Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:237

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án "Giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú" nhằm xây dựng cơ sở lý luận, làm sáng tỏ thực tiễn giáo dục VHTT Tây Nguyên cho học sinh ở trường THPT DTNT và đề xuất các biện pháp giáo dục VHTT Tây Nguyên cho học sinh các trường THPT DTNT, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục VHTT trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, giữ gìn và phát huy VHTT ở khu vực Tây Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LÊ QUANG HÙNG GIÁO DỤC VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TÂY NGUYÊN CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LÊ QUANG HÙNG GIÁO DỤC VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TÂY NGUYÊN CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ Chuyên ngành: Lí luận và Lịch sử giáo dục Mã số: 9.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: Hướng dẫn 1: PGS.TS. Vũ Lệ Hoa Hướng dẫn 2: PGS.TS. Trịnh Thúy Giang HÀ NỘI - 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu “Giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu trích nguồn chính xác, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực, chưa từng được công bố trong bất cứ nghiên cứu nào khác. Tác giả Lê Quang Hùng
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học, Khoa Tâm lý học - Giáo dục, Quý Thầy/Cô đã tham gia giảng dạy Lớp NCS Khoá 37 - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện và tận tình giảng dạy cho tôi trong suốt quá trình học tập và công tác tại trường. Tôi xin gửi lời tri ân đến Giảng viên hướng dẫn: cô PGS.TS. Vũ Lệ Hoa và cô PGS.TS. Trịnh Thúy Giang. Nhờ sự hướng dẫn khoa học và nhiệt huyết của các Cô đã truyền động lực cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Chính sự nghiêm túc và phong cách làm việc khoa học của các Cô đã giúp tôi hoàn thiện khả năng nghiên cứu khoa học của bản thân. Xin chân thành biết ơn: Ban Giám hiệu các trường THPT DTNT khu vực Tây Nguyên, Ban quản lí Bảo tàng Đắk Lắk, Quý Thầy/Cô tổ Văn - Sử - GDCD Trường N'Trang Lơng (Đắk Lắk) đã hỗ trợ cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Các đơn vị phối hợp ngoài trường đã nhiệt tình giúp đỡ trong quá trình khảo sát, thực địa và thực nghiệm. Xin gửi lời cảm ơn đến với tất cả các em học sinh đã tham gia khảo sát và đồng hành trong suốt quá trình thực nghiệm. Sự nhiệt tình, nghiêm túc và ham học hỏi của các em đã góp phần rất lớn vào việc cung cấp số liệu cho luận án. Cuối cùng, tôi xin phép gửi lời tri ân đến gia đình tôi. Gia đình là nguồn lực về vật chất cũng như tinh thần đã ủng hộ tôi suốt trong mọi hành trình. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng năm 2022 Tác giả luận án Lê Quang Hùng
MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ GIÁO DỤC VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TÂY NGUYÊN CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ ..............................................................................................11 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................11 1.1.1. Các nghiên cứu liên quan đến văn hóa truyền thốngError! Bookmark not defined. 1.1.2. Các nghiên cứu liên quan đến giáo dục văn hóa truyền thống ......... Error! Bookmark not defined. 1.1.3. Khái quát các công trình nghiên cứu và vấn đề luận án cần giải quyết ................................................................................... Error! Bookmark not defined. 1.2. Văn hóa truyền thống Tây Nguyên .................... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khái niệm Văn hóa truyền thống Tây NguyênError! Bookmark not defined. 1.2.2. Tính giá trị của Văn hóa truyền thống Tây NguyênError! Bookmark not defined. 1.2.3. Một số nội dung Văn hóa truyền thống Tây NguyênError! Bookmark not defined. 1.3. Giáo dục Văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh ở trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ................................................. Error! Bookmark not defined. 1.3.1. Đặc điểm trường trung học phổ thông dân tộc nội trúError! Bookmark not defined. 1.3.2. Khái niệm giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh ở trường trung học phổ thông dân tộc nội trú .............. Error! Bookmark not defined. 1.3.3. Nguyên tắc giáo dục Văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh ở trường trung học phổ thông dân tộc nội trú .............. Error! Bookmark not defined.
