Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển: Nghiên cứu nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:187

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển "Nghiên cứu nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận và thực tiễn về nghèo đa chiều; Nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào; Định hướng và giải pháp giảm nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế phát triển: Nghiên cứu nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan, nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------ ------ Oudomphone SIVONGSA NGHIÊN CỨU NGHÈO ĐA CHIỀU Ở TỈNH SALAVAN, NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------ ------ Oudomphone SIVONGSA NGHIÊN CỨU NGHÈO ĐA CHIỀU Ở TỈNH SALAVAN, NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO Chuyên ngành: KINH TẾ PHÁT TRIỂN Mã số: 9340105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. ĐẶNG THỊ LỆ XUÂN 2. TS. TRƯƠNG DUY HÒA HÀ NỘI - 2022
i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng luận án này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Nghiên cứu sinh Oudomphone SIVONGSA
ii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT ...............................................................................................................i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... v DANH MỤC HÌNH ......................................................................................................vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... vii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ NGHÈO ĐA CHIỀU ........ 22 1.1. Cơ sở lý luận về nghèo, nghèo theo thu nhập và nghèo đa chiều ................. 22 1.1.1. Quan niệm chung về nghèo .................................................................................. 22 1.1.2. Quan niệm về nghèo theo thu nhập ...................................................................... 23 1.1.3. Quan niệm về nghèo đa chiều............................................................................... 24 1.2. Thước đo nghèo ................................................................................................. 28 1.2.1. Thước đo nghèo theo góc độ thu nhập ................................................................ 28 1.2.2. Thước đo nghèo đa chiều ...................................................................................... 30 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đa chiều ..................................................... 37 1.3.1. Các chính sách và việc thực thi chính sách của Nhà nước ................................. 37 1.3.2. Điều kiện tự nhiên - kinh tế của địa phương........................................................ 39 1.3.3. Rủi ro từ thiên tai, dịch bệnh và các rủi ro khác .................................................. 41 1.3.4. Đặc điểm hộ gia đình ............................................................................................ 42 1.3.5. Đặc điểm cơ sở hạ tầng - dịch vụ xã hội .............................................................. 43 1.4. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và một số địa phương của nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào trong giảm nghèo đa chiều ............................. 44 1.4.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới......................................................... 44 1.4.2. Kinh nghiệm của một số tỉnh ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào .......... 51 1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Salavan................................................................. 54 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG NGHÈO ĐA CHIỀU Ở TỈNH SALAVAN, NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO ............................................................. 56 2.1. Khái quát về tỉnh Salavan ................................................................................ 56 2.1.1. Về vị trí địa lý và địa hình ..................................................................................... 56
iii 2.1.2. Về khí hậu thời tiết ................................................................................................ 57 2.1.3. Về tài nguyên đất đai ............................................................................................. 57 2.1.4. Về tài nguyên rừng ................................................................................................ 57 2.1.5. Về tài nguyên khoáng sản ..................................................................................... 58 2.1.6. Về tài nguyên nước................................................................................................ 58 2.1.7. Về tiềm năng du lịch ............................................................................................. 58 2.1.8. Về đặc điểm kinh tế ............................................................................................... 58 2.1.9. Về đặc điểm văn hóa xã hội .................................................................................. 59 2.2. Thực trạng nghèo và hiệu quả công tác giảm nghèo tại tỉnh Salavan ......... 61 2.2.1. Thực trạng nghèo tại tỉnh Salavan giai đoạn 2011 - 2020 .................................. 61 2.2.2. Hiệu quả công tác giảm nghèo tại tỉnh Salavan giai đoạn 2011- 2020 .............. 