Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Góp phần phát triển năng lực dạy học số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ở trường đại học

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:202

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận án này là xác định được những NL thành tố trong năng lực dạy học số học cần phát triển cho SV ngành Giáo dục tiểu học và đề xuất được những biện pháp sư phạm nhằm phát triển năng lực dạy học số học cho SV ngành Giáo dục tiểu học ở các trường đại học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GVTH.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Góp phần phát triển năng lực dạy học số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ở trường đại học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ TRÚC MINH GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC SỐ HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ TRÚC MINH GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC SỐ HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lí luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán Mã số: 9 14 01 11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Lê Tuấn Anh 2. PGS. TS. Trần Việt Cƣờng HÀ NỘI, 2019
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan luận án “Góp phần phát triển năng lực dạy học số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ở trường đại học” là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các kết quả nghiên cứu và các số liệu nêu trong luận án là hoàn toàn trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác trƣớc đó. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Nguyễn Thị Trúc Minh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI ............................................................................................1 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ...................................................................................3 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ...................................................................................3 4. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU .................................................4 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC ...................................................................................4 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........................................................................4 7. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN .......................................................5 8. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐƢA RA BẢO VỆ .................................................................5 9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ................................................................................6 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC SỐ HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC ..............................................................7 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu .........................................................................7 1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài ..................................................................7 1.1.2. Những nghiên cứu trong nƣớc ....................................................................13 1.2. Nội dung số học ở Tiểu học ...............................................................................18 1.2.1. Khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của số tự nhiên ....................18 1.2.2. Khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của số hữu tỉ .......................20 1.2.3. Cấu trúc đại số của các tập hợp số.......................................................................... 22 1.2.4. Đặc điểm của nội dung số học trong chƣơng trình môn Toán ở Tiểu học......... 24 1.2.5. Mục tiêu dạy học số học ở Tiểu học ...........................................................25 1.3. Đặc điểm dạy và học toán ở Tiểu học ................................................................26 1.3.1. Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học .................................................26 1.3.2. Đặc điểm học tập toán của học sinh tiểu học .............................................27 1.3.3. Đặc điểm dạy học toán ở Tiểu học .............................................................29 1.3.4. Năng lực toán học của học sinh tiểu học ....................................................29
