Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài "Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến" nhằm đánh giá những kết quả, vướng mắc và nguyên nhân của những vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến; đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT ---------- HÀ THỊ HOA PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG MUA BÁN HÀNG HOÁ TRỰC TUYẾN ĐỀ ÁN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ Mã số:8380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HỒ NHÂN ÁI THỪA THIÊN HUẾ, NĂM 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Đề án thạc sĩ với đề tài “Pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các tài liệu và kết quả nghiên cứu trong Đề án là do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và chưa từng được công bố. Tất cả những tham khảo, kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu một cách đầy đủ. Thừa Thiên Huế, tháng 05 năm 2024 Người thực hiện Hà Thị Hoa
LỜI CẢM ƠN Trước hết tôi xin cảm ơn quý Thầy, Cô Trường Đại học Luật, Đại học Huế đã tận tình chỉ dạy và trang bị cho tôi những kiến thức cần thiết cho tôi có thể hoàn thành bài đề án tốt nghiệp này. Đặc biệt, Tôi xin trân trọng cảm ơn giảng viên TS. Hồ Nhân Ái đã tận tình giúp đỡ, định hướng cách tư duy và cách làm việc khoa học để tôi hoàn thành đề án này. Và cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, tập thể lớp Cao học Luật Kinh tế, những người luôn sẵn sàng chia sẻ và giúp đỡ trong học tập và cuộc sống. Đề án chắc sẽ có những kiến thức thiếu sót cả về nội dung, hình thức, tôi rất mong được sự góp ý của Thầy Cô để đề án được hoàn thiện hơn. Thừa Thiên Huế, ngày 20 tháng 05 năm 2024 Học viên Hà Thị Hoa
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề án..................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................................. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề án .................................................... 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án...................................................... 9 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ........................................ 10 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề án ...................................................... 11 7. Kết cấu của đề án ...................................................................................... 11 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG MUA BÁN HÀNG HÓA TRỰC TUYẾN ........................................................................................... 12 1.1. Khái quát pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ............................................................................ 12 1.1.1. Khái niệm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến .................................................................................................... 12 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến............................................................... 17 1.1.3. Nội dung cơ bản của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ........................................................................ 21 1.1.4. Vai trò của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ...................................................................................... 23
1.2. Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ......................................... 29 Tiểu kết Chương 1 ........................................................................................ 34 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG MUA BÁN HÀNG HOÁ TRỰC TUYẾN 35 2.1. Quy định pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến .......................................................... 35 2.1.1. Quy định pháp luật về trách nhiệm bảo vệ người tiêu dùng của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa trực tuyến ....................................................... 35 2.1.2. Quy định pháp luật về trách nhiệm của cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội trong bảo vệ người tiêu dùng mua bán hàng hóa trực tuyến .......................... 39 2.1.3. Quy định về xử lý hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến ............................................................................... 