Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường: Phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại học Thương mại

Chia sẻ: Tieuduongchi Duongchi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại học Thương mại" nhằm tìm hiểu nhận thức, hiểu biết của giảng viên Đại Học Thương Mại đối với vai trò của kỹ năng giao tiếp liên văn hóa đối với việc giảng dạy và hợp tác giáo dục. Nghiên cứu cũng quan tâm tới những khó khăn của giảng viên Đại Học Thương Mại trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, đồng thời, nắm bắt được xu hướng phát triển kỹ năng này trong quá trình giảng dạy và công tác của giảng viên. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường: Phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại học Thương mại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI -----***----- BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG NGOẠI NGỮ TRONG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA CỦA GIẢNG VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI Mã số: CS20-53 Chủ nhiệm đề tài: ThS. Lê Thị Phương Mai Thành viên: ThS. Lý Kiều Hạnh Hà Nội, Tháng 3/2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI -----***----- BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG NGOẠI NGỮ TRONG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA CỦA GIẢNG VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI Mã số: CS20-53 Chủ nhiệm đề tài: ThS. Lê Thị Phương Mai Thành viên: ThS. Lý Kiều Hạnh Xác nhận của Trường Đại Chủ nhiệm đề tài: học Thương Mại ThS. Lê Thị Phương Mai Hà Nội, Tháng 3/2021
LỜI CẢM ƠN Nhóm nghiên cứu xin gửi lời cám ơn chân thành đến Ban giám hiệu nhà trường, Phòng Khoa học, lãnh đạo Khoa Tiếng Anh và Bộ môn Dịch tiếng Anh, Trường Đại Học Thương Mại đã tạo điều kiện cho chúng tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu cấp trường này. Nhóm nghiên cứu cũng xin gửi lời cám ơn sâu sắc tới các giảng viên chuyên ngành Tiếng Anh Thương Mại, Khoa tiếng Anh và giảng viên các Khoa chuyên ngành Quản trị, Kinh tế, Khách sạn Du lịch, … của trường Đại học Thương mại đã nhiệt tình hợp tác tham gia vào cuộc điều tra và các phỏng vấn sâu được sử dụng đối với nghiên cứu này, giúp nhóm tác giả thu thập dữ liệu quý báu cho việc thực hiện đề tài nghiên cứu. i
TÓM TẮT Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, vấn đề phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa đang và sẽ là mục tiêu quan trọng đối với đào tạo và phát triển nhân lực của các trường đại học ở Việt Nam. Vấn đề là, nhận thức cũng như kỹ năng ngoại ngữ và giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại Học Thương Mại còn chưa đáp ứng được yêu cầu giao lưu, hợp tác quốc tế. Do đó, công trình này thực hiện nghiên cứu trường hợp cụ thể. Một mặt, nghiên cứu làm rõ vai trò, và cách tiếp cận phân tích giao tiếp giáo văn hóa dựa trên nền tảng ngữ pháp chức năng, theo mô hình đề xuất về năng lực, kỹ năng giao tiếp liên văn hóa. Mặt khác, nhóm nghiên cứu tập trung vào vấn đề nhận thức và đề xuất những giải pháp trong việc phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong các giao tiếp liên văn hóa của giảng viên của trường Đại Học Thương Mại. Chủ đề này cũng đang được quan tâm ở các hội thảo, tổ chức uy tín trong và ngoài nước; do vậy, kết quả nghiên cứu sẽ mang lại những biện pháp mang tính cấp thiết đối với công cuộc phát triển bền vững giáo dục ngoại ngữ trong kỷ nguyên hội nhập. ii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................................................... i TÓM TẮT .............................................................................................................................................. ii MỤC LỤC ............................................................................................................................................. iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................................................v DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................................................. vi PHẦN MỞ ĐẦU .....................................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................................1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................................................................2 2.1 Nghiên cứu của tác giả nước ngoài .................................................................................................2 3. