Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất rắn thông thường qua thực tiễn trên địa bàn tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

4
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề án "Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất rắn thông thường qua thực tiễn trên địa bàn tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu" nhằm đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu nói riêng cũng như trên phạm vi cả nước nói chung.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất rắn thông thường qua thực tiễn trên địa bàn tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT ---------- NGUYỄN THỊ THU PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ CHẤT RẮN THÔNG THƯỜNG QUA THỰC TIỄN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÀ RỊA-VŨNG TÀU ĐỀ ÁN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ Mã số: 8380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN THỊ HUỆ THỪA THIÊN HUẾ - năm 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Trần Thị Huệ;.... Các nội dung nghiên cứu, kết quả nghiên cứu trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất cứ hình thức nào trước đây. Các nhận xét, số liệu đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc cụ thể. Thừa Thiên Huế, ngày......tháng.....năm 2024 Học viên Nguyễn Thị Thu
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô Trường Đại học Luật, Đại học Huế đã tận tình chỉ dạy và trang bị cho tôi những kiến thức cần thiết cho tôi có thể hoàn thành được bài đề án tốt nghiệp này. Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Trần Thị Huệ và ...đã tận tình giúp đỡ, định hướng cách tư duy và cách làm việc khoa học là hành trang tiếp bước cho tôi trong quá trình học tập và lập nghiệp sau này. Và cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, tập thể lớp Cao học Luật Kinh tế, những người luôn sẵn sàng chia sẻ và giúp đỡ tôi trong học tập và cuộc sống. Đề án chắc chắn sẽ có những kiến thức thiếu sót cả về nội dung và hình thức, tôi rất mong nhận được sự góp ý của Thầy Cô để đề án được hoàn thiện hơn. Thừa Thiên Huế, ngày......tháng......năm 2024 Học viên Nguyễn Thị Thu
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời Cam đoan Lời Cảm ơn Danh mục từ viết tắt MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề án .................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề án .................................................. 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề án .................................................... 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án ..................................................... 8 5. Phương pháp nghiên cứu đề án ................................................................... 9 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề án ...................................... 10 7. Kết cấu của đề án ..................................................................................... 10 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ CHẤT RẮN THÔNG THƯỜNG............................................ 11 1.1. Khái quát pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường......................................................... 11 1.1.1. Khái niệm kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ........................................................................ 11 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ................................ 14 1.1.3. Nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ................................ 17 1.1.4. Vai trò của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường.................................................. 20
1.2. Yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường..... 22 1.2.1. Mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ............. 22 1.2.2. Yếu tố quản lý nhà nước đối với công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ........................ 23 1.2.3. Nhận thức pháp luật của các chủ thể đối với công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ...... 25 1.2.4. Hạ tầng cơ sở, trang thiết bị kỹ thuật phục vụ cho công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường............ 26 Tiểu kết Chương 1........................................................................................ 27 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ CHẤT RẮN THÔNG THƯỜNG ..................................................................................... 28 2.1. Quy định pháp luật hiện hành về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ......................... 28 2.1.1. Quy định về điều kiện, yêu cầu kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ........................................ 28 2.1.2. Quy định về trách nhiệm của chủ thể đối với hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ...... 31 2.1.3. Quy định về phân loại, lưu giữ, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn thông thường trong hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề 39 2.1.4. Quy định về xử lý vi phạm đối với hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ............. 46 2.2. Đánh giá thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ......................... 54
