Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:259

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án xác định các nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định; Đo lường tác động của các nhân tố đến thực hiện kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định; đề xuất các giải pháp hoàn thiện kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản tỉnh Bình Định.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN THỊ KIM TUYẾN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN THỊ KIM TUYẾN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 9.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Phú Giang TS. Lê Thị Diệu Linh HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn của tập thể người hướng dẫn khoa học. Tất cả số liệu trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trước đó trừ một số bài báo đăng tạp chí được rút trích từ nội dung luận án. Tất cả các nghiên cứu trước được kế thừa trong luận án tôi đều ghi rõ nguồn trích dẫn và trình bày trong danh mục tài liệu tham khảo. Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Kim Tuyến
LỜI CẢM ƠN Quá trình thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình từ tập thể người hướng dẫn khoa học, các thầy cô khoa Kế toán, chuyên viên khoa Sau đại học tại Học viện Tài chính, đồng nghiệp khoa Kinh tế & Kế toán tại Đại học Quy Nhơn, các chuyên gia tại các tổ chức đào tạo cũng như các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định và gia đình. Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến PGT.TS. Nguyễn Phú Giang và TS. Lê Thị Diệu Linh đã tận tình hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho nghiên cứu sinh ở xa như tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn đến các thầy cô khoa Kế toán tại Học viện Tài chính đã truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm và đóng góp quý báu giúp tôi hoàn thiện luận án. Ngoài ra, tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị chuyên viên khoa Sau Đại học tại Học viện Tài chính đã hỗ trợ, giúp đỡ tôi về thủ tục, quy trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn các chuyên gia từ các trường đại học, giám đốc, phó giám đốc, kế toán trưởng và kế toán viên tại các DN khai thác khoáng sản tỉnh Bình Định đã hỗ trợ tôi về dữ liệu nghiên cứu trong luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế & Kế toán tại Đại học Quy Nhơn đã tạo điều kiện thuận lợi trong giảng dạy, nghiên cứu để tôi thực hiện luận án đúng tiến độ. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận án. Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Kim Tuyến
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................... x DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... xiv DANH MỤC HÌNH VẼ ......................................................................................... xv DANH MỤC PHỤ LỤC ....................................................................................... xvi MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ...................................................................... 1 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................................ 3 2.1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG................ 3 2.1.1 Các nghiên cứu về kế toán môi trường trên thế giới ................................. 3 2.1.1.1 Các nghiên cứu về ghi nhận thông tin kế toán môi trường trên thế giới ........................................................................................................................ 4 2.1.1.2 Các nghiên cứu về xử lý, phân tích thông tin kế toán môi trường trên thế giới ........................................................................................................... 5 2.1.1.3 Các nghiên cứu về cung cấp thông tin kế toán môi trường trên thế giới ........................................................................................................................ 7 2.1.2 Các nghiên cứu về kế toán môi trường tại Việt Nam ............................. 10 2.1.2.1 Các nghiên cứu về ghi nhận thông tin kế toán môi trường tại Việt Nam ...................................................................................................................... 10 2.1.2.2 Các nghiên cứu về xử lý, phân tích thông tin kế toán môi trường tại Việt Nam ...................................................................................................... 10 2.1.2.3 Các nghiên cứu về cung cấp thông tin kế toán môi trường tại Việt Nam ...................................................................................................................... 11
