Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:229

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng năng lực và thực trạng phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong bối cảnh tăng cường tự chủ của các trường Đại học để làm cơ sở đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực ở các trường Đại học trực thuộc Bộ CT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------------------- HOÀNG TRƯỜNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, năm 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM HOÀNG TRƯỜNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. NGUYỄN VŨ BÍCH HIỀN 2. TS. PHẠM QUANG SÁNG Hà Nội, 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Hoàng Trường
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận án này, em đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Em xin được bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trước hết, Em xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lý khoa học, Đào tạo & Hợp tác quốc tế Viện KHGD Việt Nam, đã tạo mọi điều kiện để cho em được tham gia và hoàn thành chương trình đào tạo tiến sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tập thể cán bộ hướng dẫn PGS.TS Nguyễn Vũ Bích Hiền và TS. Phạm Quang Sáng đã tận tình chỉ bảo, động viên, giúp đỡ cho em trong suốt quá trình nghiên cứu. Em cũng xin cảm ơn quý thầy cô giáo trong các đơn vị của Viện KHGD Việt Nam, Viện nghiên cứu đã tạo điều kiện, cung cấp, đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho em trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài. Em cũng xin gửi những lời cảm ơn chân thành tới các nhà khoa học, các nhà quản lý, các giảng viên, chuyên viên của các Trường Đại học thuộc Bộ Công Thương đã góp ý, tư vấn, giúp đỡ và cung cấp thông tin cho em trong việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn đề hoàn thành luận án, xin được gửi những lời cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp, người thân đã luôn tạo điều kiện, hỗ trợ, giúp sức, động viên để em hoàn thành luận án của mình.. Tác giả luận án Hoàng Trường
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ ii BẢNG BIỂU ....................................................................................................... vii BIỂU ĐỒ .............................................................................................................. ix SƠ ĐỒ ................................................................................................................... x DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ...................................... xi MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 4 8. Luận điểm bảo vệ ............................................................................................ 6 9. Đóng góp mới của luận án ............................................................................... 7 10. Cấu trúc của luận án ...................................................................................... 8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ ............................................................................................ 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 9 1.1.1. Nghiên cứu về quản lý giáo dục và phát triển nguồn nhân lực................. 9 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo tiếp cận năng lực ..................................................................................... 12 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường đại học theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ .......................................................... 14 1.1.4. Những vấn đề chưa được giải quyết trong các công trình nghiên cứu ... 17 1.2. Các khái niệm cơ bản.................................................................................. 17 1.2.1. Cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học...................................... 17 1.2.2. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học ......... 19 1.2.3. Năng lực và tiếp cận năng lực ............................................................... 20 1.2.4. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực trong trường đại học ....................................................................................... 21 1.3. Bối cảnh tự chủ đại học và những thách thức trong quá trình thực hiện tự chủ ở các trường ................................................................................................ 22 1.3.1. Tự chủ đại học ....................................................................................... 22 1.3.2. Trách nhiệm giải trình của trường đại học ............................................ 25