2.2.1. Ưu điểm của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường.................................................. 54 2.2.2. Hạn chế của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường.................................................. 58 Tiểu kết Chương 2........................................................................................ 61 CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ CHẤT RẮN THÔNG THƯỜNG TẠI TỈNH BÀ RỊA - VŨNG TÀU VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT ....................................................................... 62 3.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu.. 62 3.1.1. Những kết quả đạt được của thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ........................................................................... 62 3.1.2. Vướng mắc của thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu............................................................................................. 68 3.1.3. Nguyên nhân tồn tại vướng mắc khi thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ........................................................................... 71 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ........................... 73 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường ................................ 73
3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu ....................................................................................... 76 Tiểu kết Chương 3........................................................................................ 86 KẾT LUẬN ................................................................................................. 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 88
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT Viết đầy đủ Từ viết tắt 1 Bộ luật Dân sự BLDS 2 Bộ luật Hình sự BLHS 3 Xử lý vi phạm hành chính XLVPHC 4 Bảo vệ môi trường BVMT 5 Ô nhiễm môi trường ÔNMT 6 Chất thải rắn thông thường CTRTT 7 Chất thải rắn sinh hoạt CTRSH 8 Chất thải rắn công nghiệp CTRCN 9 Tài nguyên và môi trường TN&MT 10 Tòa án nhân dân tối cao TANDTC
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề án Làng nghề gắn liền với đời sống nông thôn và được coi là một trong những đặc trưng của nông thôn Việt Nam. Làng nghề trở thành nơi trực tiếp sản xuất sản phẩm, hàng hóa bằng việc tận dụng những lao động dư thừa lúc nông nhàn nhằm góp phần cải thiện đời sống của người dân. Nên hầu hết làng nghề tại Việt Nam đã trải qua lịch sử phát triển rất lâu, song song với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Bởi vậy, sự phát triển mạnh mẽ của khu vực làng nghề trong thời gian gần đây đã và đang góp phần quan trọng đối với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn tại Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được thì sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế làng nghề cũng dần bộc lộ nhiều hạn chế, đặc biệt là các khía cạnh liên quan đến công tác BVMT làng nghề. Theo Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia năm 2022 của Bộ TN&MT thì Việt Nam hiện có 4.575 làng nghề, trong đó có 1.951 làng nghề đã được công nhận nhưng công tác BVMT tại các làng nghề này vẫn chưa được quan tâm đúng mức; báo cáo chỉ ra rất ít làng nghề có hệ thống thu gom và xử lý chất thải rắn, tỷ lệ làng nghề có điểm thu gom chất thải rắn chỉ đạt ở mức khá thấp với 20,9%1. Do đó, để khắc phục và kiểm soát ÔNMT làng nghề nhằm hướng đến mục tiêu phát triển bền vững là nhu cầu hết sức cấp thiết của công tác BVMT tại Việt Nam. Để giải quyết vấn đề nêu trên, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách, giải pháp, trong đó các chính sách pháp luật được xem là công cụ hữu hiệu nhất nhằm kiểm soát ÔNMT làng nghề tại Việt Nam hiện nay. Thông qua quy định của pháp luật, Nhà nước điều chỉnh hoạt động của các chủ thể phải phù hợp với mục tiêu kiểm soát ÔNMT làng nghề theo hướng bền vững, tức là hoạt động sản xuất, kinh doanh tại làng nghề phải bảo vệ được sự trong lành của không khí, nước, đất và cảnh quan tự nhiên, cảnh quan văn hoá của làng nghề2. Hoạt động kiểm soát ÔNMT làng 1 Bộ TN&MT (2022), Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia, Hà Nội. 2 Đặng Công Cường (2021), Pháp luật về bảo vệ tính bền vững về môi trường làng nghề, Tạp chí Khoa học Đại học Huế tập 130, số 6c, tháng 6/2021, tr.249-263. 1