42 2.2. Đánh giá các quy định của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến............................... 44 2.2.1. Ưu điểm của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến............................................................... 44 2.2.2. Hạn chế của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến............................................................... 49 Tiểu kết Chương 2 ........................................................................................ 56 CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG MUA BÁN HÀNG HOÁ TRỰC TUYẾN VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT ......................................... 57 3.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến .......................................................... 57
3.1.1. Kết quả đạt được trong thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ............................................... 57 3.1.2. Vướng mắc trong thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ...................................................... 60 3.1.3. Nguyên nhân của những vướng mắc ................................................... 65 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến .......................................................... 67 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của chủ thể kinh doanh trong mua bán hàng hoá trực tuyến ................. 67 3.2.2. Hoàn thiện quy định về trách nhiệm bảo vệ người tiêu dùng của cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến ....... 68 3.2.3. Hoàn thiện quy định pháp luật về chế tài xử lý vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua báo hàng hóa trực tuyến ............................... 69 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến............................... 70 Tiểu kết Chương 3 ........................................................................................ 76 KẾT LUẬN ................................................................................................. 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 79
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Ý nghĩa 1 NTD Người tiêu dùng 2 BCT Bộ Công thương
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề án Với sự phát triển của công nghệ thông tin, những phương tiện điện tử là thứ không thể thiếu trong cuộc sống của người dân như điện thoại di động, máy tính kết nối internet. Khi các phương tiện điện tử trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống thì họ sử dụng các công cụ này cho các mục đích khác nhau như kết nối với bạn bè và gia đình, cập nhật những gì đang xảy ra xung quanh. Và đáng chú ý là các phương tiện điện tử có kết nối internet còn được sử dụng để mua sắm hàng hóa. Đặc biệt, với những lợi ích như không có sự trở ngại về không gian mua sắm; ở nhà hoặc ở công sở hoàn toàn có thể mua, bán được những hàng hóa mình cần; không gian và mẫu mã hàng hóa để lựa chọn đa dạng; hàng hóa được mua, bán tới địa chỉ người tiêu dùng (NTD) cần, v.v, tất cả những tiện ích này đã thúc đẩy hoạt động mua bán trực tuyến trở thành một phần tất yếu trong thói quen sinh hoạt của NTD. Theo một thống kê cho thấy, ở Việt Nam đã có gần 45 triệu lượt người tham gia mua sắm trực tuyến, Chính phủ đã đặt mục tiêu tới năm 2025 sẽ có 55% dân số tham gia mua sắm trực tuyến với doanh số khoảng 35 tỷ USD.1 Bên cạnh những tiện ích, mua bán hàng hóa trực tuyến tiềm ẩn rất nhiều rủi ro cho NTD như, vì mua bán qua không gian ảo nên người mua hàng không có c hội kiểm được hàng nên khi đăng bán hàng này nhưng giao hàng khác cho NTD, người bán hàng giao hàng không đúng phẩm chất, chất lượng và trọng lượng. Khi mua hàng online không đúng hàng, không cho đổi trả,… Có nhiều người bán chỉ đăng hình ảnh và giá cả nhưng khi người mua giao dịch xong thì chờ mãi không giao hàng. Khi mua hàng trực tuyến, người mua phải đăng ký 1 Lê Thị Chi (2022), Những tiện ích và rủi ro từ mua sắm trực tuyến trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 ở nước ta hiện nay, https://tapchitaichinh.vn/nhung-tien-ich-va-rui-ro-tu-mua-sam-truc-tuyen-trong-boi-canh- dich-benh-covid-19-o-nuoc-ta-hien-nay.html, truy cập ngày 12/6/2024. 1
