Luận án tiến sĩ Kinh tế: Pháp điển hóa - nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh các mô hình pháp điển hóa điển hình trên thế giới và kiến nghị đối với Việt Nam

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:221

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án là nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống lý luận về vấn đề pháp điển hóa và mô hình pháp điển hóa; việc tổ chức, thực hiện mô hình pháp điển hóa của các quốc gia điển hình trên thế giới và những kinh nghiệm đối với thực tiễn pháp điển hóa ở nước ta hiện nay; nghiên cứu thực trạng và giải pháp hoàn thiện mô hình pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Pháp điển hóa - nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh các mô hình pháp điển hóa điển hình trên thế giới và kiến nghị đối với Việt Nam

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc thực hiện đề tài Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân là một chủ trương lớn đã được ghi nhận trong các nghị quyết của Đảng và được Nhà nước thể chế hóa trong các quy định của Hiến pháp năm 2013. Để xây dựng nhà nước pháp quyền thì cần phải có một hệ thống pháp luật hoàn thiện. Chính vì vậy, ngày 24/5/2005 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 48- NQ/TW về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, trong đó đề ra mục tiêu: “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; đổi mới căn bản cơ chế xây dựng và thực hiện pháp luật; phát huy vai trò và hiệu lực của pháp luật để góp phần quản lý xã hội, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, thực hiện quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân, góp phần đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.” [33] Cùng với việc đề ra mục tiêu, Nghị quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị “về chiến lược cải cách tư pháp từ nay đến năm 2020” đã đặt ra: Phải tích cực đẩy mạnh hơn nữa công tác hệ thống hóa pháp luật mà vấn đề then chốt là chuyển trọng tâm sang hoạt động pháp điển hóa nhằm tạo ra nhiều bộ luật, đạo luật đảm bảo vai trò quản lý xã hội bằng pháp luật của Nhà nước. Thực tế cho thấy, công tác hệ thống hóa pháp luật đặc biệt là pháp điển hóa pháp luật đã bước đầu phát triển, có một số văn bản quy phạm pháp luật được thống kê và lên danh mục, một số văn bản quy phạm pháp luật khác được pháp điển hóa. Bên cạnh đó các văn bản quy phạm pháp luật được sửa đổi, bổ sung và được Quốc hội thông qua ngày càng nhiều. Theo thống kê của Cơ sở dữ liệu của Văn phòng Quốc hội, trong khoảng thời gian từ tháng 9/1945 cho đến đầu tháng 02/2009, tổng số văn bản quy phạm pháp luật được ban hành còn hiệu lực thi hành 1
là 19.095 văn bản. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, hệ thống pháp luật Việt Nam đang rơi vào tình trạng “không đầy đủ, không rõ ràng, không cụ thể, không tương thích, không minh bạch, không tiên liệu trước, không hợp lý, không hiệu quả và không hiệu lực” [31]. Hiện nay, số lượng văn bản quy phạm pháp luật được ban hành rất lớn; nhiều chủ thể ban hành, nhiều hình thức văn bản quy phạm pháp luật trong khi chưa có cơ sở dữ liệu văn bản quy phạm pháp luật nào tập hợp được đầy đủ, bảo đảm chính xác và độ tin cậy cao; các văn bản chưa được rà soát, phân loại, sắp xếp một cách hệ thống… Thậm chí, trong một số lĩnh vực pháp luật, số lượng văn bản được ban hành được đánh giá ở mức độ “lạm phát”, vượt quá nhu cầu điều chỉnh và áp dụng pháp luật đã làm cho hệ thống văn bản trở nên cồng kềnh. Chính những tồn tại trên đã ảnh hưởng nhất định đến công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam. Từ những thực trạng nêu trên, Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 đã xác định các tiêu chí cơ bản của hệ thống pháp luật Việt Nam là đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch phù hợp với yêu cầu xây dựng nền kinh tế thị trường và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Để khắc phục thực trạng trên đồng thời cũng nhằm thực hiện các nội dung mà Nghị quyết số 48 đặt ra, ngày 16/4/2012, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh Pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật (Pháp lệnh Pháp điển). Pháp lệnh Pháp điển được ban hành và chính thức có hiệu lực từ 01/7/2013 với những quy định khái quát về khái niệm, thẩm quyền, nội dung, hình thức, trình tự và thủ tục tiến hành pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. Kế tiếp đó, ngày 27/6/2013 Chính phủ ban hành Nghị định số 63/2013/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh Pháp điển và đến ngày 29/4/2014 Bộ Tư pháp tiếp tục ban hành Thông tư số 13/2014/TT-BTP hướng dẫn thực hiện Pháp lệnh Pháp điển. Như vậy, việc ban hành Pháp lệnh Pháp điển cùng các văn bản hướng dẫn thực hiện có ý nghĩa quan trọng, bước đầu tạo lập cơ sở pháp lý, tạo tiền đề cho việc tiến hành pháp điển hóa ở nước ta hiện nay. Xuất phát từ thực tế đó càng khẳng định nhu cầu thực sự cần thiết và cấp bách của việc nghiên cứu pháp điển ở Việt Nam hiện nay. 2
