Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế: Các nhân tố tác động đến quyết định lựa chọn của người học với chương trình cử nhân du học tại chỗ ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:186

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế "Các nhân tố tác động đến quyết định lựa chọn của người học với chương trình cử nhân du học tại chỗ ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh ở Việt Nam" được nghiên cứu với mục đích là xây dựng một khung phân tích đánh giá ảnh hưởng của cả các nhân tố thuộc về tín hiệu, nhận thức và kỳ vọng lợi ích đến quá trình ra quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ của người học các ngành Kinh tế và Quản trị Kinh doanh tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế: Các nhân tố tác động đến quyết định lựa chọn của người học với chương trình cử nhân du học tại chỗ ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐOÀN HIẾU TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ----------------  ĐOÀN HIẾU LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ QUỐC TẾ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH LỰA CHỌN CỦA NGƯỜI HỌC VỚI CHƯƠNG TRÌNH CỬ NHÂN DU HỌC TẠI CHỖ NGÀNH KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ QUỐC TẾ HÀ NỘI - 2023 Hà Nội - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ----------------  ĐOÀN HIẾU CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH LỰA CHỌN CỦA NGƯỜI HỌC VỚI CHƯƠNG TRÌNH CỬ NHÂN DU HỌC TẠI CHỖ NGÀNH KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9310106 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. BÙI ANH TUẤN 2. PGS.TS. NGUYỄN THƯỜNG LẠNG Hà Nội - 2023
LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận án Đoàn Hiếu i
MỤC LỤC LỜI CAM KẾT ...............................................................................................................i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...........................................................................................v DANH MỤC HÌNH .................................................................................................... vii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU ........................................1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 1.2. Mục tiêu và nội dung nghiên cứu ..........................................................................4 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu .....................................................................................4 1.2.2. Nội dung nghiên cứu.....................................................................................4 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................4 1.4. Đóng góp mới và ý nghĩa của luận án ...................................................................6 1.5. Kết cấu của luận án ................................................................................................7 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ................................................................................................8 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUÁ TRÌNH LỰA CHỌN CHƯƠNG TRÌNH ĐẠI HỌC ..........................................................................................................9 2.1. Các khái niệm cơ bản về giáo dục và giáo dục đại học...........................................9 2.1.1. Giáo dục ........................................................................................................9 2.1.2. Giáo dục đại học .........................................................................................12 2.1.3. Đặc điểm của dịch vụ giáo dục đại học ......................................................15 2.1.4 Du học và du học tại chỗ .............................................................................19 2.2. Các lý thuyết liên quan đến quyết định lựa chọn chương trình đào tạo .........22 2.2.1 Lý thuyết tín hiệu..................................................................................................23 2.2.2. Các lý thuyết về nhận thức..................................................................................26 2.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới quyết định lựa chọn chương trình đào tạo ..........30 2.3.1. Thông tin chương trình học ................................................................................30 2.3.2. Ảnh hưởng nhận thức..........................................................................................32 2.3.3. Ảnh hưởng bởi kỳ vọng lợi ích từ chương trình học ........................................33 2.3.4. Các đặc trưng cá nhân và gia đình......................................................................35 2.4. Tổng quan nghiên cứu..........................................................................................35 2.5. Mô hình nghiên cứu đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu ..............................43 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ..............................................................................................52 ii
