Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:207

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về năng lực tự học của sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ, luận án "Phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học" đề xuất biện pháp phát triển năng lực tự học cho sinh viên thông qua bồi dưỡng kiến thức tự học và tương tác dạy học học phần.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ---------------------- NGUYỄN THÚY VÂN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN TRONG DẠY HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ---------------------- NGUYỄN THÚY VÂN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN TRONG DẠY HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục học Mã số: 9140102 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. PHAN VĂN NHÂN 2. TS. LƯƠNG VIỆT THÁI HÀ NỘI 2021
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Phan Văn Nhân, TS. Lương Việt Thái, hai người Thầy đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam và các nhà khoa học giáo dục đã quan tâm, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể cán bộ, giảng viên và sinh viên các Trường Đại học Thành Đô, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội, Đại học Thái Nguyên, Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Vinh đã tham gia và giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra và thực nghiệm luận án. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn những người thân trong gia đình đã quan tâm, ủng hộ và làm chỗ dựa vững chắc để tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập và nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả luận án Nguyễn Thúy Vân
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được hoàn thành dưới sự hướng dẫn tận tình, chu đáo của nhiều nhà khoa học giáo dục. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận án
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................. 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 4 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 4 6. Phạm vi giới hạn của đề tài .................................................................................... 5 7. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................ 5 8. Những đóng góp mới của luận án .......................................................................... 8 9. Những luận điểm cần bảo vệ .................................................................................. 9 10. Cấu trúc của luận án........................................................................................... 10 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN TRONG DẠY HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ .......................... 11 1.1. Tổng quan nghiên cứu về phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ .......................................................................................... 11 1.1.1. Nghiên cứu về tự học và năng lực tự học ................................................... 11 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực tự học ................................................... 19 1.1.3. Các nghiên cứu về phát triển năng lực tự học trong dạy học theo học chế tín chỉ ........................................................................................................................... 26 1.1.4. Đánh giá chung ......................................................................................... 28 1.2. Khái niệm cơ bản ............................................................................................ 30 1.2.1. Năng lực .................................................................................................... 30 1.2.2. Tự học ....................................................................................................... 32 1.2.3. Năng lực tự học ......................................................................................... 34 1.2.4. Phát triển năng lực tự học ......................................................................... 36 1.2.5. Tín chỉ ....................................................................................................... 37 1.3. Đào tạo theo học chế tín chỉ ............................................................................ 38 1.3.1. Đặc điểm của đào tạo theo học chế tín chỉ ................................................. 38 1.3.2. Các yêu cầu của đào tạo theo học chế tín chỉ đối với hoạt động tự học của sinh viên .................................................................................................................. 39 1.3.3. So sánh đặc điểm hoạt động tự học của sinh viên theo niên chế và tín chỉ . 41 1.4. Dạy học theo học chế tín chỉ ........................................................................... 43
