Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý tài chính của trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục

Chia sẻ: Trần Văn Ha | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:200

Thêm vào BST

Báo xấu

56
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án nhằm nghiên cứu lí luận và thực tiễn QLTC của trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục, đề xuất các giải pháp QLTC của trường THPT để thực hiện tốt quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của nhà trường đảm bảo tính hiệu quả, bền vững, minh bạch, công khai phục vụ cho việc nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường THPT hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý tài chính của trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ĐÀO HOÀNG TRƢỜNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ĐÀO HOÀNG TRƢỜNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn 1: GS.TS Phạm Hồng Quang 2: TS. Lý Tiến Hùng THÁI NGUYÊN - 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Đào Hoàng Trƣờng
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn GS.TS Phạm Hồng Quang, TS. Lý Tiến Hùng, những ngƣời thầy đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu, thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Quý thầy cô trong Hội đồng bảo vệ chuyên đề, Hội đồng bảo vệ cấp bộ môn đã có nhiều ý kiến đóng góp quý báu giúp tôi nghiên cứu bổ sung trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Tâm lý - Giáo dục, Phòng Đào tạo và các thầy cô của Trƣờng ĐH Sƣ phạm - ĐH Thái Nguyên, đã nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận án ở các cấp. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô, cán bộ quản lý của các Sở Giáo dục và Đào tạo, trƣờng THPT đã tạo điều kiện, giúp đỡ trong quá tình nghiên cứu, khảo sát và cung cấp số liệu để tôi hoàn thành luận án. Tôi xin đƣợc tri ân ngƣời thân, gia đình đã khuyến khích, động viên, giúp tôi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận án này. Mặc dù đã rất cố gắng, xong luận án sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong các nhà khoa học, các thầy, cô chỉ dẫn, góp ý để luận án hoàn thiện hơn. Trân trọng cảm ơn. Tác giả luận án Đào Hoàng Trƣờng
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN.................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ v DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................... viiError! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 4 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu .................................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 5 7. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................... 5 8. Luận điểm bảo vệ .......................................................................................... 7 9. Những đóng góp mới của luận án ................................................................. 7 10. Bố cục của luận án ...................................................................................... 8 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ............................................................................................. 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 9 1.1.1. Những nghiên cứu quản lý tài chính trong giáo dục, đào tạo ................. 9 1.1.2. Những nghiên cứu về phân cấp quản lý tài chính trong trƣờng học........... 14 1.1.3. Đánh giá về tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................ 19 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài............................................................... 21
iv 1.2.1. Tài chính................................................................................................ 21 1.2.2. Quản lý tài chính ................................................................................... 22 1.2.3. Phân cấp ................................................................................................ 22 1.2.4. Tự chủ ................................................................................................... 23 1.2.5. Trƣờng học tự chủ ................................................................................. 23 1.2.6. Tự chủ tài chính..................................................................................... 23 1.2.7. Tự chủ tài chính trong trƣờng học ........................................................ 