Dự thảo tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học đất: Nghiên cứu các yếu tố hạn chế trong đất sản xuất nông nghiệp tỉnh Sơn La và đề xuất giải pháp khắc phục

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NÔI<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br /> <br /> LƢƠNG ĐỨC TOÀN<br /> <br /> NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ HẠN CHẾ<br /> TRONG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TỈNH SƠN LA<br /> VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC<br /> <br /> Chuyên ngành: Khoa học đất<br /> Mã số: 62.62.01.03<br /> <br /> DỰ THẢO<br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC ĐẤT<br /> <br /> Hà Nội, 2016<br /> <br /> Công trình đã được hoàn thành tại:<br /> Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:<br /> 1. PGS.TSKH. Nguyễn Xuân Hải<br /> 2. PGS.TS. Hồ Quang Đức<br /> <br /> Phản biện 1: ……………..<br /> Phản biện 2: ……………..<br /> Phản biện 3: ……………….<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Đại học Quốc gia chấm<br /> luận án họp tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên<br /> Vào hồi … giờ … ngày ….. tháng ….. năm 20……<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam;<br /> - Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Sự cần thiết nghiên cứu của đề tài luận án<br /> Nhiều kết quả điều tra, nghiên cứu gần đây cho thấy việc khai thác, sử dụng đất<br /> nông nghiệp ở nước ta còn chưa hợp lý và hiệu quả. Sử dụng và khai thác đất nông<br /> nghiệp vẫn chủ yếu lợi dụng tiềm năng của đất, xem nhẹ việc duy trì, cải tạo và<br /> phục hồi nguồn tài nguyên đất; một số nơi sử dụng phân hóa học, thuốc bảo vệ<br /> thực vật quá nhiều… dẫn đến tình trạng đất thoái hóa, ô nhiễm, giảm khả năng sản<br /> xuất của đất…do vậy hiệu quả sử dụng đất ngày càng giảm sút. Hầu hết các<br /> khuyến cáo để nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp đều cho rằng cần có<br /> một giải pháp tổng thể về đất - phân bón - cây trồng gắn với định hướng phát triển<br /> sản xuất hợp lý theo từng vùng, địa phương cụ thể.<br /> Sơn La có diện tích đất sản xuất nông nghiệp không nhiều, đồng thời do<br /> địa hình bị chia cắt mạnh, đồi núi, cao nguyên, thung lũng xen kẽ nhau, đất sản<br /> xuất phân tán, thời tiết khí hậu diễn biến phức tạp, hạn hán kéo dài, tần suất<br /> xuất hiện sương muối thất thường, hệ thống thủy lợi được đầu tư nhưng chưa<br /> đảm bảo đủ lượng nước tưới là những yếu tố hạn chế cho sản xuất nông nghiệp<br /> của tỉnh. Tập quán sản xuất của người dân còn lạc hậu, gây khó khăn trong<br /> việc tiếp cận các biện pháp, các mô hình sản xuất tiên tiến. Tình trạng thoái<br /> hóa, xói mòn đất sản xuất nông nghiệp diễn ra mạnh. Để nền nông nghiệp tỉnh<br /> Sơn La phát triển theo xu hướng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh còn nhiều<br /> câu hỏi đặt ra cần được nghiên cứu: (i) Thực trạng canh tác đất nông nghiệp<br /> hiện tại đã phù hợp với điều kiện đất đai của tỉnh chưa? (ii) những khó khăn<br /> nào, hạn chế gì của đất đai đã tác động đến quá trình sản xuất? (iii) những tiến<br /> bộ khoa học kỹ thuật nào phù hợp cho sản xuất nông nghiệp hiệu quả, bền<br /> vững và bảo vệ môi trường cho tỉnh Sơn La?.