66 2.3. Đo lường mức độ nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan......................................... 71 2.3.1. Đo lường mức độ thiếu hụt của các hộ dân tại tỉnh Salavan .............................. 71 2.3.2. Đo lường mức độ nghèo theo năm chiều ............................................................. 72 2.4. Các yếu tố tác động đến nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan ............................. 86 2.4.1. Các chính sách của nhà nước ................................................................................ 86 2.4.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương của tỉnh Salavan .............................. 97 2.4.3. Đặc điểm hộ gia đình ............................................................................................ 98 2.4.4. Cơ sở hạ tầng .......................................................................................................102 2.5. Đánh giá chung về nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan ....................................... 104 2.5.1. Thành công...........................................................................................................104 2.5.2. Tồn tại, hạn chế....................................................................................................105 2.5.3. Nguyên nhân của hạn chế ...................................................................................106 CHƯƠNG 3 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO ĐA CHIỀU Ở TỈNH SALAVAN, NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO ............. 111 3.1. Bối cảnh chung của Lào và tỉnh Salavan về công tác giảm nghèo ............. 111 3.2. Quan điểm giảm nghèo đa chiều của tỉnh Salavan ...................................... 113 3.3. Định hướng giảm nghèo đa chiều của tỉnh Salavan..................................... 114 3.4. Một số giải pháp giảm nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan .............................. 116 3.4.1. Hoàn thiện cơ chế về chính sách giảm nghèo của Nhà nước ...........................116
iv 3.4.2. Giải pháp phát triển kinh tế xã hội, hỗ trợ giảm nghèo đa chiều tại các hộ gia đình ...........................................................................................................................145 3.4.3. Giải pháp ngăn chặn và phòng chống rủi ro thiên tai, dịch bệnh .....................147 3.4.4. Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng.....................................................................148 3.4.5. Giải pháp liên quan đến hộ gia đình, hỗ trợ sinh kế, nâng cao chất lượng cuộc sống cho các hộ gia đình nghèo ....................................................................................149 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 152 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VIẾT TẮT TÊN TIẾNG ANH TÊN TIẾNG VIỆT ECOSOC United Nations Economic and Hội đồng Kinh tế và Xã hội Liên Social Council Hiệp Quốc ESCAP Economic and Social Commission Uỷ ban Kinh tế Xã hội Châu Á Thái for Asia and the Pacific Bình Dương GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm trong nước GRDP Gross Regional Domestic Product Tổng sản phẩm trên địa bàn HDI Human Development Index Chỉ số phát triển con người HPI Human Poverty Index Chỉ số nghèo MDGS Millennium Development Goals Các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ MPI Multidimensional Poverty Index Chỉ số nghèo đa chiều OPHI Oxford Poverty and Human Tổ chức sáng kiến về nghèo và phát Development Initiative triển con người của Oxford UBND Uỷ ban nhân dân UNDP United Nations Development Program Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc
vi DANH MỤC HÌNH Hình 1. Quy trình nghiên cứu của đề tài ......................................................................... 8 Hình 1.1: 3 chiều đo lường và 10 chỉ số tính toán MPI ................................................. 31 Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Salavan, Lào ............................................................ 56 Hình 2.2: Biểu đồ thể hiện mức độ thiếu hụt các chỉ số xã hội cơ bản của các hộ nghèo đa chiều khu vực thành thị và nông thôn tỉnh Salavan 2020 ........................ 71 Hình 2.3: Biểu đồ thể hiện cơ cấu nguồn vốn huy động cho mục tiêu giảm nghèo giai đoạn 2011 - 2020 của tỉnh Salavan ............................................................... 98
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1. Hệ thống chỉ báo đo lường mức độ nghèo đa chiều ........................................ 10 Bảng 1.1: Các tiêu chí sử dụng đo lường trong MPI ..................................................... 32 Bảng 1.2. Các chiều và chỉ báo của các chiều sử dụng đo lường nghèo đa chiều tại Lào ....... 36 Bảng 2.1. Tỷ lệ nghèo tại Lào nói chung và tỉnh Salavan nói riêng năm 2020 ............ 61 Bảng 2.2. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều phân theo khu vực thành thị và nông thôn tỉnh Salavan giai đoạn 2011 - 2020 ..................................................................... 63 Bảng 2.3: Tỷ lệ hộ cận nghèo đa chiều phân theo khu vực thành thị và nông thôn tỉnh Salavan giai đoạn 2011 - 2020 ..................................................................... 64 Bảng 2.4: Tỷ lệ nghèo và cận nghèo của dân tộc thiểu số trong tỉnh Salavan năm 2011- 2020 ................................................................................................... 