1.4.1. Mục tiêu dạy học........................................................................................ 44 1.4.2. Nội dung dạy học ....................................................................................... 45 1.4.3. Phương pháp dạy học ................................................................................ 46 1.4.4. Phương tiện dạy học .................................................................................. 48 1.4.5. Các hình thức tổ chức dạy học tín chỉ ........................................................ 49 1.4.6. Kiểm tra, đánh giá ..................................................................................... 49 1.4.7. Đề cương chi tiết học phần ........................................................................ 51 1.5. Phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ53 1.5.1. Cấu trúc của năng lực và năng lực tự học của sinh viên đại học ................ 53 1.5.2. Tiêu chí đánh giá năng lực tự học .............................................................. 56 1.5.3. Công cụ đánh giá phát triển năng lực tự học ............................................. 58 1.5.4. Các con đường phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học. ............................................................................. 63 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực tự học cho sinh viên ............ 73 1.6.1. Các yếu tố nội lực bên trong của người học ............................................... 73 1.6.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................... 74 Kết luận chương 1.................................................................................................. 75 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SV TRONG DẠY HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ....... 77 2.1. Tổ chức nghiên cứu ......................................................................................... 77 2.1.1. Mục đích, quy mô, địa bàn nghiên cứu ....................................................... 77 2.1.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 79 2.1.3. Phương pháp và công cụ nghiên cứu ......................................................... 79 2.1.4. Kỹ thuật phân tích số liệu .......................................................................... 80 2.1.5. Thời gian khảo sát và nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục................ 82 2.2. Kết quả khảo sát ............................................................................................. 82 2.2.1 Nhận thức về năng lực tự học và phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ........................................................................... 82 2.2.2. Thực trạng năng lực tự học của sinh viên .................................................. 91 2.2.3. Thực trạng triển khai các biện pháp phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ......................................................................... 100 2.2.4. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ........................................................... 101