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................................................7 4. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................................................8 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................................8 6. Những đóng góp của đề tài ............................................................................................................8 7. Kết cấu của nghiên cứu ..................................................................................................................9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG NGOẠI NGỮ TRONG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA.......................................................................................................................................................10 1.1 Cơ sở lý luận ...................................................................................................................................10 1.1.1 Văn hóa là gì? ..............................................................................................................................10 1.1.2 Giao tiếp liên văn hóa là gì, ICC ( năng lực giao tiếp liên văn hóa) là gì? .............................10 1.1.4 Các mô hình năng lực giao tiếp liên văn hóa ............................................................................13 1.1.5 Kỹ năng giao tiếp liên văn hóa bao gồm những kỹ năng gì .....................................................15 1.1.7 Ý nghĩa của việc nghiên cứu phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa .................................21 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ PHÂN TÍCH VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................................................................................................................................................23 2.1 Khách thể nghiên cứu ....................................................................................................................23 2.2 Công cụ thu thập số liệu ................................................................................................................23 2.2.1 Về bảng hỏi ..................................................................................................................................23 2.2.2 Về câu hỏi phỏng vấn ..................................................................................................................24 2.3 Quy trình thu thập số liệu..............................................................................................................24 2.4 Kết quả nghiên cứu: .......................................................................................................................25 2.4.1 Kết quả bảng hỏi giáo viên .........................................................................................................26 Hình 1: Mức độ quan trọng của văn hóa đối với giao tiếp..........................................................26 Hình 2: Mức độ cần thiết của giao tiếp liên văn hóa với giảng dạy và hợp tác .........................27 Hình 3: Kiến thức về phẩm chất, thái độ, kỹ năng, năng lực giao tiếp liên văn hóa .................28 Hình 4: Mức độ quan tâm phát triển kỹ năng GTLVH ...............................................................29 Hình 5: Mức độ quan tâm phát triển kỹ năng GTLVH ...............................................................30 Hình 6: Khó khăn về kỹ năng giao tiếp liên văn hóa ..................................................................31 iii