CHƯƠNG 3: BỐI CẢNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................53 3.1. Bối cảnh về các chương trình du học tại chỗ tại Việt Nam ..............................53 3.1.1. Các chương trình liên kết đào tạo .......................................................................53 3.1.2. Các chương trình 100% nước ngoài tại Việt Nam ............................................58 3.2 Quy trình nghiên cứu ............................................................................................58 3.3. Thiết kế nghiên cứu ..............................................................................................60 3.3.1 Phát triển thang đo nghiên cứu ............................................................................60 3.2.2 Chọn mẫu ..............................................................................................................73 3.2.3 Phương pháp thu thập dữ liệu ..............................................................................73 3.2.4 Đánh giá thiên lệch phương pháp thông thường (common method bias) và không phản hồi (non –response bias) .......................................................................................74 3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu ...........................................................................74 3.3.1 Đối với các dữ liệu thứ cấp ..................................................................................75 3.3.2 Các phương pháp phân tích dữ liệu sơ cấp .........................................................75 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ..............................................................................................80 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................81 4.1. Kết quả đánh giá thang đo ...................................................................................81 4.1.1 Kết quả đánh giá thang đo đơn hướng ................................................................81 4.1.2 Đánh giá các thang đo đơn hướng .......................................................................82 4.3.3 Mô hình tới hạn ....................................................................................................86 4.2 Phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ...91 4.4 Đánh giá của người học với từng nhân tố ...........................................................97 4.4.1 Đánh giá về quyết định lựa chọn chương trình đào tạo .....................................97 4.4.2 Đánh giá về ý định của học sinh theo đuổi chương trình ..................................98 4.4.3 Đánh giá về chất lượng tín hiệu của chương trình .............................................99 4.4.4 Đánh giá về chất lượng cảm nhận với chương trình trước khi theo học.........103 4.4.5 Đánh giá về thái độ với chương trình ................................................................104 4.4.6 Đánh giá về khía cạnh của ảnh hưởng bên ngoài .............................................106 4.4.7 Đánh giá về nhận thức bản thân với chương trình ...........................................107 4.4.8 Đánh giá về triển vọng nghề nghiệp khi theo học chương trình .....................108 4.4.9 Đánh giá về chất lượng nguồn lực giảng dạy và học tập .................................109 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................112 CHƯƠNG 5: THẢO LUẬN VÀ CÁC HÀM Ý CHÍNH SÁCH ...........................113 5.1 Thảo luận kết quả nghiên cứu ............................................................................113 iii
5.2. Hàm ý chính sách................................................................................................119 5.2.1 Cải thiện chất lượng tín hiệu về chương trình đào tạo đối với học sinh và phụ huynh ....................................................................................................................119 5.2.2 Tạo dựng thái độ tích cực của sinh viên với du học tại chỗ qua cải thiện chất lượng cảm nhận ............................................................................................................122 5.2.3 Tổ chức công tác định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh ........................124 5.2.4. Đầu tư xây dựng và phát triển chương trình đào tạo có chất lượng cao ........125 5.2.5 Xây dựng danh tiếng và thương hiệu nhà trường .............................................128 5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu trong tương lai .....................130 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................131 KẾT LUẬN ................................................................................................................132 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC iv