đầy đủ thông tin, như: họ và tên, địa chỉ, số điện thoại, dẫn đến nguy cơ bị lộ thông tin cá nhân, gây nên nhiều hệ lụy khó lường, v.v.2 Cũng theo Tạp chí Điện tử VnEconomy, lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam tăng 64,78% trong 6 tháng đầu năm 2023.3 Để điều bảo vệ NTD trong mua bán hàng hóa trực tuyến, Nhà nước đã ban hành hành lang pháp lý với những văn bản quan trọng như: Luật Giao dịch điện tử năm 2005 và nay được thay thế bằng Luật Giao dịch điện tử năm 2023 (có hiệu lực 1/7/2024); Luật Bảo vệ NTD năm 2010 và nay được thay thế bằng Luật Bảo vệ NTD năm 2023 (có hiệu lực 1/7/2024); Luật thương mại năm 2005 (sửa đổi, bổ sung lần gầm nhất vào năm 2019); Luật Quảng cáo năm 2013…và các văn bản hướng dẫn liên quan như: Văn bản Hợp nhất số:14/VBHN – BCT của BCT ban hành ngày 19/11/2021 về Thương mại điện tử; Văn bản hợp nhất số 05/VBHN-BCT của Bộ Công thương ngày 13/3/2022 quy định về quản lý hoạt động Thương mại Điện tử qua ứng dụng trên thiết bị di động; Nghị định 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ ngày 26/8/2020 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ NTD, v.v. Các văn bản này đã tạo thành khung pháp lý giúp kiểm soát hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến nhằm bảo vệ quyền lợi của NTD. Tuy vậy, qua phân tích các quy định trong các văn bản nêu trên nhận thấy các quy định về bảo vệ người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến còn khá nhiều điểm hạn chế như: Thiếu các quy định về kiểm soát thông tin của người kinh doanh hàng hóa trực tuyến; chưa có quy định riêng về điều kiện kinh doanh trực tuyến; Mức xử lý đối với hành vi kinh doanh trực tuyến vi 2 Lê Thị Chi (2022), Những tiện ích và rủi ro từ mua sắm trực tuyến trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 ở nước ta hiện nay, https://tapchitaichinh.vn/nhung-tien-ich-va-rui-ro-tu-mua-sam-truc-tuyen-trong-boi-canh- dich-benh-covid-19-o-nuoc-ta-hien-nay.html, truy cập ngày 12/6/2024. 3 Hồng Vinh (2023), Lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam tăng 64,78% trong 6 tháng đầu năm, https://vneconomy.vn/lua-dao-truc-tuyen-tai-viet-nam-tang-64-78-trong-6-thang-dau-nam.htm, truy cập ngày 12/6/2024. 2
phạm quyền lợi NTD còn quy định chung chung và chưa đủ tính răn đe, v.v. Đặc biệt, hoạt động quản lý của cơ quan nhà nước đối với mua bán trực tuyến trong thực tiễn còn nhiều hạn chế, chưa bảo vệ kịp thời cho NTD; Nhận thức chưa đầy đủ của NTD về rủi ro trong mua bán hàng hóa trực tuyến; Hành động trái pháp luật của chủ thể kinh doanh trực tuyến còn diễn ra phổ biến, chưa kiểm soát kịp thời, v.v. Với những phát hiện này, người nghiên cứu quyết định lựa chọn đề tài về “Pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến” để làm Đề án Thạc sĩ Luật Kinh tế, nhằm nghiên cứu đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật vè nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo vệ NTD trong mua bán hàng hóa trực tuyến. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Tình hình nghiên cứu - Nguyễn Thị Thu Hằng (2019), “Bàn về bảo vệ thông tin cá nhân người tiêu dùng trong thương mại điện tử”4. Công trình này bàn về khía cạnh, làm sao để bảo vệ được thông tin cá nhân cho người tiêu dùng khi sử dụng các phương tiện điện tử để thực hiện các giao dịch trên đó. Để giải quyết mục tiêu, bài viết đã đi phân tích sự phổ biến của NTD khi tham gia vào các giao dịch thông qua phương tiện điện tử, và nguy cơ bị lộ bí mật thông tin cá nhân và bi đánh cắp thông tin. Từ những phân tích, công trình đã đề xuất các giải pháp nhằm bảo vệ thông tin cá nhân của NTD khi tham gia vào các giao dịch điện tử. - Bộ Công thương (2021), “Vai trò quan trọng và một số kết quả đạt được của Hội Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam (VICOPRO) trong công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam”5. Báo cáo đã nêu ra vai trò quan trọng 4 Truy cập tại: https://tapchikhplvn.hcmulaw.edu.vn/module/xemchitietbaibao?oid=aa0a7258-77d3-4e6f- b375-007d1d9c1874, truy cập ngày 20/4/2024. 5 Tuy cập tại: https://www.bvntd.gov.vn/tintuc_sukien/vai-tro-quan-trong-va-mot-so-ket-qua-dat-duoc-cua- hoi-bao-ve-nguoi-tieu-dung-viet-nam-vicopro-trong-cong-tac-bao-ve-quyen-loi-nguoi-tieu-dung-o-viet-nam/, truy cập ngày 30/9/2023. 3