2.2 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC HIỆN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG .................................................................... 12 2.2.1 Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán môi trường trên thế giới ...................................................................................................... 12 2.2.1.1 Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán tài chính môi trường.................................................................................................... 12 2.2.1.2 Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán quản trị môi trường.................................................................................................... 14 2.2.2 Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán môi trường tại Việt Nam ..................................................................................................... 16 2.2.2.1 Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán tài chính môi trường.................................................................................................... 16 2.2.2.2 Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện kế toán quản trị môi trường.................................................................................................... 17 2.3 KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU .......................................................... 18 2.4 ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU ................................................................. 19 3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU.......................... 20 3.1 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ........................................................................ 20 3.2 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ........................................................................... 20 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ................................................. 21 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU và quy trình nghiên cứu........................... 21 5.1 NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH ....................................................................... 21 5.1.1 Phương pháp phỏng vấn chuyên gia ....................................................... 21 5.1.1.1 Mẫu chuyên gia ................................................................................ 22 5.1.1.2 Thiết kế phiếu phỏng vấn chuyên gia .............................................. 22 5.1.2 Phương pháp phỏng vấn sâu nhà quản trị ............................................... 23 5.1.2.1 Mẫu nhà quản trị .............................................................................. 24 5.1.2.2 Thiết kế phiếu phỏng vấn nhà quản trị............................................. 24 5.2 NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG .................................................................. 25
5.2.1 Thiết kế phiếu khảo sát ........................................................................... 25 5.2.2 Mẫu nghiên cứu ...................................................................................... 25 5.2.2.1 Kích thước mẫu nghiên cứu ............................................................. 25 5.2.2.2 Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ................................................. 26 5.2.2.3 Phương pháp thu thập mẫu nghiên cứu............................................ 27 5.2.3 Phương pháp phân tích ........................................................................... 27 5.2.3.1 Phân tích thống kê mô tả .................................................................. 27 5.2.3.2 Kiểm định độ tin cậy thang đo ......................................................... 28 5.2.3.3 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) .................................................. 28 5.2.3.4 Phân tích hồi quy tuyến tính đa biến ................................................ 29 5.2.3.5 Phân tích sự khác biệt (ANOVA một chiều) ................................... 29 5.3 QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ..................................................................... 29 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .............................. 30 6.1 Ý NGHĨA KHOA HỌC ............................................................................... 30 6.2 Ý NGHĨA THỰC TIỄN .............................................................................. 30 7. KẾT CẤU ĐỀ TÀI ............................................................................................. 31 CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TRONG DOANH NGHIỆP .................................................................................................. 32 1.1 TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG ......................................... 32 1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển kế toán môi trường .............................. 32 1.1.2 Bản chất kế toán môi trường ................................................................... 34 1.1.3 Chức năng kế toán môi trường................................................................ 39 1.1.4 Vai trò kế toán môi trường ...................................................................... 40 1.1.5 Nội dung kế toán môi trường .................................................................. 40 1.2 GHI NHẬN THÔNG TIN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG ........................... 42 1.2.1 Ghi nhận thông tin kế toán tài chính môi trường .................................... 42 1.2.2 Ghi nhận thông tin kế toán quản trị môi trường ..................................... 51 1.3 XỬ LÝ, PHÂN TÍCH THÔNG TIN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG ........... 53 1.3.1 Xử lý, phân tích thông tin kế toán tài chính môi trường ......................... 53