24 1.2.8. Trách nhiệm giải trình của trƣờng học khi tự chủ ................................ 24 1.2.9. Ngân sách nhà nƣớc .............................................................................. 25 1.2.10. Quản lý ngân sách nhà nƣớc trong trƣờng học ................................... 26 1.3. Hoạt động tài chính ở trƣờng THPT ........................................................ 26 1.3.1. Ngân sách cho giáo dục phổ thông ....................................................... 26 1.3.2. Phân cấp quản lý tài chính đối với giáo dục trung học phổ thông .............. 30 1.3.3. Tự chủ tài chính và trách nhiệm giải trình trong giáo dục trung học phổ thông ......................................................................................................... 35 1.3.4. Định hƣớng công tác quản lý tài chính ở trƣờng Trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................................... 37 1.4. Nội dung quản lý tài chính ở trƣờng trung học phổ thông theo hƣớng tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình ....................................................... 41 1.4.1. Xây dựng quy định/quy chế (quy chế tài chính nội bộ)........................ 41 1.4.2. Xây dựng kế hoạch tài chính gắn với kế hoạch hoạt động của nhà trƣờng....................................................................................................... 42 1.4.3. Quản lý Thu - Chi, Báo cáo tài chính, Báo cáo quyết toán .................. 44 1.4.4. Kiểm tra tài chính nội bộ, kiểm toán..................................................... 48 1.4.5. Thực hiện công khai, minh bạch về tài chính ....................................... 51 1.5. Tiêu chí đánh giá quản lý tài chính trƣờng trung học phổ thông ............. 52 1.6. Các nhân tố ảnh hƣởng đến hoạt động quản lý tài chính trong các trƣờng trung học phổ thông ............................................................................. 65
v 1.6.1. Tình hình kinh tế - xã hội tại địa phƣơng.............................................. 65 1.6.2. Cơ chế, chính sách về phân cấp, QLTC ................................................ 67 1.6.3. Nhận thức về tầm quan trọng của tự chủ và trách nhiệm giải trình trong trƣờng THPT .......................................................................................... 68 1.6.4. Năng lực QLTC của bộ máy ................................................................. 69 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 70 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CỦA TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .......................................................................................... 71 2.1. Kinh nghiệm quốc tế về quản lý tài chính ở trƣờng trung học phổ thông ..... 71 2.1.1. Mô hình quản lý tài chính trƣờng học theo tiếp cận tổng thể hƣớng tới cải thiện chất lƣợng giáo dục - SABER..................................................... 71 2.1.2. Kinh nghiệm phân cấp quản lý trƣờng học của một số nƣớc Châu Á .. 72 2.1.3. Kinh nghiệm quản lý tài chính và tự chủ tài chính trong giáo dục phổ thông của các nƣớc Châu Á ..................................................................... 74 2.1.4. Bài học kinh nghiệm đối với việc tự chủ, trách nhiệm giải trình tài chính cho các trƣờng phổ thông ở Việt Nam .................................................. 75 2.2. Tình hình và quy mô giáo dục trung học phổ thông ................................ 77 2.3. Cơ chế phân bổ chi tiêu giáo dục trung học phổ thông ........................... 79 2.3.1. Cơ chế, chính sách về xã hội hoá nguồn lực đầu tƣ cho giáo dục ............ 79 2.3.2. Cơ chế phân bổ ngân sách nhà nƣớc cho giáo dục trung học phổ thông .... 80 2.3.3. Quy mô và cơ cấu chi ngân sách cho giáo dục trung học phổ thông.......... 86 2.3.4.Mức chi ngân sách cho giáo dục trung học phổ thông cho một học sinh .... 90 2.4. Thực trạng công tác quản lý tài chính tại các trƣờng trung học phổ thông hiện nay ................................................................................................. 93 2.4.1. Giới thiệu tổ chức khảo sát ................................................................... 93 2.4.2. Đánh giá về công tác xây dựng quy định/quy chế tài chính ................. 96