1.4. Năng lực dạy học số học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ......................31 1.4.1. Năng lực, năng lực sƣ phạm và năng lực dạy học ......................................31 1.4.2. Năng lực dạy học số học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học.....................39 1.4.3. Tiêu chí đánh giá năng lực dạy học số học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ...........................................................................................................54 1.5. Thực trạng năng lực dạy học số học của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ở các trƣờng đại học hiện nay ...................................................................................58 1.5.1. Mục đích khảo sát .......................................................................................58 1.5.2. Đối tƣợng và thời gian khảo sát ..................................................................58 1.5.3. Nội dung khảo sát .......................................................................................58 1.5.4. Kết quả khảo sát ..........................................................................................58 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................66 Chƣơng 2: NHỮNG BIỆN PHÁP SƢ PHẠM NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC SỐ HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC ............................................................68 2.1. Những định hƣớng xây dựng các biện pháp phát triển năng lực dạy học số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ..............................................................68 2.2. Những biện pháp sƣ phạm nhằm phát triển năng lực dạy học số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ............................................................................69 2.2.1. Nhóm biện pháp: Phát triển năng lực hiểu biết về những vấn đề liên quan tới nội dung số học ở Tiểu học.....................................................................69 2.2.1.1. Căn cứ đề xuất nhóm biện pháp ..........................................................69 2.2.1.2. Mục đích của nhóm biện pháp ............................................................71 2.2.1.3. Biện pháp 1. Dạy học học phần Toán cao cấp theo hƣớng có liên hệ với nội dung số học trong sách giáo khoa môn Toán tiểu học ....................71 2.2.1.4. Biện pháp 2. Tổ chức dạy học học phần Toán cao cấp bằng hình thức seminar chú trọng liên hệ với nội dung số học ở Tiểu học ......................75 2.2.1.5. Biện pháp 3. Tổ chức cho sinh viên thực hiện các dự án học tập nhỏ về liên hệ giữa tri thức của Toán cao cấp với nội dung số học ở Tiểu học trong dạy học học phần Toán cao cấp .......................................................77 2.2.1.6. Kết luận nhóm biện pháp.....................................................................82
2.2.2. Nhóm biện pháp: Tạo tiềm năng dạy học số học cho sinh viên .................82 2.2.2.1. Căn cứ đề xuất nhóm biện pháp ..........................................................82 2.2.2.2. Mục đích của nhóm biện pháp ............................................................84 2.2.2.3. Biện pháp 4: Rèn luyện kĩ năng dạy học tính toán cho sinh viên thông qua dạy học học phần Phƣơng pháp dạy học Toán ................................85 2.2.2.4. Biện pháp 5. Tạo tiềm năng dạy học giải toán số học cho sinh viên thông qua học phần Giải toán tiểu học .....................................................88 2.2.2.5. Biện pháp 6. Tổ chức cho sinh viên thực hành xây dựng tình huống, câu hỏi, bài tập trong dạy học số học ở Tiểu học thông qua rèn luyện nghiệp vụ sƣ phạm..................................................................................93 2.2.2.6. Kết luận nhóm biện pháp...................................................................101 2.2.3. Nhóm biện pháp: Tập dƣợt cho sinh viên vận dụng những tri thức phƣơng pháp dạy học ..........................................................................................102 2.2.3.1. Căn cứ đề xuất nhóm biện pháp ........................................................102 2.2.3.2. Mục đích của nhóm biện pháp ..........................................................103 2.2.3.3. Biện pháp 7. Rèn luyện cho sinh viên thiết kế và tổ chức những hoạt động dạy học nội dung số học thông qua các học phần về Phƣơng pháp dạy học Toán .........................................................................................103 2.2.3.4. Biện pháp 8. Rèn luyện cho sinh viên kỹ năng vận dụng phối hợp các