Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:293

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận về phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; Thực trạng phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; Biện pháp phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH PHẠM PHÚ QUỐC KHÁNH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH PHẠM PHÚ QUỐC KHÁNH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS.TS. Nguyễn Sỹ Thư 2. TS. Huỳnh Lâm Anh Chương Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Phạm Phú Quốc Khánh
ii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan ............................................................................................................... i Mục lục ........................................................................................................................ ii Danh mục các chữ viết tắt .......................................................................................vii Danh mục các bảng .................................................................................................viii Danh mục các sơ đồ, biểu đồ .....................................................................................x MỞ ĐẦU ......................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................. 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................... 5 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ...................................................................................5 7. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ................................................ 6 8. Đóng góp mới của luận án ..................................................................................... 10 9. Cấu trúc của luận án ...............................................................................................11 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC........................................................................................................12 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..........................................................................12 1.1.1. Những nghiên cứu về đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở ......12 1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở ............................................................................................................................ 24 1.1.3. Đánh giá khái quát tổng quan và định hướng phát triển nghiên cứu của luận án .. 37 1.2. Một số khái niệm cơ bản .................................................................................. 40 1.2.1. Đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở ....................................... 40
iii 1.2.2. Phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục .......................................................................................................... 43 1.3. Đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở trước yêu cầu đổi mới giáo dục .............................................................................................................. 45 1.3.1. Yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông...................................................................45 1.3.2. Yêu cầu đối với đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở ...............47 1.4. Phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở trước yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................................................................ 57 1.4.1. Tầm quan trọng của phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở trước yêu cầu đổi mới giáo dục................................................................................ 57 1.4.2. Nguyên tắc của phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở 59 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở theo tiếp cận lí thuyết quản lí nguồn nhân lực ............................................................................. 60 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở ........................................................................................................... 74 1.5.1. Phẩm chất và năng lực của hiệu trưởng nhà trường............................................. 75 1.5.2. Nhận thức của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn .....................................................75 1.5.3. Văn hoá nhà trường ........................................................................................... 76 1.5.4. Yêu cầu về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục ..................................................77 1.5.5. Yêu cầu về triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018............................. 78 Kết luận Chương 1 ................................................................................................... 80 Chương 2 : THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ................................. 81 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội, giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh81 2.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội Thành phố Hồ Chí Minh..........................81 2.1.2. Khái quát về tình hình giáo dục và đào tạo cấp trung học cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh.............................................................................................. 83 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ............................................................................ 87