65 Bảng 2.5. Tổng hợp diễn biến kết quả giảm số hộ nghèo tỉnh Salavan 2016-2020 ..... 67 Bảng 2.6: Tổng hợp diễn biến kết quả giảm số hộ nghèo tỉnh Salavan năm 2020 ...... 67 Bảng 2.7: Tổng hợp diễn biến kết quả giảm số hộ cận nghèo tỉnh Salavan năm 2016-2020 . 69 Bảng 2.8. Một số kết quả về giáo dục ở tỉnh Salavan năm 2020 .................................. 70 Bảng 2.9. Một số kết quả về y tế ở tỉnh Salavan năm 2020 .......................................... 70 Bảng 2.10: Tỷ lệ thiếu hụt về trình độ giáo dục người lớn của các hộ nghèo đa chiều theo địa phương tỉnh Salavan 2011- 2020 ................................................... 73 Bảng 2.11: Tỷ lệ thiếu hụt về tình trạng đi học của trẻ em các hộ nghèo đa chiều theo địa phương tỉnh Salavan từ 2011 - 2020 ...................................................... 74 Bảng 2.12: Tỷ lệ thiếu hụt về tiếp cận dịch vụ y tế phân theo khu vực thành thị nông thôn tại tỉnh Salavan từ 2011 - 2020 ............................................................ 76 Bảng 2.13: Tỷ lệ thiếu hụt về bảo hiểm y tế phân theo khu vực thành thị nông thôn tại tỉnh Salavan từ 2011 - 2020 ......................................................................... 77 Bảng 2.14: Tỷ lệ thiếu hụt về diện tích nhà ở của hộ nghèo và hộ cận nghèo phân theo khu vực thành thị, nông thôn của tỉnh Salavan từ 2011 - 2020 ................... 80 Bảng 2.15: Tỷ lệ thiếu hụt về chất lượng nhà ở hộ nghèo và hộ cận nghèo phân theo khu vực thành thị, nông thôn của tỉnh Salavan từ 2011 - 2020 .................. 81 Bảng 2.16: Tỷ lệ thiếu hụt về chỉ tiêu điều kiện sống của hộ nghèo và hộ cận nghèo phân theo khu vực thành thị, nông thôn của Salavan từ 2011- 2020 .......... 83
viii Bảng 2.17: Tỷ lệ thiếu hụt về chỉ tiêu tiếp cận thông tin của hộ nghèo và hộ cận nghèo phân theo khu vực thành thị, nông thôn của tỉnh Salavan năm 2011- 2020 85 Bảng 2.18. Tỷ lệ dân số mù chữ, biết chữ, có bằng cấp (không tính số nhân khẩu dưới tuổi đi học) ở các huyện ............................................................................... 99 Bảng 2.19. Qui mô hộ gia đình chia theo nhóm chi tiêu bình quân đầu người. ............ 99 Bảng 2.20. Tỷ lệ số người sống phụ thuộc chia theo nhóm chi tiêu bình quân đầu người... 100 Bảng 2.21. Phần trăm các hộ không có đất. ................................................................ 101 Bảng 2.22. Diện tích đất trung bình của hộ phân theo địa phương và nhóm chi tiêu 101 Bảng 2.23. Nguồn vốn vay phân theo nhóm chi tiêu năm 2020 (%) .......................... 102 Bảng 2.24: Bảng tổng kết xây dựng - sửa chữa đường giao thông năm 2020 ............ 103 Bảng so sánh bộ tiêu chí chuẩn nghèo đang áp dụng tại Lào và đề xuất của đề tài ... 154
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghèo là một trong những rào cản lớn làm giảm khả năng phát triển con người, cộng đồng và toàn bộ nền kinh tế - xã hội của một quốc gia vì vậy nghèo là hiện tượng xã hội luôn được quan tâm hàng đầu ở tất cả các nước trên thế giới. Tuy nhiên, cách nghiên cứu về nghèo, các chỉ tiêu, chuẩn nghèo ở mỗi một giai đoạn, mỗi một vùng lãnh thổ lại khác nhau. Bản chất của nghèo là đa chiều, trong cùng một thời điểm người nghèo buộc phải đối mặt với nhiều vấn đề, có những vấn đề có thể quy ra bằng tiền nhưng có những vấn đề thì không đo được bằng tiền như mức độ tham gia xã hội, an ninh, vị thế xã hội… hoặc không mua được bằng tiền như tiếp cận giao thông, thị trường, an ninh, môi trường, một số dịch vụ y tế, giáo dục... Trước đây, nghiên cứu nghèo trên thế giới lấy thu nhập làm thước đo duy nhất và các mặt khác của đời sống con người đều xuất phát từ thu nhập, thu nhập thấp thì dẫn đến chất lượng cuộc sống thấp và thu nhập cao sẽ có chất lượng cuộc sống cao. Song trong thực tế có những trường hợp không nghèo về thu nhập nhưng lại thiếu hụt về các chỉ số như giáo dục, điều kiện nhà ở... và dễ trở thành hộ nghèo phát sinh trong tương lai. Sáng kiến của UNDP chỉ ra rằng để đánh giá được chính xác mối quan hệ giữa sự phát triển con người và nghèo đã đến lúc cần thay đổi phương thức tiếp cận nghèo theo hướng đa chiều, để đầy đủ, chi tiết hơn để dựa vào đó ta sẽ không bỏ sót các đối tượng nghèo cũng như phân loại nghèo một cách chính xác nhất. Trong nền kinh tế tri thức ngày nay, các quốc gia đều đặt trọng tâm vào phát triển con người. Phát triển con người vừa là phương tiện, vừa là mục tiêu của phát triển kinh tế và mục đích cao nhất của phát triển con người là tạo môi trường cho phép người dân được hưởng thụ một cuộc sống toàn diện: điều kiện sống tốt, trường thọ, khoẻ mạnh và có môi trường để phát huy khả năng sáng tạo cũng như có cơ hội tham gia cộng đồng, nắm bắt quyền lực và có tiếng nói trong xã hội. Do đó, các nỗ lực giảm nghèo con người trong giai đoạn hiện nay đã vượt qua mục tiêu đảm bảo một mức thu nhập tối thiểu, hướng tới một khung toàn diện hơn nữa để mở rộng cơ hội và phát huy khả năng nắm bắt cơ hội, giúp người nghèo thoát nghèo bền vững, đồng thời giảm và bảo vệ dân số không nghèo trước các cú sốc ngày càng gia tăng về y tế, giáo dục, môi trường… đặc biệt trong bối cảnh các quốc gia liên tục tái cấu trúc nền kinh tế và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Các nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách ở Lào đều nhất quán cho rằng cần nhìn nhận nghèo theo phương pháp đa chiều mới trong đó nghèo thu nhập chỉ là một trong số nhiều thiếu hụt mà người nghèo phải đối diện.