Hình 7: Định hướng phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa trong tương lai ........................32 Hình 8: Các nguồn lực cần thiết phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa...............................33 2.4.2 Kết quả câu hỏi phỏng vấn sâu ..................................................................................................34 Hình 9: Bảng tổng hợp kết quả phỏng vấn sâu ...................................................................................34 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ NHẰM PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG NGOẠI NGỮ TRONG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA CỦA GIẢNG VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI........................................................................................................................................................40 3.1 Về phía giảng viên ..........................................................................................................................40 3.2 Về phía nhà trường ........................................................................................................................42 3.3 Một số kiến nghị trong việc áp dụng việc phát triển kỹ năng ngoại ngữ và kỹ năng giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy từ những bài học thực tế. ...................................................................43 3.3.1 Giải thích khái niệm năng lực liên văn hóa........................................................................43 3.3.2 Thu thập tài liệu. ..................................................................................................................44 3.3.3 Thực hiện. .............................................................................................................................44 KẾT LUẬN ...........................................................................................................................................55 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................................57 PHỤ LỤC 1 ...........................................................................................................................................62 PHỤ LỤC 2 ...........................................................................................................................................64 PHỤ LỤC 3 ...........................................................................................................................................65 iv
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT IC: intercultural communication-giao tiếp liên văn hóa ICC: intercultural communication competence-năng lực giao tiếp liên văn hóa GTLVH: Giao tiếp liên văn hóa v
DANH MỤC BẢNG BIỂU Hình 1: Mức độ quan trọng của văn hóa đối với giao tiếp ................................. 26 Hình 2: Mức độ cần thiết của giao tiếp liên văn hóa với giảng dạy và hợp tác.. 27 Hình 3: Kiến thức về phẩm chất, thái độ, kỹ năng, năng lực giao tiếp liên văn hóa ....................................................................................................................... 28 Hình 4: Mức độ quan tâm phát triển kỹ năng GTLVH....................................... 29 Hình 5: Mức độ quan tâm phát triển kỹ năng GTLVH....................................... 30 Hình 6: Khó khăn về kỹ năng giao tiếp liên văn hóa .......................................... 31 Hình 7: Định hướng phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa trong tương lai .. 32 Hình 8: Các nguồn lực cần thiết phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa ........ 33 Hình 9: Bảng tổng hợp kết quả phỏng vấn sâu ................................................... 34 vi
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI NCKH CẤP TRƯỜNG 1. Thông tin chung: - Tên đề tài: Phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại Học Thương Mại - Mã số: CS20-53 - Chủ nhiệm: ThS. Lê Thị Phương Mai - Cơ quan chủ trì: Đại học Thương Mại - Thời gian thực hiện: 30/08/2020 – 31/03/2021 2. Mục tiêu: Nghiên cứu nhằm tìm hiểu nhận thức, hiểu biết của giảng viên Đại Học Thương Mại đối với vai trò của kỹ năng giao tiếp liên văn hóa đối với việc giảng dạy và hợp tác giáo dục. Nghiên cứu cũng quan tâm tới những khó khăn của giảng viên Đại Học Thương Mại trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, đồng thời, nắm bắt được xu hướng phát triển kỹ năng này trong quá trình giảng dạy và công tác của giảng viên. 3. Tính mới và sáng tạo: Trong các nghiên cứu trước, các tác giả đề cập nhiều tới năng lực giao tiếp liên văn hóa như một tổng thể phức tạp, chứ không nghiên cứu sâu về việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, nên việc nâng cao năng lực một cách chung chung rất khó có thể thực hiện và đánh giá. Với nghiên cứu này, việc cải thiện kỹ năng giao tiếp liên văn hóa hoàn toàn có thể được thực hiện dễ dàng hơn và song song với việc hoàn thiện 4 kỹ năng cơ bản nghe, nói, đọc, viết mà các chương trình ngoại ngữ và giao tiếp đã, đang tiến hành rất thành công. Ngoài ra, các nghiên cứu thường tập trung vào khách thể nghiên cứu là sinh viên, trong khi đề tài lại vii