2.3. Đánh giá chung ............................................................................................. 104 Kết luận chương 2................................................................................................ 106 CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN TRONG DẠY HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ ................................... 107 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ................................................................................. 107 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tính thực tiễn ................................ 107 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo chuẩn đầu ra của quá trình dạy học ........................ 107 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học...... 109 3.2. Các biện pháp phát triển năng lực tự học cho sinh viên trong dạy học theo học chế tín chỉ ...................................................................................................... 109 3.2.1. Bồi dưỡng kiến thức tự học cho sinh viên thông qua chuyên đề về phát triển năng lực tự học ...................................................................................................... 109 3.2.2. Phát triển năng lực tự học cho sinh viên qua tương tác dạy học học phần122 Kết luận chương 3................................................................................................ 143 CHƯƠNG 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 145 4.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ............................................................. 145 4.1.1.Mục đích và thời gian thực nghiệm ........................................................... 145 4.1.2. Giả thuyết thực nghiệm ............................................................................ 145 4.1.3. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 145 4.1.4. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ........................................................... 145 4.1.5. Tiêu chí và thang đo ................................................................................ 146 4.1.6. Tiến trình thực nghiệm ............................................................................. 152 4.2. Kết quả thực nghiệm..................................................................................... 161 4.2.1. Kiểm tra đầu vào của SV lớp TNSP ......................................................... 161 4.2.2. Kết quả đo sau thực nghiệm ..................................................................... 164 4.2.3. Phân tích kết quả thực nghiệm đợt 1 ........................................................ 164 4.2.4. Phân tích kết quả thực nghiệm giai đoạn 2 .............................................. 169 Kết luận chương 4................................................................................................ 173 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ............................................................................ 174 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ................... 177 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 178
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Viết tắt Viết đầy đủ Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CĐ Cao đẳng ĐH Đại học ĐC Đối chứng ĐHSP Đại học sư phạm GV Giảng viên HCTC Học chế tín chỉ HS Học sinh NL Năng lực NLTH Năng lực tự học TH Tự học TCN Trước Công nguyên TN Thực nghiệm THPT Trung học phổ thông SV Sinh viên CNTT Công nghệ thông tin
DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU TRONG LUẬN ÁN TÊN BẢNG SỐ LIỆU TRANG Bảng 2.1 Địa bàn nghiên cứu 77 Mức độ cần thiết phát triển NLTH cho SV trong Bảng 2.2 86 dạy học theo HCTC Các mức độ đánh giá của SV về các biện pháp Bảng 2.3 87 phát triển NLT cho SV trong dạy học theo HCTC Các mức độ đánh giá của GV về các biện pháp Bảng 2.4 phát triển NLTH cho SV trong dạy học theo 89 HCTC Bảng 2.5 SV tự đánh giá NLTH trong dạy học theo HCTC 93 Bảng 2.6 Mục tiêu tốt nghiệp của SV 96 Mục tiêu xếp loại điểm trung bình chung toàn Bảng 2.7 98 khóa của SV Thực trạng triển khai các biện pháp phát triển Bảng 2.8 100 NLTH trong dạy học theo HCTC Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố đến phát Bảng 2.9 102 triển NLTH cho SV trong dạy học theo HCTC Bảng 3.1. Mẫu lập kế hoạch tự học học phần 116 Bảng 4.1 Phiếu đánh giá kiến thức cơ bản về tự học 147 Bảng 4.2 Phiếu đánh giá kỹ năng xác định nhiệm vụ tự học 147 Bảng 4.3 Phiếu đánh giá năng lực lập kế hoạch tự học 148 Bảng 4.4 Phiếu đánh giá thực hiện kế hoạch tự học 149 Phiếu đánh giá năng lực tự kiểm tra, đánh giá kết Bảng 4.5 150 quả TH Bảng 4.6 Phiếu đánh giá thái độ tự học 151 Bảng quy đổi thang điểm phát triển năng lực tự Bảng 4.7 152 học Bảng 4.8 Bảng mức độ năng lực tự học của SV lớp TN và 162