1.3.4. Quá trình giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh ở trường trung học phổ thông dân tộc nội trú .......................... Error! Bookmark not defined. 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh ở trường trung học phổ thông dân tộc nội trú.... Error! Bookmark not defined. Kết luận chương 1 ..................................................... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TÂY NGUYÊN CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ ........................................................................................................66 2.1. Khái quát về địa bàn và khách thể khảo sát .......................................................66 2.1.1. Khái quát về địa bàn khảo sát ...................................................................66 2.1.2. Khái quát về khách thể tham gia khảo sát ................................................68 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú....................................................72 2.3. Thực trạng giáo dục văn hoá truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ............................................................................78 2.3.1. Thực trạng mức độ quan trọng của việc giáo dục văn hoá truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú .........................78 2.3.2. Thực trạng giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên biểu hiện qua hoạt động học tập, rèn luyện của HS ở các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ....79 2.3.3. Thực trạng giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh ở các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú biểu hiện qua tổ chức hoạt động giáo dục của giáo viên .............................................................................................90 2.3.4. Thực trạng hiệu quả của việc giáo dục văn hoá truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên 96 2.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ...................................97 2.4. Nhận định thực trạng giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ........................................................98 Kết luận chương 2 ...................................................................................................101
CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TÂY NGUYÊN CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ VÀ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...............................................102 3.1. Nguyên tắc xây dựng biện pháp .......................................................................102 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .........................................................102 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đối tượng .......................................................102 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .........................................................103 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .........................................................103 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh .................................................................................................................................103 3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .........................................................103 3.2. Các biện pháp giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên .........................104 3.2.1. Giáo dục nâng cao nhận thức, bồi dưỡng phát triển năng lực giáo dục Văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho các lực lượng giáo dục ....................................104 3.2.2. Tích hợp nội dung giáo dục Văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú qua dạy học các môn học tiềm năng ................................................................................................................107 3.2.3. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp giáo dục Văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú.........109 3.2.4. Xây dựng cảnh quan môi trường giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh trong các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ............112 3.2.5. Phối hợp các lực lượng xã hội trong tổ chức các hoạt động văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú tham gia ............................................................................................................................114 3.3. Mối liên hệ giữa các biện pháp giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú ..........................................115 3.4. Thực nghiệm sư phạm .......................................................................................116 3.4.1. Khái quát quá trình thực nghiệm ..................................................................116
3.4.2. Kết quả thực nghiệm .....................................................................................124 3.4.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ......................................................................135 3.4.4. Nghiên cứu trường hợp điển hình .................................................................141 Kết luận chương 3 ...................................................................................................149 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................151 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................156 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................157 Tài liệu tiếng Việt ..................................................................................................157 Tài liệu tiếng nước ngoài ........................................................................................162 PHẦN PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT Cụm viết tắt Nghĩa đầy đủ ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình DTTS Dân tộc thiểu số DTNT Dân tộc nội trú F Kết quả kiểm nghiệm Anova GDCD Môn Giáo dục công dân GV Giáo viên HĐGD Hoạt động giáo dục HS Học sinh K Kết quả kiểm nghiệm Krusal-Wallis PT Phổ thông sig, p Mức ý nghĩa SV Sinh viên t Kết quả kiểm nghiệm T-test THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở PTDTNT Phổ thông dân tộc nội trú GD-ĐT Giáo dục - Đào tạo BGH Ban giám hiệu PPTN Phương pháp thực nghiệm TN 1 Lớp thực nghiệm 1 TN 2 Lớp thực nghiệm 2 VHTT Văn hoá truyền thống VHTTTN Văn hoá truyền thống Tây Nguyên
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2. 1. Đặc tính thành phần mẫu 900 học sinh .............................................................. 69 Bảng 2. 2. Đặc tính thành phần mẫu giáo viên .................................................................... 71 Bảng 2. 3. Cấu trúc phiếu khảo sát thực trạng trên học sinh ............................................... 73 Bảng 2. 4. Cấu trúc phiếu khảo sát thực trạng trên giáo viên .............................................. 75 Bảng 2. 5. Bảng quy đổi mức độ điểm trung bình ............................................................... 77 Bảng 2. 6. Mức độ quan trọng của việc giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên ......... 78 Bảng 2. 7. Mức độ hiểu biết văn hóa truyền thống Tây Nguyên của học sinh tự đánh giá . 79 Bảng 2. 8. Mức độ hiểu biết văn hóa truyền thống Tây Nguyên của học sinh thông qua bài tập đánh giá .......................................................................................................................... 81 Bảng 2. 9. Thái độ của học sinh đối với giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên ......... 85 Bảng 2. 10. Tần suất thực hiện các hoạt động GD văn hóa truyền thống Tây Nguyên ....... 86 Bảng 2. 11. Tần suất giáo viên thực hiện chuẩn bị bài giảng .............................................. 90 Bảng 2. 12. Các hình thức giảng dạy văn hóa truyền thống Tây Nguyên ........................... 92 Bảng 2. 13. Các Phương pháp giảng dạy văn hóa truyền thống Tây Nguyên ..................... 94 Bảng 2. 