hướng tới các giảng viên, với định hướng bồi dưỡng cho chính chủ thể giao tiếp liên văn hóa trong hợp tác giáo dục trong môi trường quốc tế hóa mọi mặt đang trở nên sâu rộng hơn, nhằm không chỉ giúp sinh viên thông qua giảng dạy, mà giảng viên chính là nguồn lực hết sức quan trọng trong công cuộc hội nhập quốc tế về giáo dục của Đại Học Thương Mại nói riêng, và giáo dục Việt Nam nói chung. 4. Kết quả nghiên cứu: Kết quả nghiên cứu cho thấy rất rõ rằng phần lớn giảng viên đều quan tâm phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa và có nhu cầu cao trong việc tích lũy kiến thức, phẩm chất và rèn luyện kỹ năng này trong môi trường giảng dạy, nghiên cứu, hợp tác trong và ngoài nhà trường. Tuy nhiên, không ít giảng viên chưa nắm chắc các kỹ năng kĩ thuật và kĩ năng liên nhân cần xây dựng để nâng cao kỹ năng giao tiếp trong những tình huống đa văn hóa ngoài thực tế. Đa số các giảng viên được phỏng vấn là các giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy tại trường trên 10 năm, nhưng đều thừa nhận họ có phần e ngại giao tiếp với giáo viên, sinh viên nước ngoài do lo sợ hiểu lầm về văn hóa, dù họ có khá nhiều kiến thức nền liên quan tới các nội dung và đặc điểm văn hóa. Do đó, việc thiếu cọ xát, ít tận dụng cơ hội chuyện trò, giao lưu giữa các giáo viên đến từ những nền văn hóa khác nhau, từ cả hai phía đều ảnh hưởng tới không khí giao tiếp tại trường. Ngoài ra, phỏng vấn sâu 10 giáo viên chuyên tiếng Anh cho thấy một số giáo viên có nhận thức rất tốt về vai trò của việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, và đa số đều có một số nhận định rằng để phát triển kỹ năng này phải xuất phát từ các phẩm chất đồng cảm, linh hoạt, với thái độ chân thành, khách quan. Ngoài ra các giảng viên cũng tin tưởng rằng nếu xây dựng kỹ năng trên nền tảng ngôn ngữ tốt, có ý thức thực hành giao tiếp với người nước ngoài, hiểu được cả vai trò của những kỹ năng ngoại ngôn ( ví dụ phi ngôn từ)…và kỹ năng liên nhân, những kỹ năng này phụ thuộc rất nhiều vào kiến thức văn hóa nước ngoài cần được bổ sung hợp lý trong quá trình giảng dạy và nghiên cứu. viii
Với tư cách là giảng viên chuyên ngoại ngữ, đa số các giảng viên đều hướng tới việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa và cho rằng cần được nhà trường tạo điều kiện cho giảng viên có nhiều cơ hội được giao tiếp và hợp tác với đối tác quốc tế hơn nữa, để càng đóng góp nhiều hơn cho sự phát triền của nhà trường Trong tương lai, nhiều giảng viên, đặc biệt là các giảng viên trẻ, không ngại thay đổi bản thân, để cải thiện kỹ năng giao tiếp liên văn hóa. Họ mong muốn sẽ có nhiều cơ hội hơn, để có thể giao tiếp thực tế, giao lưu, học hỏi và hợp tác quốc tế. Họ cũng tin tưởng rằng nếu có cơ hội nhiều hơn, họ cũng sẽ mang lại nhiều thành quả giáo dục tốt đẹp hơn cho nhà trường và sinh viên Đại Học Thương Mại 5. Công bố sản phẩm khoa học từ kết quả nghiên cứu của đề tài (ghi rõ tên tạp chí năm xuất bản và minh chứng kèm theo nếu có) hoặc nhận xét, đánh giá của cơ sở đã áp dụng các kết quả nghiên cứu (nếu có): Tạp chí: Dạy và Học ngày nay (Today’s Teaching & Learning magazine). Số 2, tháng 03-2021 (Có minh chứng kèm theo). 6. Hiệu quả, phương thức chuyển giao kết quả nghiên cứu và khả năng áp dụng: -Nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức, định hướng cho giảng viên về sự cần thiết và cách thức phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy và nắm bắt cơ hội hợp tác giáo dục trong thời kỳ hội nhập. Từ đó, trong thực tiễn, giảng viên cũng đồng thời nâng cao chất lượng giảng dạy, chú trọng vào phát triển kỹ năng giao tiếp đa văn hóa cho sinh viên, giúp sinh viên có thể tự tin hòa nhập môi trường làm việc cạnh tranh và hiện đại, đạt được nhiều thành tựu trong công việc sau khi tốt nghiệp, mang lại thành quả tốt đẹp cho sự nghiệp giáo dục của nhà trường -Về mặt chiến lược lâu dài, nghiên cứu là nguồn tài liệu quan trọng, định hướng cho sự phát triển của khoa Tiếng Anh, Viện Đào tạo quốc tế, và các khoa khác trong nhà trường theo hướng hội nhập quốc tế, thông qua việc xây dựng chương trình, giáo trình, hội thảo, các sự kiện mang tầm quốc gia, quốc tế để tạo cơ hội ix