iv 2.2.1. Phương pháp khảo sát bảng hỏi ....................................................................... 87 2.2.2. Phương pháp phỏng vấn .................................................................................. 94 2.2.3. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm .................................................................96 2.3. Thực trạng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh trước yêu cầu đổi mới giáo dục .......................................................97 2.3.1. Thực trạng về số lượng, cơ cấu của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh................................................................................ 97 2.3.2. Thực trạng về chất lượng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh............................................................................................ 100 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh trước yêu cầu đổi mới giáo dục ................................ 124 2.4.1. Thực trạng qui hoạch đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh....................................................................................................... 125 2.4.2. Thực trạng lựa chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh................................................................... 127 2.4.3. Thực trạng sử dụng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh..............................................................................................................129 2.4.4. Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh............................................................................................ 131 2.4.5. Thực trạng đánh giá đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh..............................................................................................................134 2.4.6. Thực trạng xây dựng môi trường phát triển và tạo động lực phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh..............................136 2.4.7. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh................................................................... 139 2.5. Đánh giá chung về thực trạng .......................................................................142 2.5.1. Những kết quả đạt được .................................................................................142 2.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân .....................................................................144 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 149
v Chương 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .................................................... 150 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................................150 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ................................................................ 150 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính lí luận và pháp lí ...................................................150 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................ 150 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa .................................................................. 151 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................ 151 3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ................................................................... 151 3.2. Các biện pháp phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục .......152 3.2.1. Xây dựng qui hoạch phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ...........................152 3.2.2. Thực hiện qui trình lựa chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm đội ngũ tổ trưởng chuyên môn hợp lí ..................................................................................................................155 3.2.3. Sử dụng hiệu quả đội ngũ tổ trưởng chuyên môn .............................................. 159 3.2.4. Tổ chức bồi dưỡng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục trung học cơ sở .............................................................................................163 3.2.5. Đổi mới đánh giá đội ngũ tổ trưởng chuyên môn .............................................. 170 3.2.6. Xây dựng môi trường phát triển và tạo động lực phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ............................................................................................................... 