TÊN BẢNG SỐ LIỆU TRANG ĐC trước tác động thực nghiệm sư phạm Bảng mức độ năng lực tự học của SV lớp TN và Bảng 4.9 165 ĐC sau tác động thực nghiệm sư phạm Bảng 4.10 Phương sai của nhóm TN 166 Bảng 4.11 Phương sai của nhóm ĐC 166 Bảng 4.12 Mức độ ảnh hưởng của tác động thực nghiệm 168 Bảng kết quả học tập SV lớp TN và lớp ĐC sau Bảng 4.13 169 dạy học học phần Bảng 4.14 Phương sai của nhóm TN 170 Bảng 4.15 Phương sai của nhóm ĐC 171
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ TRONG LUẬN ÁN TÊN BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ TRANG Nhận thức của SV về vai trò của NLTH đối với kết Biểu đồ 2.1 83 quả học tập của người học Nhận thức của GV về năng lực quyết định kết Biểu đồ 2.2. 84 quả học tập của người học Biểu đồ 2.3 Thời gian tự học cho học phần 30 tiết của SV 91 Biểu đồ 2.4 SV đánh giá tần suất tự học trong học tập 92 Sơ đồ 3.1. Quy trình xây dựng chuyên đề 111 Quy trình tổ chức cho SV tự tìm kiếm học liệu, tài Sơ đồ 3.2 118 liệu tham khảo Sơ đồ 3.3 Các bước đọc giáo trình, tài liệu 118 Các bước tổ chức phát triển NLTH cho SV thông Sơ đồ 3.4 124 qua tương tác dạy học học phần Biểu đồ biểu diễn tần xuất hội tụ của hai lớp thực Biểu đồ 4.1 163 nghiệm và đối chứng. Biểu đồ biểu diễn biểu diễn tần xuất hội tụ của hai Biểu đồ 4.2 lớp thực nghiệm và đối chứng sau giảng dạy 167 chuyên đề Biểu đồ biểu diễn biểu diễn tần xuất hội tụ điểm Biểu đồ 4.3 171 môn học của hai lớp thực nghiệm và đối chứng
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Mục tiêu của giáo dục đại học là đào tạo nhân lực trình độ cao, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài; nghiên cứu khoa học và công nghệ, tạo ra tri thức, sản phẩm mới, phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, hội nhập quốc tế; đồng thời “đào tạo người học phát triển toàn diện về đức, trí, thể, mỹ; có tri thức, kỹ năng, trách nhiệm nghề nghiệp; có khả năng nắm bắt tiến bộ khoa học và công nghệ tương xứng với trình độ đào tạo, khả năng tự học, sáng tạo, thích nghi với môi trường làm việc; có tinh thần lập nghiệp, có ý thức phục vụ nhân dân”. Theo quy định của Luật giáo dục (Luật số 43/2019/QH14) để thực hiện mục tiêu giáo dục đại học thì “phương pháp giáo dục phải khoa học, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học và hợp tác, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” [35, tr 1]. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII đã khẳng định "Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo phát triển nguồn nhân lực. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất của người học” [12, tr 114] và "Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng xây dựng đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam" [37, tr 1]. Để đạt được mục tiêu phát triển giáo dục đào tạo thì giải pháp then chốt là “tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học” [37, tr 12]. 1.2. Theo khoản 1 điều 8 Thông tư 08/2021/TT – BGDĐT ngày 18/3/2021 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành quy chế đào tạo trình độ đại học, yêu cầu về tổ chức giảng dạy và học tập đại học phải ‘phát huy vai trò chủ động, đồng thời đề cao trách nhiệm của SV, tạo động lực để SV nỗ lực học tập; giữ vững kỷ cương học đường, nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo [2, tr
2 6]; “phương pháp giảng dạy phải được thiết kế theo cách tiếp cận lấy người học làm trung tâm và chủ thể của quá trình đào tạo, thúc đẩy người học phát huy chủ động và nỗ lực tham gia các hoạt động học tập”; “khối lượng học tập của mỗi học phần trong chương trình đào tạo được xác định bằng số tín chỉ, mỗi tín chỉ được tính tương đương 50 giờ định mức của người học bao gồm thời gian dự giờ giảng, giờ học có hướng dẫn, tự học, tự nghiên cứu” [4, tr1]. Như vậy, trong hệ thống quy định về công tác đào tạo, giảng dạy trình độ đại học, Bộ GD&ĐT đã có quy định cụ thể, chi tiết đối với hoạt động giảng dạy đại học phải được thiết kế theo cách tiếp cận lấy người học làm trung tâm và thúc đẩy người học phát huy tính tích cực, chủ động, nỗ lực tham gia hoạt động học tập. Tự học của SV không phải đến khi tổ chức dạy học theo HCTC mới được đặt ra. Trong học chế niên chế, hoạt động tự học cũng được quy định trong văn bản