80 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 93 94 95 96 97 98 37.2 76 78 79 80 81 82 83 84 85 87 88 89 90 91 92 93 94 96 97 98 99 26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80 37.3 38.3 77 77 78 79 79 80 80 81 82 82 83 83 84 86 85 86 86 87 87 88 88 89 90 90 91 92 92 93 93 95 94 95 95 96 97 97 98 99 99 27.2 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 979 5, 80 80 81 38.9 39.6 78 78 79 79 80 81 81 82 83 83 85 86 85 86 86 87 87 88 89 89 90 91 91 92 92 94 95 96 95 96 96 97 97 97 27.8 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82 40.0 79 80 81 82 85 85 86 88 89 90 91 93 95 95 96 28.3 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 7,81 6, 8 82 82 83 40.6 79 80 82 83 86 86 87 88 89 91 92 93 95 96 97 41.1 80 81 82 86 85 86 88 89 90 91 93 94 95 97 98 28.9 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84 41.7 80 81 83 86 85 87 88 89 91 92 94 95 96 98 42.2 81 82 83 85 86 87 89 90 92 93 94 96 97 29.4 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85 42.3 43.3 81 81 82 83 86 86 86 86 87 87 88 89 89 90 91 91 92 92 94 94 95 96 96 97 98 30.0 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86 43.9 44.4 82 82 83 86 85 85 86 87 88 88 89 90 91 91 93 94 94 94 95 96 96 97 98 30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87 45.0 83 86 86 87 89 90 92 95 95 96 96 31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88 45.4 46.1 83 86 85 85 86 87 88 88 89 90 91 91 92 94 94 95 96 96 97 98 BÒ CHẾT 31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 46.7 86 86 87 89 90 92 94 95 97 47.2 85 86 88 89 91 93 94 96 98 32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 47.3 48.3 85 85 87 87 88 89 90 90 92 92 93 94 95 96 97 97 32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91 48.9 86 88 89 91 93 94 96 98 49.4 86 88 90 92 93 96 97 73 74 Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) bình quân Ảnh hưởng của chỉ số nhiêt-ẩm (THI) đến tháng ở Tp HCM năng suất sữa của bò HF (Johnson, 1992) Độ ẩm (%) oC 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 22.2 72 72 22.8 72 72 73 73 Nơi nuôi Chỉ số nhiệt-ẩm Năng suất sữa 23.3 72 72 73 73 74 74 23.9 24.4 72 72 72 73 72 73 73 73 74 74 74 74 75 75 75 76 75 76 (THI) (kg/con/ngày) 25.0 25.6 72 72 73 72 73 73 74 73 74 74 75 74 75 75 76 12 75 1 76 76 77 76 77 77 77 Missouri 54 23 26.1 72 73 73 74 74 75 76 76 77 11 78 77 78 79 26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 9 78 2 7, 79 80 10, 8 27.2 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 6 80 81 27.8 28.3 72 72 73 73 73 73 