174 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ....................................................................177 3.4. Khảo nghiệm sự cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất ..... 180 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................... 180 3.4.2. Nội dung khảo nghiệm .....................................................................................180 3.4.3. Đối tượng khảo nghiệm ................................................................................... 181 3.4.4. Phương pháp khảo nghiệm ...............................................................................181 3.4.5. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................................... 183 3.4.6. Mối tương quan giữa sự cấp thiết và tính khả thi .........................................188
vi 3.5. Thực nghiệm biện pháp ..................................................................................190 3.5.1. Cơ sở lựa chọn nội dung thực nghiệm ...........................................................190 3.5.2. Mục đích thực nghiệm ................................................................................... 191 3.5.3. Giả thuyết thực nghiệm ..................................................................................191 3.5.4. Tiến trình thực nghiệm ...................................................................................192 3.5.5. Kết quả thực nghiệm ...................................................................................... 194 3.5.6. Kết luận mang tính chất suy rộng ..................................................................199 Kết luận chương 3 .................................................................................................. 200 Kết luận và khuyến nghị ........................................................................................201 Danh mục công trình của tác giả ..........................................................................205 Danh mục tài liệu tham khảo ................................................................................206 Danh mục các phụ lục ............................................................................................215
vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Cụm từ viết tắt Cán bộ quản lí CBQL ĐTB Điểm trung bình ĐLC Độ lệch chuẩn GV Giáo viên HS Học sinh NNL Nguồn nhân lực Nxb Nhà xuất bản QLNNL Quản lí nguồn nhân lực THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TTCM Tổ trưởng chuyên môn
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Bộ tiêu chuẩn đánh giá tổ trưởng chuyên môn trường trung học cơ sở.....55 Bảng 2.1: Số liệu phòng học cấp trung học cơ sở....................................................... 83 Bảng 2.2: Số liệu lớp học, học sinh, số học sinh/lớp cấp trung học cơ sở..................83 Bảng 2.3: Thống kê xếp loại hạnh kiểm học sinh cấp trung học cơ sở.............................84 Bảng 2.4: Thống kê xếp loại học lực học sinh cấp trung học cơ sở..................................84 Bảng 2.5: Số liệu cán bộ quản lí, giáo viên, nhân viên cấp trung học cơ sở..................... 85 Bảng 2.6: Tổng hợp số phiếu khảo sát............................................................................ 90 Bảng 2.7: Số lượng đối tượng tham gia khảo sát từ các trường trung học cơ sở...............90 Bảng 2.8: Qui ước 4 mức độ theo thang đo Likert.......................................................... 94 Bảng 2.9: Số lượng tổ chuyên môn và tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở...................................................................................................................................97 Bảng 2.10: Thống kê cơ cấu về giới tính, cơ cấu về độ tuổi............................................ 98 Bảng 2.11: Thống kê cơ cấu về môn dạy........................................................................ 98 Bảng 2.12: Thống kê trình độ đào tạo, ngoại ngữ, tin học............................................. 100 Bảng 2.13: Thống kê trình độ lí luận chính trị, quản lí giáo dục.................................... 101 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát về phẩm chất nhà giáo..................................................... 103 Bảng 2.15: Kết quả khảo sát về phát triển chuyên môn, nghiệp vụ................................104 Bảng 2.16: Kết quả khảo sát về xây dựng môi trường giáo dục.....................................108 Bảng 2.17: Kết quả khảo sát về phát triển mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội........................................................................................................................... 111 Bảng 2.18: Kết quả khảo sát về sử dụng ngoại ngữ, ứng dụng công nghệ thông tin.......114 Bảng 2.19: Kết quả khảo sát về xây dựng kế hoạch giáo dục của tổ chuyên môn và quản lí thực hiện chương trình giáo dục........................................................................117 Bảng 2.20: Kết quả khảo sát về quản lí hoạt động bồi dưỡng chuyên môn giáo viên..... 119 Bảng 2.21: Kết quả khảo sát về đánh giá, xếp loại giáo viên theo Qui định chuẩn nghề nghiệp và đề xuất khen thưởng, kỉ luật giáo viên.................................................. 122 Bảng 2.22: Kết quả khảo sát về qui hoạch đội ngũ TTCM các trường THCS................125