của Bộ GD&ĐT, “đối với nhưng học phần lý thuyết hoặc thực hành, thí nghiệm, để tiếp thu được một đơn vị học trình, SV phải dành ít nhất 15 giờ chuẩn bị cá nhân” [3, tr2]. Như vậy, quy định số giờ tự học, tự nghiên cứu của SV trong quy định đào tạo theo HCTC yêu cầu cao hơn, gấp đôi số giờ tự học theo niên chế. Đồng thời, dạy học theo HCTC thì số giờ lên lớp của SV giảm đi, trong khi số giờ tự học, tự nghiên cứu của SV được Bộ GD&ĐT quy định gấp hai lần số giờ tự học của dạy học theo niên chế. 1.3. Tự học giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực nhận thức và khả năng lĩnh hội tri thức mới của SV. Tự học với sự nỗ lực của người học và tư duy sáng tạo, tạo điều kiện cho người học tìm hiểu tri thức một cách sâu sắc, hiểu rõ bản chất của vấn đề. Trong quá trình tự học, SV sẽ phải giải quyết các vấn đề mới và việc đi tìm giải đáp cho những vấn đề là cách tốt nhất để kích thích sự phát triển phẩm chất, năng lực và trí tuệ cho SV. Nếu người học thiếu đi sự nỗ lực tự học của bản thân thì kết quả học tập không thể cao mặc dù có sự tác động tích cực của GV. Tự học rèn luyện cho SV thói quen độc lập
3 suy nghĩ, độc lập giải quyết vấn đề khó khăn trong nghề nghiệp, trong cuộc sống, giúp cho họ tự tin hơn sau khi tốt nghiệp đại học. Trong hoạt động dạy học, tự học rất cần thiết để người học có thể học suốt đời, giúp người học thích ứng với sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế và xã hội. Tự học giúp người học không chỉ củng cố, mở rộng kiến thức mà còn ghi nhớ nội dung học phần vững chắc, quyết định kết quả học tập của người học. Đồng thời, tự học giúp cho người học hình thành tính tích cực, tự giác trong học tập và trong nghiên cứu khoa học. Dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học đánh giá kết quả của người học không chỉ dựa trên cơ sở kiến thức SV tích lũy của giờ học trên lớp mà còn đánh giá kiến thức của giờ tự học, tự nghiên cứu. Vì vậy, hoạt động tự học của SV diễn ra liên tục trong phạm vi rộng ở nhiều học phần khác nhau của chương trình đào tạo. Đặc trưng của dạy học theo học hế tín chỉ là số tiết giảng dạy trên lớp bằng một phần hai số giờ tự học của SV. Giờ giảng dạy trên lớp, GV không chỉ tổ chức hướng dẫn cho SV lĩnh hội tri thức mới, mà còn hướng dẫn cho SV phương pháp tự học để mở rộng và củng cố kiến thức, nếu SV không tự học, tự nghiên cứu thì không lĩnh hội đầy đủ kiến thức của học phần. Thực trạng năng lực tự học của SV hiện nay còn nhiều hạn chế và chịu tác động của nhiều yếu tố chủ quan và khách quan, vì vậy chưa đáp ứng được yêu cầu của dạy học theo học chế tín chỉ, cụ thể: Thứ nhất, SV chưa nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của TH, đồng thời chưa tự giác, chủ động xác định nhiệm vụ hoặc mục tiêu, nội dung, phương pháp tự học để hoàn thành nhiệm vụ tự học, tự nghiên cứu do GV yêu cầu trong dạy học theo HCTC. Thứ hai, SV chưa xác định được nội dung tự học và có phương pháp TH phù hợp với đặc trưng của giờ học tín chỉ bao gồm giờ tín chỉ lý thuyết, thực hành hoặc thảo luận.
4 Thứ ba, SV chưa khắc phục được khó khăn khi TH vì thế kết quả tự học chưa đáp ứng yêu cầu của dạy học theo HCTC và chuẩn đầu ra của học phần, ngành học. Xuất phát từ những lý do trên và trước thực trạng NLTH của SV trường đại học, chúng tôi lựa chọn và nghiên cứu đề tài “phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học” để phát triển NLTH cho SV, đáp ứng yêu cầu của dạy học theo HCTC, góp phần nâng cao chất lượng của giáo dục đại học. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về năng lực tự học của SV trong dạy học theo học chế tín chỉ từ đó đề xuất biện pháp phát triển năng lực tự học cho SV thông qua bồi dưỡng kiến thức tự học và tương tác dạy học học phần. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ. 4. Giả thuyết khoa học Năng lực tự học được hình thành trên cơ sở dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nếu bồi dưỡng kiến thức tự học và rèn luyện kỹ năng tự học thông qua tương tác dạy học học phần thì sẽ giúp SV phát triển năng lực tự học, đáp ứng yêu cầu dạy học theo học chế tín chỉ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về năng lực tự học và phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ. 5.2. Khảo sát, đánh giá và phân tích thực trạng phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ.