của Hội bảo vệ quyền lợi NTD thông qua các số liệu thực tiễn như: Tham gia tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật và kiến thức tiêu dùng; Tư vấn, giúp đỡ, giải quyết các khiếu nại, phản ánh của người tiêu dùng; Đại diện người tiêu dùng khởi kiện vì lợi ích công cộng; Cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý nhà nước về hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng; Độc lập khảo sát, thử nghiệm và công bố kết quả khảo sát; Tham gia xây dựng pháp luật, chủ trương, chính sách, phương hướng, kế hoạch và biện pháp về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. - Nguyễn Trường Giang (2021), “Giải pháp nào để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng”.6 Bài viết phân tích thực tiễn các hành vi xâm phạm đến quyền lợi NTD như Việc “lạm dụng từ ngữ” để quảng cáo cho sản phẩm hàng hóa dịch vụ vẫn còn xảy ra ở nhiều loại hàng hóa, dịch vụ. Không khó để tìm kiếm trên thị trường những sản phẩm hàng hóa tự gán những dòng chữ “chất lượng hàng đầu” hay “sản phẩm số 1” lên nhãn hàng hóa, mặc dù không có tổ chức nào công nhận. Có thể nói đây là hình thức quảng cáo trên nhãn hàng hóa theo kiểu “lập lờ” nhằm thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng đến sản phẩm hàng hóa, dịch vụ. Đặc biệt đối với một số sản phẩm là thực phẩm bảo vệ sức khỏe (healthy food) với những lời quảng cáo “có cánh”, có tác dụng thần kỳ, như: giảm cân, đẹp da, bổ sung vi chất dinh dưỡng và có khả năng chữa khỏi một số bệnh làm cho người tiêu dùng nhầm lẫn giữa thực phẩm chức năng và thuốc chữa bệnh. Thậm chí có cả sản phẩm hoàn toàn xa lạ với y văn thế giới, chưa được khoa học công nhận như vòng đeo tay diệt virus, vòng đeo làm tan mỡ bụng v.v… Từ đó, công trình đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả bảo vệ NTD từ phía NTD, cơ quan nhà nước và các doanh nghiệp. 6 Truy cập tại: https://dms.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/giai-phap-nao-%C4%91e-bao-ve-quyen-loi-nguoi-tieu- dung-29544-4.html, truy cập ngày 30/9/2023. 4
- Tạ Văn Thành và Đặng Xuân Ơn (2021), Các nhân tố ảnh hưởng đến ý định mua sắm trực tuyến của người tiêu dùng Thế hệ Z tại Việt Nam, đăng tại Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng số 229. Bài viết xác định, đánh giá tác động của các nhân tố then chốt ảnh hưởng đến ý định mua sắm trực tuyến của nguời tiêu dùng Thế hệ Z. Một nghiên cứu định lượng được tiến hành, phân tích độ tin cậy thang đo, nhân tố khám phá, hồi quy và kiểm định sự phù hợp của mô hình. Kết quả nghiên cứu cho thấy có 4 nhân tố (1) nhận thức tính hữu ích, (2) niềm tin, (3) cảm nhận rủi ro, và (4) tâm lý an toàn có ảnh hưởng đến ý định mua sắm trực tuyến của Thế hệ Z. Các kết luận và kiến nghị được đề xuất nhằm góp phần nâng cao hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp kinh doanh thương mại điện tử. - Uyên Thương (2022), “Giải pháp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong thời đại số”.7 Bài viết phân tích tác dụng của công nghệ số đối với việc mau sắm của NTD. Từ đó, công trình chỉ ra các vụ việc quyền lợi NTD bị xâm phạm khi mua sắm hàng hóa trên các website như hàng hóa không đúng chất lượng, mẫu mã như thương nhân cam kết, v.v. Để bảo vệ hiệu quả NTD, tác giả cho rằng, cộng đồng cần chung ta để bảo vệ NTD bằng các giải pháp cụ thể. - Ngô Đức Chiến (2022), Vai trò của dịch vụ bán hàng trong việc nâng cao sự hài lòng, niềm tin và ý định mua lại của khách hàng trong lĩnh vực mua sắm trực tuyến, Tạp chí Khoa học Thương mại số 167. Bài viết phân tích và đánh giá vai trò của dịch vụ bán hàng nhằm nâng cao sự hài lòng, niềm tin và ý định mua lại của khách hàng trong lĩnh vực mua sắm trực tuyến. Kết hợp các phép phân tích cơ bản trong nghiên cứu định lượng như thống kê, đánh giá độ tin cậy Cronbach’s alpha, phân tích nhân tố EFA & CFA, mô hình SEM từ các phần mềm SPSS và AMOS. 7 Nguồn: https://nguoitieudung.org.vn/giai-phap-bao-ve-quyen-loi-nguoi-tieu-dung-trong-thoi-dai-so/, truy cập ngày 30/9/2023. 5