2 Tình trạng nghèo ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào khá đa dạng. Tỷ lệ người nghèo giữa các vùng rất khác nhau. Nhìn chung, Nam Lào là vùng nghèo nhất trong cả nước, tiếp theo đó là Bắc Lào và Trung Lào. Đó chủ yếu là những nguyên nhân như: Thiếu vốn sản xuất (nông dân phải đi làm thuê hoặc đi vay tư nhân), thiếu việc làm (đây là nguyên nhân phổ biến ở các tỉnh), không có kinh nghiệm làm ăn (do thiếu kiến thức, kỹ thuật canh tác), đất canh tác ít (một số gia đình không có đủ khả năng thâm canh nên không dám nhận đủ ruộng được giao), trình độ học vấn thấp (do không có cơ hội học hỏi thêm kiến thức, cách tiếp cận thông tin), hạ tầng nông thôn còn hạn chế (những vùng sâu vùng xa giao thông không thuận tiện), v.v. Trong cùng một thời điểm, người nghèo có thể phải đối mặt với nhiều bất lợi khác nhau. Sử dụng một tiêu chí thu nhập (hay chi tiêu) không đủ để nắm bắt được tình trạng nghèo thực tế của người dân. Đánh giá nghèo cần được tiếp cận rộng hơn từ chiều cạnh phát triển toàn diện con người. Vấn đề nghèo và xóa đói giảm nghèo ở nước CHDCND Lào là vấn đề được Đảng, Nhà nước và các cấp, các ngành cũng như nhiều cơ quan, nhà kinh tế quan tâm nghiên cứu. Từ đầu những năm 2000 của thế kỷ XXI đến nay đã có nhiều công trình khoa học, đề tài nghiên cứu, bài viết liên quan đến đề tài xóa đói giảm nghèo của Lào, cụ thể là các công trình sau: Luận án tiến sĩ“Thực trạng đói nghèo trong các hộ gia đình ở vùng nông thôn tỉnh Chăm pa sắc, kiến nghị về chính sách và giải pháp”, Khăm Bay MALASINH (Nghiên cứu trường hợp tại huyện Mun la pa mộc) CHDCND Lào, năm 2007, Luận án tiến sĩ “Thực trạng và giải pháp xóa đói giảm nghèo ở tỉnh Bo Ly Khăm Xay, nước CHDCND Lào”, Sổm Phết KHĂMMANI, năm 2002, Luận án tiến sĩ “Xóa đói giảm nghèo ở tỉnh Xê Kong, nước CHDCND Lào, thực trạng và giải pháp”, Kẹo Đa la Kon SOULIVÔNG, năm 2005 Luận án tiến sĩ“Quản lý Nhà nước về xóa đói giảm nghèo vùng cao dân tộc Bắc Lào trong giai đoạn hiện nay”, Bun lý THONG PHẾT, năm 2011. Tuy nhiên các tác giả chỉ đi sâu vấn đề quản lý Nhà nước, giải pháp trong quản lý Nhà nước để XĐGN, chưa nêu lên được những đặc trưng cơ bản về đói nghèo ở Lào, những nguyên nhân đói nghèo và các chính sách XĐGN ở Lào và các tác giả luận án chưa nêu được giải pháp hoàn thiện chính sách XĐGN ở Lào. Trong những năm gần đây tỉnh Salavan đã áp dụng nhiều các giải pháp giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và đạt được những thành tựu nhất định. Tỷ lệ người dân được tiếp cận với các dịch vụ xã hội cơ bản, cơ sở hạ tầng được cải thiện rõ rệt, đời sống người nghèo được nâng cao, tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể. Kết quả giảm nghèo cụ thể trong 10 năm giai đoạn từ 2011 đến hết năm 2020 có hơn 18%, tỷ lệ hộ nghèo giảm trung bình hàng năm là 6,3% tương ứng với khoảng trên 6.000 hộ thoát
3 nghèo. Kết quả giảm nghèo tuy đạt được những mục tiêu đề ra nhưng chưa thực sự bền vững. Tỷ lệ hộ cận nghèo, hộ phát sinh còn lớn, tư tưởng trông chờ, ỷ lại không muốn thoát nghèo còn diễn ra phổ biến ở một bộ phận người dân, chênh lệch người nghèo giữa các vùng và giữa các đối tượng còn lớn, số hộ đã thoát nghèo nhưng mức thu nhập nằm sát với mức chuẩn nghèo, nguy cơ tái nghèo cao. Đặc biệt, với chuẩn nghèo mới tỷ lệ nghèo của tỉnh còn cao so với mức bình quân chung của Lào. Do vậy, tỉnh Salavan cần có một chương trình thoát nghèo một cách khoa học. sớm đổi mới cách nhìn nghèo không chỉ với một khía cạnh là theo thu nhập và không xem nghèo là một hiện tượng đơn lẻ mà là hiện tượng đa khía cạnh, phức tạp, chồng chéo bao gồm nhiều yếu tố khác nhau. Phải sớm chuyển đổi phương pháp đo lường nghèo từ đơn chiều (theo thu nhập) sang đa chiều để tăng độ bao phủ chính sách tới các đối tượng. Việc