Luận án tiến sĩ Ngôn ngữ: Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:205

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê" đi theo hướng nghiên cứu được ưa chuộng hiện nay, hướng nghiên cứu liên ngành. Luận án được thực hiện với mục đích là nghiên cứu về một lớp từ vựng cơ bản của hệ thống từ vựng tiếng Ê-đê;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Ngôn ngữ: Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH THƠ TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ Hà Nội, 2019
BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH THƠ TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 9229020 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ Hà Nội, 2019
i LỜI C M ĐO N ẹ nêu trong luạ . T c gi uạn án Nguyễn Thị Quỳnh Thơ
ii LỜI C M ƠN ạ , tôi ã ạ , góp ý tạ - ạ ạ i. ạ ạ ã ạ kiẹn thuạ ạ . ạc biẹ .TS ặng Thị H o Tâm Thị Tâm, nh i ã ạ ạn án này. , hiẹ ạ ẹt Nam, Viẹ - Viẹn Hàn lâm KHXH Viẹ - ạ & NV - Q ẹ ẹ ã báu giúp tôi hoàn thành luạn án. ạ ẹ ã . Mạ ã ạ . Q ạ ẹn hon. Nguyễn Thị Quỳnh hơ
iii MỤC LỤC O ................................................................................................... i ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC B NG BIỂU ................................................................................. vi DANH MỤC BIỂU Ồ ..................................................................................... viii DANH MỤ Ồ ........................................................................................... ix QU O U N ÁN....................x MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1 1. Lí do ch tài .............................................................................................1 2. Mụ ệm vụ nghiên c u .................................................................2 2.1. Mụ u................................................................................2 2.2. Nhiệm vụ nghiên c u ...............................................................................2 3 ng, phạm vi và ng liệu kh o sát, nghiên c u....................................3 31 ng nghiên c u ..............................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên c u..................................................................................3 4 ơ th pháp nghiên c u .........................................................3 41 ơ ...............................................................................3 42 ơ .....................................................4 43 ơ   ...........................................................4 4.4. Th pháp th ng kê, phân loại, hệ th ng hóa ............................................4 5 a luận án .....................................................................................4 6. Ý ận và th c tiễn ............................................................................5 61 Ý lí luận ..........................................................................................5 62 Ý c tiễn ......................................................................................6 7. C u trúc c a luận án .......................................................................................6
iv Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN.....................................................................................................................7 1.1. T ng quan tình hình nghiên c u ..................................................................7 1.1.1. Nghiên c u v t ng ch ộng vật t ộ ngôn ng ......................7 1.1.2. Nghiên c u v t ng ch ộng vật trong s thi Ê- .........................12 12 ơ ở lí luận ...............................................................................................16 1.2.1. Lí thuy t v a t .....................................................................16 1.2.2. Lí thuy t v ịnh danh ........................................................................22 13 ơ ở ă c .....................................................................................25 1.3.1. Quan hệ gi a ngôn ng - ă ......................................................25 1.3.2. Vài nét v dân tộc Ê- thi Ê- ................................................27 Ti u k ơ 1.................................................................................................30 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊNH DANH TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ......................................................................................................33 2.1. Tiêu chí phân loạ ộng vật .......................................................................33 2.1.1. Quan niệm phân loạ ộng vật trong dân gian ....................................33 2.1.2. Quan niệm phân loạ ộng vật trong khoa h c ...................................35 2.2. K t qu th ng kê t ng ch ộng vật trong s thi Ê- ...........................36 2.2.1. K t qu th ng kê t ng ch nhóm chim trong s thi Ê- .................39 2.2.2. K t qu th ng kê t ng ch nhóm thú xu t hiện trong s thi Ê- ....43 2.2.3. K t qu th ng kê t ng ch nhóm côn trùng trong s thi Ê- .........45 2.2.4. K t qu th ng kê t ng ch ỡ thi Ê- ..........46 2.2.5. K t qu th ng kê t ng ch nhóm cá trong s thi Ê- .....................47 2.3. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- é e ơ ịnh danh ..48 231 ơ ị ơ ởv ộng vật trong s thi Ê- ..............48 232 ơ ịnh danh phái sinh v ộng vật trong s thi Ê- ............49 Ti u k ơ 2.................................................................................................97