- Phí Mạnh Cường và Vũ Điệp Anh (2022), Pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử của Hàn Quốc – Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam, đăng tại Tạp chí Công Thương số 13. Bài viết phân tích có hệ thống các quy định của pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử ở một quốc gia có thương mại điện tử phát triển như Hàn Quốc sẽ giúp Việt Nam có điều kiện thuận lợi để hoàn thiện hơn nữa các quy định của mình, từ đó thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử ở Việt Nam. - Nguyễn Thị Thu Thủy (2022), Xử lý vi phạm hành chính xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng, đăng tại Tạp chí Công thương số 1. Bài viết làm rõ quyền lợi của người tiêu dùng trong hoạt động thương mại, xử lý vi phạm khi có hành vi xâm phạm về quyền lợi của người tiêu dùng trong thời gian trước đó. Bài viết đã có những phát hiện về quyền lợi của NTD vẫn đang bị xâm phạm ở nhiều vấn đề khác nhau, đặc biệt là vấn đề hàng nhái, hàng giả, hàng kém chất lượng, bảo hành hàng hóa, thương mại điện tử,… Từ đó làm rõ quyền lợi của NTD trong hoạt động thương mại, xử lý vi phạm khi có hành vi xâm phạm về quyền lợi của NTD trong thời gian vừa qua. - Nguyễn Hồng Quân và Trần Thị Hiền (2022), Thương mại điện tử b2c: bảo mật, lòng tin và ý định mua hàng, Đăng tại Tạp chí Khoa học và công nghệ - Đại học Đà Nẵng VOL.20, NO 10.1, 2022. Nhằm mục tiêu kiểm định sự tác động của lòng tin trong mối quan hệ giữa các nhân tố chính sách bảo mật dữ liệu cá nhân, sự quen thuộc, cảm nhận rủi ro thông tin và chuẩn mực chủ quan tới ý định mua hàng trực tuyến B2C. - Lê Nguyên Hoàng (2023), Pháp luật về Bảo vệ người tiêu dùng trong hợp đồng kinh doanh, thương mại theo mẫu, Đề án Thạc sĩ Luật Kinh tế, thực hiện tại Trường Đại học Luật, Đại học Huế. Nội dung của Đề án này đã làm rõ được một số vấn đề lý luận về hợp đồng theo mẫu và bảo vệ NTD trong thực hiện hợp đồng kinh doanh, thương mại theo mẫu. Đặc biệt, nội dung công trình 6
đã phân tích khá cụ thể về thực trạng pháp luật về bảo vệ quyền lợi NTD trong thực hiện hợp đồng kinh doanh, thương mại theo mẫu và đánh giá được thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi NTD trong thực hiện hợp đồng kinh doanh, thương mại theo mẫu. Từ đó, đề xuất được một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng kinh doanh, thương mại theo mẫu có giá trị tham khảo trong thực tiễn. - Darwati Susilastuti (2023), Legal Protection of Consumers in Making Buying and Selling Transactions Electronically, Proceedings of the International Conference on “Changing of Law: Business Law, Local Wisdom and Tourism Industry” (ICCLB 2023). Trong phạm vi nghiên cứu, tác giả đã thực hiện các cuộc phỏng vấn với người tiêu dùng và các tổ chức tiêu dùng chấp nhận mua hàng hóa không theo đơn đặt hàng. Từ đó, tác giả đưa ra các kiến nghị cho chính phủ và các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng trong việc ra quy định hay áp dụng quy định pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong thực hiện giao dịch mua bán bằng thương mại điện tử. 2.2. Đánh giá kết quả tình hình nghiên cứu Điểm lại nội dung nghiên cứu của các công trình nêu trên cho thấy, các công trình nghiên cứu kể trên đã tiếp cận vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua sắm hàng hóa trực tuyến ở những khía cạnh khác nhau nhưng đã làm rõ được một số vấn đề lý luận pháp luật và thực tiễn về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Song vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến. Kết quả nghiên cứu cho thấy, các công trình nghiên cứu nêu trên chỉ nghiên cứu quy định của pháp luật về quảng cáo hoặc quy định của pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên, chỉ nghiên cứu với một phạm vi nhỏ là quản lý nhà nước. Điều đó minh chứng rằng việc nghiên cứu pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở lĩnh vực này chưa được quan tâm một cách thoả đáng. 7
Kết quả nghiên cứu của các công trình nêu trên sẽ được tác giả kế thừa như: Khái niệm về quảng cáo, bảo vệ người tiêu dùng, rủi ro trong mua sắm hàng hóa trực tuyến…để làm rõ thêm một số vấn đề lý luận pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến. Kế thừa kết quả đánh giá về thực tiễn mua sắm hàng hóa trực tuyến trong các báo cáo, vụ việc, kinh nghiệm quốc tế của Ngô Đức Chiến, Phí Mạnh Cường để làm rõ thực tiễn thực hiện pháp luật về mua bán hàng hóa trực tuyến ở Việt Nam. Bên cạnh đó, Đề án tiếp tục nghiên cứu, làm rõ thêm những vấn đề lý luận pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến; Phân tích ưu điểm và