74 74 74 75 75 75 76 76 77 77 78 77 78 78 79 79 79 80 81 3 80 80 5 81 82 81 82 82 83 Mexico 73 9 28.9 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 4 83 84 29.4 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85 30.0 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86 30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87 Ai Cập 69 9 31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88 31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91 Guyana 77 6 75 76 Biểu hiện của bò gốc ôn đới nuôi Ảnh hưởng của khí hậu đến chất trong điều kiện nhiệt đới: lượng cỏ (gián tiếp) • Năng suất sữa giảm Cỏ ôn đơí: Cỏ nhiệt đới: • Hàm lượng mỡ và protein sữa giảm • Lignin thấp • Lignin cao • Tăng số lượng tế bào soma và vi khuẩn ở • Protein cao • Protein thấp trong sữa • Khoảng cách lứa đẻ kéo dài Tiêu hoá & thu nhận Tiêu hoá & thu nhận • Tăng tỷ lệ mắc bệnh cao thấp • Tăng tỷ lệ chết của bê • Tăng tỷ lệ loại thải ở bò Năng suất sữa cao Năng suất sữa thấp 77 78
Kinh nghiệm nuôi bò nhập nội ở các BiÕn ®éng n¨ng suÊt s÷a cña bß HF nước nhiệt đới nu«i t¹i Méc Ch©u vµ L©m §ång Syrstad (1992): (kg/con/ng) Trong một vài trường hợp việc nhập nội nuôi thuần chủng các giống bò gốc ôn đới vào nuôi trong điều kiện nhiệt đới đã thành công, nhưng phần đa Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 các trường hợp đã làm thất vọng và đôi lúc dẫn đến Mộc Châu* thảm hoạ. Bệnh tật, tỷ lệ chết cao, sinh sản kém là 9,6 9,2 9,7 10,3 11,8 12,1 12,0 11,9 11,5 11,1 10,9 10,6 những hiện tượng phổ biến đối với bò ôn đới nhập Lâm Đồng** nội cũng như các thế hệ con cháu của chúng. 11,6 11,9 11,1 11,5 12,5 12,4 12,4 12,4 12,7 13,0 12,7 12,4 Những con sống được cũng không cho được mức Nguồn: * Nguyễn Xuân Trạch (1989) sản xuất như mong đợi. Con gái sinh ra trong điều **Nguyễn Xuân Trạch và Phạm Ngọc Thiệp (2003) kiện nhiệt đới thường cho năng suất thấp hơn mẹ của chúng được nhập khi còn là bò tơ. Bò sữa ôn đới thuần chỉ nên nuôi ở những nơi mà stress nhiệt không lớn, có điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng và thú 79 y tốt. 80 Khả năng cho sữa và sinh sản của bò Diễn biến năng suất sữa và tỷ lệ sẩy thai Holstein thuần nuôi tại Mộc Châu đẻ non của bò Holstein qua một số năm đầu nuôi tại Mộc Châu Thế hệ bò HF Gốc Cuba Mộc Châu I Mộc Châu II Năm 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 Năng suất sữa bình quân 15,7 13,8 12,5 11,7 11,1 12,0 11,3 9,0 Năng suất sữa (kg/chu kỳ 1) 4099 3445 3348 (kg/con/ngày) Tuổi đẻ lứa 1 (ngày) 940,1 955,3 1064,4 Tỷ lệ sẩy thai và đẻ non 2,1 7,1 6,0 10,6 