iv 1.3.3. Các thách thức trong quá trình thực hiện tự chủ của các trường đại đại học công ở nước ta .................................................................................... 26 1.4. Vai trò, đặc điểm hoạt động và khung năng lực cán bộ quản lý cấp khoa ở trường đại học trong bối cảnh tự chủ đại học ..................................................... 32 1.4.1. Nhiệm vụ cơ bản của khoa trong trường đại học ................................... 32 1.4.2. Vai trò của cán bộ quản lý cấp khoa ..................................................... 32 1.4.3. Nội dung hoạt động của cán bộ quản lý cấp khoa ................................. 34 1.4.4. Đặc điểm hoạt động của cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học ..... 35 1.4.5. Khung năng lực cán bộ quản lý cấp khoa của trường đại học trong bối cảnh tự chủ ..................................................................................................... 37 1.5. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ở trường đại học theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ........................................................................... 46 1.5.1. Mô hình phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học .................................................................................................................. 46 1.5.2. Nội dung phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ ...................................... 50 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học ................................................................................................... 57 1.6.1. Các yếu tố bên ngoài nhà trường........................................................... 57 1.6.2. Các yếu tố bên trong nhà trường ........................................................... 58 Kết luận chương 1 ............................................................................................. 60 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ ....................... 62 2.1. Khái quát về các trường đại học trực thuộc Bộ Công Thương .................... 62 2.1.1. Quá trình hình thành và triển khai tự chủ của các trường đại học trực thuộc Bộ .......................................................................................................... 62 2.1.2. Đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học trực thuộc Bộ ................................................................................................................... 71 2.2. Tổng quan về nghiên cứu khảo sát .............................................................. 73 2.3. Thực trạng năng lực cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học thuộc Bộ ............................................................................................................ 76 2.3.1. Thực trạng về phẩm chất, đạo đức, lối sống .......................................... 76 2.3.2. Thực trạng về năng lực quan hệ xã hội, quan hệ công chúng, phát triển môi trường giáo dục................................................................................ 78 2.3.3. Thực trạng về năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm....................... 81 2.3.4. Thực trạng về năng lực nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và phục vụ cộng đồng ...................................................................................... 84 2.3.5. Thực trạng về năng lực lãnh đạo ........................................................... 86 2.3.6. Thực trạng về năng lực quản lý ............................................................. 89
v 2.3.7. Đánh giá chung về năng lực cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học thuộc Bộ .................................................................................. 94 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học thuộc Bộ Công Thương ............................................................................... 97 2.4.1. Thực trạng công tác quy hoạch phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ................................................................................................................ 97 2.4.2. Thực trạng công tác bổ nhiệm, miễn nhiệm cán bộ quản lý cấp khoa ........ 99 2.4.3. Thực trạng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa .............................................................................................................. 101 2.4.4. Thực trạng chính sách phân cấp và tạo động lực làm việc cho đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ................................................................................ 104 2.4.5. Thực trạng công tác đánh giá đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa .......... 106 2.4.6. Thực trạng mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ ........................................ 107 2.4.7. Đánh giá chung về thực trạng phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ .................................................................................... 