14. Mức độ hiệu quả của vấn đề giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên....... 96 Bảng 2. 15. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động GDVH truyền thống Tây Nguyên ........ 97 Bảng 3. 1. Mô hình thiết kế thực nghiệm không nhóm đối chứng .................................... 117 Bảng 3. 2. Kết quả điểm kiểm tra đầu vào của các lớp tham gia ....................................... 118 Bảng 3. 3. Ma trận bài kiểm tra đầu vào phần nhận thức .................................................. 120 Bảng 3. 4. Ma trận bài kiểm tra đầu ra phần nhận thức ..................................................... 121 Bảng 3. 5. Tiêu chí xếp loại nhận thức của HS về giá trị HV cồng chiêng Tây Nguyên .. 121 Bảng 3. 6. Phân phối mức độ, ĐTB và ĐLC phần nhận thức của học sinh đầu vào ...... 125 Bảng 3. 7. Phân phối mức độ, ĐTB và ĐLC phần thái độ của học sinh 2 lớp tham gia bài kiểm tra đầu vào ................................................................................................................. 126 Bảng 3. 8. Phân phối mức độ, ĐTB và ĐLC phần hành động của học sinh 2 lớp tham gia bài kiểm tra đầu vào ................................................................................................................. 127 Bảng 3. 9. Phân phối mức độ, ĐTB và ĐLC phần nhận thức đầu ra của HS .................... 130 Bảng 3. 10. Phân phối mức độ, ĐTB và ĐLC phần thái độ đầu ra của học sinh .............. 131 Bảng 3. 11. Phân phối mức độ, ĐTB và ĐLC phần hành động đầu ra của học sinh...... 132 Bảng 3. 12. Kết quả kiểm nghiệm T-test cặp điểm trung bình đầu ra - đầu vào ............... 133
Bảng 3. 13. Mức độ hứng thú của học sinh khi tham gia lớp thực nghiệm ....................... 135 Bảng 3. 14. Tự đánh giá mức độ đáp ứng thực nghiệm của học sinh ................................ 138 Bảng 3. 15. Tự đánh giá mức độ đáp ứng của chuyên đề thực nghiệm từ giáo viên ...... 139 Bảng 3. 16. Tự đánh giá về tính phù hợp và tính bổ ích của chuyên đề thực nghiệm ............... 141
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 1. 1. Dàn cồng chiêng của đồng bào Êđê .................... Error! Bookmark not defined. Hình 1. 2. Tượng nhà mồ truyền thống của người Êđê. ...... Error! Bookmark not defined. Hình 1. 3. Đàn T’rưng của người đồng bào tại Tây NguyênError! Bookmark not defined. Hình 1. 4. Trang phục truyền thống của người con gái Êđê Error! Bookmark not defined. Hình 2. 1. Mức độ tương quan Pearson ............................................................................... 77 Hình 2. 2. Mối tương quan giữa nhận thức, thái độ và hành động của học sinh ................. 89 Hình 3. 1. Mô hình học tập trải nghiệm David A. Kolb (1984) ....................................... 110 Biểu đồ 2. 1. So sánh điểm trung bình tự đánh giá và điểm trung bình bài trắc nghiệm ..... 83 Biểu đồ 3. 1. Điểm kiểm tra đầu vào phần nhận thức của HS tham gia ............................ 125 Biểu đồ 3. 2. Phân phối xếp loại điểm nhận thức đầu ra của HS ....................................... 129 Biểu đồ 3. 3. Tần số mức độ hứng thú của HS đối với nội dung sự trải nghiệm khi tham gia chuyên đề thực nghiệm theo lớp ........................................................................................ 137
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Văn hoá truyền thống (VHTT) là nét đẹp tinh hoa của dân tộc, là bản sắc độc đáo rất riêng của mỗi tộc người. Việc lưu giữ bảo tồn VHTT mang ý nghĩa rất lớn đến việc tồn vong của bất kì một dân tộc. Đứng trước bối cảnh đất nước đang có nhiều thời cơ và thách thức đan xen, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự là “nền tảng của tinh thần, động lực cho sự phát triển, và soi đường cho dân tộc ta đi”; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam. Đảng ta xác định định hướng phát triển tổng thể lĩnh vực giáo dục và đào tạo tại Đại hội lần XIII: “Tạo bước đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, toàn diện đào tạo con người, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” [13, tr.37]. Tại