vi 2.4.3. Đánh giá về xây dựng kế hoạch tài chính gắn với kế hoạch hoạt động của nhà trƣờng ......................................................................................................... 99 2.4.4. Quản lý thu chi, Báo cáo tài chính, Báo cáo quyết toán ..................... 102 2.4.5. Đánh giá về kiểm tra tài chính nội bộ, kiểm toán ............................... 104 2.4.6. Đánh giá thực hiện công khai, minh bạch về tài chính ....................... 106 2.5. Đánh giá các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý tài chính của các trƣờng trung học phổ thông ...................................................................................... 108 2.6. Đánh giá chung về hoạt động quản lý tài chính ở các trƣờng trung học phổ thông hiện nay ................................................................................. 112 2.6.1. Ƣu điểm ............................................................................................... 112 2.6.2. Hạn chế, thiếu sót ................................................................................ 114 2.6.3. Nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót ........................................ 116 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.............................................................................. 118 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NHẰM TĂNG CƢỜNG TỰ CHỦ VÀ TRÁCH NHIỆM GIẢI TRÌNH .................................................................................. 119 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp ................................................................. 119 3.1.1. Đảm bảo tính pháp lý .......................................................................... 119 3.1.2. Đảm bảo tính mục đích ....................................................................... 119 3.1.3. Đảm bảo tính khoa học ....................................................................... 120 3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn, khả thi ........................................................... 120 3.2. Các giải pháp quản lý tài chính ở trƣờng trung học phổ thông nhằm tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình ................................................. 121 3.2.1. Kiện toàn bộ máy quản lý tài chính của trƣờng trung học phổ thông để thực hiện tự chủ và trách nhiệm giải trình ............................................... 121 3.2.2. Tổ chức bồi dƣỡng nghiệp vụ, năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ tham gia công tác quản lý tài chính của nhà trƣờng và nâng cao nhận thức về tự chủ và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính .......................... 124
vii 3.2.3. Xây dựng quy trình và rà roát, bổ sung hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy của nhà trƣờng về quản lý tài chính trong điều kiện tự chủ............ 127 3.2.4. Xây dựng kế hoạch tài chính chi tiết cho từng giai đoạn cụ thể ............... 129 3.2.5. Phân cấp trách nhiệm giải trình về quản lý tài chính .......................... 135 3.2.6. Giám sát quản lý tài chính trong các trƣờng trung học phổ thông ......... 138 3.2.7. Xây dựng Bộ tiêu chuẩn, tiêu chí và chỉ báo quản lý tài chính theo hƣớng tăng quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của trƣờng trung học phổ thông ....................................................................................................... 142 3.3. Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp .............. 153 3.3.1. Mục đích, cách thức tiến hành ............................................................ 153 3.3.2. Phân tích kết quả khảo nghiệm ........................................................... 155 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.............................................................................. 160 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 161 1. Kết luận ..................................................................................................... 161 2. Khuyến nghị .............................................................................................. 163 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ..... 165 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 166 PHỤ LỤC
iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQLGD Cán bộ quản lý giáo dục CB, GV Cán bộ, giáo viên CSVC, TBDH Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học DL Dân lập ĐH Đại học GD&ĐT, GDĐT Giáo dục và Đào tạo KHĐT Kế hoạch và Đầu tƣ NCS Nghiên cứu sinh NSNN Ngân sách nhà nƣớc NĐ - CP Nghị định Chính phủ QLGD Quản lý giáo dục QLTC Quản lý tài chính SL Số lƣợng TL Tỷ lệ THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở XHH Xã hội hóa
v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Định mức phân bổ theo dân số trong độ tuổi đến trƣờng từ 1 - 18 tuổi ........................................................................... 28 Bảng 1.2. Tiêu chí, chỉ số đánh giá quản lý tài chính ở trƣờng THPT ....... 55 Bảng 2.1. Quy mô giáo dục đào tạo bậc THPT .......................................... 78 Bảng 2.2. Tiêu chí phân bổ dự toán chi thƣờng xuyên cho bậc mầm non và phổ thông tại một số địa phƣơng ........................................... 82 Bảng 2.3. Cơ cấu chi NSNN cho giáo dục .................................................. 90 Bảng 2.4. Chi ngân sách trung bình cho giáo dục cho một học sinh, theo khu vực và theo cấp học giai đoạn 2011-2015 ................... 91 Bảng 2.5. Chi đầu tƣ trung bình cho một trƣờng theo khu vực giai đoạn 2011-2015 ................................................................................... 92 Bảng 2.6. Suất chi đầu tƣ trung bình cho một lớp học theo khu vực giai đoạn 2011-2015 .......................................................................... 92 Bảng 2.7. Bảng phân bổ đối tƣợng khảo sát ............................................... 93 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các giải pháp đề xuất. 155 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các giải pháp đề xuất ... 156 Bảng 3.3. So sánh tƣơng quan sự cần thiết và tính khả thi các giải pháp . 158
vi DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ Hình: Hình 1.1. Mô hình Tự chủ - tự chịu trách nhiệm trƣờng học ..................... 35 Hình 2.1. Các mục tiêu của tài chính trƣờng học ....................................... 72 Hình 2.2. Tỷ lệ cơ sở giáo dục công lập, ngoài công lập tính đến năm học 2017 - 2018 ......................................................................... 77 Hình 2.3. Chi ngân sách nhà nƣớc cho lĩnh vực GDĐT giai đoạn 2013 - 2017 ................................................................................ 87 Hình 2.4. Phân bổ chi NSNN cho các bậc học mầm non và phổ thông giai đoạn 2013-2017 ................................................................... 88 Hình 2.5. Trung bình tổng chi ngân sách nhà nƣớc cho GDĐT và xã hội hóa giáo dục giai đoạn 2013 - 2017...................................... 89 Biểu đồ: Biểu đồ 2.1. Kết quả đánh giá công tác xây dựng các quy định, quy chế tài chính ......... 96 Biểu đồ 2.2. Đánh giá về xây dựng kế hoạch tài chính gắn với kế hoạch hoạt động của nhà trƣờng ........................................................... 99 Biểu đồ 2.3. Đánh giá về Quản lý thu chi, Báo cáo tài chính, Báo cáo quyết toán ở các trƣờng THPT............................................................. 102 Biểu đồ 2.4. Đánh giá về kiểm tra tài chính nội bộ, kiểm toán .................... 104 Biểu đồ 2.5. Đánh giá thực hiện công khai, minh bạch tài chính ................. 106 Biểu đồ 2.6. Đánh giá các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý tài chính của các trƣờng trung học phổ thông ...................................................... 108
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và chủ động hội nhập quốc tế. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục trong cuộc cách mạng 4.0 với sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội đòi hỏi giáo dục phải thực sự đổi mới. Đảng và Nhà nƣớc đã có chủ chƣơng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo trong đó chú trọng đổi mới cơ chế quản lý trong hệ thống giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nƣớc. Thực hiện chủ trƣơng đó, chúng ta đã tiến hành phân cấp quản lý giáo dục nói chung, phân cấp quản lý tài chínhcho các nhà trƣờng nói riêng ngay từ năm 1993. Nghị quyết trung ƣơng 4 (khóa VII) đã xác định: “Đổi mới cơ chế quản lý tài chính giáo dục, giao cho ngành giáo dục và đào tạo trực tiếp quản lý ngân sách và các nguồn đầu tƣ ngoài ngân sách”. Quốc hội, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách nhằm hƣớng tới tăng cƣờng tự chủ, tự chịu trách nhiệm về quản lý lĩnh vực tài chính giáo dục, nhƣ Luật Giáo dục năm 1998; Nghị định số 