phƣơng pháp dạy học ...............................................................................111 2.2.3.5. Biện pháp 9. Tổ chức cho sinh viên trao đổi, seminar về các tình huống đánh giá thƣờng xuyên trong dạy học số học ở tiểu học thông qua học phần Phƣơng pháp dạy học Toán ............................................................118 2.3.3.5. Kết luận của nhóm biện pháp ............................................................120 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ......................................................................................121 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ...........................................................123 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................123 3.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................123 3.3. Công cụ đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................124
3.4. Thực nghiệm đợt 1 ...........................................................................................125 3.4.1. Tổ chức thực nghiệm ................................................................................125 3.4.2. Kết quả thực nghiệm .................................................................................127 3.4.3. Phân tích kết quả thực nghiệm..................................................................127 3.5. Thực nghiệm đợt 2 ...........................................................................................129 3.5.1. Tổ chức thực nghiệm ................................................................................129 3.5.2. Kết quả thực nghiệm .................................................................................130 3.5.3. Phân tích kết quả thực nghiệm .................................................................131 3.6. Thực nghiệm đợt 3 ...........................................................................................134 3.6.1. Tổ chức thực nghiệm ...............................................................................134 3.6.2. Kết quả thực nghiệm ................................................................................135 3.6.3. Phân tích kết quả thực nghiệm..................................................................137 3.7. Nghiên cứu trƣờng hợp ....................................................................................139 3.7.1. Đánh giá kết quả sau thực nghiệm đợt 1.......................................................140 3.7.2. Đánh giá kết quả sau thực nghiệm đợt 2.......................................................141 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ......................................................................................143 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................145 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ...........................................148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................149 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ DH Dạy học GDTH Giáo dục tiểu học GV Giáo viên GVTH Giáo viên tiểu học HS Học sinh HSTH Học sinh tiểu học KN Kĩ năng KNDH Kĩ năng dạy học NL Năng lực NLDH Năng lực dạy học NLDHSH Năng lực dạy học số học NLSP Năng lực sƣ phạm PPDH Phƣơng pháp dạy học RLNV Rèn luyện nghiệp vụ RLNVSP Rèn luyện nghiệp vụ sƣ phạm SGK Sách giáo khoa SV Sinh viên SH Số học TH Tiểu học
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả khảo sát việc phát triển NLDH môn Toán cho SV ngành GDTH .....59 Bảng 3.1. Bảng thống kê kết quả học tập năm nhất của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .......................................................................................125 Bảng 3.2. Kết quả điểm số của bài kiểm tra số 1 .................................................127 Bảng 3.3. Bảng phân tích kết quả bài kiểm tra số 1 ............................................127 Bảng 3.4. Kết quả điểm thi học phần PPDH Toán TH B ....................................130 Bảng 3.5. Kết quả điểm thi học phần RLNVSPTX 2 ..........................................130 Bảng 3.6. Bảng phân tích kết quả điểm thi học phần PPDH Toán TH B ...........131 Bảng 3.7. Bảng phân tích kết quả điểm thi RLNVSP thƣờng xuyên 2 ...............132 Bảng 3.8. Kết quả của bài kiểm tra số 2 ..............................................................135 Bảng 3.9. Kết quả điểm số của bài kiểm tra số 3 .................................................136 Bảng 3.10. Ý kiến SV về kết quả thực nghiệm nội dung thứ nhất ........................136 Bảng 3.11. Bảng phân tích kết quả bài kiểm tra số 2 ............................................137 Bảng 3.12. Bảng phân tích kết quả bài kiểm tra số 3 ............................................138 Bảng 3.13. Các SV đƣợc chọn nghiên cứu trƣờng hợp .........................................140 Bảng 3.14. Kết quả học tập của các SV nghiên cứu trƣờng hợp ...........................142