Như vậy, hệ thống hóa, pháp điển hóa pháp luật ở Việt Nam hiện nay là một nhiệm vụ trọng tâm, việc tiếp tục nghiên cứu và đưa ra những kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng hoạt động pháp điển hoá ở Việt Nam là hết sức cần thiết. Từ thực tế này khẳng định, việc lựa chọn và nghiên cứu đề tài “Pháp điển hóa - nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh các mô hình pháp điển hóa điển hình trên thế giới và kiến nghị đối với Việt Nam” sẽ có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận án là nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống lý luận về vấn đề pháp điển hóa và mô hình pháp điển hóa; việc tổ chức, thực hiện mô hình pháp điển hóa của các quốc gia điển hình trên thế giới và những kinh nghiệm đối với thực tiễn pháp điển hóa ở nước ta hiện nay; nghiên cứu thực trạng và giải pháp hoàn thiện mô hình pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích nêu trên, Luận án cần phải thực hiện các nhiệm vụ sau: Một là: Kế thừa các vấn đề lý luận về pháp điển hóa mà các công trình của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu và các học giả đã giải quyết (như vấn đề khái niệm, đặc điểm, kết quả của pháp điển hóa). Hai là: Trên cơ sở kế thừa một số nội dung đã được giải quyết, luận án sẽ tiếp tục làm sâu sắc thêm các vấn đề lý luận về pháp điển hóa như về nguyên tắc, điều kiện – tiền đề, các yếu tố ảnh hưởng của pháp điển hóa. Ba là: Luận án sẽ bổ sung thêm những vấn đề lý luận khác liên quan đến pháp điển hóa như lý thuyết mô hình pháp điển hóa, phác họa cấu trúc cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến việc thiết lập mô hình pháp điển hóa của một quốc gia. Bốn là: Luận án tập trung sâu vào việc nghiên cứu mô hình pháp điển của một số quốc gia điển hình trên thế giới. Đó là những nước tiêu biểu cho các hệ thống pháp luật lớn trên thế giới như Pháp, Đức, Hoa kỳ, Canada, Trung Quốc và Singapore. Trên cơ sở nghiên cứu về mô hình cụ thể của các nước kể trên, tác giả sẽ có sự đối chiếu, so sánh để tìm ra tính ưu việt trong mỗi mô hình cụ thể, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm vận dụng vào Việt Nam. 3
Năm là: Trên cơ sở phân tích, so sánh mô hình pháp điển điển hình trên thế giới, tác giả sẽ đi tìm hiểu, phân tích, làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay; đưa ra những kiến nghị để hoàn thiện mô hình pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu về pháp điển hóa của một số quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam dưới góc độ pháp điển hóa đối với văn bản quy phạm pháp luật, không nghiên cứu pháp điển hóa đối với các loại nguồn của pháp luật khác như tập quán pháp, tiền lệ pháp hay án lệ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về mặt không gian: Luận án tập trung nghiên cứu về các mô hình pháp điển hóa của một số nước điển hình trên thế giới và Việt Nam. Khái niệm “điển hình” luận án khai thác kết hợp dưới hai góc độ vừa là các quốc gia tiêu biểu của nhóm hệ thống pháp luật chính trên thế giới vừa là sự điển hình về phương thức pháp điển hóa cơ bản. Đó là Pháp, Đức - đại điện cho nhóm nước thuộc hệ thống pháp luật châu Âu lục địa (Civil Law); Hoa kỳ, Canada - đại điện cho nhóm nước thuộc hệ thống pháp luật Anh – Mỹ (Common Law); Trung Quốc - đại diện cho nhóm nước thuộc hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa; Singapore - đại diện cho nhóm nước thuộc các hệ thống pháp luật khác và Việt Nam. Về mặt thời gian: Luận án nghiên cứu về hoạt động pháp điển hóa của các quốc gia trong đời sống pháp lý thực tế hiện nay. Tại Việt Nam, luận án tập trung nghiên cứu chủ yếu từ năm 1992 đến năm 2017; đặc biệt phân tích sâu sắc, chi tiết hơn giai đoạn từ khi Pháp lệnh Pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật được ban hành cho đến hiện nay. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án Cơ sở phương pháp luận của luận án là chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng những phương pháp chính như: phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh để lý giải những vấn đề lý luận 4
cơ bản, thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. Phương pháp duy vật biện chứng được sử dụng xuyên suốt trong luận án. Các vấn đề thuộc nội dung của luận án được nghiên cứu với mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau trong một tổng thể và đặt trong điều kiện kinh tế - xã hội, nhu cầu và mục đích quản lý nhà nước. Phương pháp phân tích được sử dụng để xem xét, đánh giá cụ thể, sâu sắc các vấn đề lý luận về pháp điển hóa với các khía cạnh khác nhau. Bên cạnh đó, phương pháp này còn được sử dụng để so sánh các mô hình pháp điển hóa trên thế giới; đánh giá thực trạng pháp điển hóa ở Việt Nam và đưa ra những định hướng, giải pháp để nâng cao chất lượng của hoạt động này. Phương pháp tổng hợp được sử dụng để khái quát hóa, rút ra những nhận xét, kết luận về từng nội dung của luận án. Xem xét về vấn đề pháp điển hóa trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật được nhìn nhận không xuất phát từ biểu hiện đơn lẻ mà mang tính phổ biến, điển hình. Đồng thời, khi nghiên cứu về hoạt động pháp điển hóa những nhận định rút ra luôn được đặt trong tổng thể với các hoạt động hoàn thiện pháp luật khác như rà soát, kiểm tra, xử lý văn bản quy phạm pháp luật, theo dõi thi hành văn bản quy phạm pháp luật. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp mô tả trong một vài trường hợp để làm rõ về hiện trạng mô hình pháp điển hóa của một số quốc gia trên thế giới từ đó có những đánh giá, phân tích một cách thỏa đáng. Các phương pháp nghiên cứu trên đây luôn được sử dụng kết hợp với nhau nhằm mục đích bảo đảm cho nội dung nghiên cứu của luận án vừa có tính khái quát vừa có tính cụ thể cần thiết để xem xét, đánh giá một cách toàn diện về pháp điển hóa, đưa ra các giải pháp phù hợp với Việt Nam hiện nay. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện dưới góc độ lý luận nhà nước và pháp luật về pháp điển hóa để khai thác các mô hình tổ chức, thực hiện pháp điển hóa điển hình ở các quốc gia thuộc những hệ thống pháp luật lớn trên thế giới. 5