10/2002/NĐ-CP ngày 16/09/2002 của Chính phủ về chế độ tài chính áp dụng cho đơn vị sự nghiệp có thu; Nghị định số 43/2006/NĐ- CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập; Nghị định số 16/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập. Nghị quyết số 44/NQ-CP ngày 09/6/2014 của Chính phủ về ban hành chƣơng trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành trung ƣơng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đề ra nhiệm vụ “Hoàn thiện phân cấp quản lý nhà nƣớc về giáo dục và đào tạo cho các Bộ, ngành, địa phƣơng; thực hiện quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo và dạy nghề một cách thống nhất và hiệu quả” [22].
2 Tăng quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình trƣờng học là một trong những đột phá của đổi mới quản lý giáo dục Việt Nam; đóng vai trò then chốt thúc đẩy trƣờng học có thể tạo ra những điều kiện tốt hơn cho dạy và học, là điều kiện cần thiết để thực hiện các phƣơng thức quản lý trƣờng học tiên tiến nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục. Trƣớc đây, quản lý trƣờng học đồng nghĩa với quản lý hành chính, luôn chấp hành và triển khai theo các hƣớng dẫn, chỉ dẫn cụ thể thì tự chủ nhà trƣờng hƣớng các trƣờng chủ động đề ra định hƣớng phát triển phù hợp với điều kiện cụ thể. Ngƣời học, cha mẹ học sinh trở thành khách hàng của hệ thống giáo dục và tham gia vào quản lý giáo dục ở cấp độ trƣờng học; sẽ đòi hỏi việc quản lý trƣờng học phải tạo điều kiện thuận lợi cho nâng cao chất lƣợng học tập của học sinh thông qua các điều kiện giáo dục, cơ sở vật chất, chất lƣợng giáo viên,…. để đạt đến mục đích cuối cùng là đảm bảo công bằng, hiệu quả và chất lƣợng giáo dục ở Việt Nam. Tài chính là nguồn lực quan trọng trong nhà trƣờng nói chung và nhà trƣờng Trung học phổ thông (THPT) nói riêng, ảnh hƣởng đến việc nâng cao chất lƣợng đội ngũ giáo viên, nâng cấp, cải tiến, hiện đại hóa cơ sở vật chất trang thiết bị phục vụ công tác giảng dạy. Tài chính cũng góp phần tạo công bằng trong học tập, giúp đỡ các hoc sinh có hoàn cảnh khó khăn hay thuộc đối tƣợng chính sách, học sinh là dân tộc thiểu số có điều kiện tham gia học tập. Trong cơ chế thị trƣờng hiện nay ở Việt Nam, sự nghiệp giáo dục và đào tạo đang phát triển theo hƣớng xã hội hóa và đa dạng hóa mục tiêu, chƣơng trình, loại hình trƣờng lớp và các loại hình giáo dục, đào tạo nhằm mục đích nâng cao trình độ dân trí của toàn thể nhân dân . Điều này đƣợc thể hiện ở chỗ bên cạnh các trƣờng công, đã phát triển trƣờng dân lập, tƣ thục ở các cấp trong hệ thống giáo dục quốc dân. Do đó, nguồn tài chính trong các nhà trƣờng, các cơ sở giáo dục bao gồm nhiều nguồn nhƣ: Ngân sách Nhà nƣớc (NSNN), đóng góp của các doanh nghiệp thuộc tất cả các thành phần kinh tế, đóng góp của nhân dân, nguồn tự tạo của hệ thống các cơ sở giáo dục đào tạo (GDĐT) thông qua nghiên cứu khoa học và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất và đời sống, nguồn hợp tác quốc tế trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
3 Đòi hỏi nhà trƣờng phải có giải pháp quản lý tài chính trong bối cảnh đổi mới để sử dụng nguồn tài chính hiệu quả. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, không phải trƣờng THPT nào cũng có thể quản lý tài chính tốt nhằm góp phần thực hiện tốt mục tiêu chất lƣợng đào tạo, giáo dục. Công tác quản trị và đặc biệt là quản lý tài chính (QLTC) của nhiều trƣờng còn thể hiện sự lỏng lẻo, kém hiệu quả, thậm chí còn hạn chế trong việc thực thi giải ngân theo đúng chế độ tài chính hiện hành, nhƣ: Một số khoản chi không thƣờng xuyên thực hiện còn tùy tiện, chƣa đúng dự toán đƣợc duyệt; Công tác kế toán còn yếu, kinh phí sử dụng chƣa đáp ứng đƣợc các yêu cầu chi cho các hoạt động nghiệp vụ chuyên môn ở mức tối thiểu; Hạch toán các khoản chi không theo tiêu chuẩn định mức cũng nhƣ thủ tục quy định, đặc biệt là các khoản chi mua sắm, sửa chữa tài sản; Nhà trƣờng chƣa cập nhật đầy đủ các văn bản hƣớng dẫn hiện hành nên một số định mức chi chƣa phù hợp với tình hình thực tế, thậm chí một số khoản chi không có trong dự toán chi, vi phạm nguyên tắc quản lý tài chính… Nguyên nhân cơ bản là do năng lực QLTC của đội ngũ cán bộ quản lý nhà trƣờng còn hạn chế, vì đa số họ trƣởng thành từ nhà giáo, không hiểu một cách sâu sắc về các chỉ tiêu tài chính, cũng nhƣ không đánh giá cao tầm quan trọng của các vấn đề trong quản lý tài chính. Trình độ năng lực