nghề nói chung và trong lĩnh vực quản lý CTRTT nói riêng được quy định tương đối toàn diện tại nhiều văn bản quy phạm pháp luật của nhiều ngành luật khác nhau, có thể kể đến như Luật BVMT năm 2020, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10 tháng 01 năm 2022 của Chính phủ về quy định chi tiết một số điều Luật BVMT, Bộ luật Dân sự năm 2015, Bộ luật Hình sự năm 2015, Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 cùng một số văn bản hướng dẫn khác. Có thể nói, Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống pháp lý khá vững chắc, đồng bộ nhằm điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong hoạt động kiểm soát ÔNMT làng nghề. Song giữa các quy định của những văn bản nêu trên vẫn tồn tại một số điểm bất cập, thiếu sót dẫn đến mâu thuẫn, chồng chéo làm ảnh hưởng hiệu quả thực thi trong thực tế. Cho nên, tình trạng vi phạm quy định về quản lý CTRTT tại các làng nghề ở một số địa phương thời gian qua vẫn diễn ra hết sức phổ biến, gây ÔNMT nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe của cộng đồng dân cư. Bà Rịa - Vũng Tàu với vị trí là tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, cùng với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu hiện đang tồn tại nhiều “điểm đen”, “điểm nóng” về môi trường, đặc biệt là tại các làng nghề. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm yếu tố pháp luật, yếu tố quản lý của cơ quan có thẩm quyền cho đến ý thức của cá nhân, tổ chức sản xuất kinh doanh tại làng nghề khiến cho công tác kiểm soát ÔNMT tại các làng nghề trên địa bàn tỉnh gặp không ít khó khăn, vướng mắc. Vì vậy, với mong muốn nghiên cứu sâu hơn các vấn đề về pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề hiện nay, tác giả lựa chọn đề tài: “Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất rắn thông thường qua thực tiễn trên địa bàn tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu” làm Đề án thạc sĩ Luật Kinh tế của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề án Hiện nay, xung quanh vấn đề pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT đã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan với những mức độ khác nhau đã được công bố, tiêu biểu như: Một là, sách chuyên khảo, sách tham khảo liên quan đến đề tài gồm có: 2
Bùi Đức Hiển (2017), “Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam hiện nay”, Sách chuyên khảo, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội. Tại Việt Nam, từ khi tiến hành sự nghiệp đổi mới, nhiều nhà máy, xí nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau được thành lập và đi vào sản xuất ở khắp các tỉnh thành. Tuy nhiên, sự phát triển thiếu quy hoạch, không quan tâm thích đáng đến môi trường trong thời gian dài dẫn đến ÔNMT, đặc biệt là môi trường không khí ngày càng nghiêm trọng. Cuốn sách là một trong những công trình nghiên cứu khá công phu về chính sách pháp luật của Việt Nam trong lĩnh vực kiểm soát ÔNMT không khí. Nội dung cuốn sách được thiết kế thành ba chương. Chương 1 trình bày những vấn đề lý luận chung về pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Chương 2 phân tích thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam hiện nay, bao gồm quy định về: quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật môi trường không khí; dự báo, phòng ngừa ô nhiễm môi trường không khí; phát hiện ô nhiễm môi trường không khí; ngăn ngừa ô nhiễm môi trường không khí; xử lý ô nhiễm môi trường không khí; tổ chức hoạt động của các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, cộng đồng dân cư và truyền thông báo chí trong kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí. Chương 3 đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ở Việt Nam. Vũ Thị Mai, Lê Thị Trinh (2020), “Kiểm soát ô nhiễm môi trường nông thôn”, Sách tham khảo, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội. Cuốn sách là một trong trình nghiên cứu khá toàn diện liên quan đến các vấn đề kiểm soát ÔNMT ở nông thôn. Cuốn sách này được bố cục thành 5 chương, trong đó nội dung chủ yếu là tập trung làm rõ hiện trạng phát triển nông thôn Việt Nam và hiện trạng môi trường nông thôn Việt Nam hiện nay; tác động của ÔNMT nông thôn đến đời sống sinh hoạt và sức khỏe người dân, đến sự phát triển các ngành kinh tế và cảnh quan, môi trường sinh thái; hiện trạng công tác quản lý môi trường nông thôn; và một số giải pháp kỹ thuật, quản lý trong kiểm soát ÔNMT nông thôn cũng như các giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững theo hướng tiếp cận sinh thái. Hai là, bài viết liên quan đến đề tài nghiên cứu trên các Tạp chí khoa học gồm có: 3