109 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 113 Chương 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CÂN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ ........................................ 115 3.1. Định hướng đề xuất giải pháp ................................................................... 115 3.2. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .................................................................... 119 3.3. Các giải pháp đề xuất ................................................................................ 121 3.3.1. Tổ chức Xây dựng khung năng lực cán bộ quản lý cấp khoa trong các ĐH thuộc Bộ Công Thương theo vị trí việc làm và chức danh nghề nghiệp.. 121 3.3.2. Quy hoạch đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học Bộ Công Thương dựa trên các tiêu chuẩn năng lực ...................................... 130 3.3.3. Đổi mới tiêu chuẩn, quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm cán bộ quản lý cấp khoa dựa trên khung năng lực và theo hướng tăng tính cạnh tranh ........ 134 3.3.4. Tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý, lãnh đạo cho cán bộ quản lý cấp khoa ở trường đại học trong bối cảnh tự chủ ................................................ 138 3.3.5. Thực hiện đánh giá chính xác, khách quan năng lực cán bộ quản lý cấp khoa theo khung năng lực đáp ứng yêu cầu của tự chủ đại học .............. 146 3.3.6. Chỉ đạo cải thiện môi trường làm việc và thực hiện chính sách đãi ngộ thoả đáng đối với đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa....................................... 151 3.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp ................................................................ 155 3.5. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đã đề xuất .......... 156 3.6. Thử nghiệm giải pháp tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý, lãnh đạo cho cán bộ quản lý cấp khoa trường đại học trong bối cảnh tự chủ ......................... 164
vi Kết luận chương 3 ........................................................................................... 174 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................................... 176 1. Kết luận ....................................................................................................... 176 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 177 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................... 179 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 180 1. Tài liệu bằng tiếng Việt ............................................................................... 180 2. Tài liệu bằng tiếng Anh ............................................................................... 187 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 189 PHỤ LỤC 1: THỐNG KÊ CHI TIẾT ĐỘI NGŨ CỦA 9 TRƯỜNG ĐH TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG ....................................................................... 189 PHỤ LỤC II. PHIẾU KHẢO SÁT .................................................................. 192
vii BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Danh sách các trường được tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư ...... 63 Bảng 2.2: Kết quả tuyển sinh và quy mô sinh viên của các Trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong 03 năm .................................................................. 64 Bảng 2.3: Thống kê 10 ngành ĐT của 9 trường ĐH có số SV theo học nhiều nhất trong 03 năm ........................................................................................................ 65 Bảng 2.4: Qui mô đào tạo các trường Đại học thuộc Bộ Công Thương ............... 67 Bảng 2.5: Tổng hợp đội ngũ của 9 trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương . 70 Bảng 2.6: Tổng hợp đội ngũ cán bộ quản lý khoa của 9 trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương ................................................................................................. 72 Bảng 2.7: Địa bàn và đối tượng khảo sát .............................................................. 74 Bảng 2.8: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 1 ............................................................. 77 Bảng 2.9: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 2 ............................................................. 79 Bảng 2.10: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 3 ........................................................... 82 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 4 ........................................................... 84 Bảng 2.12: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 5 ........................................................... 87 Bảng 2.13: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 6- Nhóm ............................................... 