Kết quả nghiên cứu về mặt lí luận và thực tiễn mô hình tổ chức, thực hiện pháp điển hóa của các quốc gia và Việt Nam góp phần nhận diện, đánh giá tổng quan, hiểu sâu sắc hơn về vai trò, giá trị của pháp điển hóa. Luận án đưa ra một số định hướng, giải pháp và kiến nghị góp phần tổ chức, thực hiện hoạt động pháp điển hệ thống qui phạm pháp luật ở Việt Nam hiện nay, bảo đảm sự hoàn thiện, hài hòa pháp luật phục vụ công cuộc đổi mới đất nước. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ bổ sung, hoàn thiện và làm sâu sắc thêm những vấn đề lý luận về pháp điển hóa. Đồng thời, góp phần tiếp tục phát triển, hoàn thiện những tri thức lý luận về pháp điển hóa trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay. Luận án cũng được sử dụng làm tài liệu tham khảo có giá trị trong hoạt động nghiên cứu và giảng dạy đối với chuyên ngành Lý luận chung về nhà nước và pháp luật cũng như các nhà hoạt động thực tiễn. Các giải pháp mà luận án đưa ra cũng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình hoàn thiện chính sách, pháp luật về pháp điển hóa. Đồng thời, nó cũng có giá trị tham khảo đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc xây dựng, tổ chức và thực hiện pháp luật. 7. Kết cấu của luận án Cơ cấu của luận án bao gồm: danh mục từ viết tắt, mục lục, lời nói đầu, nội dung luận án, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, danh mục các công trình khoa học đã công bố. Nội dung cơ bản của luận án gồm có bốn chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương 2: Cơ sở lý luận về pháp điển hóa và mô hình pháp điển hóa. Chương 3: Mô hình pháp điển hóa của một số nước và kinh nghiệm đối với Việt Nam hiện nay. Chương 4: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện mô hình pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. 6
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Pháp điển hóa – nghiên cứu lý luận, phân tích, so sánh các mô hình pháp điển hóa điển hình trên thế giới là một đề tài có nội dung, đối tượng, phương pháp nghiên cứu rộng và phức tạp. Trên thực tế đã có nhiều công trình nghiên cứu trong nước và ngoài nước, tiếp cận cả về lí luận và thực tiễn ở những góc độ, mức độ, phạm vi khác nhau. 1.1. Các công trình nghiên cứu ở ngoài nước 1.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu lí luận về pháp điển hóa Trong cuốn “The science of law and law making being an introduction to law, a general view of its forms and substance, and a discussion of the question of codification” by R.FLOYD CLARKE, A.B,.LL.B of the new york bar, LONDON: MARMILIAN &CO., LTD, 1898 (tạm dịch là “Các khoa học về pháp luật và xây dựng pháp luật là một giới thiệu về pháp luật, một cái nhìn chung về hình thức và nội dung của nó, và thảo luận về các vấn đề pháp điển hóa”). Cuốn sách này không trực tiếp nghiên cứu vào các nội dung cơ bản của pháp điển hóa như khái niệm, nguyên tắc, quy trình, thủ tục, … mà đi sâu tìm hiểu vào khoa học pháp lý về luật và vấn đề xây dựng luật. Tuy nhiên, chính từ việc tìm hiểu về khoa học pháp lý và việc xây dựng luật mà tác giả cuốn sách nhận thức được hoạt động pháp điển hóa có ý nghĩa quan trong trong việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật quốc gia nói riêng và trong ngành khoa học pháp lý về luật nói chung. Như vậy, dù chỉ nghiên cứu về pháp điển hóa dưới góc độ các câu hỏi thảo luận đặt ra nhưng ít nhiều cuốn sách đã nhìn nhận được vị trí và vai trò quan trọng của hoạt động pháp điển hóa. Đặc biệt, cuốn sách có kết lại bằng một câu “codification, presupposing infinite knowledge, is a dream”, thể hiện giấc mơ của tác giả mong muốn đạt được mục đích cao cả của pháp điển hóa để đem lại thành công cho việc xây dựng pháp luật cũng như khoa học pháp lý về pháp luật. Tiếp cận dưới góc độ khái quát các vấn đề lý luận về pháp điển hóa, cuốn sách “Codification in International Perspective” – Pháp điển hóa trong nhận thức quốc tế của tác giả Wang, Wen-Yeu (Editors), bản quyền năm 2014. Cuốn sách 7
nghiên cứu những nội dung khái quát về pháp điển hóa và gắn pháp điển hóa vào các lĩnh vực pháp lý khác nhau. Tác giả kết cấu thành 19 chapters (19 chương) bắt đầu từ việc nghiên cứu những vấn đề lý thuyết và lịch sử chung của pháp điển hóa (Chapter 1: Codification, decodification anh recodification: history, politics and procedure – tìm hiểu về lịch sử, chính trị và thủ tục của pháp điển hóa). Tuy nhiên, vì giới hạn trong một chương của cuốn sách nên sự tiếp cận và nghiên cứu các vấn đề lý luận chung của pháp điển hóa còn sơ sài, khái quát. Các nội dung kế tiếp của cuốn sách gắn việc nghiên cứu pháp điển hóa với những lĩnh vực cụ thể, chẳng hạn như “pháp điển hóa của pháp luật tư nhân trong thời hậu Xô Viết”, “pháp điển hóa luật hình sự vượt ra ngoài nhà nước quốc gia” và “pháp điển hóa mềm của pháp luật tư nhân”… Như vậy, nhìn một cách tổng thể, những nội dung nghiên cứu về lý thuyết và lịch sử pháp điển hóa còn ít và sơ sài, đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu và luận giải sâu sắc hơn ở các công trình kế tiếp. 1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu thực tiễn về pháp điển hóa Cuốn sách “Codification in East Asia” – Pháp điển hóa ở Đông Á (bao gồm các tài liệu được lựa chọn từ Hội nghị chuyên đề IACL 2) của tác giả Wang, Wen- Yeu (Editors), bản quyền năm 2014. Cuốn sách này nghiên cứu về pháp điển hóa ở khu vực Đông Á. Về tổng thể, cuốn sách bao gồm 19 chương, mỗi chương có đi sâu nghiên cứu vào hoạt động pháp điển hóa của từng quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan đồng thời cũng rút ra bài học so sánh từ hoạt động pháp điển hóa ở Nhật Bản, Ấn Độ và Indonexia. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về pháp điển hóa chủ yếu bị giới hạn trong một số lĩnh vực nhất định như luật thương mại, luật hành chính, luật dân sự và tư pháp quốc tế ở Đông Á nên những giá trị mà nó đem lại không nhiều. Mặc dù vậy, cuốn sách cũng được coi là tài liệu tham khảo quan trọng đối với tác giả luận án, cung cấp cho tác giả một vài kinh nghiệm về pháp điển hóa ở các nước Đông Á, từ đó có những kiến nghị phù hợp với Việt Nam hiện nay. Tiếp theo, cuốn “Codification in the united states: An address delivered before the graduating classes at the sixtieth anniversary Yale law school” (Pháp điển hóa ở Hoa kỳ: Một địa chỉ cung cấp trước khi các lớp tốt nghiệp tại lễ kỷ niệm 8