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Mô hình Michigan .....................................................................................9 Hình 1.2. Mô hình kiến thức DH toán .....................................................................10 Hình 1.3. Mô hình NLDH của GV toán ..................................................................11 Hình 3.1. Hình ảnh minh họa cho quá trình thực nghiệm đợt 2 ............................130 Hình 3.2. Hình ảnh minh họa cho quá trình thực nghiệm đợt 3 ............................135
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Kết quả đánh giá NL hiểu tâm sinh lí và tƣ duy toán học của HSTH ................................................................................................61 Biểu đồ 1.2. Kết quả đánh giá NL hiểu biết những vấn đề liên quan tới nội dung SH ở TH ...................................................................................62 Biểu đồ 1.3. Kết quả đánh giá NL vận dụng PP, phƣơng tiện và hình thức tổ chức DH SH ......................................................................................62 Biểu đồ 1.4. Kết quả đánh giá NL thiết kế và tổ chức thực hiện hoạt động DH nội dung SH ......................................................................................63 Biểu đồ 1.5. Kết quả đánh giá NL dự kiến những khó khăn trong học tập nội dung SH của HSTH và cách khắc phục ............................................63 Biểu đồ 1.6. Kết quả đánh giá NL đánh giá quá trình và sử dụng kết quả đánh giá vào DH nội dung SH ...................................................................64
1 MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.1. Nền giáo dục nƣớc ta đang trong công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện, chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển cả về phẩm chất và năng lực (NL) của ngƣời học. Để đáp ứng yêu cầu đổi mới, Đảng và Nhà nƣớc ta đã có những chủ trƣơng và chính sách cần thiết để đào tạo và bồi dƣỡng đội ngũ giáo viên (GV). Tuy nhiên, việc nâng cao chất lƣợng đội ngũ GV bằng các biện pháp bồi dƣỡng GV thôi chƣa đủ, mà phải nâng cao chất lƣợng quá trình đào tạo GV ở các trƣờng đại học. Điều này đã đặt ra nhiều thử thách cho các trƣờng đại học đối với việc cải tiến nội dung, phƣơng pháp dạy học (PPDH) trong chiến lƣợc đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội. Trong đó, cải tiến nội dung và phƣơng pháp rèn luyện tay nghề cho sinh viên (SV) sƣ phạm nhằm đào tạo ra một đội ngũ GV có năng lực dạy học (NLDH) là nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết. Giáo dục tiểu học (GDTH) là bậc học nền tảng, hình thành những cơ sở ban đầu về NL và nhân cách con ngƣời. GDTH đạt chất lƣợng cao là tiền đề quan trọng cho sự phát triển NL và nhân cách của học sinh (HS) trong những giai đoạn tiếp theo ở trƣờng Trung học cơ sở và Trung học phổ thông để đáp ứng yêu cầu của xã hội ngày nay. SV ngành GDTH đƣợc đào tạo để trở thành ngƣời GV dạy học (DH) ở bậc Tiểu học (TH), đảm đƣơng vai trò giáo dục định hƣớng cho “sự nghiệp trồng người”, góp phần hình thành và phát triển nhân cách cũng nhƣ NL của HS giai đoạn đầu đời (từ 6 tuổi đến 10 tuổi). Vì vậy, việc đào tạo để họ trở thành ngƣời GV có NLDH là một nhiệm vụ quan trọng. 1.2. Với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông của nƣớc ta hiện nay thì GV nói chung, giáo viên tiểu học (GVTH) nói riêng đang gặp khó khăn, thử thách trƣớc sự chuyển biến mục tiêu giáo dục, PPDH đang chuyển từ kiểu dạy
2 tập trung vào vai trò của GV và hoạt động dạy sang kiểu dạy tập trung vào vai trò của HS và hoạt động học. Đội ngũ GVTH mới ra trƣờng chƣa đáp ứng đƣợc các yêu cầu về DH: lựa chọn phƣơng pháp, hình thức DH chƣa phù hợp với nội dung bài dạy và trình độ HS; nhiều GV chƣa có kĩ năng (KN) soạn kế hoạch bài học, chƣa xác định chính xác mục tiêu của bài dạy; khả năng quản lý, điều hành lớp học không hiệu quả… NLDH môn Toán còn nhiều hạn chế, một số GV chƣa nắm vững kiến thức cơ bản của môn Toán ở TH, thậm chí có một số GV không thành thạo trong thực hiện các phép tính phức tạp và giải các bài toán điển hình ở lớp 4 và lớp 5. 