v Chương 3. TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ VÀ ĐẶC TRƯNG VĂN HOÁ TỘC NGƯỜI...................................................................99 3.1. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- ặ ă ú ng .....99 3.1.1. R ng là không gian sinh t n c ộng vật........................................100 312 i v i hoạ ộ ă n .....................................................103 3.2. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- ă ỡng c i Ê- .....................................................................................................................108 3.2.1. T ng ch ộng vậ ă cúng c i Ê- ...............108 3.2.2. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- ệm chim hoá thân i...........................................................................................115 3.3. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- ă ẩm th c c a tộ i Ê- .................................................................................................................119 3.3.1. T ng ch s n phẩ ă ă m th c c i Ê- ..119 3.3.2. T ng ch nguyên liệu ch bi n th c phẩm có ngu n g ộng vật và ă ẩm th c c i Ê- .................................................................122 3.4. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- ă ục c i Ê- .....................................................................................................................124 3.5. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- i Ê- .....................................................................................................................131 3.6. T ng ch ộng vật và m i quan hệ xã hội c i Ê- ............141 Ti u k ơ 3...............................................................................................147 KẾT LUẬN .......................................................................................................149 Ụ O Ê QU N LU N ÁN ..........................................................................154 DANH SÁCH CÁC CHUYÊN GIA HỖ TRỢ DỊCH TI NG Ê- Ê................155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KH O ...........................................................156 PHỤ LỤC ...........................................................................................................167
vi DANH MỤC B NG BIỂU B ng 2.1. Tên g ộng vật trong s thi Ê- .....................................36 B ng 2.2. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm chim trong s thi Ê- .................................................................................................................41 B ng 2.3. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm thú trong s thi Ê- ......................................................................................................................43 B ng 2.4. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm côn trùng trong s thi Ê- ...................................................................................................45 B ng 2.5. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch ộng vậ ỡng thi Ê- ..............................................................................................46 B ng 2.6. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm cá trong s thi Ê- ......................................................................................................................47 B ng 2.7. T ng ịnh danh nhóm chim theo thành t ch gi ng trong s thi Ê- ..........................................................................................................................51 B ng 2.8. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm cá theo thành t ch gi ng trong s thi Ê- ...................................................................................................54 B ng 2.9. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm thú d ặ m sinh s n trong s thi Ê- .............................................................................................58 B ng 2.10. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm thú d ặ m hình ơ trong s thi Ê- ...............................................................................63 B ng 2.11. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm thú d ặ m màu s c trong s thi Ê- .............................................................................................66 B ng 2.12. K t qu th ng kê t ng ịnh danh màu s c loài ng a trong s thi Ê- ..........................................................................................................................68 B ng 2.13. K t qu th ng kê t ng ịnh danh màu s c loài trâu trong s thi Ê- ..........................................................................................................................70