sáu mươi năm trường Luật Yale) on June 24th, 1884, by HON.GEORGE HOADLY, LL.D. Đây là cuốn sách chuyên khảo nghiên cứu về một số nội dung cơ bản trong hoạt động pháp điển hóa của Hoa kỳ. Nội dung cơ bản của cuốn sách nghiên cứu về lịch sử và các quy định về pháp điển hóa của Hoa kỳ cũng như sản phẩm của hoạt động này. Cuốn sách nghiên cứu khá chi tiết về quy trình, sản phẩm của hoạt động pháp điển hóa, từ quy trình chung của toàn liên bang đến quy trình cụ thể của các bang và sản phẩm tương ứng. Như vậy, có thể thấy cuốn sách là tài liệu tham khảo quan trọng về các nội dung của hoạt động pháp điển của Hoa kỳ, đặc biệt là về quy trình pháp điển tại quốc gia này. Mặc dù, các vấn đề lý luận chung về pháp điển hóa như khái niệm, đặc điểm, các nguyên tắc, vai trò … chưa được khai thác và việc so sánh về hoạt động này giữa Hoa kỳ với các nước khác cũng chưa được cuốn sách nêu ra nhưng nội dung của cuốn sách thực sự có giá trị đối với tác giả luận án. Một công trình nghiên cứu về pháp điển hóa được thưc hiện tại Pháp, cuốn Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Ngọc Vũ với tiêu đề “La codification francaise comme reference pour le legislateur vietnamien – Tài liệu tham khảo pháp điển hóa ở Pháp cho cơ quan xây dựng pháp luật ở Việt Nam”. Luận án này được thực hiện và bảo vệ thành công ở Pháp vào năm 2013. Luận án được kết cấu thành ba phần chính ngoài phần mở đầu và kết luận, phần nội dung chính tập trung giải quyết các vấn đề về chính sách hay định hướng cho việc tiến hành pháp điển hóa ở Pháp; tìm hiểu về lịch sử, điều kiện, thuận lợi và khó khăn đối với việc tiến hành pháp điển hóa ở Pháp; vấn đề quy trình, thủ tục và kết quả của hoạt động này ở Pháp. Phần kết của luận án người nghiên cứu cũng đã đưa ra một vài kiến nghị cho việc tiến hành hoạt động pháp điển hóa ở Việt Nam. Có thể thấy, đây là một công trình nghiên cứu khá toàn diện vấn đề pháp điển hóa ở Pháp. Công trình này có nhiều giá trị bổ ích đối với tác giả luận án đặc biệt là trong việc giải quyết một phần nội dung chương 3 nghiên cứu so sánh pháp điển của các nước trên thế giới (bao gồm nghiên cứu cả về hoạt động pháp điển hóa của nước Pháp) Báo cáo về “Kinh nghiệm so sánh về pháp điển hóa ở Cộng hòa Pháp và một số nước Châu Âu” của Bà Elisabeth Catta - Chuyên gia Cộng hòa Pháp (Các nguồn dẫn chiếu được sử dụng để soạn thảo Báo cáo này xuất phát từ một nghiên 9
cứu được thực hiện vào tháng 8 năm 2007 bởi Tổng vụ pháp luật của liên minh châu âu, và một số được tìm từ trang web của các nước thành viên liên minh - Bản dịch của Nguyễn Hữu Huyên, Chuyên viên Vụ Hợp tác Quốc tế, Bộ Tư pháp). Tại báo cáo, bà Elisabeth Catta cũng đã có sự phân tích chi tiết về hệ thống pháp luật của một số nước châu Âu nói chung và Cộng hòa Pháp nói riêng; bà cũng đưa ra một cách tiếp cận về pháp điển hóa, đó là một thủ tục theo đó các văn bản cần được pháp điển hoá sẽ bị bãi bỏ, sau đó được thay thế bằng một văn bản duy nhất nhưng không làm thay đổi các văn bản gốc. Tuy nhiên, theo bà để tiến hành pháp điển hóa được như nội dung nêu trên thì đòi hỏi trước tiên phải có sự cập nhật các văn bản khác nhau bằng cách đưa vào các sửa đổi, bổ sung, sau đó làm việc lại trên một văn bản duy nhất nhằm đạt được một văn bản cuối cùng đảm bảo tính liên kết và dễ hiểu. Như vậy, có thể thấy báo cáo của bà Elisabeth đã có phần nào tiếp cận, diễn giải khá chi tiết về cách thức, thủ tục tiến hành pháp điển hóa của Cộng hòa Pháp và của Liên minh Châu Âu. Tuy nhiên, cách tiếp cận đó mới chỉ giúp chúng ta hiểu về cách thức pháp điển hóa của một châu lục và rõ ràng sự điển hình cũng chưa bao trùm phạm vi thế giới cũng như kinh nghiệm cho Việt Nam thì báo cáo của bà chưa đề cập tới. Nghiên cứu về pháp điển hóa ở Trung Quốc, Tiến sĩ Kong Qingjiang – Giáo sư Luật, Khoa Luật, Đại Học Zhejiang Gongshang, Trung Quốc với báo cáo “Mâu thuẫn giữa các văn bản quy phạm pháp luật và việc xử lý chúng ở Trung Quốc” (báo cáo tại Hội thảo rà soát và hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật tổ chức năm 2006, 2007 tại Nhà pháp luật Việt – Pháp, Đại học Luật Hà Nội). Tại báo cáo, ông đã phân tích một cách sâu sắc về thực trạng của hệ thống pháp luật của Trung Quốc, thẳng thắn nêu ra những mâu thuẫn, nguyên nhân và cách giải quyết các mâu thuẫn trong hệ thống pháp luật của Trung Quốc. Có thể thấy, hầu như trong báo cáo không có bất kì cụm từ nào đề cập tới cái gọi là “pháp điển hóa” nhưng nếu nghiên cứu kĩ thì thấy biện pháp tốt nhất để giải quyết mâu thuẫn chính là pháp điển hóa. Bài viết thực sự là tài liệu có giá trị tham khảo sử dụng trong Luận án đặc biệt trong chương so sánh các mô hình pháp điển hóa trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam. 10
Cùng cách tiếp cận về pháp điển hóa của một quốc gia, báo cáo của Giáo sư danh dự Đại học Luật Victoria Bill Neison với tiêu đề “Quan niệm của Canada về pháp điểm hóa – kinh nghiệm và kỹ thuật” (được sự tài trợ của Dự án LERAP, cấu trúc luật so sánh, hoạt động 3222) tháng 1 năm 2006 (báo cáo được trình bài tại Tòa đàm “Pháp điển hóa trong pháp luật Việt Nam” do Bộ tư pháp tổ chức vào năm 2006). Tại báo cáo, giáo sư Bill Neison đã phân tích hoạt động pháp điển hóa ở Canada và cụ thể là tại bang Bristish Columbia – một bang dẫn đầu của Canada trong việc rà soát, hệ thống hóa và pháp điển hóa. Tác giả bài viết cho rằng pháp điển hóa theo nghĩa rộng nhất, chỉ dẫn tới những quy trình, thủ tục, quy tắc và thực tiễn chi phối việc xây dựng, soạn thảo, hợp nhất và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật trong một lĩnh vực điều chỉnh nhất định. Trên cơ sở đó, tác giả đi sâu tìm hiểu về kỹ thuật cũng như sản phẩm, kinh nghiệm pháp điển hóa tại bang Bristish Columbia. Như vậy, mặc dù chỉ tập trung phân tích hoạt động pháp điển hóa tại một bang của Canada, nhưng bài viết đã cung cấp cho chúng ta những thông tin bổ ích về kinh nghiệm pháp điển hóa tại Canada để ít nhiều có thể áp dụng vào hoạt động pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. Tóm lại: Có khá nhiều công trình nghiên cứu ngoài nước về các vấn đề liên quan đến hoạt động pháp điển hóa. Ở một mức độ nhất định, những công trình nêu trên đã giải quyết được một số nội dung như vai trò, ý nghĩa, thực tiễn pháp điển hóa tại một số khu vực, quốc gia đơn lẻ.. Tuy nhiên, còn khá nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện lý thuyết về pháp điển hóa cũng như mô hình pháp điển hóa như khái niệm về pháp điển hóa, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động này; khái niệm mô hình pháp điển hóa, xây dựng các mô hình pháp điển hóa điển hình trên thế giới … cần được giải quyết trong cuốn Luận án này. 1.