90 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 6- nhóm 2 ............................................. 91 Bảng 2.15: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 6 - nhóm 3 ............................................ 93 Bảng 2.16: Đánh giá chung .................................................................................. 95 Bảng 2.17: Kết quả khảo sát quy hoạch phát triển ĐN CBQL cấp khoa ............... 98 Bảng 2.18: Kết quả khảo sát bổ nhiệm, miễn nhiệm CBQL cấp khoa .................. 99 Bảng 2.19: Kết quả khảo sát đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ CBQL - nhóm 1 ......... 101 Bảng 2.20: Kết quả khảo sát các nội dung bồi dưỡng - nhóm 2 .......................... 103 Bảng 2.21: Kết quả khảo sát xây dựng chính sách đãi ngộ, tạo động lực làm việc với CBQL cấp khoa ........................................................................................... 105 Bảng 2.22: Kết quả khảo sát đánh giá đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ............. 106 Bảng 2.23: Kết quả khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ................................................................................................ 107 Bảng 2.24: Tổng hợp kết quả khảo sát công tác phát triển đội ngũ CBQL khoa . 110 Bảng 3.1: Định hướng chiến lược phát triển NNL của ngành Công Thương ...... 115 Bảng 3.2: Phương hướng phát triển nhân lực lĩnh vực Thương mại ................... 116 Bảng 3.3: Phương hướng phát triển nhân lực lĩnh vực Công nghiệp .................. 116 Bảng 3.4: Phương hướng phát triển nhân lực lĩnh vực Công nghiệp chế biến .... 116 Bảng 3.5: Kết quả khảo sát chung về mức độ quan trọng đối với năng lực CBQL cấp khoa trong các trường ĐH thuộc Bộ Công Thương .................................... 123 Bảng 3.6:Khung năng lực của CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường ĐH thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ ................................. 127 Bảng 3.7: Kết quả kiểm chứng sự cần thiết của các giải pháp đã đề xuất ........... 157
viii Bảng 3.8: Kết quả kiểm chứng về tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ....... 160 Bảng 3.9: Hệ số thứ bậc giữa tính cần thiết và tính khả thi................................. 162 Bảng 3.10: Khảo sát trình độ ban đầu về kiến thức, kỹ năng của nhóm thử nghiệm và đối chứng ...................................................................................................... 167 Bảng 3.11: Mức độ nhận thức của đội ngũ cán bộ khoa tham gia vào các nhóm sau thử nghiệm lần 1 ................................................................................................ 168 Bảng 3.12: Mức độ nhận thức của đội ngũ cán bộ khoa tham gia vào các nhóm sau thử nghiệm lần 2 ................................................................................................ 169 Bảng 3.13: Tổng hợp kết quả đánh giá năng lực của các nhóm đối tượng qua các đợt khảo thử nghiệm .......................................................................................... 170 Bảng 3.14: So sánh mức độ chênh lệch của các nhóm đối tượng giữa trước và sau thử nghiệm ......................................................................................................... 172 Bảng 3.15: Kết quả đào tạo bồi dưỡng của trường ĐHCN Việt - Hung .............. 173
ix BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: So sánh quy mô tuyển sinh các ngành khối Công nghệ .................... 66 Biểu đồ 2.2: So sánh quy mô tuyển sinh các ngành khối Kinh tế, ngoại ngữ ........ 66 Biểu đồ 2.3: So sánh Cơ cấu chất lượng đội ngũ .................................................. 70 Biểu đồ 2.4: So sánh đội ngũ của 9 trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương . 71 Biểu đồ 2.5: So sánh về trình độ cơ cấu đội ngũ cán bộ khoa ............................... 73 Biểu đồ 2.6: Kết quả thực trạng năng lực của CBQL cấp khoa trong các trường thuộc Bộ CT (thể hiện theo Xtb) ........................................................................... 96 Biểu đồ 2.7: Kết quả đánh giá thực trạng ........................................................... 96 Biểu đồ 2.8: So sánh về các nội dung trong công tác phát triển ĐNCBQL ......... 110 Biểu đồ 3.1: Kết quả khảo sát về mức độ quan trọng của các năng lực .............. 126 Biểu đồ 3.2: So sánh kết quả kiểm chứng sự cần thiết của các giải pháp đề xuất 159 Biểu đồ 3.3: So sánh kết quả kiểm chứng về tính khả thi của các giải pháp đề xuất ........................................................................................................................... 161 Biểu đồ 3.4: Tương quan giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp đã đề xuất .................................................................................................. 163 Biểu đồ 3.5: Mức độ nhận thức lúc ban đầu của nhóm thử nghiệm và đối chứng 167 Biểu đồ 3.6: Mức độ nhận thức của nhóm thử nghiệm và đối chứng lần 1 ......... 169 Biểu đồ 3.7: Mức độ nhận thức của nhóm thử nghiệm và đối chứng lần 2 ......... 170 Biểu đồ 3.8: So sánh năng lực và nhận thức của nhóm thử nghiệm qua các lần thực nghiệm (Xử lý kết quả thực nghiệm) .................................................................. 171 Biểu đồ 3.9: So sánh năng lực và nhận thức của nhóm đối chứng qua các lần thực nghiệm ............................................................................................................... 171
x SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mô hình Quản trị nhân lực Michigan................................................... 47 Sơ đồ 1.2. Mô hình quản lí nguồn nhân lực Harvard ............................................ 48 Sơ đồ 1.3. Mô hình quản lý NNL theo Leonand Nadlle (1969) ............................ 49 Sơ đồ 1.4. Mô hình phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong trường đại học được sử dụng trong luận án ........................................................................................... 50
xi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1. Bộ CT Bộ Công Thương 2. CBQL Cán bộ quản lý 3. CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 4. CNTT Công nghệ thông tin 5. CSGD Cơ sở giáo dục 6. CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 7. ĐH Đại học 8. ĐT, BD Đào tạo, Bồi dưỡng 9. ĐHCN Đại học Công nghiệp 10. ĐNCBQL Đội ngũ cán bộ quản lý 11. GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 12. GDĐH Giáo dục đại học 13. HTQT Hợp tác quốc tế 14. KT-XH Kinh tế - xã hội 15. KHCN Khoa học Công nghệ 16. NCKH Nghiên cứu khoa học 17. NNL Nguồn nhân lực 18. QLGD Quản lý giáo dục 19. SV Sinh viên 20. THPT Trung học phổ thông 21. TCCB Tổ chức Cán bộ 22. TCCN Trung cấp chuyên nghiệp
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Sự bùng nổ về công nghệ đang mở ra một kỷ nguyên mới cho GD, các cơ sở giáo dục đại học (GDĐH) đang dần thay đổi theo hướng: thông minh, nhanh nhạy và tốn ít chi phí hơn. Để đáp ứng nhu cầu nhân lực, đảm bảo chất lượng đào tạo, các cơ sở GDĐH ngành Công Thương đang từng bước "số hóa" các hoạt động nhằm thích ứng với xu thế mới. Trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, chuyển đổi số được nhận định là chìa khóa để nâng cao hiệu quả hoạt động, gia tăng năng lực cạnh tranh cho các trường ĐH ngành Công Thương. Đối với hệ thống các trường ĐH ở Việt Nam nói chung, và ngành Công Thương nói riêng, tự chủ và trách nhiệm xã hội (THXH) là một xu thế tất yếu của các nhà trường, nội dung GD&ĐT trong mỗi nhà trường ngày càng gắn bó trực tiếp với sự phát triển kinh tế, Xã hội, khoa học công nghệ. Luật 34/2018/QH18, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học đã làm rõ quyền tự chủ và THXH của các cơ sở GDĐH, về bản chất đó là tự chủ của các đơn vị, các cấp quản lý (QL) và các cá nhân trong trường mà trọng tâm là đội ngũ CBQL các khoa đào tạo, cơ chế tự chủ tốt sẽ làm các mối quan hệ công tác được cởi mở, hiệu quả hơn, tinh thần phối hợp, công tác, cộng đồng trách nhiệm sẽ được nâng cao hơn. Để đáp ứng được những vấn đề này, các nhà trường phải có một đội ngũ, trong đó có đội ngũ CBQL cấp khoa có đủ năng lực, phẩm chất để gánh vác nhiệm vụ mới. Cùng với đội ngũ CBQL khoa nói chung, đội ngũ CBQL khoa (trưởng/ phó khoa) trong trường ĐH là những người có vị trí hết sức quan trọng, trước hết họ phải thực hiện nhiệm vụ của một Nhà giáo, Nhà NCKH nhưng đồng thời họ phải thực hiện nhiệm vụ của một nhà lãnh đạo, QL, cán bộ QL khoa của trường ĐH là những vị trí chủ chốt, lãnh đạo về chuyên môn, học thuật, NCKH, chuyển giao công nghệ và đặc biệt họ là người trực tiếp QL nguồn nhân lực (NNL) chất lượng cao của nhà trường hiện đang giảng dạy trong khoa, họ vừa là người tiếp nhận và thực hiện những ý kiến chỉ đạo từ cấp trên, đồng thời họ cũng là người phải cho các ý kiến lãnh đạo, chỉ đạo tại đơn vị và đặc biệt họ luôn phải ra các quyết định QL có ảnh hưởng đến định hướng phát triển của khoa, để thực hiện được chức năng, nhiệm vụ như vậy đòi hỏi đội ngũ CBQL khoa phải có đủ phẩm chất, năng lực đặc biệt là khi cơ chế tự chủ và THXH đang được triển khai như hiện nay. Bộ Công Thương (Bộ CT) là bộ đa ngành, thực hiện chức năng QL nhà nước về công nghiệp và thương mại bao gồm rất nhiều ngành và lĩnh lực, là Bộ có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân. Giai đoạn 2005-2010, Bộ CT đã tập trung đầu tư, nâng cấp một số trường trong Bộ CT có thế mạnh trong đó có đầu tư cho đội ngũ CBQL, với mục tiêu đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu và