hạn chế của luận pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến; Đánh giá được kết quả cũng như vướng mắc và tìm hiểu được nguyên nhân của vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến; Đề xuất được các giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề án 3.1. Mục đích nghiên cứu Nhằm đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ở Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ một số vấn đề lý luận về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ở Việt Nam như: xây dựng khái niệm về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến; khái niệm, đặc điểm của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến. 8
- Phân tích, đánh giá ưu điểm, hạn chế của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến. - Đánh giá những kết quả, vướng mắc và nguyên nhân của những vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến. - Đề xuất được giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến thông qua các quan điểm, các nghiên cứu trao đổi. - Nghiên cứu quy định của pháp luật liên quan đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến, trong đó tập trung vào các văn bản Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Giao dịch điện tử và các văn bản hướng dẫn thị hành. - Nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến thông qua các báo cáo tổng kết, các vụ việc xảy trong thực tiễn. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: Đề án tập trung phân tích và đánh giá thực trạng quy định pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến với những nội dung: Quy định về trách nhiệm bảo vệ NTD của chủ thể kinh doanh trực tuyến; Quy định về vai trò của cơ quan nhà nước trong bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mua bán hàng hóa trực tuyến; Xử lý vi phạm về quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến. Phạm vi không gian: Đề án nghiên cứu trên lãnh thổ Việt Nam. 9
Phạm vi thời gian: Đề án nghiên cứu thực tiễn bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến thông qua các số liệu, các minh chứng trong giai đoạn từ năm 2018 đến hết năm 2023. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề án được thực hiện dựa trên các phạm trù của triết học Mác – Lênin mà hạt nhân là phép duy vật biện chứng. Đồng thời, trong quá trình nghiên cứu, Đề án bám sát chủ trương, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Ở chương 1 tác giả sử dụng chủ yếu phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp hệ thống, phương pháp so sánh để xây dựng các khái niệm, đặc điểm, vai trò của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến. Chương 2: Tác giả sử dụng phương pháp phân tích, so sánh để đánh giá ưu điểm, hạn chế của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến.. Chương 3: Tác giả sử dụng phương pháp thống kê, phân tích, so sánh để làm rõ những kết quả đạt được cũng như những vướng mắc và nguyên nhân của những vướng mắc trong thực tiễn thực hiện về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến.. Đồng thời, phương pháp tổng hợp, phân tích được sử dụng để đề xuất giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến. 10
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề án 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề án góp phần bổ sung để làm hoàn thiện cơ sở lý luận về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến. Đồng thời, các giải pháp đề xuất từ Đề án, góp phần hoàn thiện luật thực định ở Việt Nam về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề án Các đề xuất của đề án sẽ góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật và nâng cao việc bảo đảm thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến đối với cơ quan nhà nước có thẩm quyền, người được trao quyền và kể cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân trên lãnh thổ Việt Nam. Đề án có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho người nghiên cứu pháp luật, sinh viên, tổ chức, cá nhân mua bán hàng hóa trực tuyến, người têu dùng… trong việc nghiên cứu pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến và tổ chức thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến ở Việt Nam. 7. Kết cấu của đề án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo thì Đề án có kết cấu thành ba chương như sau: Chương 1. Một số vấn đề lý luận pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến. Chương 2. Thực trạng pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến. Chương 3. Thực tiễn áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hóa trực tuyến và giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật. 11