5 5.3. Đề xuất biện pháp phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ. 5.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng biện pháp sư phạm mà luận án đã đề ra. 6. Phạm vi giới hạn của đề tài 6.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu Phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học có rất nhiều cách thức và biện pháp khác nhau, luận án giới hạn nghiên cứu biện pháp phát triển NLTH cho SV thông qua bồi dưỡng kiến thức tự học và tương tác dạy học học phần. 6.2. Địa bàn khảo sát thực tế - Địa bàn khảo sát thực tế: Trường Đại học sư phạm kỹ thuật Vinh, Trường Đại học Thành Đô; Đại học Thái Nguyên; Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội. Các trường đại học hoặc đại học được lựa chọn làm địa bàn khảo sát thực tế vì đây là trường đào tạo đa ngành, đa lĩnh vực trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam. - Số lượng khảo sát: 50 GV và 410 SV năm thứ nhất và năm thứ hai. - Số lượng nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục: 328 SV năm thứ nhất. - Thực nghiệm: được tiến hành tại Trường Đại học Thành Đô 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận 7.1.1. Phương pháp tiếp cận hệ thống cấu trúc Năng lực được cấu trúc gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ, việc nghiên cứu phát triển năng lực tự học cho người học không chỉ chú ý đến phát triển ba thành tố trên mà phải đặc biệt chú ý đến việc rèn luyện tổng hợp kỹ năng hoặc nhóm kỹ năng có mối quan hệ trong hệ thống cấu trúc của năng lực. Phát triển
6 NLTH cho SV vận động và phát triển theo yêu cầu dạy học của học phần, vì vậy khi nghiên cứu cần theo hướng tiếp cận trong mối quan hệ của này. 7.1.2. Phương pháp tiếp cận hoạt động Việc nghiên cứu năng lực tự học trong dạy học theo học chế tín chỉ được thực hiện theo nguyên tắc hoạt động và thông qua hoạt động của người học. Để hình thành và phát triển năng lực tự học cho người học thì người học phải trực tiếp tham gia vào các hoạt động học tập ở lớp học cũng như ngoài lớp học. 7.1.3. Phương pháp tiếp cận năng lực Trong xu thế hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ cũng như yêu cầu của xã hội đối với chất lượng nguồn nhân lực đòi hỏi ngày càng cao thì người dạy phải tích cực thay đổi phương pháp dạy học truyền thống, cách truyền đạt kiến thức một chiều sang phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực người học, lấy người học làm trung tâm, tập trung phát triển năng lực người học. Mục tiêu phương pháp tiếp cận năng lực: chú trọng hình thành phẩm chất và năng lực thông qua hình thành kiến thức, kỹ năng, mục tiêu dạy học được mô tả chi tiết và có thể quan sát và đánh giá được. Nội dung dạy học được lựa chọn nhằm đạt kết quả đầu ra; rèn luyện cho người học kỹ năng thực hành, vận dụng lý thuyết vào thực tiễn. Phương pháp dạy học: GV đóng vai trò định hướng, hỗ trợ, tổ chức các hoạt động và đánh giá người học; thực hiện nhiều phương pháp dạy học tích cực nhằm tăng tính tương tác, phát huy khả năng tư duy, sáng tạo của người học như: Thuyết trình, thảo luận nhóm, dạy học bằng phương pháp đặt ra tình huống để người học xử lý, dạy học theo sơ đồ tư duy trí tuệ… Người học tự giác, chủ động tìm tòi, nghiên cứu và sáng tạo trong tiếp nhận tri thức, giải quyết các vấn đề. Đồng thời bản thân người học tham gia vào việc tự đánh giá, tự điều chỉnh để hình thành tri thức, kỹ năng và thái độ học tập.
7 Tổ chức lớp học linh động tùy từng chủ đề, nội dung buổi học. SV có thể học trên lớp, ở phòng thực hành, phòng thí nghiệm, đi thực tế tại cơ quan, doanh nghiệp hoặc học theo nhóm. Đánh giá kết quả quá trình tự học của người học bằng nhiều hình thức khác nhau, coi trọng khả năng hình thành năng lực và vận dụng để giải quyết tình huống. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh, khái quát hóa và hệ thống hóa lý thuyết từ các công trình nghiên cứu trong nước và ngoài nước có liên quan đến đề tài của luận án. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra, khảo sát: + Mục đích sử dụng phương pháp này nhằm khảo sát thực trạng về NLTH và việc phát triển NLTH cho SV ở các trường đại học + Nội dung điều tra, khảo sát: Xây dựng hệ thống câu hỏi gồm nhiều phương án lực chọn để tìm hiểu về thực trạng NLTH và phát triển NLTH cho SV ở các trường đại học có tổ chức dạy học theo học chế tín chỉ + Cách thức tiến hành: Xây dựng hệ thống câu hỏi cho GV và SV năm thứ nhất và thứ 2; Phát phiếu điều tra cho GV và SV; Thu thập, xử lý và phân tích số liệu điều tra - Phương pháp phỏng vấn + Mục đích: Thu thập thêm các thông tin cơ bản phục vụ cho đề tài nghiên cứu và tăng cường độ tin cậy cho phương pháp điều tra. + Cách thức tiến hành: Xây dựng hệ thống câu hỏi cho SV năm thứ nhất và năm thứ 2; Phỏng vấn trực tiếp SV; Thu thập, xử lý và phân tích số liệu điều tra - Phương pháp quan sát