ix Bảng 2.23: Kết quả khảo sát về lựa chọn, bổ nhiệm đội ngũ tổ TTCM các trường THCS.......................................................................................................................... 127 Bảng 2.24: Kết quả khảo sát về sử dụng đội ngũ TTCM các trường THCS...................130 Bảng 2.25: Kết quả khảo sát về đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ TTCM các trường THCS.. 132 Bảng 2.26: Kết quả khảo sát về đánh giá đội ngũ TTCM các trường THCS..................134 Bảng 2.27: Kết quả khảo sát về xây dựng môi trường phát triển và tạo động lực phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS.........................................................................136 Bảng 2.28: Kết quả khảo sát về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh............................................................... 139 Bảng 3.1. Tổng hợp số phiếu khảo nghiệm...................................................................181 Bảng 3.2. Số lượng đối tượng tham gia khảo nghiệm từ các trường THCS................... 181 Bảng 3.3: Qui ước 4 mức độ theo thang đo Likert về sự cấp thiết và tính khả thi.......... 182 Bảng 3.4: Kết quả đánh giá sự cấp thiết của các biện pháp đề xuất................................183 Bảng 3.5: Kết quả đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất................................186 Bảng 3.6: Kết quả tương quan về sự cấp thiết và tính khả thi........................................ 188 Bảng 3.7: Kết quả đánh giá TTCM trước và sau bồi dưỡng thực nghiệm...................... 195 Bảng 3.8: Phân bố tần số ni trước và sau bồi dưỡng thực nghiệm..................................196 Bảng 3.9: Các tham số trước và sau bồi dưỡng thực nghiệm.........................................197 Bảng 3.10: Phân bố tần xuất f i , tần suất tích luỹ f i  trước và sau bồi dưỡng thực nghiệm.........................................................................................................................197
x DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1: Mô hình phát triển nguồn nhân lực theo Leonard Nadler (1980).................... 26 Sơ đồ 1.2: Mô hình phát triển nguồn nhân lực theo Robins (2005)............................27 Sơ đồ 2.1: Bản đồ Thành phố Hồ Chí Minh phân chia theo khu vực địa lí...................... 89 Biểu đồ 2.1: Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh........................................................................................... 140 Sơ đồ 3.1: Tổ hợp mối quan hệ giữa các biện pháp ...................................................... 178 Biều đồ 3.1: Tổng hợp số liệu khảo nghiệm về sự cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất.................................................................................................................183 Biểu đồ 3.2: Đường biểu diễn tần suất tích luỹ f i  trước và sau bồi dưỡng thực nghiệm ........................................................................................................................198
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay, các quốc gia trên thế giới luôn đặt ra những yêu cầu mới trong phát triển nguồn nhân lực mà mục tiêu là chất lượng và hiệu quả công việc của người lao động được đặt lên vị trí hàng đầu. Ở nước ta, trong hoạch định chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, Đảng và Nhà nước đã rất chú trọng đến nhân tố con người, coi sự phát triển con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực chính của phát triển xã hội. Giáo dục và đào tạo luôn giữ một vai trò quan trọng trong đào tạo nguồn lực con người. “Phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người. Đây là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, trong đó nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục là lực lượng nòng cốt, có vai trò quan trọng” (Ban Chấp hành Trung ương Đảng, 2004, tr. 1). Thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, Nghị quyết 29-NQ/TW của Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá XI) đã chỉ ra, “phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo” là một trong tám nhiệm vụ, giải pháp quan trọng để đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục (Ban Chấp hành Trung ương Đảng, 2013, tr. 6). Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá XII) tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định những đột phá chiến lược trong nhiệm kì mới, trong đó có “phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, ưu tiên phát triển nguồn nhân lực cho công tác lãnh đạo, quản lí và các lĩnh vực then chốt trên cơ sở nâng cao, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện, cơ bản về chất lượng giáo dục, đào tạo gắn với cơ chế tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ nhân tài” (Ban Chấp hành Trung ương Đảng, 2021, tr. 62). Báo cáo đã đề ra định