Nguyễn Thị Bảo Nga (2019), “Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường nước ở Việt Nam: Thực trạng và kiến nghị”, trên Tạp chí Môi trường số 12, năm 2019, tr.444. ÔNMT có thể được hạn chế hoặc không xảy ra nếu được phòng ngừa tốt. Hầu hết các quy định về kiểm soát ÔNMT nước ở Việt Nam đều nhấn mạnh nguyên tắc lấy phòng ngừa là chính. Tuy nhiên, công tác phòng ngừa ÔNMT nước ở Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế do gặp nhiều vướng mắc từ phía các quy định pháp luật. Nội dung của bài viết là phân tích thực trạng pháp luật về kiểm soát ÔNMT nước ở Việt Nam hiện nay, đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT nước nói riêng và pháp luật về kiểm soát ÔNMT nói chung trong thời gian tới. Đặng Công Cường (2021), “Pháp luật về bảo vệ tính bền vững về môi trường làng nghề”, trên Tạp chí Khoa học Đại học Huế tập 130, số 6c, tháng 6/2021, tr.249- 263. Ở Việt Nam, chủ trương và mục tiêu phát triển bền vững được thể hiện qua phương châm chủ động kết hợp giữa mục tiêu tăng trưởng với mục tiêu công bằng và tiến bộ xã hội; phát triển con người và bảo vệ môi trường; phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững. Nên bền vững về môi trường là một trong ba trụ cột hợp thành bảo đảm làng nghề phát triển bền vững. Nội dung bài viết chủ yếu nghiên cứu vấn đề bảo vệ tính bền vững về môi trường của làng nghề dưới góc độ thực tiễn bảo vệ môi trường tại làng nghề ở Việt Nam để xác định nguyên nhân của bất cập; từ đó, đề xuất giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ tính bền vững về môi trường của làng nghề. Lê Thị Châu (2021), “Phát triển bền vững làng nghề: dưới góc nhìn thi hành pháp luật”, trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 5, tháng 8/2021, tr.439. Pháp luật Việt Nam quy định tương đối cụ thể về điều kiện bảo vệ môi trường làng nghề; đánh giá, phân loại làng nghề theo mức độ ô nhiễm môi trường và biện pháp quản lý đối với làng nghề ô nhiễm môi trường và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cũng được quy định cụ thể. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, việc thi hành Luật BVMT tại các làng nghề chưa đạt hiệu quả. Nội dung của bài viết có đề cập đến hoạt động thực thi pháp luật về BVMT làng nghề và đưa ra giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo đảm phát triển bền vững làng nghề. 4
Đặng Kim Chi (2022), “Ô nhiễm tại các làng nghề Việt Nam và đề xuất giải pháp bảo vệ môi trường giai đoạn 2021 - 2025”, trên Tạp chí Môi trường số 01, năm 2022, tr.124. Vấn đề ÔNMT tại các làng nghề ngày càng trở nên bức xúc và nhận được sự quan tâm của cộng đồng. Để làng nghề Việt Nam phát triển bền vững, cần thiết phải có các biện pháp đồng bộ từ chính sách tới giải pháp như quy hoạch lại không gian sản xuất, tổ chức tốt quy trình sản xuất, vệ sinh môi trường thôn, xóm, tăng cường giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức BVMT và an toàn lao động, đặc biệt là các giải pháp kỹ thuật. Các biện pháp xử lý chất thải chỉ có thể khả thi khi nó đơn giản, đầu tư thấp, dễ vận hành, phù hợp với yêu cầu của làng nghề. Nội dung của bài viết chủ yếu phân tích, đánh giá thực trạng ÔNMT làng nghề tại Việt Nam và đưa ra giải pháp khắc phục. Hà Lệ Thủy, Trần Công Thiết (2022), “Trách nhiệm hình sự của pháp nhân đối với hành vi gây ô nhiễm môi trường theo luật hình sự Việt Nam”, trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 05, tháng 3/2022, tr.453. Các vấn đề môi trường, trong đó có vấn đề xử lý các hành vi gây ÔNMT là mối quan tâm rất lớn không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với các quốc gia khác trên thế giới. Pháp luật hình sự Việt Nam và các nước trên thế giới có những quy định liên quan đến việc xử lý hành vi gây ÔNMT của pháp nhân, trong đó có trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân phạm tội. Bài viết chủ yếu tập trung phân tích thực trạng pháp luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự của pháp nhân đối với hành vi gây ÔNMT và giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm gây ÔNMT do pháp nhân gây ra. Nguyễn Thị Phương Lan (2023), “Vấn đề ô nhiễm môi trường tại cụm công nghiệp và làng nghề Thạch Thất”, trên Tạp chí Công thương số 8, tháng 4/2023. Thạch Thất là huyện có nhiều làng nghề truyền thống đang có tốc độ phát triển nhanh, nhiều cụm công nghiệp. Các làng nghề ngày càng mở rộng và có quy mô sản xuất lớn hơn trước. Máy móc đã thay thế nhiều công đoạn làm thủ công, nhưng cũng kèm theo đó là vấn nạn ô nhiễm đang ngày càng gia tăng. Bài viết chủ yếu tập trung đánh giá thực trạng ô nhiễm và công tác xử lý ÔNMT trên địa bàn huyện Thạch Thất. Ba là, các Luận án, Luận văn, Khóa luận tốt nghiệp liên quan đến đề tài gồm có: 5