2 đảm bảo các tiêu chuẩn, tiêu chí theo quy định, đây cũng là một trong những điều kiện cho Bộ rà soát, bổ sung quy hoạch cùng các Bộ ngành liên quan, hoàn thiện thủ tục và đề nghị Thủ tướng thành lập 9 trường Đại học thuộc Bộ CT trên cơ sở nâng cấp từ các trường cao đẳng gồm: ĐHCN Thành phố Hồ Chí Minh, ĐHCN Hà Nội, Đại học Kinh tế kỹ thuật Công nghiệp, ĐHCN Quảng Ninh, ĐHCN Thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh, ĐHCN Việt - Hung, Đại học Sao đỏ, ĐHCN Việt Trì và Đại học Điện lực. Thực tế cho thấy, các trường ĐH khi được nâng cấp đều là trường ĐH công lập, đa ngành, đa lĩnh vực, thuộc hệ thống GD quốc dân và hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính đối với đơn vị sự nghiệp tự đảm bảo một phần chi phí hoạt động thường xuyên (nhóm 3 từ 70% đến dưới 100%). Hiệu trưởng được giao quyền QL các hoạt động của nhà trường trong khuôn khổ pháp luật quy định vì vậy tất cả các trường đều phải tự chủ động, nỗ lực trong việc tìm kiếm các nguồn thu hợp pháp để đảm bảo duy trì cho các hoạt động. Trong công tác điều hành, QL, do đã có một thời gian rất lâu thực hiện ở các bậc đào tạo thấp, CBQL khoa đã quá quen với các quy chế, quy định, của đào tạo Cao đẳng, cung cách điều hành, QL mang nặng tính chất hành chính, mệnh lệnh, chấp hành và tuân thủ, vẫn còn một bộ phận CBQL bị ảnh hưởng của cơ chế QL tập trung, bao cấp, kế hoạch hóa cao. Sau khi được nâng cấp, khi các trường bắt đầu triển khai đào tạo ở bậc ĐH thì cũng đồng thời phải thực hiện ngay các nội dung theo lộ trình tự chủ ĐH. Các nhiệm vụ trước đây thuộc trách nhiệm của nhà trường nay đã được chuyển giao cho các khoa đào tạo, nhiều nhiệm vụ mới được phân cấp, phân quyền cho khoa, đòi hỏi đội ngũ CBQL khoa phải có rất đủ phẩm chất, năng lực, để dần thích ứng với cơ chế tự chủ đang được triển khai như hiện nay. Quá trình điều hành, QL đã bộc lộ những tồn tại, hạn chế về năng lực của đội ngũ CBQL khoa tại các trường trong Bộ CT. Cho đến nay, chưa có một nghiên cứu, đánh giá một cách bài bản, khoa học, về thực trạng năng lực của đội ngũ này đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL khoa tại các trường ĐH thuộc Bộ CT theo tiếp cận năng lực trên các luận cứ khoa học. Đây là nhu cầu rất cần thiết đối với các trường ĐH trực thuộc Bộ CT trong giai đoạn hiện nay. Với những lý do trên, em đã chọn nghiên cứu đề tài: “Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ" làm luận án tiến sĩ của mình. Việc nghiên cứu đưa ra các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực cho các trường ĐH này là cần thiết cho các trường, cho Bộ Công Thương và cho ngành Giáo dục
3 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng năng lực và thực trạng phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong bối cảnh tăng cường tự chủ của các trường Đại học để làm cơ sở đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực ở các trường Đại học trực thuộc Bộ CT. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu Hoạt động phát triển đội ngũ CBQL tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương. Đối tượng nghiên cứu Phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương trong bối cảnh tự chủ 4. Giả thuyết khoa học Trong bối cảnh đổi mới GDĐH, nhà nước ngày càng phân cấp, phân quyền và tăng quyền tự chủ cho các trường ĐH, vì vậy việc phát triển CBQL cấp khoa trong các trường ĐH theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ đang gặp một số vấn đề về lý luận và thực tiễn. Nếu đề xuất được giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường ĐH trực thuộc Bộ Công Thương phù hợp với đặc điểm chung của các trường ĐH được nâng cấp thì sẽ xây dựng được đội ngũ CBQL cấp khoa có khả năng đáp ứng yêu cầu đổi mới GDĐH, qua đó chia sẻ kinh nghiệm để các trường ĐH trong nước có điều kiện tương đồng để cùng phát triển. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trong bối cảnh tự chủ. - Khảo sát, đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương trong bối cảnh tự chủ. - Nghiên cứu, đề xuất các giải pháp để phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương trong bối cảnh tự chủ. - Khảo nghiệm và thử nghiệm 01 giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Chủ thể quản lý: Chủ thể chính: Tập thể lãnh đạo các trường Đại học trực thuộc Bộ CT; Chủ thể phối hợp: Cơ quan Tổ chức cán bộ trong các trường. - Phạm vi nội dung nghiên cứu: Đề tài giới hạn ở việc nghiên cứu đề xuất