tiến hành nghiên cứu, phân tích, đánh giá nghèo theo cách tiếp cận mới một cách đúng đắn, từ đó đưa ra các giải pháp để phát huy các thế mạnh và hạn chế các điểm yếu, nhằm thực hiện tốt chương trình giảm nghèo của tỉnh Salavan theo hướng bền vững là việc làm cần thiết. Giải quyết vấn đề nghèo để tiến tới tìm kiếm giải pháp nhằm giảm nghèo bền vững không phải là việc làm một sớm một chiều, mà đó là vấn đề lớn mang tính chiến lược lâu dài. Việc nghiên cứu về thực trạng nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan để tìm ra các giải pháp nhằm giảm nghèo bền vững có tính khả thi đối với vùng này là vấn đề vừa có ý nghĩa khoa học, vừa có giá trị thực tiễn sâu sắc. Hơn nữa, nghiên cứu này chọn cách tiếp cận vấn đề nghèo đa chiều và tiến hành nghiên cứu điển hình tại tỉnh Salavan, một tỉnh có nhiều yếu tố đặc trưng có thể đại diện cho Lào. Đây là lý do mà NCS lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào” để làm luận án tiến sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Luận án nghiên cứu về nghèo đa chiều và các yếu tố ảnh hưởng tới nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm giải quyết tình trạng nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan cũng như áp dụng trong cả nước Lào. 2.2. Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hóa được cơ sở và lý luận về nghèo đa chiều - Phân tích thực trạng nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan
4 - Xác định và phân tích được các yếu tố ảnh hưởng tới nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan - Đề xuất các giải pháp nhằm giải quyết tình trạng nghèo đa chiều ở Salavan nói riêng và Lào nói chung. 3. Câu hỏi nghiên cứu: - Cơ sở lý luận nào cho nghèo đa chiều? - Các tiêu chí và chỉ tiêu nào có thể sử dụng để đánh giá nghèo đa chiều giai đoạn 2011-2020? - Thực trạng nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan? Đâu là những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và nguyên nhân nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan? - Định hướng và những giải pháp nào nhằm xóa nghèo bền vững cho tỉnh Salavan, nước CHDCND Lào? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Thực trạng nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan và các yếu tố ảnh hưởng tới nghèo đa chiều ở tỉnh Salavan. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: nghiên cứu nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan - Phạm vi về thời gian: Mặc dù Lào đã bắt đầu áp dụng đánh giá nghèo đa chiều từ năm 2010, nhưng do hạn chế về mặt thời gian, nguồn lực cũng như tính cập nhật và tính mới của thông tin nên luận án chỉ thu thập số liệu thứ cấp trong khoảng thời gian 2011-2020. Số liệu sơ cấp được điều tra trong năm 2020 và đề xuất các giải pháp cho giai đoạn tới (2025, tầm nhìn 2030) - Phạm vi về nội dung: tập trung nghiên cứu nghèo đa chiều và các yếu tố ảnh hưởng tới nghèo đa chiều. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu Đề tài dùng phương pháp tiếp cận định tính Nghiên cứu định tính được lựa chọn và cho là phù hợp với đề tài vì đây là một phương pháp nghiên cứu mà vấn đề nghiên cứu được nhìn nhận như một chuỗi các sự kiện liên kết chặt chẽ với nhau mà cần được mô tả một cách đầy đủ để phản ánh vấn đề đang được quan tâm. Phương pháp này cũng cho phép cung cấp thông tin toàn diện