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1 Thang đo các nhân tố trong mô hình .............................................................62 Bảng 3.2 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo chất lượng tín hiệu ..............................66 Bảng 3.3 Kết quả đánh giá tính tin cậy thang đo chất lượng cảm nhận ........................67 Bảng 3.4 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo nhân tố ảnh hưởng bên ngoài ............68 Bảng 3.5 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo nhân tố nhận thức bản thân ................68 Bảng 3.6 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo thái độ với việc du học tại chỗ ...........69 Bảng 3.7 Kết quả đánh giá tin cậy thang đo nhân tố triển vọng nghề nghiệp ...............70 Bảng 3.8 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo nhân tố chất lượng nguồn lực giảng dạy và học tập .....................................................................................................70 Bảng 3.9 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo nhân tố đặc điểm chương trình và yêu cầu khóa học.................................................................................................71 Bảng 3.10 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo nhân tố ý định lựa chọn chương trình học ...72 Bảng 3.11 Kết quả đánh giá sự tin cậy thang đo nhân tố quyết định lựa chọn chương trình học .......................................................................................................72 Bảng 3.12 Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu chính thức ................................................77 Bảng 3.13 Thống kê nơi sống của sinh viên .................................................................79 Bảng 4.1 Kết quả đánh giá giá trị hội tụ và sự tin cậy thang đo chất lượng tín hiệu ....81 Bảng 4.2 Kết quả phân tích giá trị phân biệt của các thành phần thang đo đa hướng ..82 Bảng 4.3 Hệ số tin cậy tổng hợp của các biến nghiên cứu đều lớn hơn 0.6 cho thấy các khái niệm nghiên cứu đạt tính tin cậy cần thiết của một thang đo đơn hướng ..........84 Bảng 4.4 Kết quả kiểm định giá trị phân biệt giữa các thang đo đơn hướng trong mô hình ........................................................................................................85 Bảng 4.5 Trọng số nhân tố, hệ số tin cậy tổng hợp và phương sai trích trung bình các nhân tố trong mô hình ..................................................................................88 Bảng 4.6 Kết quả kiểm định giá trị phân biệt giữa các thang đo đơn hướng và thang đo đa hướng .......................................................................................................91 Bảng 4.7 Mô hình SEM (chuẩn hóa) .............................................................................92 Bảng 4.8 Tác động trực tiếp, gián tiếp và tổng hợp của các nhân tố đến quyết định lựa chọn chương trình đào tạo............................................................................96 Bảng 4.9 Điểm đánh giá của sinh viên với các khía cạnh về quyết định lựa chọn chương trình học .......................................................................................................98 Bảng 4.10 Điểm đánh giá của sinh viên về ý định theo đuổi chương trình du học tại chỗ...99 Bảng 4.11 Điểm đánh giá của sinh viên với tính rõ ràng về thông tin chương trình đào tạo .......................................................................................................100 v
Bảng 4.12 Điểm đánh giá của sinh viên với khía cạnh về tính nhất quán thông tin ...101 Bảng 4.13 Điểm đánh giá của học sinh với khía cạnh tính tin cậy của thông tin .......102 Bảng 4.14 Điểm đánh giá của sinh viên về các khía cạnh chất lượng cảm nhận về chương trình trước khi theo học ..............................................................................104 Bảng 4.15 Điểm đánh giá của học sinh về các khía cạnh liên quan đến thái độ với chương trình đào tạo ...............................................................................................105 Bảng 4.16 Đánh giá của học sinh về các khía cạnh của ảnh hưởng bên ngoài ...........106 Bảng 4.17 Đánh giá của học sinh về các khía cạnh nhận thức bản thân .....................108 Bảng 4.18 Đánh giá của học sinh về các khía cạnh triển vọng nghề nghiệp cảm nhận ........109 Bảng 4.19 Kết quả đánh giá của học sinh với các khía cạnh về nguồn lực giảng dạy và học tập ........................................................................................................110 Bảng 4.20 Kết quả đánh giá của học sinh với các khía cạnh của đặc điểm chương trình và yêu cầu khóa học ...................................................................................111 Bảng 3.2: Kích cỡ mẫu cho kích thước tổng thể khác nhau ........................................175 vi