1.3. Trong các môn học ở TH, môn Toán có vị trí rất quan trọng, nó chiếm phần lớn thời gian trong chƣơng trình DH ở TH. Các kiến thức, kĩ năng của môn Toán ở TH có nhiều ứng dụng trong đời sống, rất cần thiết cho ngƣời lao động và cho việc học các môn học khác ở TH và ở Trung học. Môn Toán giúp HS nhận biết những mối quan hệ về số lƣợng và hình dạng không gian của thế giới thực, nhờ đó mà HS có phƣơng pháp nhận thức một số mặt của thế giới xung quanh và biết cách hoạt động có hiệu quả trong đời sống. Nó có khả năng giáo dục nhiều mặt: phát triển tƣ duy logic, rèn luyện phƣơng pháp suy luận, phƣơng pháp suy nghĩ, phƣơng pháp giải quyết có vấn đề; góp phần vào việc hình thành và phát triển trí thông minh, tƣ duy độc lập, linh hoạt sáng tạo; giáo dục ý chí và những phẩm chất cần thiết, quan trọng của ngƣời lao động. Trong chƣơng trình môn Toán ở TH, mạch kiến thức số học (SH) có vai trò chủ đạo, làm nền tảng cho việc DH các mạch kiến thức còn lại. Nội dung mạch kiến thức SH bao gồm: số và các phép tính, một số yếu tố đại số, là nội dung trọng tâm của toàn bộ quá trình DH Toán ở bậc TH. SH làm nền tảng cho việc DH đại lƣợng và phép đo đại lƣợng, cho việc tính độ lớn các đại lƣợng hình học (chu vi, diện tích, thể tích) và cho hoạt động thực hành giải quyết các vấn đề đơn giản trong cuộc sống (thông qua giải toán có lời văn). Mạch kiến
3 thức SH và các mạch kiến thức khác (giải toán có lời văn, yếu tố thống kê, yếu tố hình học, đại lƣợng và đo đại lƣợng) đƣợc tích hợp, hỗ trợ lẫn nhau tạo thành môn học thống nhất trong chƣơng trình GDTH. 1.4. Qua tìm hiểu tài liệu, chúng tôi nhận thấy đã có một số công trình tập trung nghiên cứu về bồi dƣỡng và phát triển NL nghề nghiệp cho GVTH [2], [66], [97], [117]… Tuy nhiên, các công trình này chỉ tập trung nghiên cứu bồi dƣỡng và phát triển NLDH cho GVTH chứ chƣa tập trung phát triển NL này cho SV ngành GDTH trong quá trình đào tạo. Ngoài ra, cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về việc rèn luyện KN nghề và phát triển NLDH Toán cho SV ở các trƣờng Sƣ phạm [23], [44], [105]… Hầu hết các công trình này lại tập trung nghiên cứu phát triển NLDH cho SV ngành sƣ phạm Toán ở bậc Trung học cơ sở và Trung học phổ thông. Cho đến nay, theo những tài liệu mà chúng tôi đƣợc biết thì chƣa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề phát triển năng lực dạy học số học (NLDHSH) cho SV ngành GDTH. Do đó, những kết quả nghiên cứu đã có vẫn chƣa đủ để đáp ứng nhu cầu của xã hội, sự biến động về nội dung, chƣơng trình giáo dục. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Góp phần phát triển NLDHSH cho SV ngành GDTH ở trường đại học” làm đề tài nghiên cứu. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Xác định đƣợc những NL thành tố trong NLDHSH cần phát triển cho SV ngành GDTH và đề xuất đƣợc những biện pháp sƣ phạm nhằm phát triển NLDHSH cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo GVTH. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Nghiên cứu lý luận về những vấn đề có liên quan đến phát triển NLDH môn Toán và NLDHSH cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học.
4 - Nghiên cứu thực trạng việc phát triển NLDH môn Toán và NLDHSH cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học. - Đề xuất những biện pháp phát triển NLDHSH cho SV ngành GDTH trong quá trình đào tạo chính quy tại các trƣờng đại học. - Thực nghiệm sƣ phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của những biện pháp đề xuất. 4. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU - Khách thể nghiên cứu: Lý luận và thực ti n về NLDHSH, quá trình rèn luyện các KNDH cho SV, quá trình đào tạo SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học. - Đối tƣợng nghiên cứu: Quá trình phát triển NLDHSH cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học. 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu xác định đƣợc r những NL thành tố trong NLDHSH cần phát triển cho SV ngành GDTH và đề xuất, thực hiện các biện pháp phát triển những NL thành tố đó thì sẽ phát triển đƣợc NLDHSH cho SV ngành GDTH ở trƣờng đại học. 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện đƣợc các nhiệm vụ nghiên cứu trên của đề tài, chúng tôi sử dụng phối hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa… các tài liệu lý luận về dạy nghề, NLDH và những vấn đề liên quan (Lý luận DH môn Toán, Tâm lý học, Giáo dục học....) nhằm làm sáng tỏ cơ sở lý luận. - Phương pháp quan sát, điều tra: nhằm tìm hiểu thực trạng phát triển NLDH môn Toán và NLDHSH cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: nhằm đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của các biện pháp đề xuất.