1.3.2 Xử lý, phân tích thông tin kế toán quản trị môi trường .......................... 56 1.4 CUNG CẤP THÔNG TIN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG ........................... 60 1.4.1 Cung cấp thông tin kế toán tài chính môi trường ................................ 60 1.4.2 Cung cấp thông tin kế toán quản trị môi trường ..................................... 68 1.5 LÝ THUYẾT NỀN ...................................................................................... 68 1.5.1 Lý thuyết hợp pháp ................................................................................. 69 1.5.2 Lý thuyết các bên liên quan .................................................................... 70 1.5.3 Lý thuyết thể chế ..................................................................................... 71 1.5.4 Lý thuyết bất định ................................................................................... 72 1.5.5 Lý thuyết đại diện ................................................................................... 74 1.5.6 Lý thuyết tín hiệu .................................................................................... 75 1.6 KINH NGHIỆM VỀ KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM 76 1.6.1 Kế toán môi trường tại Nhật Bản ............................................................ 76 1.6.2 Kế toán môi trường tại Hàn Quốc ........................................................... 78 1.6.3 Kế toán môi trường tại Hoa Kỳ .............................................................. 79 1.6.4 Kế toán môi trường tại Úc ...................................................................... 80 1.6.5 Bài học kinh nghiệm KTMT cho Việt Nam ........................................... 81 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 83 CHƯƠNG 2 : THỰC TRẠNG KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH .................................................................................................................................. 84 2.1 TỔNG QUAN VỀ NGÀNH KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH ................................................................................... 84 2.1.1 Giới thiệu về khoáng sản và ngành khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ......................................................................................................... 84 2.1.2 Những đặc điểm của doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ảnh hưởng đến kế toán môi trường ................................................ 85 2.2 THỰC TRẠNG KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH .......... 89
2.2.1 Mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................ 89 2.2.2 Nghiên cứu định tính về thực hiện KTMT và các nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện KTMT tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ......................................................................................................... 92 2.2.2.1 Thực hiện KTMT tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định qua nghiên cứu định tính .............................................. 92 2.2.2.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện KTMT tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định qua nghiên cứu định tính .................................................................................................................... 101 2.2.3 Nghiên cứu định lượng về thực hiện KTMT và các nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện KTMT tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ....................................................................................................... 106 2.2.3.1 Giả thuyết nghiên cứu .................................................................... 106 2.2.3.2 Mô hình nghiên cứu ....................................................................... 113 2.2.3.3 Nghiên cứu định lượng về thực hiện KTMT tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ............................................. 117 2.2.3.4 Nghiên cứu định lượng về nhân tố ảnh hưởng đến kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ... 117 2.3 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VỀ KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH ...................................................................................................... 128 2.3.1 Ưu điểm ................................................................................................ 128 2.3.2 Hạn chế ................................................................................................. 129 2.3.3 Nguyên nhân của các hạn chế thực hiện kế toán môi trường tại các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ............................. 130 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................ 132 CHƯƠNG 3 : CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH .......................................................................................................... 133