Hồ Anh Tuấn (2022), “Kiểm soát ô nhiễm môi trường nước theo pháp luật ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ Luật Kinh tế được thực hiện tại Học viện Khoa học Xã hội. Nội dung chủ yếu của Luận án tập trung làm rõ các khái niệm kiểm soát ÔNMT nước và pháp luật kiểm soát ÔNMT nước; chỉ ra đặc điểm, vai trò và các yếu tố ảnh hưởng đến pháp luật kiểm soát ÔNMT nước. Luận án làm rõ nội dung pháp luật kiểm soát ÔNMT nước theo các nhóm quy định về phòng ngừa, dự báo ÔNMT nước; nhóm các quy định về phát hiện, ngăn chặn, ứng phó, khắc phục và xử lý ÔNMT nước; nhóm các quy định về thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật kiểm soát ÔNMT nước. Luận án đi sâu phân tích, đánh giá cụ thể và khách quan thực trạng các quy định pháp luật về kiểm soát ÔNMT nước kết hợp với đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật kiểm soát ÔNMT nước. Luận án đề xuất các định hướng và các giải pháp cho việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về kiểm soát ÔNMT nước ở Việt Nam, đề xuất xây dựng Luật kiểm soát ÔNMT nước ở Việt Nam. Phan Thị Thuy Thủy (2022), “Pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường biển do nước thải công nghiệp ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ Luật Kinh tế được thực hiện tại Học viện Khoa học Xã hội. Luận án tập trung bổ sung và làm sâu sắc hơn những vấn đề lý luận về pháp luật kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp: Khái niệm ÔNMT biển do nước thải công nghiệp; khái niệm kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp và pháp luật kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp. Luận án đã phân tích và làm sáng tỏ nội dung, nguyên tắc của pháp luật kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp và các yếu tố tác động đến việc ban hành pháp luật kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp ở Việt Nam. Từ đó, Luận án đi sâu phân tích, bình luận, đánh giá một cách toàn diện thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp ở Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở đó để thấy được những thành tựu của pháp luật cũng như kết quả đạt được từ thực tiễn thực hiện; những bất cập của quy định và tồn tại, hạn chế, nguyên nhân trong quá trình triển khai thực hiện pháp luật. Luận án xác định những định hướng cụ thể cho việc hoàn thiện pháp luật, đề xuất giải pháp hoàn thiện 6
pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật kiểm soát ÔNMT biển do nước thải công nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Nguyễn Đăng Huy Hoàng (2019), “Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề - Thực trạng và giải pháp tại tỉnh Bắc Ninh”, Luận văn thạc sĩ Luật Kinh tế được thực hiện tại Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn tập trung làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về kiểm soát ÔNMT làng nghề qua các khái niệm, đặc điểm về kiểm soát ÔNMT làng nghề và pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề. Luận văn đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam hiện hành về kiểm soát ÔNMT làng nghề qua thực tiễn tại tỉnh Bắc Ninh. Luận văn chỉ ra được những hạn chế, bất cập về mặt pháp luật và thực tiễn để từ đó có các giải pháp tương ứng. Nguyễn Hà Nhật Chi (2020), “Giải pháp pháp lý kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề ở Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật Kinh tế được thực hiện tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Nội dung chủ yếu của Luận văn là tập trung làm rõ một cách đầy đủ, toàn diện về những vấn đề lý luận, thực trạng về các khía cạnh pháp lý trong kiểm soát ÔNMT làng nghề ở Việt Nam hiện nay. Luận văn đã chỉ rõ tình trạng ÔNMT làng nghề ở Việt Nam; nghiên cứu, phân tích, đánh giá một cách hệ thống thực trạng ÔNMT làng nghề ở Việt Nam. Luận văn cũng đi sâu phân tích, đánh giá hệ thống pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề ở Việt Nam hiện nay, từ đó tìm ra những bất cập, thiếu sót trong quy định của nhà nước về vấn đề này. Cuối cùng, Luận văn đề xuất giải pháp pháp lý cụ thể nhằm kiểm soát tốt hơn tình trạng ÔNMT làng nghề ở Việt Nam. Vũ Thu Hiền (2022), “Kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề”, Khóa luận tốt nghiệp Luật Kinh tế được thực hiện tại Trường Đại học Luật Hà Nội. Nội dung chủ yếu của Khóa luận là làm rõ một số khái niệm, đặc điểm về kiểm soát ÔNMT làng nghề. Khóa luận cũng đi sâu phân tích thực trạng pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề qua thực tiễn thực thi tại Việt Nam thời gian qua; chỉ ra được những hạn chế, bất bất trong quy định của pháp luật và thực tiễn thực hiện. Từ đó, Khóa luận đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề tại Việt Nam hiện nay. 7