5 - Phương pháp thống kê toán học: xử lí các số liệu điều tra thực trạng và các số liệu thu đƣợc qua thực nghiệm sƣ phạm. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Chọn một nhóm SV để theo d i sự phát triển NLDHSH thông qua việc sử sụng các biện pháp sƣ phạm đã đề xuất trong quá trình DH ngành GDTH ở trƣờng đại học. 7. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN - Về lí luận: Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nƣớc, chúng tôi đã phân tích, làm sáng tỏ các khái niệm về NL, NLDH, cấu trúc của NLDH và đƣa ra quan niệm của mình về cấu trúc NLDH, NLDH môn Toán của GVTH và NLDHSH của SV ngành GDTH. Chúng tôi xây dựng cấu trúc NLDHSH của SV gồm sáu thành tố liên kết, đan xen và phụ thuộc lẫn nhau. Mỗi NL thành tố đƣợc mô tả biểu hiện bằng những tiêu chí và đƣợc đánh giá theo bốn mức độ. - Về thực ti n: Chúng tôi đã tìm hiểu và đánh giá thực trạng phát triển NLDH môn Toán cho SV về các phƣơng diện liên quan tới NLDHSH của SV, tiến hành khảo sát NLDHSH của SV năm thứ tƣ ngành GDTH ở 5 trƣờng đại học trên toàn quốc. Trên cơ sở lí luận và kết quả khảo sát, chúng tôi đã xây dựng đƣợc 03 nhóm biện pháp gồm 09 biện pháp cụ thể nhằm phát triển NLDHSH cho SV ngành GDTH. Tính khả thi và tính hiệu quả của một số biện pháp đã đƣợc kiểm chứng qua quá trình thực nghiệm sƣ phạm. 8. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐƢA RA BẢO VỆ - Những thành tố chủ yếu trong NLDHSH cần phát triển cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học. - Đề xuất đƣợc những biện pháp sƣ phạm có tính khả thi và hiệu quả nhằm phát triển NLDHSH cho SV ngành GDTH ở các trƣờng đại học.
6 9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực ti n về việc phát triển năng lực dạy học Số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ở các trƣờng đại học Chƣơng 2. Những biện pháp sƣ phạm nhằm phát triển năng lực dạy học Số học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ở các trƣờng đại học Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm
7 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC SỐ HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC Ở CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Các vấn đề về KNDH và NLDH đã đƣợc các nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới quan tâm, nghiên cứu từ rất lâu. Bắt đầu từ những năm 20 của thế kỉ trƣớc, ở Liên Xô và các nƣớc Đông Âu đã có nhiều công trình nghiên cứu về KNDH cho SV sƣ phạm, đến những năm 1960 vấn đề này đã đƣợc nghiên cứu một cách sâu sắc và trở thành một hệ thống lí luận vững chắc với nhiều công trình của các tác giả nhƣ: N.V.Kuzmina (1961) [20], O.A.Abdoullina (1963) [3], F.N.Gonobolin (1969) [32]… Các công trình này đã xác định năng lực sƣ phạm (NLSP) mà ngƣời GV cần có, nêu rõ từng loại KN sƣ phạm của ngƣời GV, nêu lên những NLSP mà SV cần rèn luyện và cách rèn luyện chúng để trở thành một ngƣời GV. Đến thập niên 70, những nhà nghiên cứu giáo dục ở Liên Xô và Đông Âu tiếp tục đi sâu nghiên cứu về tổ chức lao động khoa học và tối ƣu hóa quá trình DH. Sự thành lập “Phòng nghiên cứu đào tạo GV ở trường sư phạm” đã thúc đẩy nhiều công trình mới xuất hiện, nổi bật là những công trình của các tác giả X.I.Kisegov [62], O.A.Abdoullina [5]… Ở phƣơng Tây và các nƣớc khác nhƣ Canada, Úc… các nhà nghiên cứu giáo dục đặc biệt quan tâm tới việc tổ chức huấn luyện các KN thực hành giảng dạy cho SV. Họ dựa trên cơ sở những thành tựu của tâm lí học hành vi và tâm lí học chức năng để tổ chức rèn luyện cho SV các KN này với thời lƣợng giờ thực hành đƣợc phân bổ nhiều hơn so với lí thuyết. Điển hình với