hội nghị văn hóa toàn quốc (24/11/2021), Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã phát biểu: “Giáo dục văn hóa cho người học phải bắt đầu từ việc giáo dục văn hóa truyền thống của dân tộc”. Từ định hướng của Đảng và Nhà nước, nhiệm vụ trọng điểm của ngành giáo dục được đặt ra là phải “Xây dựng hệ giá trị, chuẩn mực văn hóa con người Việt Nam và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp nhằm phát triển động lực nội sinh của con người Việt Nam” [13, tr.84]. Như vậy, phát triển văn hóa là một trong những vấn đề nổi bật trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng. Đây là lần đầu tiên trong văn kiện Đại hội Đảng, Đảng ta đề cập một cách sâu sắc và toàn diện đến lĩnh vực văn hóa từ chủ đề Đại hội đến các quan điểm, mục tiêu, định hướng lớn, nhiệm vụ trọng tâm, đột phá chiến lược. Điều này cho thấy việc giữ gìn và phát huy VHTT của mỗi quốc gia có vai trò rất quan trọng trong xu thế phát triển chung của các quốc gia. Kể từ Đại hội lần thứ V, nhiệm vụ giáo dục văn hóa được Đảng ta xác định là mục tiêu trọng điểm của ngành giáo dục. Các chương trình giáo dục phổ thông tổng thể lần lượt được ngành giáo dục phê duyệt đã được thực hiện. Từ thực tiễn cho thấy, tồn tại nhiều bất cập về vấn đề giải quyết nhiệm vụ giáo dục văn hóa hoc người học. Nhận thấy sự chưa phù hợp của chương trình giáo dục phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 nhằm khắc phục những tồn tại yếu kém của chương trình giáo dục phổ thông cũ. Điểm cải tiến
2 của chương trình mới ở yếu tố văn hóa được đưa vào nội dung các môn học với tần suất nhiều hơn, chương trình giáo dục địa phương chính thức được trở thành môn học chính khóa trong chương trình học. Điều này mở ra tiềm năng lớn cho nhiệm vụ giáo dục VHTT cho học sinh. Tây Nguyên có diện tích khoảng 56.082 km2 (chiếm 16,2% diện tích cả nước). Tây Nguyên không chỉ được biết đến với đặc điểm địa lý mà còn bởi nét rất riêng về VHTT của dân tộc, đặc biệt là các DTTS. Mỗi dân tộc đều có những nét đặc sắc về văn hóa truyền thống [8, tr.16]. Nét đặc sắc của VHTT được thể hiện qua các nội dung: diễn xướng cồng chiêng, sử thi, du canh, tập quán, chữ viết, lễ hội, ẩm thực, trang phục, nghề thủ công truyền thống... Hội nhập văn hóa, mở rộng tôn giáo và phát triển kinh tế mũi nhọn của vùng đã ảnh hưởng đến đời sống VH các dân tộc trên lãnh thổViệt Nam nói chung và khu vực Tây Nguyên nói riêng [7]. Đời sống văn hóa vùng đồng bào DTTS, vùng biên giới và hải đảo còn nhiều khó khăn. Nhiều di sản văn hóa quý báu đang có nguy cơ bị suy vong, thất truyền, thậm chí bị hủy hoại [13]. Thực hiện chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, dạy tiếng dân tộc thiểu số được triển khai nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị ngôn ngữ, VH của các DTTS. Nhà nước luôn tạo điều kiện thuận lợi cho HS phổ thông là người DTTS có nguyện vọng và nhu cầu học tiếng DTTS [5]. Giáo dục văn hóa truyền thống là một nhiệm vụ giáo dục trong các trường phổ thông nói chung và trường phổ thông dân tộc nội trú ở Tây Nguyên nói riêng. Thực tế cho thấy, hầu hết các trường THPT DTNT ở Tây Nguyên đều có tài liệu khảo sát cụ thể về văn hóa truyền thống, biên soạn tích hợp tài liệu thành nhiều môn học, nhất là các môn khoa học xã hội và được lồng ghép trong các hoạt động giáo dục của nhà trường. Tuy nhiên, chương trình khảo sát và tổ chức các hoạt động giáo dục VHTT vẫn chưa có tính hệ thống, nội dung giáo dục VHTT được đưa vào các môn lồng ghép còn chung chung, chưa đi sâu vào nét độc đáo của từng nội dung VHTT của người dân tộc Tây Nguyên, nguyên nhân là do hiệu quả giáo dục VHTT còn chưa cao [13, tr.82]. Vấn đề cấp thiết hiện nay là phải tìm ra biện pháp để nâng cao hiệu quả của quá trình giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ Việt Nam, đặc biệt là học sinh các trường THPT DTNT Tây Nguyên.