điều hành của nhân viên kế toán chƣa chuyên nghiệp, thiếu chủ động trong việc sử dụng nguồn lực để triển khai thực hiện các hoạt động. Một bộ phận cán bộ quản lý và nhân viên kế toán còn thiếu tinh thần trách nhiệm và sa sút về phẩm chất đạo đức, gây ảnh hƣởng không nhỏ đến các hoạt động chung của nhà trƣờng. Bên cạnh đó nhiều trƣờng THPT còn chƣa có hệ thống thông tin kế toán quản trị để trợ giúp cho Hiệu trƣởng trong việc hoạch định và kiểm soát hoạt động tài chính, họ chủ yếu nắm bắt tình hình tài chính thông qua báo cáo tài chính phản ánh nên thiếu chủ động công tác quản lý tài chính, xây dựng định mức chi và phân bổ chi cho các hoạt động giáo dục trong nhà trƣờng chủ yếu dựa trên kinh nghiệm công tác nên hiệu quả quản lý tài chính chƣa cao… Từ những vấn đề trên, trong khuôn khổ nghiên cứu luận án này nghiên cứu sinh (NCS) chọn và nghiên cứu đề tài: “Quản lý tài chính của trường
4 trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục” nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính và nâng cao chất giáo dục đào tạo ở trƣờng THPT trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn QLTC của trƣờng THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục, đề xuất các giải pháp QLTC của trƣờng THPT để thực hiện tốt quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của nhà trƣờng đảm bảo tính hiệu quả, bền vững, minh bạch, công khai phục vụ cho việc nâng cao chất lƣợng giáo dục trong nhà trƣờng THPT hiện nay. 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Hoạt động tài chính của trƣờng THPT. - Đối tƣợng nghiên cứu: Giải pháp QLTC của trƣờng THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 4. Giả thuyết khoa học Quản lý tài chính của các trƣờng THPT còn nhiều hạn chế, mức độ tự chủ và năng lực thực hiện trách nhiệm giải trình còn thấp, gây ảnh hƣởng không nhỏ đến hoạt động giáo dục, đào tạo trong nhà trƣờng, nếu đề xuất đƣợc các giải pháp QLTC theo hƣớng tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình phù hợp và đƣợc thực hiện một cách đồng bộ thì sẽ mở rộng đƣợc nguồn thu, sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo trong nhà trƣờng, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về QLTC của Trƣờng THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. - Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng QLTC trong các trƣờng THPT trong bối cảnh đổi mới hiện nay. - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện QLTC theo hƣớng tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình của các trƣờng THPT. - Tổ chức khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp đƣợc đề xuất.
5 6. Phạm vi nghiên cứu - Địa bàn điều tra, khảo sát thực trạng và tổ chức khảo nghiệm đƣợc tổ chức nghiên cứu ở một số trƣờng THPT đặc trƣng cho vùng miền, thuộc các tỉnh, thành phố: Lào Cai, Tuyên Quang, Phú Thọ, Hà Nội, Hải Dƣơng, Thái Bình, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Đắc Lắc, Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Tây Ninh, An Giang, Kiên Giang, Cà Mau. - Phạm vi thời gian: từ năm 2013 - 2017. - Phạm vi nội dung: Quản lý giáo dục là vấn đề rộng, liên quan đến nhiều lĩnh vực, nội dung khác nhau. Trong phạm vi nghiên cứu của luận án chỉ dừng ở việc xác lập cơ sở khoa học QLTC gắn với thực hiện tự chủ tài chính và trách nhiệm giải trình trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay: quản lý xây dựng quy chế/quy định tài chính; quản lý xây dựng kế hoạch tài chính; quản lý hoạt động thu-chi, quyết toán, kiểm tra, kiểm toán; thực hiện công khai, minh bạch gắn liền với tự chủ và trách nhiệm giải trình của các trƣờng THPT. 7. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận - Tiếp cận lịch sử - logic để đánh giá lịch sử nghiên cứu vấn đề và hệ thống hóa tƣ liệu khoa học về hoạt động tài chính của các cơ sở giáo dục trƣớc đây và hiện nay. - Tiếp cận mục tiêu: Định hƣớng của nhà nƣớc là các cơ sở giáo dục ngày càng đƣợc tăng cƣờng tính tự chủ và trách nhiệm giải trình về các hoạt động của nhà trƣờng trong đó có hoạt động tài chính. Vì thế các trƣờng THPT nghiên cứu đánh giá và hoàn thiện hoạt động quản lý tài chính của trƣờng theo mục tiêu của nhà nƣớc đề ra. - Tiếp cận thực tiễn: Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý tài chính và thực trạng hoàn thiện hệ thống quản lý tài chính ở các trƣờng trung học phổ thông. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phân tích, tổng hợp các văn bản quy phạm pháp luật (Luật, Nghị quyết, Nghị định, …), các nguồn tài