5 về vấn đề nghiên cứu và nó phù hợp với việc mô tả, tiếp cận và phân tích đặc điểm văn hóa và hành vi của con người và của nhóm người - đây là những yếu tố quan trọng khi phân tích về vấn đề nghèo của người dân. - Cách tiếp cận này sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: • Nghiên cứu tại bàn: việc nghiên cứu tại bàn giúp làm rõ khung lý thuyết và các thông tin có liên quan về thực trạng nghèo và nghèo đa chiều cũng như công tác giảm nghèo tại tỉnh thời gian qua được thực hiện thông qua việc tìm hiểu từ các công trình nghiên cứu, các báo cáo, thống kê của các cơ quan chức năng. Thông qua phương pháp nghiên cứu này, luận án sẽ làm rõ được khung lý thuyết liên quan đến nghèo đa chiều và giảm nghèo bền vững; nêu, phân tích và đánh giá thực trạng nghèo đa chiều cũng như công tác giảm nghèo tại tỉnh Salavan thời gian qua; từ đó đề ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm giảm nghèo bền vững trong thời gian tới. • Phỏng vấn sâu: Luận án phỏng vấn sâu các chuyên gia, lãnh đạo các địa phương, các sở...về những vấn đề có liên quan đến đề tài. • Phương pháp so sánh: được sử dụng nhằm so sánh số liệu thu thập và tổng hợp được với các chỉ tiêu nghèo đa chiều đã xác định, từ đó đưa ra những đánh giá chung về công tác giảm nghèo tại tỉnh Salavan, những thành tựu đạt được và hạn chế cần khắc phục. Bên cạnh đó, phương pháp này còn được sử dụng nhằm làm rõ hiện trạng của vấn đề một cách khách quan thông qua việc so sánh một số chỉ tiêu của tỉnh Salavan với trung bình cả nước . • Phương pháp bảng, biểu đồ: được sử dụng nhằm mô tả rõ hơn về tỷ lệ dân cư, lao động cũng như các tiêu chí về nghèo đa chiều như thu nhập, giáo dục, y tế,… tại tỉnh Salavan. 5.2. Dữ liệu nghiên cứu 5.2.1. Nguồn dữ liệu Dữ liệu thứ cấp - Tác giả đã thu thập và sử dụng nhiều thông tin từ các nguồn khác nhau như giáo trình, sách, báo, tạp chí, các trang web, các báo cáo của tỉnh Salavan và của các cơ quan chức năng khác. - Tài liệu, số liệu về hộ gia đình, tình hình dân cư, kinh tế xã hội, các dự án đầu tư… tại tỉnh Salavan - Các nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài
6 Dữ liệu sơ cấp Nguồn dữ liệu sơ cấp tác giả sử dụng là kết quả số liệu đánh giá của các hộ gia đình về nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan thông qua các phiếu điều tra phỏng vấn trực tiếp các hộ gia đình này. 5.2.2. Phương pháp thu thập 5.2.2.1. Thu thập dữ liệu thứ cấp - Tác giả đã thu thập và sử dụng nhiều thông tin như giáo trình, sách báo, tạp chí, các nghiên cứu liên quan đến đề tài trong và ngoài nước, chủ yếu tham khảo từ thư viện và các trang thông tin điện tử, trang web có thông tin liên quan đến đề tài. - Tài liệu, số liệu về hộ gia đình, tình hình dân cư, kinh tế xã hội, các dự án đầu tư, báo cáo của tỉnh Salavan được tác giả thu thập thông qua các cơ quan hành chính liên quan đến công tác quản lý dân cư tỉnh và các cơ quan chức năng hỗ trợ tại tỉnh Salavan, cụ thể là nguồn số liệu của Bộ lao động và phúc lợi xã hội Lào, nguồn số liệu của UBND tỉnh Salavan - Các nghiên cứu trong nước và ngoài nước liên quan đến đề tài. 5.2.2.2. Thu thập dữ liệu sơ cấp Trong giai đoạn này, luận án sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu chuyên gia, những người nghiên cứu, hiểu biết nhiều về những vấn đề liên quan nhằm: - Thu thập ý kiến trực tiếp của các chuyên gia, các cán bộ quản lý, lãnh đạo tỉnh về vấn đề dân số và giảm nghèo, nguyên nhân của tình trạng nghèo, về tầm quan trọng của nghiên cứu nghèo đa chiều, về hiện trạng công tác giảm nghèo đa chiều ở Lào nói chung và tỉnh Salavan nói riêng, định hướng cũng như phương án có thể thực hiện để giảm nghèo... Từ thực tế nghiên cứu và tìm hiểu về các đối tượng liên quan đến công tác giảm nghèo đa chiều, luận án đã chọn các đối tượng phỏng vấn là: Nhóm 1: Cán bộ, chuyên viên tại Bộ Lao động và Phúc lợi xã hội Lào Nhóm 2: Cán bộ chuyên viên tại UBND tỉnh Salavan và các phòng ban trực thuộc. Luận án tiến hành phỏng vấn cán bộ đại diện tại Văn phòng UBND và các phòng ban liên quan bao gồm: Tài chính kế hoạch, Nội vụ, Tài nguyên môi trường, Tư pháp, Giáo dục đào tạo, Y tế, Lao động thương binh xã hội, Kinh tế hạ tầng, Văn hóa thông tin.