4 các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực, đặc biệt là năng lực tự chủ, trên cơ sở xây dựng bộ tiêu chí đánh giá đội ngũ CBQL cấp khoa theo năng lực, trong bối cảnh tự chủ; đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp để phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học trực thuộc Bộ Công Thương. - Địa bàn khảo sát: Bộ Công Thương hiện có 09 trường Đại học trực thuộc đóng trên địa bàn cả nước, đề tài giới hạn đại bàn khảo sát tại 06 trường đại diện cho các vùng miền là ĐHCN Việt - Hung, Đại học Sao Đỏ, ĐHCN Việt Trì, ĐHCN Công nghiệp Thực phẩm, Đại học Điện lực, Đại học Công nghiệp Hà Nội. - Đối tượng khảo sát: Bao gồm lãnh đạo; Cán bộ quản lý phòng; Cán bộ quản lý khoa; Giảng viên; Nhân viên. - Giới hạn thời gian: Thời gian đánh giá hiện trạng trong 5 năm: từ 2018 đến 2022. 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận Tiếp cận hệ thống: Đội ngũ CBQL cấp khoa trong trường ĐH là nhân tố quan trọng có tính quyết định đến chất lượng đào tạo. Vì vậy khi tiến hành nghiên cứu thực trạng và đề xuất hệ thống các giải pháp phải xem xét một cách toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệ mật thiết với nhau, gắn xới sự vận động phát triển và mục tiêu chiến lược của các trường. Tiếp cận năng lực: Nghiên cứu về QL nhân sự dựa trên năng lực (competency-based human resource management) là một tiếp cận QL nhân sự tập trung vào việc đánh giá và phát triển năng lực và kỹ năng của nhân viên để đáp ứng yêu cầu công việc. Theo tiếp cận này, khoa hoặc nhà trường sẽ xác định các năng lực cần thiết để làm việc tại một vị trí cụ thể và đưa ra tiêu chuẩn đánh giá các năng lực này. Sau đó, quá trình tuyển dụng, đào tạo, phát triển và đánh giá sẽ được thiết kế để đảm bảo rằng người lao động đáp ứng được các tiêu chuẩn đó. Các năng lực này có thể bao gồm kỹ năng mềm, như khả năng giao tiếp, lãnh đạo, làm việc nhóm, QL thời gian, cũng như kỹ năng chuyên môn liên quan đến công việc như kỹ năng lập kế hoạch, kỹ năng về hành chính, kỹ năng về tài chính, v.v. Việc tiếp cận theo năng lực cho phép đánh giá đội ngũ CBQL cấp khoa ở các trường ĐH trực thuộc Bộ CT đã đạt ở mức nào so với những năng lực cần có đối với một vị trí CBQL trong trường ĐH, từ đó có các giải pháp phù hợp để phát triển và nâng cao năng lực đội ngũ CBQL cấp khoa trong các nhà trường để họ có thể sẵn sàng bước vào cơ chế tự chủ
5 Tiếp cận theo định hướng tự chủ đại học và TNXH: Nghiên cứu về quản trị ĐH theo hướng tự chủ là một tiếp cận nghiên cứu tập trung vào cách thức QL và tổ chức các hoạt động của trường ĐH, trong đó các quyết định quan trọng về chính sách, tài chính, nhân sự và GD được đưa ra bởi những người trong trường ĐH. Mục tiêu của quản trị ĐH theo hướng tự chủ là tăng cường khả năng tự quản lý, tăng cường độ tin cậy của dịch vụ GD, tăng hiệu suất và hiệu quả hoạt động của trường ĐH. Việc giải trình có thể giúp đảm bảo sự minh bạch và đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia. Nếu một nhà trường hoạt động một cách không minh bạch hoặc không giải trình đầy đủ, có thể gây ra sự nghi ngờ và không tin tưởng của các bên liên quan, đặc biệt là trong các vấn đề liên quan đến tài chính, QL chất lượng GD. Do đó, trách nhiệm giải trình là một yếu tố cần phải có trong việc xây dựng và duy trì tự chủ trong các cơ sở GDĐH. Cách tiếp cận này cho phép khi nghiên cứu phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa ở trường ĐH trong Bộ CT sẽ phù hợp với mức độ tự chủ và cơ chế QL đặc thù của các trường ĐH. Do các trường ĐH trực thuộc Bộ CT là đơn vị sự nghiệp công lập vì vậy công tác cán bộ hiện nay vẫn thực hiện theo các quy định chung, khi thực hiện quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, ĐTBD và chế độ đãi ngộ cho đội ngũ CBQL cấp khoa có nhiều điểm thuận lợi nhưng cũng có khó khăn riêng. Tiếp cận theo phân cấp quản lý: Luận án, nghiên cứu, vận dụng lý thuyết phân cấp quản lý hiện nay dưới góc độ là điều kiện tất yếu từ đó xác định rõ vai trò, chức trách, nhiệm vụ của các chủ thể QL trong công tác phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong bối cảnh tự chủ. Cách tiếp cận này cũng giúp các chủ thể QL trong các trường ĐH ý thức được vai trò của mình để định hướng cho việc thực hiện nhiệm vụ, xác định các giải pháp cần thiết có thể áp dụng trong phát triển đội ngũ CBQL khoa phù hợp với thẩm quyền, chức năng của các cấp QL. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Tiến hành phân tích, phân loại, khái quát, hệ thống hóa các tài liệu, các văn bản nghị quyết của Đảng, nhà nước các quy định, quy chế, các đề tài, luận án, các công trình khoa học có liên quan đến đề tài để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. - Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu, tiến hành nghiên cứu các vấn đề lý luận, phân tích tài liệu để vận dụng và đề xuất mô hình phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ tại các trường Đại học thuộc Bộ Công thương. - Luận án sử dụng phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết, sắp xếp tài liệu thành từng vấn đề và nguồn tài liệu khác nhau thành hệ thống cấu