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước 1.2.1. Nhóm công trình nghiên cứu lí luận về pháp điển hóa Nghiên cứu về vấn đề pháp điển hóa, tác giả đã có dịp tiếp xúc với một số công trình nghiên cứu quan trọng, có giá trị cao trong khoa học pháp lý. Với tính chất khá gần với hoạt động xây dựng pháp luật, hơn nữa với mục tiêu của hoạt động pháp điển hóa là hướng tới hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong quá trình 11
triển khai đề tài, khá nhiều công trình nghiên cứu khoa học về hệ thống pháp luật, về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đã được các tác giả tiếp cận với nhiều khía cạnh khác nhau: Cuốn sách của GS.TS. Lê Minh Tâm Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam – Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, năm 2003 đã gợi mở khá nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến nội dung của luận án. Cuốn sách được tác giả phân tích sâu sắc về bản chất, giá trị và hình thức của pháp luật làm tiền đề để luận giải những vấn đề cơ bản của xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Theo tác giả, pháp luật là sự biểu hiện của văn minh và văn hóa; là cơ sở để đảm bảo an ninh, trật tự an toàn xã hội, bảo đảm, bảo vệ quyền, tự do dân chủ, lợi ích hợp pháp, chính đáng của con người, bảo đảm công bằng, bình đẳng trong xã hội, là nhân tố quan trọng bảo đảm phát triển bền vững của xã hội. Đặc biệt, cuốn sách đã tiếp cận quan niệm về pháp luật theo nghĩa rộng, theo đó pháp luật không chỉ bao gồm những quy tắc xử sự chung (pháp luật thực định) mà còn bao hàm cả mục đích, tư tưởng và nguyên tắc của pháp luật. Bên cạnh đó, cuốn sách Xây dựng và hoàn thiện pháp luật nhằm đảm bảo phát triển bền vững ở Việt Nam hiện nay do PGS.TS. Nguyễn Văn Động chủ biên cũng đã luận giải sâu sắc và biện chứng giữa sự hoàn thiện của hệ thống pháp luật với mục tiêu đảm bảo phát triển bền vững. Các tác giả đã nghiên cứu thông qua việc tiếp cận vai trò của pháp luật đối với phát triển bền vững ở Việt Nam hiện nay để phân tích cơ sở lý luận về xây dựng và hoàn thiện pháp luật bảo đảm phát triển bền vững, đánh giá thực trạng pháp luật và công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật ở nước ta, nghiên cứu kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới và đề xuất giải pháp cho Việt Nam trong thời gian tới. Tuy cuốn sách không đề cập trực tiếp về pháp điển hóa nhưng nội dung của cuốn sách đã đem lại nhiều giá trị bổ ích để luận giải có tính hệ thống về vấn đề pháp điển hóa đặc biệt là ở Việt Nam hiện nay. Tiếp đó, cuốn sách Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của PGS.TS. Nguyễn Minh Đoan đã phân tích rất nhiều vấn đề từ khái quát đến cụ thể về hệ thống pháp luật cũng như đặt việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong bối cảnh của quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền. Từ việc lý giải những đặc 12
điểm cũng như tiêu chí để xác định chất lượng của hệ thống pháp luật cho đến các khái niệm về văn bản qui phạm pháp luật, đánh giá tác động của văn bản qui phạm pháp luật và trách nhiệm của người xây dựng pháp luật. Ngoài ra, tác giả còn đề cập đến trách nhiệm pháp lý của chủ thể ban hành cũng như tham gia vào quá trình xây dựng pháp luật. Đây là một trong những biện pháp hữu hiệu để nâng cao chất lượng văn bản qui phạm pháp luật từ đó gia tăng đáng kể hiệu quả của hoạt động pháp điển hóa. Ngoài ra, cuốn sách Bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam do PGS.TS Phan Trung Lý chủ biên năm 2011, cũng đã tiếp cận và lý giải các vấn đề liên quan đến việc hoàn thiện hệ thống pháp luật. Tác giả đã tiếp cận về tính thống nhất cũng như các điều kiện để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam từ yêu cầu và thực trạng bảo đảm tính thống nhất; các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật và so sánh với việc bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật một số nước. Có thể nói, những giải pháp được nhóm tác giả nghiên cứu về bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật sẽ giúp ích khá nhiều cho luận án trong việc đề xuất các giải pháp và xây dựng mô hình pháp điển hóa phù hợp với Việt Nam. Nghiên cứu một cách cụ thể về pháp điển hóa từ những góc độ lý luận chung cho đến các nội dung cụ thể về đặc điểm, cấp độ, nguyên tắc, truyền thống, GS.TS. Lê Minh Tâm với bài viết Mấy vấn đề lý luận về pháp điển hóa trên Tạp chí Luật học, số 7/2006. Với bài viết này, GS đã giải quyết một số vấn đề lý luận cơ bản như khái niệm - thuật ngữ pháp điển, pháp điển hóa; nội dung các cấp độ của pháp điển; hình thức pháp điển hóa; một số điều kiện và tiền đề tiến hành pháp điển hóa. Đặc biệt, trong bài viết tác giả khẳng định để tiến hành pháp điển hóa thành công cần chuẩn bị tốt các tiền đề, điều kiện cần thiết về chính sách pháp luật, triết lý pháp luật, các nguồn luật, các phương pháp, kinh nghiệm và kĩ thuật pháp lý. Mặt khác, tác giả cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các điều kiện về tổ chức, về cơ sở pháp lý, về tài chính, về nhân lực … để bảo đảm cho việc tiến hành pháp điển hóa thuận lợi và đạt hiệu quả cao. Tuy nhiên, trong phạm vi nghiên cứu của một bài tạp chí, tác giả chưa có điều kiện để triển khai vấn đề và phân tích nội dung một cách cụ thể, sâu sắc về pháp điển hóa. Mặc dù vậy, nó được coi là một tài liệu tham 13