DANH MỤC HÌNH Hình 2.1 Mô hình chương trình liên kết (lai ghép) .......................................................21 Hình 2.2 Mô hình chương 100% nước ngoài ................................................................22 Hình 2.3 Tương tác giữa bên truyền và nhận tín hiệu theo thời gian ............................24 Hình 2.4 Mô hình hành động hợp lý (TRA) ..................................................................27 Hình 2.5 Mô hình hành vi có kế hoạch .........................................................................29 Hình 2.6.a Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................................45 Hình 2.6.b Mô hình nghiên cứu với chi tiết các giả thuyết ...........................................46 Hình 3.1 Tỷ lệ chương trình liên kết đào tạo theo đơn vị phê duyệt .............................54 Hình 3.2 Tỷ lệ chương trình liên kết đào tạo theo tình trạng hoạt động .......................54 Hình 3.3 Số lượng chương trình các quốc gia cùng lãnh thổ liên kết liên kết với Việt Nam .....................................................................................................55 Hình 3.4 Tỷ lệ chương trình liên kết theo ngôn ngữ .....................................................55 Hình 3.5 Tỷ lệ các chương trình liên kết theo trình độ .................................................56 Hình 3.6 Tỷ lệ các chương trình liên kết theo ngành .........................................................56 Hình 3.7 Tỷ lệ các chương trình liên kết theo bên cấp bằng .........................................57 Hình 3.8 Số lượng sinh viên theo quy mô đào tạo ........................................................57 Hình 3.9 Quy trình nghiên cứu ......................................................................................58 Hình 4.1 Mối quan hệ tác động của thông tin chương trình, ảnh hưởng nhận thức và kỳ vọng lợi ích chương trình .............................................................................94 Hình 4.2 Tỷ lệ trả lời các khía cạnh về quyết định lựa chọn chương trình đào tạo ......98 Hình 4.3 Tỷ lệ trả lời của học sinh về các khía cạnh liên quan đến ý định lựa chọn chương trình du học tại chỗ .......................................................................................99 Hình 4.4 Tỷ lệ trả lời của sinh viên với các khía cạnh về tính rõ ràng thông tin ........101 Hình 4.5 Tỷ lệ trả lời của sinh viên với các phương án về khía cạnh tính nhất quán thông tin .....................................................................................................102 Hình 4.6 Tỷ lệ trả lời theo các đáp án của sinh viên về các khía cạnh tính tin cậy thông tin.....................................................................................................103 Hình 4.7 Tỷ lệ trả lời các đáp án của sinh viên về chất lượng cảm nhận trước khi nhập học ....................................................................................................104 Hình 4.8 Tỷ lệ trả lời theo các đáp án của học sinh với các khía cạnh về thái độ với chương trình đào tạo ..................................................................................105 Hình 4.9 Tỷ lệ trả lời các đáp án của học sinh về các khía cạnh của chuẩn chủ quan 107 Hình 4.10 Tỷ lệ trả lời theo các đáp án về các khía cạnh nhận thức bản thân ............108 vii
Hình 4.11 Tỷ lệ trả lời theo các đáp án về các khía cạnh của triển vọng nghề nghiệp .......109 Hình 4.12 Tỷ lệ trả lời của sinh viên theo các đáp án về các khía cạnh của nguồn lực giảng dạy và học tập...................................................................................110 Hình 4.13 Tỷ lệ trả lời của sinh viên theo các đáp án về các khía cạnh của đặc điểm chương trình và yêu cầu khóa học .............................................................111 viii
CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Giáo dục đại học có vai trò rất quan trọng đối với cá nhân người học và xã hội (Ma và cộng sự, 2016). Ở khía cạnh cá nhân người học, việc thụ hưởng và hoàn thành chương trình giáo dục đại học như một chỉ dấu cho khả năng nhất định về năng lực chuyên môn, kỹ năng công việc và tư duy phản biện (Ma và cộng sự, 2016). Do đó, giáo dục đại học mang lại những cơ hội cho việc phát triển cá nhân. Trong thực tế, nhiều ngành, lĩnh vực đòi hỏi người lao động phải có những bằng cấp hay chứng chỉ nhất định. Ở khía cạnh xã hội, theo truyền thống trường đại học là nơi thực hiện ba chức năng: (i) giảng dạy, truyền thụ kiến thức cho người học; (ii) nghiên cứu khoa học để phát triển tri thức và (iii) phụng sự xã hội thông qua các hoạt động của mình. Ngoài ra, giáo dục được xem như một khía cạnh quan trọng của vốn con người để thúc đẩy năng suất lao động (Wheelan & Malkiel, 2010). Năng suất lao động của nền kinh tế được cải thiện sẽ tạo ra mức sống cao hơn của cộng đồng. Cùng với đó, thu nhập cao hơn của những lao động trình độ cao tạo ra các khoản thuế thanh khoản cao hơn cho địa phương và quốc gia. Theo thống kê tại Mỹ trung bình sinh viên tốt nghiệp đại học có việc làm trả thuế nhiều hơn 91% so với người tốt nghiệp trung học (Ma và cộng sự, 2016). Bởi vậy, về dài hạn, giáo dục đại học hay đào tạo lao động trình độ cao giúp