3 Có nhiều công trình nghiên cứu về VHTT các DTTS ở Tây Nguyên, mỗi công trình tiếp cận nghiên cứu VHTT ở những góc độ khác nhau. Chưa có đề tài nào đi sâu tìm hiểu thực trạng và biện pháp giáo dục VHTT đối với HS trường THPT DTNT. Vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề giáo dục VHTT cho học sinh các trường phổ thông DTNT ở Tây Nguyên đáp ứng yêu cầu cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn trong công tác giáo dục VHTT hiện nay nhằm góp phần thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước. Với những lý do trên, chúng tôi xác lập đề tài: “Giáo dục văn hóa truyền thống Tây Nguyên cho học sinh các trường trung học phổ thông dân tộc nội trú” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng cơ sở lý luận, làm sáng tỏ thực tiễn giáo dục VHTT Tây Nguyên cho học sinh ở trường THPT DTNT và đề xuất các biện pháp giáo dục VHTT Tây Nguyên cho học sinh các trường THPT DTNT, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục VHTT trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, giữ gìn và phát huy VHTT ở khu vực Tây Nguyên. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục VHTT Tây Nguyên cho HS ở trường THPT DTNT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp giáo dục VHTT Tây Nguyên cho HS ở trường THPT DTNT. 4. Giả thuyết khoa học Giáo dục VHTT TN cho học sinh ở trường THPT DTNT là một trong những nhiệm vụ cấp thiết đồng thời là nhiệm vụ trọng điểm trong chiến lược giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, chất lượng giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT khu vực Tây Nguyên còn nhiều hạn chế trên bình diện dạy và học, chưa đáp ứng được yêu cầu mục tiêu giáo dục VHTT cho HS ở trường THPT DTNT . Nếu triển khai đồng bộ, khoa học các biện pháp giáo dục VHTT TN trường THPT DTNT, tác động tới học sinh và tạo môi trường giáo dục cho học sinh thực hành, trải nghiệm những nội dung VHTT TN sẽ nâng cao hiệu quả của quá trình giáo dục
4 VHTT TN cho học sinh góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện ở trường THPT DTNT khu vực Tây Nguyên hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về giáo dục VHTT TN cho học sinh ở trường THPT DTNT. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng giáo dục VHTT TN cho học sinh ở trường THPT DTNT khu vực Tây Nguyên. 5.3. Đề xuất các biện pháp giáo dục VHTT TN cho học sinh ở trường THPT DTNT và thực nghiệm sư phạm. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Luận án nghiên cứu thực trạng giáo dục VHTT TN trên các nội dung: Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, Văn hóa lễ hội, Nhạc cụ dân tộc, Văn hoá chữ viết, Văn hoá ẩm thực, Văn học dân gian, Nghề thủ công và Trang phục truyền thống. Luận án tập trung thực nghiệm hai biện pháp nhằm giáo dục Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên cho học sinh trường THPT DTNT: (1)Tích hợp nội dung giáo dục VHTT TN cho HS các trường THPT DTNT qua dạy học các môn học nhiều tiềm năng; (2) Thiết kế các chủ đề hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp về VHTT TN cho HS các trường THPT DTNT. 6.2. Giới hạn về địa bàn và khách thể nghiên cứu Khảo sát thực trạng về giáo dục VHTT TN cho học sinh các trường THPT DTNT khu vực Tây Nguyên được tiến hành trên 900 HS khối lớp 10, 11 và 12 tại 09 trường THPTDTNT ở 5 tỉnh Tây Nguyên, gồm: Trường THPT DTNT N’Trang Lơng (Đắk Lắk), Trường THPT DTNT Tây Nguyên (Đắk Lắk), Trường DTNT huyện Ea H'Leo (Đắk Lắk), Trường THPT DTNT N’Trang Lơng (Đắk Nông), Trường THPT DTNT Ayun Pa (Gia Lai), Trường THPT DTNT Gia Lai, Trường PT DTNT Kon Tum, Trường PT DTNT Sa Thầy (Kon Tum) và Trường PT DTNT Tỉnh Lâm Đồng. Đồng thời chúng tôi khảo sát 102 giáo viên (GV) hiện đang làm công tác giảng dạy (Văn, Sử, Địa, GDCD) ở các trường THPT DTNT đã khảo sát nhằm làm rõ kết quả điều tra. Bên cạnh đó, chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn 20 HS, 10 GV nhằm làm sáng tỏ