khảo giá trị đối với tác giả luận án trong việc nghiên cứu các nội dung có tính lý luận về pháp điển hóa. Dưới góc độ truyền thống, coi pháp điển hóa là một hình thức của hệ thống hóa pháp luật, tác giả TS. Nguyễn Thị Hồi với bài viết Một cách tiếp cận về hệ thống hóa pháp luật trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 9/2008. Theo đó, tác giả đã đưa người đọc đến với một cách tiếp cận mới về các hình thức của hệ thống hóa pháp luật. Nếu như quan điểm truyền thống thường tiếp cận dưới góc độ hệ thống hóa bao gồm tập hợp hóa và pháp điển hóa, thì trong bài viết tác giả đưa ra cách tiếp cận theo đó hệ thống hóa bao gồm có tập hợp hóa và quy điển hóa, trong quy điển hóa sẽ có pháp điển hóa. Có thể thấy, cách tiếp cận của tác giả bài viết khá mới lạ và cần được tiếp tục nghiên cứu. Đi sâu hơn vào các nội dung về khái niệm, đặc điểm của pháp điển hóa, tác giả Hoàng Văn Ánh với tiêu đề Một số vấn đề cơ bản xung quanh khái niệm, đặc điểm và các cấp độ pháp điển hóa, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 2/2008. Bằng sự nghiên cứu của mình, tác giả bài viết cho rằng pháp điển hóa là việc đưa toàn bộ pháp luật vào hệ thống, tức là hoạt động nhằm trật tự hóa pháp luật. Bài viết nêu ra hai cấp độ của pháp điển hóa trong đó cấp độ thấp tức là hệ thống hóa, pháp điển hóa là việc sưu tầm, tập hợp, phân loại, sắp xếp các văn bản pháp luật theo một trật tự nhất định phục vụ công tác nghiên cứu, tuyên truyền, phổ biến pháp luật. Còn pháp điển hóa ở mức độ cao là việc tổng hợp toàn bộ các quy định của pháp luật trong một lĩnh vực nhất định; tổ chức việc đánh giá hiệu quả pháp luật của các quy phạm pháp luật, đưa ra những bổ sung, sửa đổi cần thiết và các quy định mới trong một văn bản pháp luật mới là Bộ luật nhằm điều chỉnh một cách toàn diện những quan hệ xã hội của lĩnh vực đó. Quan điểm về cấp độ pháp điển hóa được tác giả thể hiện trong bài viết cũng là quan điểm mà hầu hết các nhà khoa học nghiên cứu về pháp điển hóa đều đồng tình ủng hộ. Chính bởi vậy, bài viết rất có giá trị tham khảo đối với tác giả luận án đặc biệt trong chương giải quyết các vấn đề lý luận về pháp điển. Tiếp tục nghiên cứu lý luận về pháp điển, đặc biệt đi sâu vào các nguyên tắc, tác giả PGS.TS. Lưu Kiếm Thanh và ThS. Tống Duy Tình có bài viết Những nguyên tắc pháp điển hóa cơ sở quan trọng để hoàn thiện hệ thống pháp luật, Tạp 14
chí Quản lý nhà nước, số 10/2011. Với bài viết này, các tác giả muốn nhấn mạnh vai trò quan trọng của pháp điển hóa trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật và coi trọng các nguyên tắc tiến hành hoạt động này. Bài viết nêu ra một số nguyên tắc tại Việt Nam như đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, pháp chế, thực tiễn, khoa học, sử dụng kinh nghiệm pháp lý – quản lý, dân chủ, kĩ thuật pháp lý. Các tác giả bài viết quan niệm pháp điển hóa như một hoạt động sáng tạo pháp luật và các nguyên tắc nêu trên là cơ sở quan trọng để thực hiện hoạt động sáng tạo pháp luật. Tuy nhiên, với việc coi pháp điển hóa là hoạt động sáng tạo pháp luật, có thể có những ý kiến trao đổi thêm bởi vì sáng tạo pháp luật là một hoạt động rất rộng hay nói cách khác chính là hoạt động xây dựng pháp luật theo nghĩa rộng, còn pháp điển hóa thì được hiểu theo nghĩa hẹp hơn nhiều. Mặc dù vậy, bài viết cũng là tài liệu tham khảo cung cấp một cách nhìn khác về ý nghĩa của pháp điển hóa. Năm 2010, đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường thuộc Trường Đại học Luật Hà Nội, Kiểm tra, rà soát, xử lý, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật với mã số LH-09-08/ĐHL-HN do TS. Bùi Thị Đào làm chủ nhiệm. Đề tài được nhóm tác giả nghiên cứu công phu với cách tiếp truyền thống về pháp điển hóa với tư cách là một hình thức của hoạt động hệ thống hóa. Với cách tiếp cận đó, nhóm tác giả đã luận giải một vài nội dung của pháp điển hóa từ khái niệm, đặc điểm cho đến đánh giá sơ lược thực trạng pháp điển hóa ở Việt Nam và đề xuất giải pháp, trong đó tác giả nhấn mạnh việc phải coi trọng hơn nữa hoạt động pháp điển hóa. Tuy nhiên, với sự giới hạn của một công trình khoa học cấp cơ sở, hơn nữa lại nghiên cứu về nhiều nội dung mà pháp điển hóa chỉ là một nội dung nghiên cứu trong phần về hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật nên về cơ bản công trình chưa đi sâu giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn về pháp điển hóa. Bên cạnh đó, cuốn sách Pháp điển hóa – những vấn đề lý luận và thực tiễn do tác giả Đặng Văn Chiến chủ biên năm 2015. Nội dung cuốn sách nghiên cứu một số vấn đề lý luận về pháp điển hóa, hoạt động pháp điển hóa của một số quốc gia trên thế giới bằng các phương thức khác nhau, có thể bằng cách xây dựng bộ luật mới, hoặc có khi là xây dựng bộ pháp điển theo chủ đề …Tuy nhiên, chính việc nhóm tác giả của cuốn sách chưa đưa đến cho người đọc một khái niệm về 15