2 hướng phát triển giai đoạn 2021-2030: “Tạo đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thu hút và trọng dụng nhân tài” (Ban Chấp hành Trung ương Đảng, 2021, tr. 25). Từ đó cho thấy, việc xây dựng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của ngành giáo dục và đào tạo mà trước hết là đội ngũ cán bộ quản lí có vị trí và vai trò quyết định trong việc hiện thực hoá chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đảm bảo thực hiện thành công mục tiêu, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong những giai đoạn hiện nay. Thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, trong những năm qua, ngành giáo dục và đào tạo đã xây dựng được một đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục có đức, có tài, hết lòng vì sự nghiệp giáo dục. Trong đó, phải kể đến một lực lượng cán bộ quản lí rất quan trọng đóng góp trực tiếp vào chất lượng giảng dạy và hiệu suất đào tạo của nhà trường là đội ngũ TTCM trường THCS. Trong trường THCS, đội ngũ GV bộ môn được chia thành nhiều tổ chuyên môn (là một bộ phận của bộ máy quản lí hành chính trong nhà trường). Mỗi tổ chuyên môn quản lí một hoặc một nhóm môn học cùng lĩnh vực, đứng đầu là TTCM được ví như “cánh tay nối dài của lãnh đạo nhà trường” trực tiếp điều hành hoạt động giáo dục và dạy học của tổ chuyên môn (Hoàng Đức Minh và các cộng sự, 2011, tr. 58). Đội ngũ TTCM luôn giữ vị trí, vai trò quan trọng trong bộ máy tổ chức của nhà trường. Họ không chỉ là một “trụ cột” về chuyên môn, một “chuyên gia” về sư phạm mà quan trọng hơn, họ còn là người quản lí, lãnh đạo đội ngũ GV của tổ chuyên môn thực hiện mục tiêu giáo dục, góp phần xây dựng thương hiệu và sự thành công của nhà trường. Hiệu trưởng nhà trường chịu trách nhiệm phát triển đội ngũ TTCM thông qua các hoạt động quản lí như qui hoạch đội ngũ; lựa chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm đội ngũ; sử dụng đội ngũ; đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ; đánh giá đội ngũ; xây dựng môi trường phát triển và tạo động lực phát triển đội ngũ. Thông qua các hoạt động quản lí này, hiệu trưởng xây dựng một đội ngũ TTCM đủ về số lượng để điều hành nhịp nhàng các hoạt động chuyên môn diễn ra theo kế hoạch; một đội ngũ TTCM đồng
3 bộ về cơ cấu thể hiện qua độ tuổi, giới tính, môn dạy; một đội ngũ TTCM có phẩm chất đạo đức trong sáng, có bản lĩnh của người lãnh đạo, có tinh thần trách nhiệm cao, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ vững vàng, có năng lực quản trị tổ chuyên môn hoàn thành mục tiêu giáo dục của nhà trường. Một đội ngũ TTCM với đầy đủ phẩm chất và năng lực sẽ là điều kiện cần để điều hành hoạt động tổ chuyên môn đúng hướng, hiệu quả. Thực tế hiện nay, hầu hết TTCM đều trưởng thành từ những GV nhiệt tình, gương mẫu, là người có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng, nổi trội nhất trong đội ngũ GV trong tổ chuyên môn, đồng thời có tinh thần trách nhiệm cao, say mê công việc, được mọi người tín nhiệm (Phan Thị Thu Lan, 2012, tr. 25). Đội ngũ TTCM đã và đang có nhiều đóng góp quan trọng trong công tác quản trị tổ chuyên môn tổ chức các hoạt động dạy học và giáo dục HS, giúp hiệu trưởng thiết lập và duy trì trật tự, kỉ cương hoạt động chuyên môn trong nhà trường. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận trong đội ngũ TTCM chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục trong thời kì mới, năng lực quản trị còn ít nhiều hạn chế (Thủ tướng Chính phủ, 2012, tr. 5). Nhiều TTCM trước khi được đề bạt chưa qua đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ quản lí. Việc đề bạt cũng mang tính nhu cầu, dựa vào tín nhiệm hoặc chỉ xét về mặt năng lực chuyên môn mà chưa xét đến năng lực quản lí. Để đảm nhiệm công việc và hoàn thành nhiệm vụ được giao, TTCM phải tự bồi dưỡng, tự tích luỹ kinh nghiệm nên không tránh khỏi ý chí chủ quan, thiếu nguyên tắc trong chỉ đạo công việc (Nguyễn Quang Dũng, 2018, tr. 5). Sự non kém về năng lực quản lí của đội ngũ TTCM đã và đang là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí hoạt động tổ chuyên môn và chất lượng giáo dục của nhà trường. Đối với công tác phát triển đội ngũ TTCM tại các trường THCS, về cơ bản, các trường đã xây dựng và phát triển được một đội ngũ TTCM ổn định, góp phần thực hiện thành công mục tiêu, kế hoạch giáo dục của nhà trường. Mặc dù vậy, công tác phát triển đội ngũ TTCM tại một số trường THCS vẫn còn những hạn chế nhất định về mặt số lượng, cơ cấu, chất lượng đội ngũ (Ban Chấp hành Trung ương Đảng,