7 Nhóm 3: Cán bộ chuyên viên tại cơ quan quản lý tại các huyện, xã thuộc tỉnh Salavan. Hiện tại tỉnh Salavan có 8 huyện, luận án tiến hành phỏng vấn mỗi huyện 2 cán bộ chuyên viên để nắm rõ đánh giá khách quan và toàn diện về các tiêu chí cũng như tình hình thực tế tại mỗi huyện xã của tỉnh Salavan. Kỹ thuật thu thập thông tin được sử dụng trong giai đoạn này là phỏng vấn sâu với thời gian trung bình khoảng 60 phút cho mỗi đối tượng được phỏng vấn. Phỏng vấn sâu là dạng phỏng vấn chỉ áp dụng trong những trường hợp nhà nghiên cứu ít nhiều đã xác định được sơ bộ vấn đề nghiên cứu và những thông tin cần thu thập cho đề tài. Mục tiêu của phỏng vấn sâu không phải để hiểu một cách đại diện, khái quát về tổng thể mà giúp hiểu sâu, hiểu kỹ về một vấn đề nhất định.Vì vậy, trong phỏng vấn sâu, người phỏng vấn hoàn toàn tự do trong cách dẫn dắt cuộc phỏng vấn cũng như trong cách xếp đặt trình tự các câu hỏi, thậm chí cả cách thức đặt các câu hỏi nhằm thu thập được thông tin mong muốn. Công cụ điều tra là bảng hỏi bán cấu trúc. Trong đó, phần đầu tiên sẽ là một số câu hỏi mở để khai thác các thông tin chung. Phần tiếp theo đối tượng được phỏng vấn sẽ được hỏi những câu hỏi để xác định các yếu tố cụ thể ảnh hưởng đến nghèo đa chiều. Đối tượng phỏng vấn sẽ được trực tiếp góp ý và bổ sung một số yếu tố thậm chí là một số yếu tố khác vào thang đo lý thuyết đề xuất. Trước khi tiến hành phỏng vấn, việc xác định được đối tượng phỏng vấn là vô cùng quan trọng. Họ phải là những trường hợp tiêu biểu, có tính đại diện và đảm bảo thông tin mà họ cung cấp hoàn toàn phục vụ được cho nghiên cứu của nhà nghiên cứu. Chính xác hơn, họ phải là những người liên quan nhiều đến mục tiêu nghiên cứu và đảm bảo thông tin thu được từ những khách thể này hoàn toàn có thể thỏa mãn cho những câu hỏi nghiên cứu mà nhà nghiên cứu đặt ra. Từ thực tế nghiên cứu và tìm hiểu về các đối tượng liên quan đến nghèo đa chiều, luận án đã chọn đối tượng phỏng vấn là các chuyên gia, quản lý các cấp bộ, ngành có liên quan đến việc quản lý hộ dân và các hộ gia đình nghèo tại tỉnh Salavan hiện nay. Quá trình phỏng vấn sâu được thực hiện dựa trên kỹ thuật DELPHI, tức kết quả phỏng vấn giữa các chuyên gia sẽ được kiểm chứng lẫn nhau. Nội dung phỏng vấn tập trung vào việc hiệu chỉnh thang đo nghiên cứu, từ đó hoàn thiện bảng hỏi nghiên cứu.
8 Sau khi đã phỏng vấn sâu các đối tượng trên, nghiên cứu tiến hành tổng hợp thông tin có được và lọc lại các thông tin cần thiết so với các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan mà nghiên cứu đã đề xuất ban đầu, từ đó hình thành thang đo và bảng hỏi sơ bộ. Nghiên cứu sẽ tiến hành phỏng vấn thử với các đối tượng điều tra là 30 hộ gia đình tại tỉnh Salavan để đảm bảo họ hiểu được và hiểu đúng các khía cạnh được đưa ra trong từng yếu tố trong mô hình nghiên cứu, từ đó xác định rõ thang đo và bảng hỏi chính thức. 5.2.3. Phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê Số liệu được tổng hợp từ các báo cáo thống kê của Bộ Lao động và Phúc lợi xã hội Lào và UBND tỉnh Salavan và các phòng ban trực thuộc, phương pháp này nhằm làm rõ thực trạng công tác Công tác giảm nghèo đa chiều tại Lào và tỉnh Salavan . 5.3. Cách tiếp cận và khung nghiên cứu Khung nghiên cứu chung: Trong nghiên cứu này, vấn đề nghiên cứu về nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan, nước CHDCND Lào được tiếp cận và phân tích theo quy trình dưới đây: Trước tiên, Nghiên cứu tiến hành hệ thống hóa và tổng hợp các cơ sở lý thuyết và quan điểm lý luận về nghèo đa chiều bao gồm: Các quan niệm về nghèo đa chiều trên thế giới và tại Lào; Thước đo nghèo đa chiều trên thế giới và tại Lào. Ngoài ra, tổng quan nghiên cứu về nghèo đa chiều ở trong và ngoài nước được tổng hợp nhằm làm cơ sở cho việc phác thảo nên các mô hình và thang đo nghiên cứu đề xuất. Đề xuất một số Phân tích thực trạng giải pháp nhằm - Thực trạng nghèo tại mức độ nghèo đa giảm nghèo đa Cơ sở lý luận Lào và tỉnh Salavan chiều của các hộ dân chiều tại tỉnh Salava. Đề xuất - Công tác giảm nghèo Phân tích các yếu tố chỉnh sửa thước Cơ sở thực tiễn đa chiều tại Lào và tác động đến nghèo đa đo nghèo đa tỉnh Salavan chiều tại tỉnh Salavan chiều tại Lào cho giai đoạn tới Hình 1. Quy trình nghiên cứu của đề tài