tạo ra tầng lớp lao động có năng suất cao, hình thành xã hội năng động và phát triển hơn. Do nhu cầu ngày càng tăng của thị trường lao động với lao động có trình độ cao, đặc biệt là lao động có trình độ đại học đã dẫn đến nhu cầu mở rộng quy mô đào tạo đại học và hình thành thị trường đào tạo đại học (Kuroda và cộng sự, 2010). Bắt đầu từ thập niên 70 thế kỷ XIX đã có sự chuyển đổi theo hướng thị trường hóa của các trường đại học truyền thống ở các nước phương Tây (Kuroda và cộng sự, 2010). Lập luận của những người ủng hộ quá trình này là nhờ quá trình thị trường hóa, coi giáo dục như một dạng dịch vụ và sinh viên là người sử dụng dịch vụ sẽ chuyển đổi các trường đại học thành các tổ chức linh hoạt và hiệu quả hơn. Việc thị trường hóa giáo dục đại học có thể mang lại những khoản đầu tư cho nhà trường, đảm bảo các ngành học trở lên hiệu quả và thích hợp hơn với nhu cầu thị trường lao động, đáp ứng tốt hơn các nhu cầu của xã hội, nền kinh tế, sinh viên và phụ huynh học sinh. Tuy nhiên, giáo dục là một lĩnh vực đặc biệt cần những kiểm soát chặt chẽ và buộc các tổ chức phải cạnh tranh với nhau để thu hút nguồn lực và các tài trợ. 1
Quá trình thị trường hóa giáo dục đại học đồng thời cũng thúc đẩy quá trình hợp tác quốc tế trong đào tạo đại học. Hợp tác quốc tế trong đào tạo đại học không còn là hiện tượng mới (Chan, 2004). Các trường đại học hợp tác, liên kết với nhau để tăng sức cạnh tranh nhằm gọi vốn đầu tư, thu hút sinh viên và giảng viên. Để tăng cường sự cạnh tranh và nổi bật trong thị trường giáo dục đã thúc đẩy các trường đại học tìm kiếm các giải pháp liên kết, hợp tác quốc tế cho việc đào tạo đại học. Hợp tác quốc tế và quá trình quốc tế hóa được xem là cách thức hiệu quả để đạt được các tầm nhìn của nhà trường và thị phần giáo dục. Tại Việt Nam, xu hướng thị trường hóa giáo dục đại học cũng đang nổi lên như một làn sóng mới của giáo dục đại học. Các trung tâm tư vấn du học phát triển rất nhanh chóng và thu hút một lượng lớn học sinh quan tâm đến cơ hội học tập tại nước ngoài, Theo ước tính, chi phí cho du học của sinh viên Việt Nam vào khoảng 3 tỷ USD với khoảng gần 200,000 du học sinh tại nước ngoài tập trung ở Mỹ (30.000), Nhật Bản (72.000), Australia (15.000) (Báo điện tử Thông tin Du học, 2020; Báo Quốc tế điện tử, 2020; Báo Tuổi trẻ Online, 2020; Đại sứ quán Việt Nam tại Nhật Bản, 2019). Du học giúp người học có điều kiện thụ hưởng nền giáo dục và văn minh của quốc tế. Những trường đại học quốc tế tại các nước phát triển có những thế mạnh riêng trong việc giảng dạy các chuyên ngành nhất định, bằng cấp của họ được công nhận toàn cầu, và thông qua du học, người học có thể có những mối quan hệ, môi trường và cơ hội rộng mở cho tương lai. Cùng với xu hướng du học tại nước ngoài là hình thức du học tại chỗ thông qua học tập tại các chương trình liên kết giữa các trường đại học nước ngoài với các trường đối tác tại Việt Nam hoặc các trường đại học quốc tế đặt tại Việt Nam. Du học tại chỗ khắc phục được cả những mối lo của du học nước ngoài và học chương trình truyền thống trong nước. Bên cạnh đó, du học tại chỗ giúp cho người học và phụ huynh người học tiếp cận dịch vụ giáo dục của các đại học quốc tế với chi phí thấp hơn nhiều so với học tập tại nước ngoài trong khi bằng cử nhân quốc tế của họ vẫn được công nhận toàn cầu, do đó có khả năng cạnh tranh bình đẳng với sinh viên du học tại nước ngoài. Các chương trình du học tại chỗ có ưu điểm hơn chương trình học đại học truyền thống trong việc phát triển ngôn ngữ tiếng Anh và việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế. Ngoài ra, du học tại chỗ còn giúp sinh viên am hiểu hơn về thị trường lao động địa phương thông qua các tương tác xã hội của họ. Bởi vậy, hình thức du học tại chỗ (chương trình liên kết đào tạo, trường đại học nước ngoài tại Việt Nam) đang ngày càng thu hút được một lượng lớn sinh viên tham gia, đặc biệt là với nhóm ngành đòi hỏi ít đầu tư cơ sở vật chất như các ngành kinh tế, quản trị kinh doanh. 2
Cùng với sự hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đã ký kết và tham gia nhiều thỏa thuận thương mại quốc tế như gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) năm 2007, ký kết các hiệp định tự do thương mại ASEAN – Hàn Quốc (AKFTA), Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện ASEAN-Nhật Bản (AJCEP), hiệp định đối tác kinh tế Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA). Điều này dẫn đến mức độ hội nhập kinh tế, văn hóa – xã hội của Việt Nam ngày càng cao, Việt Nam đã trở thành một trong những nước có độ mở thương mại cao trong khu vực và trên thế giới. Quá trình hội nhập này được diễn ra trên nhiều lĩnh vực trong đó có giáo dục đại học. Theo các cam kết về mở cửa thị trường giáo dục của Chính phủ Việt Nam khi tham gia các tổ chức thương mại quốc tế như WTO đã cho phép thành lập các cơ sở giáo dục đại học 100% vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Cùng với đó là làn sóng quốc tế hóa giáo dục, các chương trình liên kết đào tạo giữa các trường đại học