11,4 8,9 6,8 5,6 (%) Khoảng cách lứa đẻ (ngày) 439,6 438,1 450,9 Khối lượng bê sơ sinh (kg) 36,1 31,7 30,4 (Nguyễn Xuân Trạch, 2003) (Nguyễn Xuân Trạch và Lê Văn Ban, 1994) 81 82 Năng suất sữa bình của bò qua các Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam năm (1000kg/chu kỳ 305 ngày) Queensland Việt Nam Nhiệt độ: 15-25oC Nhiệt độ: 25-29oC (Tp HCM) Năm 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 Ẩm độ: 60% Ẩm độ: 82% Bò HF thuần 2,8 3,2 3,3 3,4 3,6 3,7 3,9 Phương thức: nuôi nhốt Phương thức: chăn thả tự do Bò lai HF 2,1 2,2 2,3 2,5 2,8 3,1 3,3 (Cục Khuyến nông-Khuyến lâm, 2002) 83 84
Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam Queensland Việt Nam Queensland Việt Nam 85 86 N¨ng suÊt s÷a cña bß Holstein Friesian nu«i NhËp néi vμ nh©n thuÇn bß thÞt t¹i L©m §ång • N¨m 1975 nhËp 225 bß Zebu Cuba (lai tõ bß Brahman, bß Indobrazil vµ bß Gyr) nu«i t¹i Phó M·n Nu«i tËp trung N«ng hé vµ TT Mocada (Hµ T©y), tõ n¨m 1988 chuyÓn vµo nu«i tai N«ng tr−êng bß gièng miÒn Trung (Ninh C«ng ty gièng TP Đµ L¹t HuyÖn Đ¬n Hoµ, Kh¸nh Hoµ). C«ng ty LD D−¬ng bß sữa Thanh S¬n L©m Đång • N¨m 1997 mét sè bß c¸i gièng Brahman (200 con) ®· ®−îc nhËp tõ Cuba vÒ nu«i ë Phïng Th−îng (Ninh Năng suất sữa chu B×nh). kỳ (kg) 5276,9 4487,9 5488,7 6186,9 • GÇn ®©y mét sè®Þa ph−¬ng (TP Hå ChÝ Minh, Tuyªn Quang, S¬n La) nhËp bß Brahman vµ Droughtmaster Năng suất tõ Australia vÒ ®Ó nh©n thuÇn. bình quân (kg/ngày) 17,49 14,71 18,00 20,28 • KÕt qu¶ b−íc ®Çu cho thÊy viÖc ch¨n nu«i c¸c gièng bß thÞt chuyªn dông nµy cã tÝnh kh¶ thi cao, ®¬n gi¶n (Nguyễn Xuân Trạch và Phạm Ngọc Thiệp, 2003) h¬n ch¨n nu«i bß s÷a. 87 < 88 < lai t¹o t¹o bß lai h−íng sỮa VÀ h−íng thÞt ë ViÖt Nam Chương trình cải tạo bò Vàng VN × • Dïng bß ®ùc ngo¹i gèc nhiÖt ®íi cã tÇm vãc lín h¬n (Red Sindhi, Shahiwal hay c¸c lo¹i bß Bß ®ùc gièng Zªbu Bß c¸I Vµng ViÖt Nam Zª-bu kh¸c) cho phèi gièng víi bß c¸i ®Þa Bß c¸I nÒn lai Zªbu ph−−¬ng ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ n¨ng suÊt. • Qu¸ tr×nh c¶i tiÕn ®µn bß Vµng cña ViÖt nam T¹o bß lai h−íng thÞt T¹o bß lai h−íng s÷a ®· ®−îc thùc hiÖn tõ ®Çu thÕ kû tr−íc, nh−ng míi chÝnh thøc trë thµnh ch−¬ng tr×nh quèc gia kho¶ng 30 n¨m nay vµ ®−îc gäi lµ Ch−¬ng tr×nh Sin ho¸ ®µn bß Vµng. • C¸c gièng bß Zª-bu ®· ®−îc nhËp trong ch−¬ng tr×nh c¶i t¹o ®µn bß Vµng: Brahman Limousine Droughmaster Charolaise Red Angus HF thuÇn Jersey - Bß Red Sindhi vµ bß Sahiwal nhËp tõ Pakistan trong thßi gian 1985-1987. Bß lai 50% m¸u Red - Bß Brahman ®á vµ tr¾ng nhËp tõ Cu- Angus ba n¨m 1987 vµ tõ Australia trong nh÷ng n¨m 89 2001-2005. < 90 Bß lai h−íng thÞt Bß lai h−íng s÷a