Qua những công trình nghiên cứu kể trên, Đề án đã kế thừa một số nội dung liên quan đến khái niệm, đặc điểm, vai trò của kiểm soát ÔNMT làng nghề; kế thừa một số nội dung phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về kiểm soát ÔNMT làng nghề và các giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề. Trên cơ sở đó, Đề án tiếp tục đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề án 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của Đề án nhằm đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu nói riêng cũng như trên phạm vi cả nước nói chung. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhằm hoàn thành mục đích nghiên cứu, Đề án thực hiện một số nhiệm vụ cơ bản sau: Một là, hệ thống hóa cơ sở lý luận pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRT. Hai là, phân tích, đánh giá pháp luật hiện hành về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT. Ba là, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Bốn là, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũng như tại Việt Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Đề án bao gồm: 8
Một là, lý luận pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT. Hai là, pháp luật Việt Nam về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT qua nghiên cứu Luật BVMT năm 2020 và các văn bản có liên quan. Ba là, thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu qua các báo cáo thống kê, vụ việc điển hình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của Đề án được giới hạn như sau: Một là, nội dung nghiên cứu: Đề án nghiên cứu một số vấn đề lý luận pháp luật, thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành. Hai là, không gian nghiên cứu: Đề án nghiên cứu trên lãnh thổ Việt Nam, thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Ba là, thời gian nghiên cứu: Các số liệu, các vụ việc trong thực tiễn được nghiên cứu ở giai đoạn từ năm 2020 đến hết năm 2023. 5. Phương pháp nghiên cứu đề án Để thực hiện đề tài nghiên cứu, Đề án đã sử dụng một số phương pháp sau đây: Một là, Đề án sử dụng phương pháp tổng hợp, phương pháp hệ thống hóa lý thuyết nhằm làm rõ một số vấn đề lý luận pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT tại chương 1. Hai là, Đề án sử dụng phương pháp phân tích quy phạm pháp luật, phân tích văn bản pháp luật, phương pháp đánh giá kết hợp với phương pháp so sánh, bình luận nhằm làm sáng tỏ thực trạng pháp luật Việt Nam hiện hành về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT tại chương 2. Ba là, Đề án sử dụng phương pháp thống kê số liệu, phương pháp phân tích dữ liệu, phương pháp chứng minh, bình luận kết hợp với phương pháp giải thuyết, dự đoán nhằm làm rõ thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong 9
lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật tại chương 3. 6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề án 6.1. Ý nghĩa khoa học của đề án Kết quả nghiên cứu của Đề án góp phần bổ sung một cách đầy đủ, có hệ thống trong nền tảng cơ sở lý luận pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT. Đề án còn góp phần xây dựng các luận cứ khoa học, luận giải và hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu nói riêng và tại Việt Nam nói chung. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề án Kết quả nghiên cứu của Đề án có giá trị tham khảo dành cho các cơ quan có thẩm quyền trong công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT. Đề án còn là tư liệu hướng dẫn thực hiện pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT đối với những cán bộ làm công tác BVMT tại UBND các cấp, Sở TN&MT, các đơn vị liên quan và tổ chức, cá nhân, hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của Đề án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong quá trình học tập, nghiên cứu pháp luật về kiểm soát ÔNMT làng nghề trong lĩnh vực quản lý CTRTT. 7. Kết cấu của đề án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo thì Đề án được kết cấu thành ba chương như sau: Chương 1. Một số vấn đề lý luận pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường. Chương 2. Thực trạng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường. Chương 3. Thực tiễn thực hiện pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật. 10