<br /> 2. Mục tiêu của đề tài<br /> - Đánh giá được thực trạng chất lượng đất sản xuất nông nghiệp và các yếu<br /> tố hạn chế (YTHC) trong đất sản xuất nông nghiệp đối với một số cây trồng<br /> chính tỉnh Sơn La.<br /> - Đề xuất được một số giải pháp nhằm khắc phục các yếu tố hạn chế và sử<br /> dụng hợp lý nguồn tài nguyên đất đai và nâng cao hiệu quả sử dụng đất cho<br /> một số cây trồng chính tỉnh Sơn La.<br /> 3. Phạm vi nghiên cứu<br /> Đề tài nghiên cứu giới hạn trong phạm vi đất sản xuất nông nghiệp và vùng đất<br /> có khả năng khai thác vào mục đích nông nghiệp tỉnh Sơn La.<br /> 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài<br /> 4.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu: Kết quả của đề tài là cơ sở khoa<br /> học tin cậy để đề xuất các giải pháp khai thác và sử dụng hợp lý nguồn tài<br /> <br /> 1<br /> <br /> nguyên đất đai của địa phương. Chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật trong<br /> sử dụng đất có hiệu quả cao và bảo vệ môi trường.<br /> 4.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài nghiên cứu<br /> - Đề xuất được các giải pháp sử dụng đất hiệu quả trên cơ sở thực trạng<br /> nguồn tài nguyên đất đai của địa phương.<br /> - Xây dựng mô hình thực nghiệm đạt hiệu quả KT-XH cao, cải thiện chất<br /> lượng đất đai.<br /> 5. Những đóng góp mới của đề tài<br /> - Đánh giá được một cách hệ thống, xuyên ngành mối quan hệ giữa thực<br /> trạng sử dụng đất, chất lượng đất và xác định được các yếu tố hạn chế chính<br /> trong đất sản xuất nông nghiệp đối với việc phát triển các cây trồng chính<br /> (ngô, mía, cà phê) trên địa bàn tỉnh Sơn La.<br /> - Đề xuất được một số giải pháp nhằm khắc phục các yếu tố hạn chế trong<br /> đất đối với một số cây trồng chính (ngô, mía, cà phê) thông qua kết quả nghiên<br /> cứu lý thuyết và mô hình thực nghiệm ngoài đồng ruộng.<br /> CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Sơn La<br /> 1.1.1. Vị trí địa lý: Sơn La là tỉnh miền núi thuộc vùng cao phía Tây Bắc Việt<br /> Nam, nằm ở khu vực trung tâm của vùng, có tọa độ địa lý từ 20o39’đến 22o02’ vĩ<br /> độ Bắc và từ 103o11’đến 105o02’ kinh độ Đông, có giáp ranh như sau: Phía<br /> Bắc giáp tỉnh Lai Châu và Yên Bái; phía Nam giáp tỉnh Thanh Hoá và nước<br /> CHDCND Lào; phía Đông giáp tỉnh Hoà Bình và Phú Thọ; phía Tây giáp tỉnh<br /> Điện Biên.<br /> 1.1.2. Địa hình: Địa hình của tỉnh có 3 hệ thống núi chính: Hệ thống núi phía tả<br /> ngạn sông Đà có độ cao trung bình 1.130 m; Hệ thống núi phía hữu ngạn sông<br /> Mã, có đỉnh cao đến 2.000 m; Hệ thống núi xen giữa lưu vực sông Đà và sông<br /> Mã có độ cao trung bình 1.717 m. Nằm xen kẽ giữa các cao nguyên là vùng<br /> lòng chảo, thung lũng có quy mô 300 - 1.000 ha do phù sa các con sông suối bồi<br /> đắp tạo thành.<br /> 1.1.3. Thời tiết, khí hậu: Khí hậu Sơn La được chia thành 4 mùa rõ rệt: xuân, hạ,<br /> thu, đông. Sơn La nóng ẩm vào mùa xuân, nắng nóng vào lúc giao mùa giữa mùa<br /> xuân và mùa hạ, se lạnh vào mùa thu, lạnh buốt vào mùa đông. Trong những năm<br /> gần đây nhiệt độ không khí trung bình/năm có xu hướng tăng hơn so với 20 năm<br /> trước đây 0,50C - 0,60C, lượng mưa trung bình năm có xu hướng giảm, độ ẩm<br /> không khí trung bình năm cũng giảm.