Việt Nam và các trường đại học trên thế giới được mở ra ngày một nhiều. Điều này vừa mang lại những lợi ích cho người học, cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nhưng đồng thời cũng tạo ra những thách thức với các trường đại học trong nước và cả các trường đại học nước ngoài nhằm duy trì và phát triển được các chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu của thị trường giáo dục đại học. Bởi vậy, việc nghiêm cứu, xem xét những khía cạnh ảnh hưởng tới quá trình ra quyết lựa chọn trường hay quá trình tạo ra nguồn khách hàng tiềm năng ổn định là rất cần thiết với các chương trình đào tạo. Mặc dù các chương trình du học tại chỗ đã có sự phát triển vượt bậc trong những năm qua cùng với quá trình hội nhập và phát triển kinh tế của Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn các chương trình du học tại chỗ được thành lập nhưng không tuyển sinh được hoặc lượng tuyển sinh không ổn định dẫn đến phải đóng cửa sau một thời gian thành lập (Báo người lao động, 2021). Điều này đặt ra các câu hỏi về khả năng tồn tại và phát triển của các chương trình liên kết quốc tế nói chung và các chương trình du học tại chỗ các ngành kinh tế và quản trị kinh doanh nói riêng. Các nghiên cứu chỉ ra rằng sự hợp tác thành công cho các chương trình đào tạo liên kết quốc tế phụ thuộc vào nhiều khía cạnh từ trường đại học sở tại, trường đại học liên kết, sự phù hợp của chương trình và mức độ sẵn sàng của học sinh, phụ huynh đầu tư cho giáo dục (Baliyan, 2016). Một logic thông thường là để phát triển bền vững chương trình phải thu hút được người học, hay nói cách khác phải gia tăng mức độ sẵn sàng tham gia (quyết định theo học) của các học sinh tiềm năng. Quan điểm này thích hợp với quan điểm về thị trường hóa giáo dục đại học, coi người học như khách hàng và trường đại học là nhà cung cấp dịch vụ giáo dục. Bởi có quá nhiều sự lựa chọn từ các phương thức học tập khác nhau ảnh hưởng đến người học, các trường phải có những chính sách phù hợp để thu hút người học lựa 3
chọn dịch vụ mình cung cấp. Các chính sách đó đặc biệt phụ thuộc vào những nhân tố ảnh hưởng tới quyết định của người học khi lựa chọn trường đại học phù hợp. Xu hướng các nghiên cứu trên thế giới tập trung sử dụng mô hình hành vi có kế hoạch để diễn giải cơ chế ra quyết định lựa chọn mà ít có nghiên cứu kết hợp sử dụng lý thuyết tín hiệu để dự đoán quyết định lựa chọn của học sinh. Bởi vậy, nghiên cứu sinh quyết định lựa chọn đề tài “Các nhân tố tác động đến quyết định lựa chọn của người học với chương trình cử nhân du học tại chỗ ngành kinh tế và quản trị kinh doanh ở Việt Nam” cho luận án tiến sĩ của mình. Luận án tập trung vào phát triển một khung phân tích dựa trên tích hợp lý thuyết hành vi có kế hoạch và lý thuyết tín hiệu trong kinh tế học thông tin cho việc dự đoán quyết định lựa chọn chương trình đào tạo liên kết của học sinh Việt Nam. 1.2. Mục tiêu và nội dung nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục đích nghiên cứu chính của luận án là xây dựng một khung phân tích đánh giá ảnh hưởng của cả các nhân tố thuộc về tín hiệu, nhận thức và kỳ vọng lợi ích đến quá trình ra quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ của người học các ngành Kinh tế và Quản trị Kinh doanh tại Việt Nam. 1.2.2. Nội dung nghiên cứu Các nội dung nghiên cứu chính để đạt được mục đích đặt ra bao gồm: Thứ nhất, luận án nghiên cứu hệ thống hóa và làm sáng tỏ hệ thống lý thuyết và các cách tiếp cận nghiên cứu quyết định lựa chọn chương trình đại học. Thứ hai, luận án xác định các nhân tố chính thuộc về tín hiệu, nhận thức và kỳ vọng lợi ích của người học ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn chương trình du học khối ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh tại Việt Nam. Thứ ba, luận án lượng hóa và xếp loại ảnh hưởng của các nhóm nhân tố khác nhau đến quá trình ra quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh tại Việt Nam. Thứ tư, luận án đề xuất những gợi ý, khuyến nghị đối với các trường đại học và cơ quan quản lý nhà nước nhằm thúc đẩy phát triển bền vững các chương trình du học tại chỗ ngành Kinh tế và Quản trị Kinh doanh có hiệu quả. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ khối ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh và những yếu tố 4