8 luận điểm của J. Watson (1926), A. Pojoux (1926), F. Skinner (1963), công trình The process of learning của J.B. Biggs và R. Telfer (1987) [130], Beginning teaching của K. Barry và L. King (1993) [121]... Ở Mĩ, Từ đầu thập niên 30 của thế kỉ XX, các nhà quản lí và nghiên cứu giáo dục Mĩ bắt đầu nghiên cứu về chủ đề những NL nên có của ngƣời GV để thành công trong DH và giáo dục [132, tr.127]. Vào thập niên 70, trƣờng đại học quốc gia Ohio đã có những nghiên cứu trong việc xây dựng các mô đun đào tạo GV kĩ thuật – nghề nghiệp, kết quả đƣa ra đƣợc 600 KN đào tạo GV kĩ thuật – nghề nghiệp. Tại trƣờng đại học Stanford, dựa trên thực ti n nền giáo dục cơ bản của Mĩ, nhóm nghiên cứu Phiđenta Kapkar đã nêu lên năm nhóm kĩ thuật của GV khi lên lớp trong báo cáo “Khoa học và nghệ thuật đào tạo các thầy giáo” [116]. Năm 1995, O’Day cùng các cộng sự [138, tr. 2] đã chỉ ra rằng NLSP sẽ phát triển thông qua quá trình DH trên bốn lĩnh vực là “kiến thức, KN, khuynh hướng và quan điểm cá nhân”. Trong khi đó, McDiarmid và Clevenger-Bright tập trung vào ba thành tố đặc trƣng là “kiến thức, KN và khuynh hướng” [136, tr. 169]. Cấu trúc NLSP của O’Day cùng các cộng sự so với của các nhà nghiên cứu khác xét về hình thức có phần khác nhau, nhƣng xét về bản chất thì nhƣ nhau. Hai thành tố là “khuynh hướng” và “quan điểm cá nhân” trong cấu trúc NLSP của O’Day và các cộng sự đƣợc hiểu một cách tổng quát bao gồm “niềm tin, thái độ, giá trị và sự tận tâm của GV”.  Một số quan niệm về NLDH Toán của GV: Shulman [143, tr. 4] đã đƣa ra nền tảng những kiến thức GV cần có để thành công trong việc giảng dạy, gồm: “kiến thức nội dung, kiến thức phương pháp chung, kiến thức chương trình, kiến thức PPDH môn học, kiến thức về người học, kiến thức về bối cảnh giáo dục, kiến thức về mục đích và giá trị của
9 giáo dục”. Trong đó, “kiến thức PPDH môn học” là kiến thức thể hiện hiểu biết của GV về cách thức DH các chủ đề trong môn học, kiến thức này để phân biệt hiểu biết của các chuyên gia cơ bản với các nhà sƣ phạm. Điều đó có nghĩa là, mô hình kiến thức của Shulman không dành riêng cho giảng dạy một môn học. Petrou và Goulding [139, tr. 12] cho rằng dù ý tƣởng của Shulman là đột phá và có ảnh hƣởng lớn đến các nghiên cứu, tuy nhiên sự phân loại các lĩnh vực kiến thức do Shulman đƣa ra dƣờng nhƣ không phù hợp để áp dụng vào các nghiên cứu về kiến thức của GV và đào tạo GV. Ball [122, tr. 395] cho rằng Shulman không đƣa ra quan niệm chính xác về thuật ngữ “kiến thức PPDH môn học”, không có sự khác biệt rõ ràng giữa các khái niệm “kiến thức nội dung” và “kiến thức PPDH môn học”. Với đặc thù của môn Toán, Ball cùng các cộng sự đã đƣa ra mô hình kiến thức DH toán (mô hình Michigan, hình 1.1), để chỉ kiến thức mà GV toán cần biết để DH toán. Mô hình Michigan chú trọng đến các lĩnh vực kiến thức dành riêng cho việc DH toán và đƣợc minh họa bằng hình vẽ sau: Kiến thức về chủ đề môn Toán Kiến thức PPDH môn Toán Kiến thức Kiến thức về toán toán phổ biến và ngƣời học Kiến thức về Kiến thức toán Kiến thức mạch toán và chƣơng đặc thù chƣơng trình toán Kiến thức về trình toán và việc DH Hình 1.1. Mô hình Michigan [122, tr. 403] Trong mô hình trên, các lĩnh vực “kiến thức về toán và người học” và “kiến thức về toán và việc dạy học” dành để mô tả riêng biệt cho việc DH toán. Ở trƣờng đại học Cambridge, các nhà nghiên cứu đã đƣa ra mô hình “Bốn lĩnh vực tri thức” hay còn gọi là “mô hình Cambridge” [147, tr. 200 -