<br /> 1.1.4. Thủy văn, sông ngòi: Trên địa bàn tỉnh có 2 con sông lớn chảy qua: sông<br /> Đà và sông Mã cùng 35 con suối lớn, hàng trăm con suối nhỏ nằm trên địa hình<br /> dốc với nhiều thác nước. Sông Đà, đoạn chảy vào địa phận tỉnh Sơn La dài<br /> <br /> 2<br /> <br /> khoảng 250 km, tổng diện tích lưu vực khoảng 9.844 km2, gồm 24 chi lưu lớn..<br /> 1.1.5. Các nguồn tài nguyên<br /> a) Tài nguyên đất: Nhìn chung tài nguyên đất Sơn La khá đa dạng, các<br /> loại đất phân bố ở nhiều dạng địa hình khác nhau tại vùng sinh thái nông - lâm<br /> nghiệp, thích hợp với nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây lâu năm với đất đồi<br /> núi..<br /> b) Tài nguyên nước: (i) Tài nguyên nước mặt của toàn tỉnh Sơn La hàng<br /> năm vào khoảng 19 tỷ m3 chủ yếu từ nguồn nước mưa tích trữ vào hai hệ<br /> thống sông chính là: Sông Đà và Sông Mã. (ii) Nguồn nước ngầm: Tổng trữ<br /> lượng động của nước dưới đất trên tỉnh Sơn La khoảng gần 4 triệu m 3/ngày,<br /> trữ lượng khai thác đã được xếp các cấp C1 (trữ lượng thực bơm) là 64.660<br /> m3/ngày.<br /> c) Tài nguyên rừng: Toàn tỉnh hiện có 662.955 ha đất có rừng, gồm: rừng<br /> phòng hộ 386.219 ha; rừng đặc dụng với 55.275 ha, trong đó có 4 khu rừng<br /> đặc dụng bảo tồn thiên nhiên: Xuân Nha (Mộc Châu) 38.000 ha, Sốp Cộp<br /> (Sông Mã) 27.700 ha, Copia (Thuận Châu) 9.000 ha, Tà Xùa (Bắc Yên)<br /> 16.000 ha; rừng sản xuất 221.461 ha.<br /> 1.1.6. Đặc điểm kinh tế - xã hội<br /> - Dân số, lao động: Năm 2015 dân số toàn tỉnh có 1.192.100 người, gồm<br /> 12 dân tộc. Số dân khu vực nông thôn 1.029.400 người, chiếm 86,35%, dân số<br /> thành thị 162.700 người, chiếm 13,65%. Mật độ dân số trung bình 84<br /> người/km2 .Lao động trong độ tuổi năm 2015 có khoảng 753.130 người,<br /> chiếm khoảng 63% dân số toàn tỉnh.<br /> - Kết cấu hạ tầng (i) Giao thông: Hệ thống GTVT đường bộ trên địa bàn<br /> tỉnh Sơn La (tính đến 20/11/2013) có tổng chiều dài mạng: 9.682 km, mật độ<br /> đường ô tô đạt 0,68 km/km2 . (ii) Thuỷ lợi: Hiện nay, tỉnh Sơn La đã xây dựng<br /> được trên 2.660 công trình, trong đó có 33 hồ chứa có dung tích trên 50 nghìn m3 và<br /> 72 hồ chứa có dung tích nhỏ hơn 50 nghìn m3, 814 đập xây bê tông, 206 phai rọ thép;<br /> 1.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới về các vấn đề liên quan<br /> 1.2.1. Yếu tố hạn chế (YTHC) và nguyên nhân<br /> YTHC xuất hiện khi đất bị thoái hóa có ảnh hưởng nghiêm trọng tới sản<br /> lượng nông nghiệp.<br /> 1.2.2. Xác định các yếu tố hạn chế của đất trồng<br /> Có nhiều phương pháp để xác định được các YTHC của đất, tuy nhiên đánh<br /> giá đất đai là một phương pháp tổng hợp nhất và có thể áp dụng ở tất cả các quy<br /> mô khác nhau.Phương pháp đánh giá đất đai theo FAO dựa trên cơ sở phân loại<br /> đất đai thích hợp “Land suitability classification”.<br /> 1.2.3. Nghiên cứu giải pháp khắc phục các yếu tố hạn chế của đất<br /> <br /> 3<br /> <br />