5 kết quả thực trạng. Đồng thời, chúng tôi còn khảo sát ý kiến 10 chuyên gia là các già làng, trưởng bản, các nghệ nhân cồng chiêng tại các buôn làng. Mục đích triển khai nhằm lấy ý kiến xây dựng các biện pháp giáo dục VHTT cho học sinh THPT người DTTS ở Tây Nguyên. Thực nghiệm sư phạm được triển khai trên 59 HS lớp 10 (2 lớp) thuộc trường THPT DTNT N’Trang Lơng tỉnh Đắk Lắk. 6.3. Giới hạn về thời gian nghiên cứu Khảo sát thực trạng diễn ra trong năm học 2018 - 2019. Thực nghiệm được thực hiện trong năm học 2019 - 2020 (từ tháng 12/2019 - đến 2/2020). 7. Phương pháp luận và phương pháp tiếp cận 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu 7.1.1. Quan điểm hệ thống - cấu trúc Văn hóa không tồn tại độc lập mà được xem xét nghiên cứu như một bộ phận của một hệ thống toàn vẹn đang vận động và phát triển thông qua việc giải quyết những mâu thuẫn nội tại. VHTT TN và việc giáo dục VHTT TN luôn có mối quan hệ biện chứng với các yếu tố thành phần trong quá trình phát triển. Thông qua việc nghiên cứu, những yếu tố mang tính bản chất, tính quy luật của sự vận động và phát triển các VHTT TN được phát hiện. 7.1.2. Quan điểm lịch sử - logic Cách tiếp cận lịch sử logic được phản ánh bởi những yêu cầu sau: khi nghiên cứu các nội dung VHTT Tây Nguyên, phải đặt những nội dung VHTT trong một thời điểm lịch sử xác định. Bên cạnh đó, cần phải xem xét tính lâu dài của cả quá trình phát triển từ quá khứ đến hiện tại. Từ đó, phát hiện ra những mối liên hệ đặc trưng ở quá khứ, hiện tại, tương lai của VHTT TN thông qua những phép suy luận biện chứng, logic. Mặc khác, việc giáo dục VHTT TN không là vấn đề hoàn toàn mới mà nó kế thừa từ nền tảng giáo dục phổ thông. Các biện pháp cũng được lồng ghép, cấu trúc lại và được kế thừa từ các phương pháp dạy học. 7.2. Quan điểm tiếp cận trong nghiên cứu 7.2.1. Tiếp cận văn hóa học
6 VHTT được xem xét trong tổng thể và được đặt trên bình diện của lĩnh vực văn hóa học. Các khái niệm cơ sở về VHTT, cấu trúc, chức năng của VHTT được chúng tôi xây dựng dựa trên cơ sở văn hóa Việt Nam. 7.2.2. Tiếp cận hoạt động Quá trình giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT diễn ra hai hoạt động chính song hành cùng nhau đó chính là hoạt động dạy và học. Việc tiếp cận theo quan điểm hoạt động thể hiện ở việc xem xét quá trình dạy và học là một chu trình các hoạt động diễn ra liên tục. Chúng tôi xem xét và phân tích hoạt động dạy với hoạt động học trong mối liên hệ giữa chúng. Đây chính là nền tảng để phân tích đánh giá hiệu quả của việc giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT. 7.2.3. Tiếp cận dân tộc học Giáo dục VHTT được tiếp cận trên quan điểm về dân tộc học. Bởi lẽ suy ra cho cùng, văn hóa bắt nguồn từ con người. VHTT phản ánh hệ giá trị ổn định của một cộng đồng. Hơn hết, việc giáo dục VHTT thực hiện trên đối tượng là con người, được xem xét trong các mối quan hệ về giới, sự bình đẳng trong dân số tộc người, các quan niệm về giới trong xã hội và sự chi phối của chúng đối với các tộc người. 7.3. Phương pháp nghiên cứu Nhằm giải quyết tất cả các nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, tác giả luận án đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 7.3.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Trên cơ sở tổng quan những nghiên cứu trong và ngoài nước về các vấn đề liên quan đến giáo dục VHTT cho HS, các văn kiện, quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về chiến lược phát triển giáo dục và chính sách phát triển giáo dục vùng Tây Nguyên, tác giả hệ thống hóa các vấn đề lí luận cơ bản liên quan đến giáo dục VHTT cho HS ở trường THPT DTNT. Trên cơ sở đó, chúng tôi giả lập các khái niệm công cụ và xây dựng khung lí luận cho đề tài. 7.3.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.3.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp này được sử dụng nhằm vào bốn mục đích. Thứ nhất, thu thập các dữ kiện ban đầu của những đối tượng có liên quan đến quá trình giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT. Thứ hai, điều tra thực trạng của quá trình giáo