4 2021, tr. 12); hoạt động đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ chưa đáp ứng được các yêu cầu đổi mới giáo dục; các chế độ, đặc biệt là chính sách lương và phụ cấp theo lương chưa thoả đáng, chưa thu hút được người tài giỏi, chưa tạo được động lực phấn đấu vươn lên trong hoạt động nghề nghiệp (Thủ tướng Chính phủ, 2012, tr. 5); công tác dự kiến nguồn lực cho hoạt động qui hoạch đội ngũ TTCM còn gặp khó khăn; hoạt động lựa chọn và bổ nhiệm chưa xem xét yếu tố hoàn cảnh và nguyện vọng của đội ngũ; hoạt động đánh giá đội ngũ chưa đảm bảo tính thống nhất, công bằng, chưa có cơ sở khoa học bởi chưa có bộ tiêu chí đánh giá phẩm chất, năng lực TTCM trong nhà trường (Lê Văn Dũng, 2019, tr. 99); hoạt động bồi dưỡng năng lực quản lí giáo dục được thực hiện nhưng nội dung bồi dưỡng còn nặng tính lí luận, chưa sát với thực tế quản lí nhà trường, chưa theo kịp những yêu cầu của giáo dục phổ thông, chưa gắn liền với yêu cầu xây dựng một đội ngũ TTCM chuẩn hoá trong xu thế hội nhập và đổi mới (Nguyễn Quang Dũng, 2018, tr. 4). Xuất phát từ cơ sở pháp lí, cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn nêu trên, tác giả chọn đề tài “Phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường trung học cơ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản lí giáo dục của bản thân. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về phát triển đội ngũ TTCM trường THCS, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh, luận án đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh trước yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Đội ngũ TTCM trường THCS 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh
5 4. Giả thuyết khoa học Phát triển đội ngũ TTCM tại các trường THCS trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đã và đang đạt được những kết quả khả quan nhưng cũng còn một số hạn chế nhất định trước yêu cầu đổi mới giáo dục. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lí cần thiết, khả thi dựa trên quan điểm tiếp cận quản lí nguồn nhân lực về các lĩnh vực như qui hoạch; lựa chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm; sử dụng; đào tạo, bồi dưỡng; đánh giá; thực hiện chế độ, chính sách đãi ngộ cho đội ngũ TTCM thì sẽ khắc phục được những bất cập, nâng cao chất lượng đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh, đáp ứng yêu cầu triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về phát triển đội ngũ TTCM trường THCS. 5.2. Khảo sát thực trạng về phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận án tập nghiên cứu về đội ngũ TTCM (số lượng, cơ cấu, chất lượng) và phát triển đội ngũ TTCM trưởng THCS theo tiếp cận quản lí nguồn nhân lực (qui hoạch; lựa chọn, bổ nhiệm, nhiễm nhiệm; sử dụng; đào tạo, bồi dưỡng; đánh giá; thực hiện chế độ, chính sách và tạo động lực) đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 6.2. Chủ thể quản lí: Hiệu trưởng các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh 6.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát: + Nhóm 1: Cán bộ quản lí giáo dục (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, TTCM) + Nhóm 2: Giáo viên bộ môn + Địa bàn khảo sát: 18 trường THCS công lập tại các quận/huyện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 6.4. Thời gian nghiên cứu:
6 + Thời gian thu thập và sử dụng các dữ liệu từ kết quả hội thảo khoa học, khảo sát, phỏng vấn, khảo nghiệm, thực nghiệm: Tháng 3/2020 đến tháng 11/2021 + Các số liệu báo cáo phục vụ cho việc mô tả các dữ liệu nghiên cứu của luận án được thu thập từ năm học 2015-2016 đến năm học 2018-2019. 7. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc Tiếp cận hệ thống - cấu trúc yêu cầu xem xét phát triển đội ngũ TTCM trường THCS một cách sâu sắc, khách quan, toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệ khác nhau trong trạng thái vận động và phát triển, trong những điều kiện nhất định để tìm ra bản chất và qui luật vận động của đối tượng. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc trong phát triển đội ngũ TTCM trường THCS xem xét các mối quan hệ tương tác giữa phát triển đội ngũ TTCM với các nội dung quản lí khác của hiệu trưởng trong nhà trường như quản lí hoạt động dạy học, quản lí hoạt động giáo dục, quản lí hoạt động nghiên cứu khoa học, quản lí tài chính, quản lí nhân sự nhà trường… Mặc khác, phát triển đội ngũ TTCM trường THCS cũng là một hệ thống bao gồm nhiều khâu, nhiều nội dung, nhiều thành tố có mối quan hệ biện chứng, tương tác và hỗ trợ lẫn nhau để đạt được mục tiêu chung. 7.1.2. Tiếp cận lịch sử - lôgic Tiếp cận lịch sử - lôgic trong phát triển đội ngũ TTCM trường THCS chính là thực hiện quá trình nghiên cứu phát triển đội ngũ TTCM bằng phương pháp lịch sử, tức là tìm hiểu quá trình phát triển đội ngũ TTCM qua các giai đoạn lịch sử cụ thể với những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể thông qua việc sưu tập, xử lí thông tin, kinh nghiệm phát triển đội ngũ TTCM của thế giới và tại Việt Nam. Tiếp cận lịch sử - lôgic trong phát triển đội ngũ TTCM xem xét các dấu hiệu mang tính lịch sử theo giai đoạn hoặc các thời kì về quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp trong đổi mới giáo dục. Từ đó, so sánh và đối chiếu để tìm ra được lôgic giữa các dấu hiệu nhằm nhận biết tính tất yếu đối với yêu cầu về chất lượng đội ngũ TTCM và yêu cầu về phát triển đội ngũ TTCM trường THCS.