3.1 ĐỊNH HƯỚNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN NGÀNH KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH ........ 133 3.2 QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH ...................................................................................................... 134 3.3 CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH ...................................................................................................... 137 3.3.1. Điều kiện thực hiện giải pháp ............................................................. 137 3.3.2 Hoàn thiện về ghi nhận thông tin kế toán môi trường .......................... 139 3.3.2.1 Hoàn thiện về ghi nhận thông tin kế toán tài chính môi trường .... 139 3.3.2.2 Hoàn thiện về ghi nhận thông tin kế toán quản trị môi trường ...... 141 3.3.3 Hoàn thiện về xử lý thông tin kế toán môi trường ................................ 143 3.3.3.1 Hoàn thiện về xử lý thông tin kế toán tài chính môi trường .......... 143 3.3.3.2 Hoàn thiện về xử lý, phân tích thông tin kế toán quản trị môi trường .................................................................................................................... 145 3.3.4 Hoàn thiện về báo cáo, cung cấp thông tin kế toán môi trường ........... 157 3.3.4.1 Hoàn thiện về cung cấp thông tin KTTCMT ................................. 157 3.3.4.2 Hoàn thiện báo cáo, cung cấp thông tin KTQTMT ....................... 163 3.4 CÁC KIẾN NGHỊ NHẰM HỖ TRỢ THỰC HIỆN KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP KHAI THÁC KHOÁNG SẢN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH ......................................................................... 165 3.4.1 Kiến nghị đến các cơ quan quản lý nhà nước ....................................... 165 3.4.2 Kiến nghị đến các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định ....................................................................................................... 167 3.4.3 Kiến nghị đến các bên liên quan khác .................................................. 170 3.5 HẠN CHẾ NGHIÊN CỨU VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO172 3.5.1 Hạn chế nghiên cứu .............................................................................. 172 3.5.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo .................................................................. 172 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................ 173
KẾT LUẬN CHUNG ....................................................................................... 174 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ................ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................. 175 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................ 177 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 194
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ TIẾNG VIỆT 1 ALBLQ Áp lực bên liên quan 2 ALCC Áp lực cưỡng chế 3 BTNMT Bộ Tài nguyên và Môi trường 4 CPMT Chi phí môi trường 5 DDDN Đặc điểm doanh nghiệp 6 DN Doanh nghiệp 7 KTMT Kế toán môi trường 8 KTQTMT Kế toán quản trị môi trường 9 KTTCMT Kế toán tài chính môi trường 10 NHNN Ngân hàng nhà nước 11 NPTMT Nợ phải trả môi trường 12 NTNQT Nhận thức nhà quản trị 13 NVKT Nhân viên kế toán 14 QH Quốc hội 15 THKTMT Thực hiện kế toán môi trường 16 TK Tài khoản 20 TNMT Thu nhập môi trường 17 TSCĐ Tài sản cố định 18 TSMT Tài sản môi trường 19 UBND Uỷ ban nhân dân TIẾNG ANH 20 ABC Activity Based Cost (Chi phí dựa trên hoạt động) 21 ACCA Association of Chartered Certified Accountants (Hội Kế toán viên công chứng Anh quốc)
22 ANOVA Analysis of Variance (Phương pháp phân tích phương sai) 23 CAC Chief Accountant Club (Câu lạc bộ kế toán trưởng toàn quốc) 24 CDP Carbon Disclosure Project (Dự án công bố Cac-bon) 25 CMA Certified Management Accountant (Chứng chỉ kế toán quản trị) 26 CSR Corporate Social Responsibility (Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp) 27 EPI Environmental Performance Index (Các chỉ số hiệu quả môi trường) 28 ERP Enterprise Resource Planning (Hệ thống hoạch định nguồn lực DN) 29 ESG Environmental, Social and corporate Governance (Môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp) 30 FASB Financial Accounting Standards Board (Uỷ ban Chuẩn mực Kế toán Tài chính) 31 GRI Global Reporting Initiative (Tổ chức Sáng kiến Báo cáo toàn cầu) 32 IAS International Accounting Standards (Chuẩn mực kế toán quốc tế) 33 IFAC The International Federation of Accountants (Liên đoàn kế toán quốc tế) 34 IFC The International Finance Corporation (Tổ chức Tài chính quốc tế) 35 IFRIC International Financial Reporting Interpretations Committee (Uỷ ban hướng dẫn chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế) 36 IFRS International Financial Reporting Standards
(Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế) 37 IIRC International Integrated Reporting Council (Hội đồng báo cáo tích hợp quốc tế) 38 IR Integrated reporting (Báo cáo tích hợp) 39 ISO International Organization for Standardization (Tổ chức tiêu chuẩn quốc tế) 40 ISO 14001 Hệ thống quản lý môi trường 41 JMETI Japan Ministry of Economy, Trade and Industry (Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản) 42 JMOE Japan Ministry of the Environment (Bộ Môi trường Nhật Bản) 43 KAI Korea Accounting Institute (Viện Kế toán Hàn Quốc) 44 KMOCIE Korean Ministry of Commerce, Industry, and Energy (Bộ Thương mại, Công nghiệp và Năng lượng Hàn Quốc) 45 KMOE Korea Ministry of the Environment (Bộ Môi trường Hàn Quốc) 46 LCC Life Cycle Cost (Chi phí chu kỳ sống) 47 MFCA Material Flow Cost Accounting (Kế toán chi phí dòng vật liệu) 48 RBV Resource-Based View (Quan điểm dựa trên nguồn lực) 49 SBSC Sustainability Balanced Scorecard (Thẻ điểm cân bằng bền vững) 50 SEC The Securities and Exchange Commission (Uỷ ban Chứng khoán và Hối đoái Hoa Kỳ) 51 SEEA System of Environmental Economic Accounting
(Hệ thống kế toán Kinh tế và Môi trường) 52 TCA Total cost accounting (Đánh giá tổng chi phí) 53 UN The United Nations (Liên Hợp Quốc) 54 UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development, (Hội nghị của Liên hiệp quốc về Thương mại và Phát triển) 55 UNDSD United Nations Division of Sustainable Development. (Uỷ ban Liên Hiệp Quốc về Phát triển bền vững) 56 USEPA United States Environmental Protection Agency (Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ) 57 UNGC United Nations Global Compact (Hiệp ước Toàn cầu của Liên hợp quốc) 58 VAA Vietnam Association of Accountants and Auditors (Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam) 59 VACPA Vietnam Association of Certified Public Accountants. (Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam) 60 VAS Vietnam Accounting Standards (Chuẩn mực kế toán Việt Nam) 61 WB The World Bank (Ngân hàng thế giới)
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Quy mô nguồn vốn của doanh nghiệp ..................................................... 90 Bảng 2.2: Số lượng lao động của doanh nghiệp ...................................................... 90 Bảng 2.3: Ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp ............................................. 91 Bảng 2.4: Thống kê đối tượng khảo sát ................................................................... 91 Bảng 2.5: Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................... 112 Bảng 2.6: Biến quan sát thực hiện kế toán môi trường .......................................... 114 Bảng 2.7: Biến quan sát nhân tố ảnh hưởng đến thực hiện KTMT ....................... 115 Bảng 2.8: Phân tích thống kê mô tả thực hiện KTMT ........................................... 117 Bảng 2.9: Phân tích thống kê mô tả nhân tố ảnh hưởng đến THKTMT ................ 118 Bảng 2.10: Kiểm định độ tin cậy các thang đo ...................................................... 120 Bảng 2.11: Ma trận nhân tố đã xoay trong phân tích EFA .................................... 121 Bảng 2.12: Các giả thuyết nghiên cứu chính thức ................................................. 123 Bảng 2.13: Kiểm định mô hình hồi quy................................................................. 124 Bảng 2.14: Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu............................................ 124 Bảng 2.15: Hệ số hồi quy các biến ........................................................................ 125 Bảng 2.16: Kết quả kiểm định phương sai đồng nhất ............................................ 126 Bảng 2.17: Kết quả kiểm định phương sai không đồng nhất ................................. 126 Bảng 2.18: Thống kê mô tả thực hiện KTMT theo ngành nghề kinh doanh ......... 127 Bảng 2.19: Kết quả kiểm định ANOVA ................................................................ 127 Bảng 3.1: Thông tin vật lý môi trường .................................................................. 142 Bảng 3.2: Khung chỉ số hiệu quả môi trường ........................................................ 148 Bảng 3.3: Thẻ điểm cân bằng bền vững của các doanh nghiệp khai khoáng ........ 153 Bảng 3.4: Nội dung báo cáo môi trường của các doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định…………………………………………….…………160 Bảng 3.5: Báo cáo chi phí môi trường theo hoạt động .......................................... 163 Bảng 3.6: Báo cáo tiết kiệm chi phí môi trường .................................................... 165
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1: Mô hình nghiên cứu ............................................................................... 113 Hình 2.2: Mô hình nghiên cứu chính thức ............................................................. 123 Hình 3.1: Bản đồ chiến lược phát triển bền vững của các DN khai khoáng tỉnh Bình Định........................................................................................................................ 156
DANH MỤC PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH CHUYÊN GIA ........................................................ 195 PHỤ LỤC 2: PHIẾU PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA ........................................... 196 PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA ...................................... 200 PHỤ LỤC 4: PHIẾU PHỎNG VẤN NHÀ QUẢN TRỊ........................................ 203 PHỤ LỤC 5: KẾT QUẢ PHỎNG VẤN NHÀ QUẢN TRỊ .................................. 206 PHỤ LỤC 6: PHIẾU KHẢO SÁT ........................................................................ 218 PHỤ LỤC 7: DANH MỤC TÀI KHOẢN VỀ THÔNG TIN MÔI TRƯỜNG ..... 222 PHỤ LỤC 8: DOANH NGHIỆP THAM GIA KHẢO SÁT ................................. 225 PHỤ LỤC 9: THÔNG TIN MÔI TRƯỜNG TRÊN SỔ KẾ TOÁN ..................... 228 PHỤ LỤC 10: THÔNG TIN MÔI TRƯỜNG TRÊN BÁO CÁO KẾ TOÁN ...... 231 PHỤ LỤC 11: KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH ĐỘ TIN CẬY ........................................ 235 PHỤ LỤC 12: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH EFA ....................................................... 238 PHỤ LỤC 13: KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH HỒI QUY............................ 241