cho sinh viên, giảng viên, và nguồn nhân lực nói chung có thể vươn lên một tầm cao mới, thông qua việc nắm bắt các cơ hội giáo dục quốc tế. - Kết quả nghiên cứu có thể cung cấp nguồn thông tin tham khảo cho nhà trường, các nhà quản lý chuyên môn và các giảng viên khoa Tiếng Anh trong việc thiết kế chương trình, giáo trình, kế hoạch giảng dạy môn học giao tiếp liên văn hóa. Nghiên cứu có thể áp dụng tại khoa tiếng Anh, trường đại học Thương mại. Ngày 31 tháng 3 năm 2021 Chủ nhiệm đề tài Lê Thị Phương Mai x
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quá trình toàn cầu hóa (globalization) và quốc tế hóa (internationalisation) ngày càng mạnh mẽ đã tạo ra nhu cầu giao tiếp giữa các cá nhân, tổ chức đến từ các quốc gia, các nền văn hóa khác nhau, hay nói cách khác là giao tiếp liên văn hóa. Sự bùng nổ trong các hoạt động di cư, kinh doanh, học tập, du lịch…đòi hỏi con người phải có khả năng giao tiếp liên văn hóa để đáp ứng quá trình hội nhập. Vì vậy, giáo viên cần phát triển năng lực này để đào tạo những lực lượng lao động phù hợp yêu cầu hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, trên thực tế trường đại học Thương Mại chưa chú trọng nhiều đến năng lực giao tiếp này. Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu và định tính, sử dụng bảng câu hỏi và phỏng vấn đồng thời nhằm tìm hiểu thái độ, cảm nhận và đánh giá tính hiệu quả của giáo viên về việc xây dựng kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, đồng thời kết quả của nghiên cứu sẽ là nguồn tham khảo thiết thực để phát triển chương trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy với mục tiêu tích hợp kỹ ngoại ngữ theo hướng liên văn hóa trong các môn học, giúp giáo viên, sinh viên tự tin khi làm việc trong môi trường quốc tế và đa văn hóa. Do đó, đề tài Phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại Học Thương Mại được nhóm tác giả lựa chọn nghiên cứu dựa trên ba nền tảng lý do quan trọng như sau: Thứ nhất là về tầm quan trọng của việc phát triển kỹ năng giao tiếp giao văn hóa đối với giảng viên trong thời kỳ hội nhập, hợp tác kinh tế, giáo dục ngày càng sâu rộng. Là giảng viên giảng dạy tại trường Đại Học Thương Mại, nếu giảng viên có đầy đủ các kỹ năng giảng dạy và giao tiếp liên văn hóa, các giảng viên sẽ có nhu cầu và có khả năng hướng dẫn sinh viên phát triển kỹ năng này để sinh viên, giáo viên có đủ năng lực, khả năng giao tiếp liên văn hóa, đáp ứng yêu cầu hội nhập trong thời kỳ mới, đồng thời, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực của Trường Đại Học Thương Mại 1
Thứ hai là từ quan sát thực tế, các học phần, tài liệu, bài học, các chương trình giao lưu, trao đổi của nhà trường chưa tạo được đầy đủ các điều kiện cần thiết để giảng viên phát huy tính tự học, tự rèn luyện kỹ năng, cũng như có nhiều cơ hội cọ xát, tương tác giao tiếp liên văn hóa. Do đó, việc nâng cao nhận thức, định rõ con đường phát triển kỹ năng này là rất quan trọng đối với giảng viên, sinh viên của nhà trường Thứ ba, nhiều nghiên cứu trong và ngoài trường đều cho thấy sự cần thiết cũng như những yếu kém trong khâu nhận thức, giải quyết khó khăn của sinh viên, giáo viên trong việc phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa. Thêm vào đó, các nghiên cứu trước, nói chung, chưa đi sâu vào việc phát triển các kỹ năng cụ thể của năng lực giao tiếp liên văn hóa. Nhắc tới vai trò trung gian của môi trường giáo dục, không thể có hình thức nào được chứng minh là không cần tới ý thức, thái độ, kỹ năng cần thiết mà có khả năng hiện thực hóa giao tiếp liên văn hóa. Để có thể sử dụng được năng lực này trong các tình huống giao tiếp đa văn hóa, luôn luôn cần một quá trình tích lũy lâu dài, đặc biệt là từ phía giảng viên, những người đi đầu trên mặt trận giáo dục. Do vậy mà nghiên cứu này có ý nghĩa rất quan trọng nhằm đóng góp cụ thể vào định hướng quốc tế hóa của nhà trường nói riêng, và xu thế phát triển giáo dục ngày nay nói chung. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 2.1 Nghiên cứu của tác giả nước ngoài Trong thời đại toàn cầu hóa, chúng ta đang chứng kiến sự bùng nổ trong các hoạt động di cư, buôn bán, du lịch giữa các quốc gia, các công ty đa quốc gia. Quá trình toàn cầu hoá đang diễn ra với tốc độ mạnh mẽ. Tất cả các yếu tố này đã tạo ra nhu cầu giao tiếp ngày càng tăng giữa các cá nhân, tổ chức đến từ các quốc gia, các nền văn hóa khác nhau. Một trong những thách thức đặt ra đối với các cơ sở giáo dục đại học là sự bồi dưỡng chuyên môn đối với giáo viên ngoại ngữ trong những giao tiếp liên văn hóa. Roux (2002) 2