ảnh hưởng tới quá trình ra quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ của người học tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi về mặt không gian: Sinh viên được khảo sát là sinh viên vừa trúng tuyển (sinh viên năm nhất) các chương trình Du học tại chỗ bao gồm các chương trình liên kết đào tạo, các chương trình 100% nước ngoài tại Việt Nam trên địa bàn miền Bắc (Hà Nội), miền Nam (Thành phố Hồ Chí Minh) và miền Trung (Đà Nẵng). Phạm vi về mặt thời gian: Thời gian tiến hành khảo sát nghiên cứu được thực hiện trong 2 năm là năm 2020 và 2021. a. Về dữ liệu nghiên cứu Luận án sử dụng cả dữ liệu thứ cấp và dữ liệu sơ cấp. Đối với mỗi nhóm dữ liệu được xử lý bằng những phương pháp khác nhau căn cứ vào đặc điểm, bản chất của dữ liệu và mục đích nghiên cứu. Cụ thể:  Dữ liệu thứ cấp thu thập qua các công bố chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, qua các báo cáo chuyên đề, báo cáo từ các trường Đại học, các nghiên cứu đã được công bố. Các dữ liệu này được xử lý qua phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh.  Dữ liệu sơ cấp định lượng được thu thập thông qua điều tra khảo sát sơ bộ tại 01 Chương trình Du học tại chỗ (chương trình Liên kết) tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Dữ liệu chính thức được tiến hành khảo sát tại 08 chương trình liên kết và 02 chương trình 100% nước ngoài tại các trường đại học tại Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh. Các dữ liệu định lượng được phân tích thông qua sự hỗ trợ của phần mềm SPSS, AMOS.  Dữ liệu sơ cấp định tính được thu thập thông qua việc phỏng vấn sâu với các chuyên gia, các nhà quản lý trong lĩnh vực Đào tạo Quốc tế đến từ các trường Đại học Việt Nam. b. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng cả 02 phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng, trong đó:  Về phương pháp nghiên cứu định tính, tác giả sử dụng chủ yếu phương pháp nghiên cứ tại bàn (desk research) qua việc phân tích các dữ liệu thứ cấp được thu thập để hệ thống hóa cơ sở lý thuyết, mô tả và phân tích hiện trạng hoạt động đào tạo đại học theo hình thức du học tại chỗ ở Việt Nam. Ngoài ra phương pháp nghiên cứu định tính được thực hiện qua hình thức phỏng vấn các chuyên gia, các nhà quản lý trong lĩnh vực Đào tạo Quốc tế ở bậc đại học nhằm củng cố lại các yếu tố của mô hình và xây dựng câu hỏi nghiên 5
cứu. Tác giả cũng sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính để lý giải một số kết quả định lượng và tìm ra gợi ý cho các kiến nghị đề xuất với các bên liên quan.  Về phương pháp nghiên cứu định lượng, luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng để xác định các yếu tố tác động tới quyết định lựa chọn các chương trình du học tại chỗ trình độ đại học, các yếu tố tác động tới cảm nhận của người học về chương trình du học tại chỗ khi lựa chọn theo học tại Việt Nam. Phương pháp định lượng cũng được thực hiện để so sánh mức độ tác động của các yếu tố trong mối quan hệ qua lại với nhau. 1.4. Đóng góp mới và ý nghĩa của luận án Kết quả của luận án cũng đem lại những đóng góp mới cả về mặt lý luận và thực tiễn trong việc gia tăng hiểu biết về hành vi của học sinh trong việc lựa chọn chương trình du học tại chỗ tại Việt Nam. Trong đó: Về mặt lý luận: Nghiên cứu đã tổng hợp, hệ thống hóa cơ sở lý luận về các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình ra quyết định của cá nhân, trong trường hợp của luận án là quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ của sinh viên Việt Nam. Sử dụng phương pháp đánh giá hệ thống luận án đã chỉ rõ ba hướng tiếp cận đánh giá quá trình ra quyết định của cá nhân bao gồm: (i) lý thuyết tín hiệu đánh giá ảnh hưởng của thông tin (tín hiệu) đến quá trình ra quyết định; (ii) lý thuyết nhận thức dựa trên hai nền tảng lý thuyết hành động hợp lý (TRA) và lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB); và (ii) lý thuyết kỳ vọng lợi ích. Thông qua hệ thống hóa cơ sở lý thuyết, luận án đã phát triển một mô hình/khung phân tích về các nhân tố ảnh hưởng tới quá trình ra quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ với người học tại Việt Nam qua việc tích hợp ba nhánh lý thuyết về tín hiệu, nhận thức và kỳ vọng lợi ích để đánh giá các nhân tố cụ thể ảnh hưởng tới quyết định lựa chọn chương trình du học tại chỗ. Các thang đo đánh giá cho các nhân tố trong mô hình đều được kiểm định đạt tính tin cậy cần thiết và là các thang đo tốt để sử dụng trong nghiên cứu. Bởi vậy, nghiên cứu có thể là tài liệu tham khảo tốt cho các nghiên cứu về chủ đề này trong tương lai trong việc thiết lập mô hình nghiên cứu, xây dựng và hiệu chỉnh thang đo. Ngoài ra, nghiên cứu có thể là tài liệu cho các hoạt động giảng dạy về marketing giáo dục, phân tích hành vi của người tiêu dùng trong các môn học liên quan trong các chương trình đào tạo đại học và sau đại học. Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu cũng đưa ra cho các nhà làm chính sách tại các trường đại học đang phát triển các chương trình du học tại chỗ những gợi ý hữu ích cho việc thu hút sinh viên và phát triển chương trình du học tại chỗ. Cụ thể, tác giả đề xuất các nhóm giải pháp tập trung vào các khía cạnh như (1) cải thiện chất lượng tín hiệu về chương trình đào tạo đối với học sinh và phụ huynh; (2) tạo dựng thái độ tích 6
cực của sinh viên với du học tại chỗ qua cải thiện chất lượng cảm nhận; (3) phối hợp với các trường phổ thông tổ chức công tác định hướng nghề nghiệp sớm cho học sinh; (4) đầu tư xây dựng và phát triển chương trình đào tạo có chất lượng cao; (5) xây dựng danh tiếng nhà trường và chương trình đào tạo; và (6) xây dựng các chương trình truyền thông đặc thù cho các nhóm đối tượng khác nhau. 1.5. Kết cấu của luận án Luận án được kết cấu thành 5 chương bao gồm: Chương 1: Giới thiệu chung về luận án Chương 2: Cơ sở lý thuyết về quá trình lựa chọn chương trình đào tạo đại học Chương 3: Bối cảnh và phương pháp nghiên cứu Chương 4: Kết quả nghiên cứu Chương 5: Thảo luận và các hàm ý chính sách 7