8 + Mục đích: Quan sát hoạt động dạy học của GV và hoạt động tự học của SV trong giờ dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học để đánh giá mức độ NLTH. Quan sát quá trình SV xây dựng kế hoạch tự học và trình bày dự án khởi nghiệp. + Cách thức tiến hành: Xây dựng bộ phiếu quan sát (phụ lục V) cho GV và SV; Thực hiện quan sát hoạt động dạy học trên lớp của GV và hoạt động tự học của SV theo tiêu chí đã xây dựng trong bộ quan sát: Xử lý và phân tích số liệu trước và sau khi thực nghiệm sư phạm - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động + Mục đích: Thu thập thông tin về phát triển NLTH trong tổ chức dạy học theo học chế tín chỉ + Cách thức tiến hành: thông qua sản phẩm hoạt động tự học của SV trrong giờ học trên lớp; giờ thực hành; thảo luận, thí nghiệm; giờ tự học để đánh giá NLTH. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm Phương pháp thực nghiệm sư phạm được sử dụng trong luận án nhằm chứng minh giả thuyết khoa học của đề tài nghiên cứu, kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp phát triển NLTH cho SV trong dạy học theo HCTC 7.2.3 Phương pháp xử lý số liệu thống kê Sau khi thu thập được số liệu điều tra liên quan đến NLTH, chúng tôi sử dụng phương pháp thống kê toán học và kết hợp phần mềm xử lý số liệu thống kê SPSS nhằm xử lý nhanh và chính xác các số liệu đã điều tra. 8. Những đóng góp mới của luận án Luận án đã kế thừa quan điểm của các nhà khoa học đi trước, đồng thời xác định được cơ sở lý luận phát triển NLTH trong dạy học theo HTTC. Phần lý thuyết của luận án đã làm rõ các vấn đề liên quan đến đề tài nghiên cứu bao gồm các khái niệm tín chỉ, tự học, năng lực, năng lực tự học; đặc điểm hoạt động học tập của SV trong đào tạo theo HCTC, đặc điểm của dạy học theo học
9 chế tín chỉ và so sánh tự học theo niên chế và theo tín chỉ; các thành tố của dạy học theo HCTC; các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển NLTH của SV... Kết quả khảo sát thực trạng của luận án đã phản ánh được hạn chế trong nhận thức của GV và SV ở trường đại học về phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ; phản ánh thực trạng năng lực tự học của SV. Sau khi phân tích kết quả thực trạng và sản phẩm của hoạt động giáo dục cho phép tác giả luận án nhận định việc phát triển năng lực tự học cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ ở trường đại học còn hạn chế. Từ nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất được các biện pháp phát triển NLTH cho SV trong dạy học theo học chế tín chỉ gồm: (1) Bồi dưỡng kiến thức tự học qua chuyên đề phát triển NLTH cho SV; (2) Phát triển NLTH thông qua tương tác dạy học học phần. 9. Những luận điểm cần bảo vệ Năng lực tự học được hình thành trên cơ sở dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Trong dạy học, GV cần chú trọng hình thành phẩm chất và năng lực tự học thông qua hình thành kiến thức, kỹ năng và năng lực tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Mục tiêu dạy học cần được mô tả chi tiết và có thể đo lường, đánh giá được. GV chú trọng rèn luyện cho SV kỹ năng thực hành và vận dụng kiến thức vào thực tiễn; nội dung dạy học theo tính gợi mở để SV độc lập cập nhật tri thức mới. Dạy học HCTC đòi hỏi SV chủ động tham gia các hoạt động trên lớp và hoạt động tự học, tự nghiên cứu. SV phải tự xác định nhiệm vụ và mục tiêu tự học, khắc phục những khó khăn khi tự học mà cần có phương pháp TH phù hợp với giờ học tín chỉ bao gồm giờ lý thuyết, thực hành hay thí nghiệm. Vì vậy, phát triển NLTH cho SV trong dạy học theo HCTC là cần thiết, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đại học, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của xã hội.