cho rằng các nhà giáo dục thành công là những người giao tiếp hiệu quả trong các bối cảnh giao văn hóa, do đó trở nên nhạy cảm đối với các tình huống hay lớp học đa văn hóa. Giao tiếp chính là nguồn lực hữu ích của kiến thức liên văn hóa và là cơ hội làm giàu vốn văn hóa đa dạng nếu giáo viên có đầy đủ năng lực ngoại ngữ và nhận thức về liên văn hóa. Ngược lại, giao tiếp liên văn hóa mà thiếu nhận thức và kỹ năng tận dụng nó, sẽ trở thành nguyên nhân cho những hiểu lầm và xung đột văn hóa. Cụ thể hơn, Elena (2014) cho rằng giáo viên không chỉ truyền tải thông tin, kiến thức mà cũng cần tự trau dồi năng lực ngoại ngữ, thái độ, giá trị để giúp người học thích nghi với sự thay đổi của xã hội. Hơn thế nữa, họ chính là những người sẽ cung cấp cho sinh viên những mô hình đạo đức xã hội đầu tiên được biết đến với ý nghĩa là các hình thức giao tiếp liên văn hóa. Để có thể hoàn thành được sứ mệnh đó, chính giáo viên phải nâng cao nhận thức và năng lực giao tiếp giao văn hóa.Việc áp dụng khía cạnh liên văn hóa dưới dạng năng lực, thái độ và kỹ năng là điều kiện tiên quyết của sự thành công trong giáo dục ngoại ngữ và văn hóa quộc gia cũng như là yếu tố then chốt trong việc thích nghi với hệ thống giáo dục dựa trên nền tảng trí tuệ xã hội toàn cầu. Do đó giáo viên cần sẵn sàng thay đổi và cố gắng hoàn thành trách nhiệm và năng lực ấy. Giáo viên cũng không được phép quên sứ mệnh của mình với tư cách nghề giáo và cá nhân, đó là trở thành những tấm gương về đạo đức, năng lực và nhận thức xã hội. Qua đó, giáo viên đóng góp vào sự hòa hợp của người học với xã hội, phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa của họ một cách dễ dàng. Thêm vào đó, Han và Thomas (2010) cũng nhận định rằng giáo viên trong môi trường giao tiếp liên văn hóa cần có nhận thức rõ ràng về những định kiến và nhận định về hành vi của con người; họ cần hiểu rằng họ nên áp dụng biện pháp giáo dục cụ thể với các nhóm người học đến từ những nền tảng văn hóa khác nhau. Thêm vào đó, giáo viên nên làm gương cho người học thông qua việc thể hiện mình có thể trở nên linh hoạt trong xã hội đa văn hóa. 3
Xét trên bình diện nhu cầu giao tiếp toàn cầu, Herring (1990) thì cho rằng giao tiếp phi ngôn từ là một phần quan trọng trong sự hình thành năng lực giao tiếp. Trong thực tế, sự hiểu lầm và thông tin sai lệch sẽ được giảm bớt đáng kể nếu người tham gia giao tiếp liên văn hóa có nhận thức về những kiến thức về giao tiếp phi ngôn từ. Ông định nghĩa giao tiếp phi ngôn từ là hành vi chuyển tải uyển chuyển những thông tin bằng lời và chữ viết. 2.2 Nghiên cứu của tác giả Việt Nam Tại Việt Nam, chính sách ngoại ngữ, đặc biệt đối với tiếng Anh, đã trở thành một trong những mối quan tâm hàng đầu trong sự phát triển của đất nước kể từ khi Việt Nam đạt được những cột mốc quan trọng như đổi mới kinh tế vào năm 1986, trở thành thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vào năm 1995 và là thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2006 (Le, 2011). Việc sử dụng thành thạo tiếng Anh đã mang lại những điều kiện tối ưu cho người Việt Nam trong giáo dục đại học, giao lưu văn hóa xã hội và đặc biệt là mở rộng thương mại và kinh doanh trên phạm vi toàn cầu. Trong thời đại toàn cầu hóa và quốc tế hóa, sự tham gia ngày càng tăng của các doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế tại Việt Nam đã mang lại nhiều cơ hội cho người Việt Nam trong việc tiếp cận với các tương tác quốc tế. Do đó, khả năng giao tiếp bằng tiếng Anh với những người thuộc các nền văn hóa khác nhau đã trở thành một điều cần thiết, thậm chí đôi khi là bắt buộc đối với người Việt Nam. Chính vì vậy, việc bồi dưỡng nâng cao NLGTLVH cho người học tiếng Anh ở Việt Nam để nâng cao nhận thức của họ về sự khác biệt văn hóa nhằm xây dựng thái độ và hành vi phù hợp khi giao tiếp với những người đến từ các nền văn hóa khác nhau là điều cần thiết và nên trở thành một trong những mục tiêu chính trong giảng dạy tiếng Anh tại Việt Nam. ( Nguyễn Lan, 2020) Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, vấn đề phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa đang và sẽ là mục tiêu quan trọng đối với đào tạo và phát triển nhân lực của các trường đại học ở Việt Nam. Trên thực tế, giao tiếp liên văn hoá xảy ra khi người nói và người nghe 4