Chương trình lai tạo bò sữa 91 92 Sơ đồ lai cấp tiến bò sữa ở Việt Nam Một số chỉ tiêu về sản xuất sữa, sinh sản và sức khoẻ của bò lai HF tại Tp HCM Chỉ tiêu theo dõi Loại bò lai (HàẤn) F1 (1/2 HF) F2 (3/4 HF) F3 (7/8 HF) Năng suất sữa (kg/chu kỳ) 3671 3858 3457 Tỷ lệ mỡ sữa (%) 3,8 3,7 3,7 Tỷ lệ protein sữa (%) 3,3 3,3 3,2 Số lần phối/thụ thai 1,7 1,9 2,1 Tỷ lệ viêm vú (%) 2,0 7,4 5,0 Khoảng cách lứa đẻ (ngày) 440 457 461 Tỷ lệ loại thải năm đầu (%) 5,0 6,3 7,9 Nhịp thở/phút (ban trưa) 41,8 45,7 49,7 93 94 (Nguyễn Quốc Đạt, 1999) Một số chỉ tiêu về sản xuất sữa và sinh Bß lai h−íng thÞt ë VN sản của bò lai HF tại Hà Nội Chỉ tiêu theo dõi Loại bò lai (Hà-Ấn) F1 (1/2 HF) F2 (3/4 HF) F3 (7/8 HF) Sản lượng sữa (kg/305ngày) 3615 3757 3610 Chu kỳ tiết sữa (ngày) 303,7 326,8 320,9 Tỷ lệ mỡ sữa (%) 3,95 3,48 3,46 Tỷ lệ protein sữa (%) 3,58 3,50 3,56 Tỷ lệ VCK không mỡ (%) 9,84 9,31 9,41 Khoảng cách lứa đẻ (ngày) 475,6 480,3 497,8 (Nguyễn Xuân Trạch, 2003) < 95 96
Tr¹m Moncada HÖ thèng truyÒn gièng nh©n t¹o bß • a. Trung t©m bß ®ùc gièng Moncada (Ba V×, Hµ T©y) – ChÝnh phñ Cuba gióp ®ì x©y dùng n¨m 1973. – Lµ trung t©m bß ®ùc gièng duy nhÊt cã nhiÖm vô nu«i ®ùc gièng bß cao s¶n vµ s¶n xuÊt tinh ®«ng l¹nh cung cÊp cho c¸c ch−¬ng tr×nh gièng bß thÞt vµ bß s÷a trongC¶ n−íc cã 4 xÝ nghiÖp TTNT vïng t¹i Thanh Ho¸, + c¶ n−íc. – Trung t©m hiÖn nay nhiÖm Nha Trang vÒ c¬ së h¹ tÇng, t¨ng c−êng chÊt Cã ®· An, vô: NghÖ ®−îc n©ng cÊp vµ TP Hå ChÝ Minh. l−îng bß ®ùc gièng vµ thiÕt bÞ kü nµy cãcho s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn tinhgièng + C¸c xÝ nghiÖp thuËt ®«ng nhiÖm vô: vËt t− phèi 1) Cung cÊp tinh c¸c l¹nh vµ c¸c viªn vµ tinh cäng r¹. 1) Cungc¸c tr¹m huyÖnl¹nh vµ c¸ nh©n t− phèi gièng cho vµ c¸c lµm TTNT bß, cÊp tinh ®«ng c¸c vËt – HiÖn t¹i, TT cã 50 bßc¸c Tæ chøc trong ®ã vµ huÊn vÒ gièng s÷aTTNT bß, cho ®ùc gièng, huyÖn 20 c¸c ®ùcnh©n lµm TTNT 2) tr¹m tØnh, c¸c líp tËp bß c¸ kü thuËt (HF, bß Jersey vµ F2) vµ 30 bß ®ùc gièngtËp huÊn kü thuËt TTNT bßBrahman, 2) Tæ chøc huyÖn, x· Sindhi, Sahiwal, cho cÊp tØnh cho cÊp thÞt (Red vµ huyÖn Limousin, Chairolais,3) ChuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ ch¨n nu«i bß Simmental vµ Droughtmaster). • b. C¸c xÝ nghiÖp vïng.choøng vËt t− kübß b»ng TTNT trongvô 3) Hîp ®ång phèi gièng vi cung n«ng d©n, thuËt vμ dÞch ph¹m phèi gièng bß 4) DÞch vô phèi gièng b»ng TTNT cho bß trong tØnh. – C¸c xÝ nghiÖp vïng: – C¸c tr¹m TTNT tØnh: 98 98 Bß ®ùc gièng cao s¶n nu«i t¹i moncada 99 99