1 MỞ ĐẦU 1.TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Phát triển ở thế kỷ 21, doanh nghiệp (DN) cần đảm bảo sự cân bằng giữa các khía cạnh kinh tế, môi trường và xã hội. Phát triển bền vững đã trở thành xu hướng phát triển tất yếu đối với DN toàn cầu. Theo báo cáo Brundtland vào năm 1987, phát triển bền vững là sự kết hợp hài hoà, hiệu quả giữa ba mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường nhằm đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng đến nhu cầu của các thế hệ tương lai. Hiện nay, môi trường là vấn đề thời sự được thảo luận ở tất cả các diễn đàn trên thế giới. Sau các thảm hoạ môi trường, các rào cản xanh (văn bản pháp lý môi trường, tiêu chuẩn kỹ thuật môi trường, thuế, phí môi trường) ngày càng gia tăng. Chính phủ, các tổ chức tài chính, khách hàng, nhà đầu tư, cộng đồng địa phương … ngày càng quan tâm đến trách nhiệm môi trường DN và sử dụng thông tin môi trường cho việc ra quyết định. Theo Schaltegger và Burritt (2017), kế toán môi trường (KTMT) ra đời từ áp lực của các bên liên quan và thay đổi quan hệ chi phí. KTMT đã xuất hiện vào những năm bảy mươi của thế kỷ hai mươi. Xét ở cấp độ DN, KTMT là một bộ phận trong hệ thống kế toán, sử dụng khuôn khổ lý thuyết và phương pháp kế toán mới để ghi nhận, đo lường và công bố thông tin môi trường nhằm hỗ trợ hữu ích cho việc ra quyết định đến các bên liên quan bên trong và bên ngoài DN. Dựa vào đối tượng sử dụng thông tin môi trường, KTMT được chia thành hai bộ phận là kế toán tài chính môi trường (KTTCMT) và kế toán quản trị môi trường (KTQTMT). KTMT đã chứng tỏ là công cụ kế toán phù hợp với xu hướng phát triển bền vững vì nó giúp DN đạt được đồng thời hiệu quả môi trường và hiệu quả kinh tế. Các nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh KTMT mang lại nhiều lợi ích to lớn cho DN. Chẳng hạn, hỗ trợ DN tuân thủ pháp luật môi trường, chính sách môi trường, đảm bảo vị trí chiến lược dài hạn của DN (IFAC, 2005), giảm tác động môi trường và tiết kiệm chi phí vì sử dụng hiệu quả năng lượng, nước, vật liệu (IFAC, 2005; Ferreira và cộng sự, 2010), thúc đẩy DN chuyển đổi hoạt động theo hướng bền vững (sáng kiến sản xuất sạch hơn, công nghệ xanh) vì KTMT cung cấp thông tin về chi phí, lợi ích
2 và cơ hội đầy đủ hơn (Gale, 2006), giảm bớt mối quan tâm về môi trường của chính phủ (Liu và Anbumozhi, 2009), xác lập mối quan hệ tốt hơn với các bên liên quan và cải tiến trong việc ra quyết định của DN (Lee và cộng sự, 2006; Ferreira và cộng sự, 2010, Kokubu và Kitada, 2015), nâng cao hình ảnh, danh tiếng, thương hiệu DN (Zeng và cộng sự, 2010; Ferreira và cộng sự, 2010). Ngành khai khoáng có vai trò, vị trí quan trọng đối với phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam nói chung và của tỉnh Bình Định nói riêng. Ngành khai khoáng trên địa bàn tỉnh Bình Định được chia thành năm lĩnh vực kinh doanh, bao gồm: khai thác đá, khai thác cát, khai thác đất san lấp, khai thác sa khoáng titan và khai thác nước nóng thiên nhiên. Đặc điểm hoạt động của năm lĩnh vực kinh doanh này có tác động tiêu cực đến môi trường như: ô nhiễm bụi, tiếng ồn, ô nhiễm đất, nước ngầm, nước mặt, chất thải rắn, xói mòn, sụt đất và mất đa dạng sinh học. Do đó, mặc dù phần lớn là DN quy mô nhỏ và vừa, chưa niêm yết nhưng nhu cầu thông tin môi trường của các bên liên quan đối với các DN khai khoáng tỉnh Bình Định (ngành nhạy cảm với môi trường) ngày càng gia tăng. Điều này được thể hiện rõ nét thông qua các văn bản pháp lý về môi trường từ Chính phủ, các Bộ ngành và chính quyền địa phương, chẳng hạn: Luật Bảo vệ và Phát triển rừng số 29/2004/QH11, Luật Đa dạng sinh học số 20/2008/ QH12, Luật khoáng sản số 60/2010/QH12, Luật bảo vệ môi trường số 55/2014/QH13, Nghị định số 179/2013/NĐ - CP về xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, Thông tư số 38/2015/TT-BTNMT quy định về cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản, Quyết định 109/2010/QĐ- UBND về phí cơ sở hạ tầng trong khai thác khoáng sản tỉnh Bình Định, Quyết định 48/2016/QĐ-UBND về phí bảo vệ môi trường đối với khai thác khoáng sản tỉnh Bình Định, …. Thêm vào đó, Bộ Tài chính cũng đã ban hành thông tư 155/2015/TT - BTC về hướng dẫn công bố thông tin trách nhiệm môi trường, xã hội của công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Do đó, thực hiện KTMT tại các DN khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Bình Định nói riêng là tất yếu khách quan nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của các bên liên quan. Tại Việt Nam, phù hợp với thông lệ quốc tế và xu hướng phát triển bền vững toàn cầu nên vấn đề môi trường đã trở thành chủ đề nóng trong các hội nghị, hội thảo