7 dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT thông qua HS và GV. Thứ ba, điều tra đánh giá về các mặt (nhận thức, thái độ, hành động) của học sinh về các nội dung VHTT TN. Thứ tư, thu thập đánh giá tính hứng thú, tính phù hợp, tính hiệu quả của các biện pháp thực nghiệm của HS và GV. Từ đó, đánh giá thực trạng và kết quả thực nghiệm giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT khu vực Tây Nguyên. 7.3.2.2. Phương pháp quan sát Sử dụng biên bản quan sát đã được thiết kế sẵn để quan sát những biểu hiện cụ thể hành động của HS khi tham gia các hoạt động giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT. 7.3.2.3. Phương pháp phỏng vấn Sử dụng mẫu phiếu phỏng vấn sâu để phỏng vấn giáo viên và HS liên quan đến giáo dục VHTT Tây Nguyên. Phương pháp được sử dụng nhằm thu thập dữ liệu định tính nhằm đánh giá nhận thức của HS, giáo viên, làm sáng rõ thực trạng về giáo dục VHTT TN và nguyên nhân dẫn đến kết quả thực trạng. 7.3.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục Chúng tôi sử dụng phương pháp này nhằm thu thập các dữ kiện liên quan đến HS trong quá trình tham gia thực nghiệm giáo dục giá trị văn hoá cồng chiêng Tây Nguyên; phân tích và thu thập các sản phẩm bài kiểm tra đầu vào, đầu ra, bài thu hoạch của HS thông qua việc tham gia các lớp thực nghiệm nhằm giải thích một cách khách quan cho kết quả thực nghiệm. 7.3.2.5. Phương pháp chuyên gia Phương pháp chuyên gia được sử dụng như một công cụ bổ trợ cho đề tài. Phương pháp được thực hiện trên hình thức hỏi ý kiến, phỏng vấn, trao đổi và nhằm vào ba mục đích. Thứ nhất, thu thập dữ liệu ban đầu về các nội dung liên quan đến nội dung VHTT của Tây Nguyên thông qua GV, già làng, cán bộ văn hoá và HS người DTTS. Thứ hai, tìm hiểu rõ hơn về kết quả, nguyên nhân của những tồn tại thực trạng về hiệu quả quá trình giáo dục VHTT TN cho HS các trường ở THPT DTNT. Thứ ba, thu thập những đề xuất để xây dựng biện pháp nhằm cải thiện hiệu quả của quá trình giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPT DTNT. 7.3.2.6. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
8 Chúng tôi triển khai thực nghiệm giáo dục VHTT TN cho HS ở trường THPTDTNTdựa trên nội dung Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Thử nghiệm hai biện pháp: giáo dục VHTT TN thông qua dạy học tích hợp vào môn học nhiều tiềm năng và giáo dục VHTT TN thông qua tổ chức hoạt động trải nghiệm. 7.3.2.7. Phương pháp nghiên cứu trường hợp Chúng tôi sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp như một phương pháp hỗ trợ nhằm mục đíchalàm sángatỏ kết quả của phươngapháp thựcinghiệmasư phạm. Việc mô tả trường hợp hướng đến sự thay đổi của chủ thể trên ba mặt: nhận thức, thái độ và hành động sau khi tham gia lớp thực nghiệm về nội dung văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. 7.3.2.8. Phương pháp thống kê toán học Phương pháp thống kê được sử dụng thông qua các phần mềm hỗ trợ: SPSS, Excel. Từ việc tổng hợp các phiếu điều tra, kiểm tra các kết quả từ bảng hỏi, loại bỏ những phiếu không hợp lệ. Chúng tôi sử dụng các thuật toán thống kê và các phần mềm hỗ trợ thống kê để xử lí số liệu và kết quả thu nhập được của quá trình nghiên cứu. Xử lý số liệu điều tra đưa ra các kết luận định tính kết hợp với định lượng. Các nội dung thống kê được triển khai bao gồm: tính độ tin cậy bảng hỏi; lập bảng tần số, tỉ lệ phần trăm của các câu trả lời; tính điểm trung bình (ĐTB), độ lệch chuẩn (ĐLC); xếp thứ hạng theo điểm trung bình; so sánh ĐTB, kiểm nghiệm sự khác biệt của ĐTB theo nhóm biến độc lập (T-test, Anova); sử dụng tương quan Pearson để tìm sự liên hệ các biến số theo nhóm. 8. Luận điểm bảo vệ 8.1. VHTT TN mang những nét đặc sắc riêng trong nền văn hóa Việt. Hiện nay, việc giữ gìn và bảo vệ nét đẹp VHTT TN là yêu cầu cấp thiết, nhằm bảo tồn, phát huy sự đa dạng VHTT của các DTTS tại chỗ khu vực Tây Nguyên nói riêng và DTTS trên cả nước nói chung. Các nội dung VHTT TN cần được bảo bệ, bảo tồn và phát triển bao gồm: Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, Văn hóa lễ hội, Văn học dân gian, Văn hoá chữ viết, Văn hoá ẩm thực, Nhạc cụ dân tộc, Nghề thủ công và Trang phục truyền thống. Vì vậy, cần phải xây dựng chương trình, mục tiêu, nội dung và các con đường, hình thức giáo dục VHTT TN cụ thể cho HS ở trường THPT DTNTtừ những nội dung trên.