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG LÀNG NGHỀ TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ CHẤT RẮN THÔNG THƯỜNG 1.1. Khái quát pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường 1.1.1. Khái niệm kiểm soát ô nhiễm môi trường làng nghề trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn thông thường 1.1.1.1. Khái niệm làng nghề và ô nhiễm môi trường làng nghề Tại Việt Nam, thuật ngữ “làng nghề” được sử dụng một cách rất phổ biến trong đời sống xã hội và được biết đến là một trong những đặc trưng cơ bản của nền kinh tế nông thôn. Hiện nay, tồn tại khá nhiều cách định nghĩa khác nhau về làng nghề, có quan điểm cho rằng: “Làng nghề là một thiết chế kinh tế xã hội, là một cụm hoặc nhiều cụm dân cư sinh sống trong một thôn (làng), có một hay một số nghề được tách ra khỏi nông nghiệp để sản xuất kinh doanh độc lập và tồn tại trong một không gian địa lý nhất định”3. Cũng có quan điểm làng nghề là một môi trường văn hóa lưu truyền những tinh hoa nghệ thuật và kỹ thuật dân gian, những kinh nghiệm sản xuất, phong tục tập quán sinh hoạt văn hóa của cộng đồng4. Còn trong khoa học pháp luật thực định, làng nghề được định nghĩa là một hoặc nhiều cụm dân cư cấp thôn, ấp, bản, làng, buôn, phum, sóc hoặc các điểm dân cư tương tự tham gia hoạt động ngành nghề nông thôn như: chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản; sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ; xử lý, chế biến nguyên vật liệu phục vụ sản xuất ngành nghề nông thôn; sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, sợi, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ5; v.v. Làng nghề thường tạo ra các sản phẩm mang bản sắc văn hoá độc đáo của 3 Đinh Xuân Nghiêm (2010), Một số chính sách chủ yếu phát triển bền vững làng nghề ở Việt Nam, Đề tài nghiên cứu cấp Bộ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Hà Nội. 4 Nguyễn Quang Vũ, Trần Thị Tú Nhi (2021), Kinh nghiệm một số nước Châu Á về phát triển du lịch làng nghề và gợi ý cho Việt Nam, số 3 (46), Tạp chí Khoa học và Công nghề, Trường Đại học Duy Tân, tr.130 - 136. 5 Khoản 2 Điều 3 Nghị định số 52/2018/NĐ-CP ngày 12 tháng 4 năm 2018 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn. 11
địa phương, các sản phẩm này thể hiện những giá trị truyền thống, phong tục, tín ngưỡng và nghệ thuật của cộng đồng; chúng có thể là những sản phẩm thủ công độc đáo, đồ trang sức, trang phục truyền thống hoặc đồ dùng hàng ngày mang tính văn hóa đặc trưng. Bên cạnh những tác động tích cực mà làng nghề đem lại cho nền kinh tế - xã hội thì thực tế cho thấy, sự phát triển của khu vực làng nghề hiện nay đã và đang gây ra những ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường sống của con người, đặc biệt là vấn đề ÔNMT làng nghề. Thuật ngữ “ô nhiễm môi trường” là một khái niệm không hề mới và thường được hiểu theo nhiều cách khác nhau; dưới góc độ sinh học thì khái niệm ÔNMT dùng để chỉ tình trạng của môi trường trong đó những chỉ số hóa học, lý học của nó thay đổi xấu đi. Dưới góc độ kinh tế thì ÔNMT là sự thay đổi không có lợi cho môi trường sống về các tính chất vật lý, hóa học, sinh học mà qua đó có thể gây tác hại tức thời hoặc lâu dài đến sức khỏe của con người, các loại động thực vật và các điều kiện sống khác6. Còn dưới góc độ khoa học pháp lý, ÔNMT được định nghĩa là sự biến đổi tính chất vật lý, hóa học, sinh học của thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường, tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, sinh vật và tự nhiên7. Qua những phân tích nêu trên, có thể khái quát ÔNMT làng nghề là sự biến đổi tính chất vật lý, hóa học, sinh học của thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn môi trường tại cụm dân cư cấp thôn, ấp, bản, làng, buôn, phum, sóc hoặc các điểm dân cư tham gia vào hoạt động ngành nghề nông thôn mà gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, sinh vật và tự nhiên. ÔNMT làng nghề mang đậm nét đặc thù của hoạt động sản xuất theo ngành nghề, loại hình sản phẩm và gây tác động trực tiếp đến môi trường đất, nước, không khí trong khu vực dân sinh. 1.1.1.2. Khái niệm quản lý chất thải rắn thông thường Thuật ngữ “chất thải rắn thông thường” được dùng để mô tả chất thải phát sinh trong quá trình sản xuất, kinh doanh, sinh hoạt và trong một số hoạt động khác hàng 6 Lê Hồng Hạnh, Vũ Thu Hạnh, (2008), Giáo trình Luật môi trường, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, tr.61. 7 Khoản 12 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. 12