9 Đặc biệt, vấn đề nghiên cứu về nghèo đa chiều được tiếp cận thông qua phân tích hai khía cạnh dưới đây: Thứ nhất, nghiên cứu tiến hành mô tả, phân tích thực trạng mức độ nghèo đa chiều của các hộ dân trên địa bàn tỉnh Salavan, nước CHDCND Lào. Thứ hai, nghiên cứu tiến hành phân tích các yếu tố tác động đến nghèo đa chiều tại. tỉnh Salavan, nước CHDCND Lào Bên cạnh đó, các cơ sở thực tiễn về kinh nghiệm hoạt động giảm nghèo đa chiều từ các quốc gia trên thế giới cũng được tổng hợp nhằm làm cơ sở cho việc tìm ra những gợi ý cho những giải pháp có thể áp dụng trong nghiên cứu này. Tiếp đến, luận án sẽ phân tích thực trạng nghèo và công tác giảm nghèo tại tỉnh Salavan qua các báo cáo của Lào nói chung và tỉnh Salavan nói riêng về tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo, tỷ lệ thiếu hụt theo các chiều cụ thể... và các biện pháp giảm nghèo mà Salavan đang áp dụng, những mặt tích cực mà tỉnh đã đạt được và những hạn chế mà tỉnh cần khắc phục để có cái nhìn toàn diện hơn, làm cơ sở cho những đề xuất giải pháp trong thời gian tới để giảm nghèo đa chiều trên địa bàn. Từ những kết quả phân tích về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố, kết hợp với thực trạng thực tế tại địa phương, luận án sẽ đề xuất các giải pháp phù hợp và mang tính khả thi nhằm giảm nghèo đa chiều tại tỉnh Salavan hiện nay. Việc đo lường mức độ nghèo đa chiều được thực hiện dựa vào hướng dẫn xây dựng các chiều và các chỉ báo cũng như cách tính toán chỉ số nghèo đa chiều của Alkire và Foster cũng như nguồn số liệu hiện có để xác định các chiều và các chỉ báo đo lường nghèo đa chiều. Cụ thể, Bộ chỉ báo và các chiều nghèo đa chiều gồm 10 chỉ báo đo lường cho 5 chiều nghèo. Trọng số chỉ báo và trọng số chiều được đánh giá theo nguyên tắc ngang bằng nhau nhưng tính theo tổng điểm số là 100 (mỗi chiều thiếu hụt có số điểm là 20; mỗi chỉ báo thiếu hụt tương ứng với 10 điểm). Như vậy, nghèo đa chiều được đo lường với 5 chiều với 10 chỉ báo và tổng điểm số thiếu hụt cao nhất là 100. Một hộ được coi là nghèo đa chiều khi thiếu hụt ít nhất 1/3 số chỉ báo được gia trọng (tức điểm số thiếu hụt từ 33,3 điểm trở lên). Chỉ số nghèo đa chiều nằm trong khoảng [0, 100].
10 Khung phân tích và thang đo lường mức độ nghèo đa chiều Bảng 1. Hệ thống chỉ báo đo lường mức độ nghèo đa chiều STT Chiều Chỉ báo từng chiều Trình độ giáo dục của người lớn 1 Giáo dục Tình trạng đi học của trẻ em Tiếp cận dịch vụ y tế 2 Y tế Tiếp cận BHYT Chất lượng nhà ở 3 Nhà ở Diện tích nhà bình quân đầu người Nguồn nước sinh hoạt hợp vệ sinh 4 Điều kiện sống Hố xí/nhà tiêu hợp vệ sinh Sử dụng dịch vụ viễn thông 5 Tiếp cận thông tin Tài sản phục vụ tiếp cận thông tin Khung phân tích các yếu tố tác động đến nghèo đa chiều Thông qua việc tham khảo các mô hình nghiên cứu về nghèo đa chiều được đề xuất bởi các nhà nghiên cứu ở trong và ngoài nước, như mô hình đề xuất bởi Deutsch và Silber (2005), Vijaya và Swaminathan (2014) và Tsui (2002). Theo đó, nhóm yếu tố ảnh hưởng tới tình trạng nghèo được chia thành:(i) nhóm các yếu tố bên ngoài: Chính sách của nhà nước, yếu tố thời tiết khí hậu, rủi ro dịch bệnh, về điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội; (ii) nhóm các yếu tố nội tại của địa phương: Việc thực thi chính sách giảm nghèo của địa phương, đặc điểm dân số và nguồn lao động, đặc điểm cơ sở hạ tầng, đặc điểm hộ gia đình. Tiếp đến, để hiệu chỉnh, hoàn thiện mô hình nghiên cứu đề xuất, nghiên cứu tiến hành phỏng vấn định tính các chuyên gia là những nhà nghiên cứu có kinh nghiệm trong lĩnh vực và các cán bộ quản lý nhà nước về hoạt động xóa đói giảm nghèo tại tỉnh Salavan, CHDCND Lào. Kết quả thu được năm nhóm yếu tố tác động đến nghèo đa chiều, bao gồm:  Các chính sách của Nhà nước  Điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương  Rủi ro từ thiên tai, dịch bệnh  Đặc điểm hộ gia đình  Cơ sở hạ tầng.