6 liệu lý luận và thực tiễn có liên quan đến hoạt động quản lý tài chính ở trƣờng học và hoàn thiện hoạt động quản lý tài chính ở các trƣờng THPT. Các tài liệu đƣợc phân tích, đánh giá, nhận xét và trích dẫn phục vụ cho việc giải quyết các nhiệm vụ của đề tài. 7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Sử dụng các phƣơng pháp điều tra, phỏng vấn sâu, chuyên gia, tổng kết kinh nghiệm, nghiên cứu sản phẩm...để đánh giá thực trạng hoạt động quản lý tài chính ở trƣờng THPT và thực trạng hoàn thiện hoạt động quản lý tài chính ở trƣờng THPT. - Phƣơng pháp điều tra khảo sát: + Tiến hành điều tra, thống kê để nắm đƣợc số liệu về thu chi cho các hoạt động giáo dục ở nhà trƣờng THPT. + Tiến hành điều tra bằng phiếu hỏi để lấy ý kiến của cán bộ quản lý và giáo viên về hoạt động quản lý tài chính trong các trƣờng THPT. - Phƣơng pháp chuyên gia Lấy ý kiến các chuyên gia để xây dựng khung lí thuyết, bộ công cụ điều tra, cũng nhƣ các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý tài chính của các trƣờng THPT. - Phƣơng pháp phỏng vấn sâu Phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý tại các địa bàn nghiên cứu để làm rõ hơn những kết quả thu đƣợc qua bảng hỏi, đồng thời bổ sung thêm những thông tin cần thiết để phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. - Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Nghiên cứu hồ sơ, quy chế chi tiêu, kế hoạch, sổ sách, chứng từ kế toán… để đánh giá hoạt động quản lý tài chính của trƣờng THPT trong quá trình thực thi nhiệm vụ. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm Phân tích hồ sơ, sổ sách tổng hợp, theo dõi tài chính … để tìm hiểu thực trạng và kinh nghiệm trong hoạt động quản lý tài chính.
7 - Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm: + Nghiên cứu xây dựng kế hoạch quản lý thu chi tài chính ở trƣờng THPT + Nghiên cứu tổ chức thực hiện và kiểm tra kế hoạch quản lý thu chi tài chính trong trƣờng THPT - Phƣơng pháp khảo nghiệm Tổ chức xin ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý, của Hiệu trƣởng và của giáo viên về sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính của các trƣờng THPT. 7.2.3. Phương pháp thống kê toán học - Sử dụng các mô hình tính toán và thống kê mô tả để đánh giá kết quả điều tra thực trạng và kết quả khảo nghiệm. - Sử dụng phần mềm thống kê SPPS để xử lí số liệu. 8. Luận điểm bảo vệ - Tài chính là nguồn lực quan trọng góp phần nâng cao chất lƣợng và hiệu quả các hoạt động giáo dục ở trƣờng THPT. - Quản lý tài chính ở các trƣờng THPT đã có đổi mới nhƣng vẫn còn nhiều bất cập do vậy cần đƣợc thực hiện theo hƣớng tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình. - Cần có những giải pháp cụ thể, đặc biệt là việc xây dựng bộ tiêu chí, chỉ số đánh giá quản lý tài chính ở trƣờng THPT nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý tài chính trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 9. Những đóng góp mới của luận án - Phân tích tổng hợp làm rõ khái niệm, bản chất, nội dung vấn đề trƣờng học tự chủ, trách nhiệm giải trình của trƣờng học khi tự chủ, tự chủ tài chính và trách nhiệm giải trình trong giáo dục trung học phổ thông, QLTC ở trƣờng THPT theo hƣớng tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình trong bối cảnh đổi mới giáo dục; Lựa chọn và xây dựng 5 tiêu chí khảo sát, đánh giá QLTC ở trƣờng THPT theo cơ chế tự chủ.
8 - Đánh giá thực trạng kết quả đạt đƣợc, những hạn chế và chỉ ra nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong QLTC ở trƣờng THPT. - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện QLTC ở trƣờng THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục nhằm đảm bảo tính hiệu quả, bền vững, công khai, minh bạch và tự chủ của các nhà trƣờng THPT trong hệ thống giáo dục quốc dân. 10. Bố cục của luận án Ngoài phần mở đầu, các chữ viết tắt, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận án đƣợc bố cục thành ba chƣơng: - Chương 1: Quản lý tài chính của trƣờng trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục. - Chương 2: Thực trạng quản lý tài chính của trƣờng trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục. - Chương 3: Giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính ở trƣờng trung học phổ thông nhằm tăng cƣờng tự chủ và trách nhiệm giải trình.