pháp điển hóa cũng như mô hình pháp điển hóa là hạn chế mà đòi hỏi các công trình khác cần tiếp tục nghiên cứu. Mặc dù vậy, không thể phủ nhận những giá trị mà cuốn sách đã đem lại cho bạn đọc về một cái nhìn đối với pháp điển hóa – một hoạt động cần tiến hành thường xuyên, liên tục. Chính vì vậy, cuốn sách vẫn được coi là công trình tham khảo có giá trị đối với tác giả luận án. Những vấn đề còn hạn chế, thiếu sót của nhóm tác giả cuốn sách về pháp điển hóa, tác giả luận án sẽ phần nào khắc phục trong luận án này, đặc biệt là vấn đề về khái niệm pháp điển hóa và mô hình pháp điển hóa. Có thể thấy, nghiên cứu cơ sở lý luận của pháp điển hóa đã có các công trình khoa học nghiên cứu ở những khía cạnh, mức độ, phạm vi khác nhau nhưng nhìn chung chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện cơ sở lý luận của pháp điển hóa, đặc biệt là vấn đề cơ sở lý luận của mô hình pháp điển hóa. Các vấn đề nêu trên cần được tiếp tục nghiên cứu và giải quyết trong Luận án này. 1.2.2. Nhóm công trình nghiên cứu thực tiễn về pháp điển hóa Dưới góc độ thực tiễn, một số nhà khoa học đã nghiên cứu về hoạt động pháp điển hóa từ kinh nghiệm của nước ngoài và đưa ra kiến nghị đối với Việt Nam. Tác giả TS. Nguyễn Am Hiểu với bài viết Kinh nghiệm pháp điển hóa và vấn đề của Việt Nam, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 6/2006. Bài viết đã luận giải khái quát về hoạt động pháp điển hóa của một số nước như Pháp, Đức, Hoa kỳ, Lào, Campuchia và Hàn Quốc. Bằng sự nghiên cứu một cách khái quát đó, tác giả bài viết đã đưa ra một vài kết luận về các hình thức pháp điển hóa, đặc biệt với kết luận thứ ba trong bài viết, ông cho rằng hệ thống hóa là một hình thức của pháp điển hóa. Trên cơ sở tìm hiểu về hoạt động pháp điển hóa của một số nước, tác giả khẳng định việc nghiên cứu pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay là thật sự cần thiết nhưng rất tiếc trong bài viết của mình ông lại không đưa ra bất kì kinh nghiệm nào để tiến hành pháp điển hóa ở nước ta. Tuy nhiên, cũng cần có sự đồng cảm với tác giả vì sự giới hạn của một bài tạp chí không cho phép tác giả có thể triển khai mọi vấn đề về pháp điển hóa trong bài viết của mình. Cũng tiếp mạch nghiên cứu về kinh nghiệm nước ngoài, Th.s. Cao Xuân Phong có bài viết Pháp điển hóa kinh nghiệm nước ngoài và thực tiễn Việt Nam, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 6/2006. 16
Khác với các tác giả nêu trên nghiên cứu hoạt động pháp điển hóa của rất nhiều quốc gia thì đến tác giả Nguyễn Phước Thọ với bài viết Một số kinh nghiệm pháp điển hóa, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật của Cộng hòa Liên bang Đức, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 10/2011. Tác giả đã tập trung nghiên cứu về hoạt động pháp điển hóa của nước Đức, trong đó chủ yếu khai thác về quy trình tiến hành pháp điển hóa của nhà nước này, qua đó rút ra một số kinh nghiệm đối với Việt Nam. Kinh nghiệm lớn nhất từ việc nghiên cứu về hoạt động pháp điển hóa tại Đức mà tác giả bài viết nêu ra là cần phải coi pháp điển hóa là một nội dung quan trọng của cải cách, hoàn thiện hệ thống pháp luật, hoạt động này phải được làm một cách thường xuyên, liên tục. Hơn nữa, mục tiêu, yêu cầu và các phương thức tiến hành pháp điển hóa cần được thể chế hóa bằng các quy định của pháp luật. Tác giả bài viết nhận định “đây là bài học quan trọng nhất rút ra từ kinh nghiệm pháp điển hóa của Cộng hòa liên bang Đức, mà cốt lõi là không ngồi chờ đến khi hệ thống pháp luật trở nên quá cồng kềnh, phức tạp, quá sức chịu đựng của xã hội mới tiến hành pháp điển hóa, mới thay đổi quan niệm, cách tiếp cận trong thực hiện pháp điển hóa” [102, tr.29]. Tiếp mạch nghiên cứu đó, GS.TS Phan Trung Lý và Lê Thanh Hoàn với bài viết Quy trình lập pháp và pháp điển hóa ở Canada, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 11/2010. Có thể thấy, bài viết là sự nghiên cứu khá chi tiết các vấn đề thuộc về kỹ thuật, quy trình lập pháp và pháp điển hóa ở Canada. Nghiên cứu về hoạt động pháp điển hóa tại Canada, các tác giả thấy về cơ bản việc pháp điển hóa cũng tiến hành tương tự như Hoa kì, tuy nhiên ở Canada, họ thực tế hơn bởi họ không cố gắng xây dựng các bộ luật hoành tráng như Hoa Kì. Thậm chí, việc pháp điển hóa ở một số bang của Canada như bang British Columbia, pháp điển hóa được thực hiện dưới ba hình thức là xây dựng bộ luật, ban hành đạo luật sửa nhiều luật (omnibus law) và thực hiện rà soát, hệ thống hóa. Trong phạm vi nghiên cứu của một bài tạp chí mới chỉ dừng ở việc gợi mở các vấn đề nhưng thực sự có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng pháp điển hóa ở nước ta hiện nay. Thêm vào đó, nghiên cứu về pháp điển hóa án lệ của một số quốc gia trên thế giới để đưa ra một số gợi mở cho Việt Nam có bài viết Tiếp thu kinh nghiệm từ 17
Pháp và Thụy Sỹ trong pháp điển hóa vấn đề án lệ của tác giả PGS.TS. Đỗ Văn Đại, Tạp chí nghiên cứu Lập pháp số 20 (276) kỳ 2 tháng 10/2014. Trong bài viết, tác giả có lập luận về lịch sử và bài học rút ra từ việc pháp điển hóa án lệ của hai quốc gia có hệ thống pháp luật khá gần với Việt Nam là Pháp và Thụy Sỹ, từ đó đặt ra vấn đề cho nước ta. Nghị quyết số 48 của Bộ Chính trị đã có chủ trương về việc nghiên cứu, áp dụng án lệ, đặc biệt từ tháng 6/2014 khi mà sáu bản án lệ đầu tiên được công bố và đưa vào sử dụng tại Việt Nam. Điều này đặt ra vấn đề có pháp điển hóa án lệ hay không và quan trọng là pháp điển hóa án lệ ra sao cho hiệu quả thì rất cần sự tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia đi trước đặc biệt là Pháp và Thụy Sỹ. Có thể thấy, bài viết đem lại giá trị tham khảo quan trọng đối với tác giả luận án trong việc tiếp tục nghiên cứu về pháp điển hóa, đó không chỉ là pháp điển hóa văn bản qui phạm pháp luật mà có thể sẽ cả pháp điển hóa án lệ ở nước ta hiện nay. Dưới góc độ truyền thống, pháp điển hóa với tư cách là một hình thức của hệ thống hóa pháp luật, PGS.TS. Nguyễn Văn Động có bài viết Một số ý kiến về nâng cao chất lượng và hiệu quả hệ thống hóa pháp luật ở nước ta hiện nay trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 5/2005. Bài viết tập trung nghiên cứu các nội dung về hệ thống hóa pháp luật ở Việt Nam hiện nay và từ đó đưa ra một số giải pháp để nâng cao hiệu quả của hoạt động này trong đó ít nhiều có liên quan đến hoạt động pháp điển hóa. Tiếp cận dưới góc độ lịch sử, truyền thống pháp điển của Việt Nam, tác giả Nguyễn Đình Lộc có bài viết Truyền thống pháp điển hóa qua các triều đại phong kiến Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 14/2008. Tác giả bài viết cho rằng, hoạt động pháp điển hóa ở Việt Nam đã được tiến hành từ khá lâu – ngay từ các triều đại phong kiến và sản phẩm chính là sự ra đời của các Bộ luật thời phong kiến như Bộ Hình thư triều Trần, Bộ Quốc triều hình luật triều Lê ….Từ thực tế lịch sử đó, tác giả khẳng định Việt Nam đã có một truyền thống pháp điển hóa bắt nguồn từ các triều đại phong kiến cho đến hiện nay, đó chính là sự tiếp nối truyền thống của cha ông qua các triều đại, thế hệ. Như vậy, bài viết đã cung cấp một cái nhìn lịch sử về hoạt động này ở Việt Nam để từ đó đúc rút những kinh nghiệm cho việc triển khai hoạt động pháp điển hóa ở Việt Nam hiện nay. 18