6 trúc khoa học, chặt chẽ để thuận tiện trong việc xây dựng khung lý thuyết. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Tổng kết các bài học kinh nghiệm của các trường Đại học nói chung và các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương nói riêng từ thực tiễn công tác phát triển Đội ngũ CBQL thông qua báo cáo tổng kết năm học hàng năm. - Luận án khai thác số liệu qua phân tích các báo cáo tổng kết của Trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong các hoạt động đào tạo, tổ chức bộ máy, tài chính trong đó tập trung nghiên cứu về Quy hoạch phát triển nhà trường, Quy chế tổ chức hoạt động, Cơ cấu tổ chức bộ máy, Đề án vị trí việc làm, Quy chế chi tiêu nội bộ, Quy chế thực hiện dân chủ, Báo cáo 3 công khai của từng năm học. - Phương pháp điều tra, kháo sát thu thập dữ liệu thông qua phiếu hỏi đối với các đối tượng đã được xác định ngay tại các cơ sở đào tạo, kết quả tổng hợp cho biết thực trạng, điểm mạnh, điểm hạn chế và các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng này. - Phương pháp khảo nghiệm bằng phiếu xin ý kiến thông qua phiếu hỏi đối với các đối tượng khảo sát đang làm việc tại các trường, về sự hợp lý của bộ tiêu chí đánh giá và mức độ cần thiết, khả thi của các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa của các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ. - Phương pháp phỏng vấn sâu, Luận án tiến hành phỏng vấn sâu ban lãnh đạo nhà trường, cán bộ quản lý các phòng tổ chức cán bộ, đào tạo, phòng khoa học.., cán bộ quản lý khoa để làm rõ hơn những thông tin khảo sát được và tìm hiểu sâu hơn về những nội dung cần nghiên cứ, bên cạnh đó Luận án sử dụng phương pháp chuyên gia nhằm tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực quản lí giáo dục thông qua các buổi gặp gỡ, trao đổi, xin ý kiến hoặc tại các hội thảo khoa học. - Phương pháp thử nghiệm nhằm kiểm chứng, tính hiệu quả của giải pháp đã đề xuất, từ đó có những điều chỉnh để áp dụng vào thực tế. - Các phương pháp xử lý thông tin: Thống kê và xử lý các số liệu thu thập được qua điều tra, khảo sát để từ đó đưa ra những kết luận mang tính khái quát. 8. Luận điểm bảo vệ Đội ngũ CBQL cấp khoa trong trường ĐH là nhân tố quan trọng giữ vai trò then chốt trong việc QL đào tạo của khoa và của trường đại học. Phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương trong bối cảnh tự chủ và đổi mới GDĐH là một yêu cầu khách quan và cấp bách. Phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa là phát triển nguồn nhân lực quản lý GD chung của các trường, là một trong những nội dung quan trọng trong việc triển khai thực hiện đề án nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên,
7 CBQL đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện GD&ĐT giai đoạn 2019- 2030 của Chính phủ. Vì vậy, nội dung phát triển đội ngũ này phải dựa trên lý thuyết về phát triển nguồn nhân lực, đặc trưng lao động và khung năng lực của đội ngũ CBQL cấp khoa trong các trường Đại học thuộc Bộ Công thương. Đội ngũ CBQL cấp khoa trong các trường Đại học thuộc Bộ Công thương vẫn còn một số hạn chế và bất cập về năng lực lãnh đạo, quản lý vẫn còn một bộ phận CBQL chưa theo kịp sự thay đổi nhanh chóng của thị trường lao động, sự phát triển của các ngành nghề và công nghệ mới. Công tác quản lý, phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa ở một số trường chưa theo đúng định hướng tiếp cận năng lực, chưa lấy năng lực làm cơ sở để quản lý và phát triển nguồn nhân lực quản lý nhà trường, đây cũng là một trong những nguyên nhân làm hạn chế hiệu quả công tác quản lý chung tại các trường. Phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương sẽ có hiệu quả khi có bộ tiêu chuẩn năng lực của CBQL cấp khoa theo vị trí chức danh nghề nghiệp và bộ tiêu chuẩn này phải được chuyển hóa vào trong nội dung, quy trình hoạt động phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong các trường Đại học trực thuộc Bộ Công thương ở từng khâu: Quy hoạch, tuyển dụng, bố trí, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá và tạo dựng môi trường cho đội ngũ này phát triển. 9. Đóng góp mới của luận án Về lý luận Nêu và hệ thống hoá các cơ sở lý luận về công tác phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa trong các trường Đại học thuộc Bộ Công thương theo tiếp cận năng lực như: Làm rõ các khái niệm quản lý, năng lực, tiếp cận năng lực, năng lực tự chủ; phát triển đội ngũ trưởng khoa theo tiếp cận năng lực hệ thống hóa vai trò, vị trí, nhiệm vụ và những yêu cầu về năng lực của đội ngũ CBQL cấp khoa từng khâu: Quy hoạch, tuyển dụng, bố trí, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá đến xây dựng môi trường cho đội ngũ này phát triển. Về thực tiễn Luận án đã đánh giá thực trạng và khái quát một cách tổng thể về tự chủ và trách nhiệm giải trình tại các trường Đại học thuộc Bộ Công thương; phân tích, đánh giá thực trạng đội ngũ CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường Đại học trực thuộc Bộ; đưa ra các nhận định về năng lực thông qua các hoạt động của đội ngũ CBQL cấp khoa và công tác phát triển đội ngũ CBQL cấp khoa tại các trường trong bối cảnh tự chủ. Đã xây dựng khung năng lực của CBQL khoa gồm 3 nhóm năng lực, 6 tiêu chuẩn, đề xuất 54 tiêu chí và các minh chứng để đánh giá theo chuẩn năng lực. Qua nghiên cứu, luận án đã đề xuất được 6 giải pháp để phát triển đội ngũ