xuất phát từ các nền văn hóa khác nhau. Giao tiếp liên văn hoá đã tồn tại từ xa xưa, song trong thế kỉ XXI nó đã là một vấn đề có ý nghĩa toàn cầu. Trong một bối cảnh văn hóa - kinh tế như vậy, để hội nhập và giao lưu với thế giới bên ngoài, sự hiểu biết cũng như năng lực giao tiếp đã trở thành nhu cầu của rất nhiều người trong chúng ta. Trên thực tế, ngôn ngữ không những là phương tiện chủ yếu để phát triển, lưu trữ và phổ biến văn hoá và các giá trị văn hoá tích tụ trong nhiều thế hệ mà còn là sự thể hiện bản sắc riêng của cả một cộng đồng ngôn ngữ hay từng thành phần của cộng đồng đó. Cách thức tư duy, hình thức lập luận, hay cách thức xử lí vấn đề cũng là những yếu tố của văn hoá cần xem xét đến trong giao tiếp liên ngôn. (GS. Nguyễn Hòa, 2011). Giáo sư khẳng định rằng khi giao tiếp với các cá nhân từ những nền văn hóa khác, con người dễ có xu hướng chuyển di những mô hình, cách thức của văn hóa của mình vào quá trình này, và như vậy giao tiếp có thể không thành công. Vấn đề đặt ra trong thế giới thu nhỏ này không còn chỉ là năng lực giao tiếp nói chung (bao gồm năng lực ngôn ngữ, năng lực xã hội và năng lực tâm lí), mà phải là năng lực giao tiếp liên văn hóa. Năng lực này đòi hỏi chúng ta phải có hiểu biết về các giá trị văn hóa cũng như biểu hiện của chúng để có thể tham gia vào quá trình giao tiếp một cách có hiệu quả, được hiểu không chỉ là việc thu/phát nội dung mệnh đề và còn cả các giá trị văn hoá, quan hệ và tình cảm nữa. Cách thức chúng ta giao tiếp, hay giao tiếp nội dung gì cũng như cách tư duy của chúng ta chịu sự tác động của văn hoá, và ngược lại nội dung, cách thức giao tiếp cũng như tư duy của chúng ta lại định hình, phát triển văn hoá và ngôn ngữ. Trong mối quan hệ đa chiều này, giao tiếp liên văn hoá có ý nghĩa cho quá trình hội nhập của các quốc gia. Giáo dục liên văn hóa sẽ ngày càng có ý nghĩa, và điều quan trọng là nó sẽ giúp chúng ta hình thành được năng lực giao tiếp liên văn hoá phù hợp, có những thái độ, sự hiểu biết đúng đắn về những giá trị văn hóa, hay cách thức giao tiếp có tính đặc thù văn hóa. Lê Thị Thanh Hoa và Đỗ Thị Xuân Dung (2010) nhận thấy rằng vấn đề dạy văn hóa trong chương trình tiếng Anh chuyên ngữ tại Việt Nam cũng đã được 5
một số giáo viên và sinh viên nghiên cứu; tuy nhiên, các nghiên cứu đó tập trung vào các học phần dạy nội dung văn hóa, hoặc chỉ đề cập việc nâng cao nhận thức văn hóa cho sinh viên trong chương trình đào tạo tiếng Anh chuyên ngữ.. Trong thời đại giao lưu giữa các nền văn hóa như hiện nay, các biểu hiện văn hóa trở nên đa dạng, phong phú và phức tạp. Vì vậy bản thân của cách tiếp cận dạy học văn hóa trong ngoại ngữ theo cách đối thoại, đồng cảm sẽ giúp giáo viên trở thành người bạn cùng học hỏi và rèn luyện kỹ năng văn hóa với người học. TS. Nguyễn Vũ Hảo (2019) phát biểu rằng cho đến nay, khi bước vào thế kỷ XXI, nhân loại đã đạt được những thành tựu to lớn về khoa học và công nghệ. Nhờ các phương tiện truyền thông hiện đại, nhờ mạng internet, điện thoại di động, điện thoại truyền hình, nhờ vô số các kênh truyền thanh và truyền hình quốc tế, nhờ sự phát triển mạnh mẽ của kỹ nghệ giao thông nội địa và quốc tế, nhất là kỹ nghệ hàng không, v.v., cơ hội giao lưu, giao tiếp đối thoại, học hỏi lẫn nhau giữa các nền văn hóa và các cộng đồng văn hóa trên khắp hành tinh ngày càng gia tăng mạnh mẽ. Do đó, toàn cầu hóa đã trở thành một xu thế lịch sử không thể tránh khỏi, lôi cuốn tất cả các dân tộc, các nền văn hóa trên thế giới. Sự không hiểu biết một nền văn hóa nào đó tự nó không dẫn đến nhận thức sai về văn hóa. Nguyên nhân cơ bản của hiện tượng này chính là ở tư duy chủ quan, khi người ta tìm cách nhận diện, nhận định và tìm hiểu những người đến từ các nền văn hóa khác hay cộng đồng văn hóa khác xuất phát từ lập trường chủ quan của mình, từ nền văn hóa của mình, từ phương thức sống và thế giới quan của nền văn hóa đó với tư cách “bộ lọc” các giá trị văn hóa. Để tránh sự hiểu biết không đúng về văn hóa, một mặt, chúng ta phải khắc phục hiện tượng “mù văn hóa”, vượt qua sự không hiểu biết về văn hóa; mặt khác, trong việc nhìn nhận các nền văn hóa khác, cần phải chấm dứt mô hình tư duy chủ quan, phi đối xứng theo “thuyết lấy cái tôi làm trung tâm” và thay thế nó bằng mô hình tư duy khách quan, đối xứng và có tính phổ quát, dựa trên sự đối thoại giữa các cộng đồng văn hóa hoàn toàn bình đẳng. (TS. Nguyễn Vũ Hảo 2019). 6