Gắn việc nghiên cứu pháp điển hóa với các quy định pháp luật hiện hành, tác giả PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Vân với bài viết Quan điểm tiếp cận về pháp điển trong pháp lệnh pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật, Tạp chí Quản lý nhà nước số 224 tháng 9/2014. Bài viết bàn về các quy định trong Pháp lệnh Pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật năm 2012 và có gợi mở một số vấn đề thực tiễn đặt ra cho hoạt động pháp điển hóa ở Việt Nam như vấn đề về kỹ thuật, hình thức, nội dung pháp điển hóa. Dưới góc độ một hoạt động mang tính kỹ thuật, tác giả Mai Văn Minh có bài viết “Pháp điển hóa Pháp lệnh Tổ chức Viện kiểm sát quân sự vào Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân” trên Tạp chí Kiểm sát, số 9/2013. Bài viết chủ yếu nghiên cứu pháp điển hóa với tính cách như hoạt động mang tính kỹ thuật và mục đích chủ yếu là làm cho các quy định pháp luật trong lĩnh vực tổ chức Viện kiểm sát được tinh gọn, hiệu quả cao hơn bằng việc tạo ra một văn bản duy nhất. Như vậy, bài viết mặc dù không có giá trị nhiều trong việc tìm hiểu về pháp điển hóa nói chung từ lý luận đến thực tiễn, nhưng ít nhiều xét trong một lĩnh vực cụ thể thì cũng đem lại những giá trị nhất định. Tiếp cận pháp điển hóa dưới góc độ kỹ thuật, thực tiễn và gắn với các quy định của Pháp lệnh Pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật năm 2012 ở Việt Nam, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật đã giành một số chuyên đề tháng 11/2015 với các bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu về pháp điển hóa. Chẳng hạn như Công tác xây dựng bộ pháp điển ở Việt Nam của TS Đồng Ngọc Ba và Hoàng Linh Cầm; Vai trò của công tác pháp điển trong việc xây dựng và áp dụng pháp luật của tác giả Mạc Thị Hoa và Trần Thanh Loan; bài viết Quy trình thực hiện pháp điển đối với đề mục của tác giả Nguyễn Duy Thắng và Phùng Thị Hương; bài Kỹ Thuật thực hiện pháp điển đối với đề mục của Nguyễn Duy Thắng và Hà Minh Hảo … Các bài viết này đều chủ yếu đi vào những vấn đề thực tiễn mang tính kĩ thuật của pháp điển hóa ở nước ta hiện nay mà gần như thiếu vắng sự lập luận và giải thích về các vấn đề lý luận chung của pháp điển. Tuy nhiên, thông qua các bài viết trong số chuyên đề của Tạp chí Dân chủ và Pháp luật đã cung cấp cho tác giả luận án bức tranh khái quát về hoạt động pháp điển hóa ở nước ta hiện nay, từ đó có những nghiên cứu và đề xuất hợp lý để nâng cao hiệu quả pháp điển hóa ở Việt Nam. 19
Cũng trong năm 2010, một đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ của Viện Nghiên cứu khoa học pháp lý thuộc Bộ Tư pháp Mô hình bộ pháp điển các lĩnh vực pháp luật Việt Nam. Đề tài được thực hiện bởi các nhà khoa học, các chuyên gia đầu ngành khoa học pháp lý nghiên cứu các nội dung để xây dựng mô hình bộ pháp điển cho các lĩnh vực pháp luật ở Việt Nam chẳng hạn như lĩnh vực dân sự, hình sự … Tuy nhiên, các nội dung trong đề tài chủ yếu khai thác và nghiên cứu dưới góc độ cụ thể của từng lĩnh vực nên các vấn đề mang tính lý luận về pháp điển, về mô hình pháp điển của các nước khác trên thế giới ít được chú trọng. Mặc dù vậy, công trình nghiên cứu này vẫn đem lại những giá trị tham khảo đối với tác giả luận án. Thêm vào đó, Tòa đàm khoa học với chủ đề “Pháp điển hóa trong pháp luật Việt Nam” được tổ chức hồi tháng 5/2006 với nhiều tham luận của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu về pháp điển hóa. Chẳng hạn: bài viết “Pháp điển hóa một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn” của TS. Lê Hồng Sơn – Cục trưởng Cục kiểm tra văn bản, Bộ Tư pháp, trình bày vắn tắt các quan điểm về pháp điển hóa của các nước thuộc hệ thống pháp luật khác nhau và đưa ra quan điểm của tác giả về hoạt động pháp điển hóa tại Việt Nam; Hoặc bài “Một số suy nghĩ bước đầu về pháp điển hóa – từ góc nhìn lý luận và thực tiễn lịch sử” của TS. Nguyễn Đình Lộc - Ủy ban pháp luật của Quốc hội, nghiên cứu về pháp điển hóa ở Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử khác nhau; Hoặc bài “Pháp điển hóa – thực chất, nội dung những giới hạn và điểm dừng cần thiết” của GS.TS. Lê Minh Tâm – Hiệu trưởng trường Đại học Luật HN …Tuy nhiên, cơ bản các bài viết tham gia Tọa đàm khoa học mới dừng lại ở việc gợi mở các vấn đề về lý luận và thực tiễn về pháp điển hóa tại Việt Nam để các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu và làm sâu sắc thêm. Tiếp đến, cuốn Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị Minh Hà với nhan đề “Pháp điển hóa pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam hiện nay” thực hiện tại Viện khoa học xã hội Việt Nam năm 2008. Luận án đã giải quyết một số vấn đề lý luận cơ bản về pháp điển hóa như khái niệm, quy trình … đặc biệt luận án cũng có sự phân biệt khá sâu sắc sự khác nhau giữa pháp điển hóa với tập hợp hóa, với xây dựng pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Ngoài ra, luận án cũng ít nhiều đánh giá thực trạng và đề xuất các phương hướng, giải pháp về pháp điển hóa gắn với pháp luật về ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam 20