7 7.1.3. Tiếp cận thực tiễn Tiếp cận thực tiễn trong phát triển đội ngũ TTCM trường THCS đòi hỏi nghiên cứu bám sát thực tiễn, phân tích sâu sắc những vấn đề của thực tiễn, tìm cho được bản chất của vấn đề của thực tiễn để từ đó phát hiện những mâu thuẫn, những khó khăn, những cản trở trong thực trạng đội ngũ TTCM và thực trạng phát triển đội ngũ TTCM trường THCS. Trên cơ sở nhận định, đánh giá thực trạng vấn đề, nghiên cứu đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ TTCM trường THCS đảm bảo tính khoa học, tính khả thi, tính hiệu quả, phù hợp với đặc điểm và yêu cầu phát triển giáo dục của địa phương. 7.1.4. Tiếp cận năng lực Tiếp cận năng lực trong nghiên cứu về đội ngũ TTCM trường THCS chú ý phân tích cụ thể năng lực của người TTCM trước yêu cầu đổi mới giáo dục, xác định mức độ đạt được so với chuẩn nghề nghiệp TTCM trường THCS. Các yếu tố về năng lực của người TTCM gồm: Phát triển chuyên môn, nghiệp vụ; xây dựng môi trường giáo dục; phát triển mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội; sử dụng ngoại ngữ, ứng dụng công nghệ thông tin; xây dựng kế hoạch giáo dục của tổ chuyên môn và quản lí thực hiện chương trình giáo dục; quản lí hoạt động bồi dưỡng chuyên môn GV; đánh giá xếp loại GV theo chuẩn nghề nghiệp… Tiếp cận năng lực được tích hợp trong từng nội dung quản lí của phát triển đội ngũ TTCM trường THCS. 7.1.5. Tiếp cận lí thuyết quản lí nguồn nhân lực Nghiên cứu vận dụng lí thuyết quản lí nguồn nhân lực của Leonard Nadler (1980) với 3 nhiệm vụ chính: (i) Giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực; (ii) Sử dụng nguồn nhân lực; (iii) Tạo môi trường thuận lợi cho nguồn nhân lực phát triển. Lí thuyết quản lí nguồn nhân lực được cụ thể hoá trong phát triển đội ngũ TTCM trường THCS gồm các nội dung: Qui hoạch; lựa chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm; sử dụng; đào tạo, bồi dưỡng; đánh giá; xây dựng môi trường phát triển và tạo động lực phát triển đội ngũ TTCM với mục tiêu hình thành một đội ngũ TTCM đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đảm bảo chất lượng trong nhà trường.
8 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hoá lí thuyết các dữ liệu từ các đề tài nghiên cứu khoa học, hội thảo khoa học, tạp chí khoa học, sách chuyên khảo có liên quan nhằm xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài, định hướng cho việc thiết kế công cụ nghiên cứu và quá trình điều tra thực tiễn. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nghiên cứu được thực hiện thông qua việc sử dụng kết hợp các phương pháp: phương pháp khảo sát bảng hỏi, phương pháp phỏng vấn, phương pháp nghiên cứu sản phẩm, phương pháp thực nghiệm. 7.2.2.1. Phương pháp khảo sát bảng hỏi + Mục đích: Thu thập thông tin về thực trạng đội ngũ TTCM, thực trạng phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh. + Nội dung: Thực trạng đội ngũ TTCM và thực trạng phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh. + Đối tượng: Khảo sát hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, TTCM và GV của một số trường THCS công lập tại các quận/huyện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. + Công cụ: Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến 7.2.2.2. Phương pháp phỏng vấn + Mục đích: Thu thập thông tin bổ sung về thực trạng đội ngũ TTCM, thực trạng phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh. Thông tin phỏng vấn được dùng vào việc đối chiếu, so sánh để làm rõ kết quả khảo sát. + Nội dung: Thực trạng đội ngũ TTCM và thực trạng phát triển đội ngũ TTCM các trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh. + Đối tượng: Phỏng vấn một số cán bộ quản lí Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh, phòng Giáo dục và Đào tạo các quận/huyện, hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, TTCM, GV một số trường THCS công lập tại các quận/huyện trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. + Công cụ: Thiết lập bảng câu hỏi phỏng vấn