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu nhận thấy các nghiên cứu trong nước về kỹ năng giao tiếp liên văn hóa chưa nhiều và chưa chỉ ra được tầm quan trọng và quy trình, các bước để thực hiện được năng lực đó của giáo viên. Vì vậy, nghiên cứu “Phát triển kỹ năng ngoại ngữ trong giao tiếp liên văn hóa của giảng viên trường Đại Học Thương Mại” được tiến hành với mong muốn đánh giá hiệu quả của các phương pháp kỹ năng giao tiếp liên văn hóa bao gồm chương trình, phẩm chất cần đạt; đồng thời tìm hiểu nhận thức, quan điểm, thái độ của giáo viên về các hoạt động này nhằm đưa ra các khuyến nghị phù hợp cho giảng viên và các nhà quản lý. Qua việc tổng quan tài liệu, nhóm nghiên cứu nhận thấy các tác giả đều thống nhất chung rằng giáo viên vừa có vai trò quan trọng trong giảng dạy ngoại ngữ và năng cao kỹ năng giao tiếp liên văn hóa cho sinh viên, vừa có trách nhiệm tự trau dồi, phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa của bản thân để trở nên nhạy cảm và tận dụng tốt các cơ hội giao lưu văn hóa toàn cầu. Tuy nhiên, các bước thực hiện và các phẩm chất cần phát triển trong lĩnh vực này chưa được xác định rõ và hiệu quả. Cũng là một trường đại học lớn ở Việt Nam, Đại Học Thương Mại đang đứng trước những cơ hội và thách thức của kinh tế toàn cầu, và giao lưu, hợp tác quốc tế. Để biến thử thách thành cơ hội, hơn ai hết, giảng viên nhà trường cần có những bước chuẩn bị, cần phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa, từ nhận thức đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu này nhằm xây dựng các tiêu chí phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa cụ thể cũng như tìm hiểu nhận thức của giáo viên về những tiêu chí đó. Nghiên cứu có đóng góp về mặt lý luận và thực tiễn trong bối cảnh trường đại học Thương Mại đang nỗ lực trở thành cơ sở giáo dục đại học uy tín, chất lượng cao, đạt chất lượng đẳng cấp khu vực và quốc tế. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu nhằm tìm hiểu nhận thức, hiểu biết của giảng viên Đại Học Thương Mại đối với vai trò của kỹ năng giao tiếp liên văn hóa đối với việc giảng dạy và hợp tác giáo dục. Nghiên cứu cũng quan tâm tới những khó khăn của giảng viên 7
Đại Học Thương Mại trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, đồng thời, nắm bắt được xu hướng phát triển kỹ năng này trong quá trình giảng dạy và công tác của giảng viên. 4. Câu hỏi nghiên cứu • Giảng viên Đại Học Thương Mại có nhận thức như thế nào đối với vai trò của kỹ năng giao tiếp liên văn hóa đối với việc giảng dạy và hợp tác giáo dục? • Giảng viên Đại Học Thương Mại gặp khó khăn gì trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa? • Giảng viên Đại Học Thương Mại có định hướng gì trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa? 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nhận thức, khó khăn và định hướng của giảng viên Đại Học Thương Mại đối với việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa trong giảng dạy và hợp tác quốc tế Hướng tới việc phát triển kỹ năng giao tiếp liên văn hóa đối với giảng viên Đại Học Thương Mại, nghiên cứu sẽ tập trung vào những phẩm chất, thái độ, kỹ năng cần phát triển trong giao tiếp liên văn hóa, nên sẽ không nghiên cứu trải rộng về tất cả các vấn đề của giáo tiếp giao văn hóa, hay năng lực giao tiếp nói chung. Khách thể nghiên cứu cũng tập trung vào trường hợp cụ thể, là các giảng viên trường Đại Học Thương Mại có thể có tương tác giao tiếp liên văn hóa, đặc biệt là các thầy cô giáo dạy ngoại ngữ, giảng dạy ngôn ngữ Anh tại trường ( do mức độ và khả năng có nhiều tương tác hơn so với các giáo viên khác). 6. Những đóng góp của đề tài Đối với giảng viên 8