TÓM TẮT CHƯƠNG 1 Nội dung chương này tập trung vào giới thiệu những lý do cần thiết cần thực hiện nghiên cứu này, mục đích nghiên cứu và đối tượng, phạm vi của nghiên cứu. Chương này cũng cung cấp những đánh giá tổng quan về các nghiên cứu cùng chủ đề trên thế giới và tại Việt Nam, chỉ ra những khoảng trống nghiên cứu. Ngoài ra, khái quát về phương pháp nghiên cứu, ý nghĩa của nghiên cứu, đóng góp mới và kết cấu chung của luận án cũng được giới thiệu trong chương này. 8
CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUÁ TRÌNH LỰA CHỌN CHƯƠNG TRÌNH ĐẠI HỌC 2.1. Các khái niệm cơ bản về giáo dục và giáo dục đại học 2.1.1. Giáo dục 2.1.1.1 Định nghĩa về giáo dục Theo Từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê (2021), giáo dục có nghĩa là “Hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra”, còn nếu là một danh từ, giáo dục còn được hiểu là “Hệ thống các biện pháp và cơ quan giảng dạy - giáo dục của một nước”. Từ điển tiếng Việt của Nguyễn Lân (2006), giáo dục là “Quá trình hoạt động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch nhằm bồi dưỡng cho người ta những phẩm chất đạo đức, những tri thức cần thiết về tự nhiên và xã hội, cũng như những kĩ năng, kĩ xảo cần thiết trong đời sống”. Bên cạnh đó, Đại Từ điển Tiếng Việt của Nguyễn Như Ý cũng chỉ ra “Giáo dục là quá trình tác động có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của con người, để họ dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra”. Bùi Hiền (2002), từ điển Giáo dục học, “Giáo dục là hoạt động hướng tới con người thông qua một hệ thống các biện pháp tác động nhằm truyền thụ bằng tri thức và khái niệm, rèn luyện kỹ năng và lối sống bồi dưỡng tư tưởng và đạo đức cần thiết cho đối tượng giúp hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất, nhân cách phù hợp với mục đích, mục tiêu chuẩn bị cho đối tượng tham gia hoạt động sản xuất và đời sống xã hội”. Luật Giáo dục Việt Nam năm 2019 và các năm trước đó không định nghĩa giáo dục là gì nhưng có quy định về mục tiêu của giáo dục: “Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế”. Ngoài ra, một số định nghĩa liên quan như: “Giáo dục chính quy là giáo dục theo khóa học trong cơ sở giáo dục để thực hiện một chương trình giáo dục nhất định, được thiết lập theo mục tiêu của các cấp học, trình độ đào tạo và được cấp văn bằng của hệ thống giáo 9
dục quốc dân”; “Giáo dục thường xuyên là giáo dục để thực hiện một chương trình giáo dục nhất định, được tổ chức linh hoạt về hình thức thực hiện chương trình, thời gian, phương pháp, địa điểm, đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời của người học”; và “Giáo dục bắt buộc là giáo dục mà mọi công dân trong độ tuổi quy định bắt buộc phải học tập để đạt được trình độ học vấn tối thiểu theo quy định của pháp luật và được Nhà nước bảo đảm điều kiện để thực hiện”. Một số nghiên cứu khác cũng đưa ra khái niệm về giáo dục, như Vũ Văn Hùng, Trần Việt Thảo và cộng sự (2020) giải thích “giáo dục là một hoạt động của xã hội loài người và nó mang tính tất yếu, bởi thông qua hoạt động này loài người mới có thể tiếp tục tồn tại, cải hóa thế giới và phát triển, hoàn thiện mình trong đời sống xã hội”. Hay Phạm Viết Vượng (1996) cho rằng “giáo dục là quá trình tổ chức cuộc sống hoạt động và giao lưu cho đối tượng giáo dục, nhằm giúp họ nhận thức đúng tạo lập tình cảm và thái độ đúng, phù hợp với chuẩn mực xã hội”. Trong luận án này, giáo dục được hiểu đơn giản là quá trình tương tác để truyền thụ các kiến thức, tri thức cho người học (tiếp nhận) thông qua quá trình giảng dạy hoặc đào tạo. 2.1.1.2. Phân loại giáo dục Phân loại giáo dục có nhiều tiêu chí khác nhau như quyền sở hữu, ngành nghề hay theo các cấp học khác nhau. Chẳng hạn, phân loại theo quyền sở hữu cơ sở giáo dục có thể chia làm hai nhom (1) giáo dục công lập và (2) giáo dục tư thục. Trong phạm vi của luận án này xem xét người học là sinh viên là một dạng phân loại theo cấp học. Do đó, luận án cũng cấp cách phân loại theo cấp học theo quy định tại Việt Nam và phân loại theo thông lệ quốc tế. Phân loại giáo dục theo thông lệ quốc tế ISCED-2011 là một hệ thống phân loại giáo dục quốc tế được Liên Hợp Quốc xây dựng với mục đích cung cấp một nền tảng chung để thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu giáo dục từ các quốc gia trên thế giới. Hệ thống này được áp dụng cho tất cả các cấp độ giáo dục, từ giáo dục mầm non đến giáo dục đại học và giáo dục nghiên cứu. Theo ISCED-2011, giáo dục được phân loại thành 9 cấp độ khác nhau dựa trên mục đích, nội dung và mức độ khó khăn của chương trình đào tạo. Các cấp độ này bao gồm: Cấp độ 0: Giáo dục mầm non (từ 0 đến 3-4 tuổi) Cấp độ 1: Giáo dục tiền tiểu học (từ 4 đến 6 tuổi) Cấp độ 2: Giáo dục tiểu học (từ 6 đến 11-12 tuổi) 10