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG MUA BÁN HÀNG HÓA TRỰC TUYẾN 1.1. Khái quát pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến 1.1.1. Khái niệm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong mua bán hàng hoá trực tuyến Trong kinh doanh, các thương nhân luôn quan tâm đến việc thu hút NTD, bởi lẽ NTD chính là nhân tố định hướng cho hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp, giúp cho các doanh nghiệp tồn tại và phát triển, đồng thời góp phần vào sự phát triển của nền kinh tế thị trường. Vì vậy bảo vệ quyền lợi của NTD trong các giao dịch nói chung và trong hoạt động mua bán hàng hóa trực tuyến nói riêng là hết sức cần thiết trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Dưới góc độ kinh tế, NTD được hiểu là bất cứ một đối tượng nào có nhu cầu tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ cuối cùng.Thông thường, Nchủ yếu là một cá nhân, nhưng trên thực tế NTD có thể là cơ quan nhà các tổ chức xã hội, các cá nhân và nhóm cá nhân8. Dưới góc độ pháp lý, quan hệ tiêu dùng tồn tại hai chủ thể cơ bản đó là bên cung cấp hàng hóa, dịch vụ và bên sử dụng hàng hóa, dịch vụ. Tuy nhiên, do tính chất của quan hệ tiêu dùng và do việc thiếu thông tin, thiếu sự lựa chọn, nên NTD thường ở vị trí yếu thế hơn trong quan hệ mua, bán, sử dụng hàng hóa, dịch vụ, với các tổ chức, cá nhân kinh doanh trực tuyến. Hơn nữa, trong quan hệ mua bán hàng hóa trực tuyến, NTD thường là chủ thể “bị động” về các thông tin liên quan đến hàng hóa, có ít sự hiểu biết, nhận thức 8 Cao Xuân Quảng (2020), Bàn về khái niệm “Người tiêu dùng” trong Luật bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, Tạp chí Công Thương, https://tapchicongthuong.vn/bai-viet/ban-ve-khai-niem-nguoi-tieu-dung-trong-luat- bao-ve-nguoi-tieu-dung-viet-nam-75940.htm, truy cập Thứ ba 27/08/2023. 12
về pháp luật nên rất dễ bị xâm phạm đến quyền lợi của mình, vì thế cần thiết phải được pháp luật bảo vệ. Bảo vệ quyền lợi NTD là một trong những vấn đề thu hút sự quan tâm của Việt Nam và hầu hết các quốc gia trên thế giới, bởi vì bảo vệ NTD chính là bảo vệ sự phát triển bền vững của nền sản xuất và xã hội nói chung. Trên thế giới, vấn đề bảo vệ NTD bắt đầu được quan tâm sau chiến tranh thế giới thứ hai. Thời điểm đó, đã xuất hiện ý tưởng cần thiết phải bảo vệ NTD chống lại các hành vi lừa dối, gây nhầm lẫn, lạm dụng NTD, đảm bảo sự an toàn cho NTD khi sử dụng hàng hóa, dịch vụ. Điều này được chứng minh bằng sự ra đời và phát triển của Tổ chức Quốc tế NTD (Consumers International - CI).9 au đó, với sự nỗ lực của CI, năm 1985, Liên hợp quốc ban hành “Bản hướng dẫn về bảo vệ NTD” trong đó đã ghi nhận 8 quyền của NTD bao gồm: Quyền được thỏa mãn các nhu cầu cơ bản; quyền được an toàn; quyền được chọn lựa; quyền được thông tin; quyền được giáo dục về kiến thức tiêu dùng; quyền được giải quyết và bồi thường thiệt hại; quyền được đại diện, quyền được hưởng một môi trường lành mạnh10. Tại Việt Nam, trong những năm qua, hoạt động bảo vệ quyền lợi của NTD đã nhận được sự quan tâm mạnh mẽ không chỉ của NTD, của các doanh nghiệp mà còn có sự quan tâm của các cấp, ngành, cụ thể thông qua việc công nhận ngày 15/3 hằng năm làm ngày quyền của NTD Việt Nam theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Dưới góc độ pháp lý, bảo vệ quyền lợi của NTD là trách nhiệm chung của nhà nước và toàn xã hội, nhằm bảo đảm cho NTD được bình đẳng, được hưởng đầy đủ quyền lợi của mình theo quy định pháp luật. Bảo vệ NTD gắn liền với ý tưởng về quyền NTD và với sự thành lập của các tổ chức xã hội sẽ giúp NTD 9 Chu Diệu Huyền (2015), Pháp luật về quyền được cung cấp thông tin của người tiêu dùng ở Việt Nam hiện nay, thực trạng và giải pháp, Trường Đại học luật Hà Nội, https://text.xemtailieu.net/tai-lieu/phap-luat-ve- quyen-duoc-cung-cap-thong-tin-cua-nguoi-tieu-dung-o-viet-nam-hien-nay-thuc-trang-va-giai-phap- 1726135.html, truy cập Thứ ba 27/08/2023. 10 Chu Diệu Huyền, tlđd, 9. 13