vii B ng 2.14. K t qu th ng kê t ng ch màu s ộng vật trong s thi Ê- ..........................................................................................................................75 B ng 2.15. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm thú d ặ m môi ng s ng trong s thi Ê- ...............................................................................78 B ng 2.16. K t qu th ng kê s ộng vậ ú ịnh danhd ặ m sinh s n và màu s c trong s thi Ê- ............................90 B ng 3.1. Hệ th ng các nhóm nghi lễ c i Ê- dụ ộng vật làm lễ vật .......................................................................................................................108 B ng 3.2. Th ng kê một s nghi lễ có trong s ộng vật làm lễ vật ...111 B ng 3.3. T n s xu t hiện c a các bi u th c t ng g ộng vậ ng i ...........................................................................................116 B ng 3.4. K t qu th ng t n s xu t hiện t “ ” ( ộng vật) trong s thi Ê- ............................................................................................................................121 B ng 3.5. K t qu th ng kê bi u th c t ng ch ă ộng vật trong s thi Ê- ...........................................................................................123 B ng 3.6. K t qu th ng kê bi u th c ngôn ng miêu t ộng vật trên trang phục i Ê- ..........................................................................................................126 B ng 3.7. K t qu th ng kê bi u th c ngôn ng miêu t vẻ ẹp c i anh c so sánh v ộng vật trong s thi Ê- .............................................132 B ng 3.8. K t qu th ng kê bi u th c t ng ch hoạ ộng c i anh hùng c so sánh v ộng vật trong s thi Ê- ......................................................134 B ng 3.9. K t qu th ng kê bi u th c t ng bi u thị vẻ ẹp c i phụ n c so sánh v ộng vật trong s thi Ê- ......................................................138
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. ộ ậ Ê- .................................39 Biểu đồ 2.2. ị e Ê- .........................................................................................54 Biểu đồ 2.3. ị ú ặ ơ Ê- .......................................................................64 Biểu đồ 2.4. ị ú ặ Ê- .....................................................................................68 Biểu 2.5. ị Ê- ..............................................................................................................................69 Biểu đồ 2.6. ị Ê- ..........................................................................................................................71 Biểu đồ 2.7. ị ú ặ Ê- ...............................................................................79 Biểu đồ 2.8. ị ú ặ ơ Ê- .......................................................................85 Biểu đồ 2.9. ộ ậ ú ị ặ Ê- ....................................91 Biểu đồ 2.10. ị e ặ Ê- ......................................................94 Biểu đồ 3.1. ệ ộ “ ”( ộ ậ ) trong Ê- ..........................................................................................................121
ix DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.2. ị ộng vật trong s thi Ê- ...................................96 Sơ đồ 3.1. M i quan hệ gi iv ir ộng vật ..........................107
x B NG QUY Ư C CÁCH VIẾT T T D NG TRONG LUẬN ÁN BPCT Bộ phậ ơ SS So sánh ộng vật Hoạ ộng Stt S th t NXB Nhà xu t b n TP. HCM Thành ph H Chí Minh
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1 ộ ậ ơ ộ ạ ệ ệ ộ ậ ậ ỷ ệ ặ ạ - - ă ộ ậ ộ ã ă ậ ã ạ ú ú ị ẻ ú “Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê” ộ ụ ậ ộ Ê- ộ ậ s Ê- ú ă ộ ơ ụ s Ê- ộ ạ ễ ă - ị - ă ộ 1.2. Ê- ặ ậ ộ Ê- ạ ậ ộ ậ ệ s Ê- ẽ ộ ậ s Ê- ậ ộ ở ạ ệ ậ ễ ậ ộ ậ s thi Ê- ụ ụ ệ ạ ộ ă ạ s nói riêng ở Tây Nguyên… ă Ê- 13 ệ ộ ậ ã ã ộ ậ ộ ậ
2 ă ụ ệ ậ ộ ậ s ộ Ê- ú “Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê” 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu ậ “Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê” e ộ ệ ậ ệ ụ ộ ơ ệ Ê- ặ ệ ộ ậ ậ làm phong phú thêm ị ậ ộ Ê- ậ ặ ụ ặ ộ ậ s Ê- ơ ệ : ặ ị ặ Q õ ặ Ê- ơ ệ 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ạ c nh ng mụ u trên, luậ ặ ệ ụ : (i). Hệ ận có nghiên c , lí thuy ịnh danh, m i quan hệ gi a ngôn ng và ă (ii). Kh , xác lập và phân tích hệ ng ịnh danh ộng vật trong s thi Ê- ú , xác lập và lí gi i t n s xu t hiện c a các nhóm t ng ị ộng vậ ơ ở lí gi c ti n ộ ă i quan hệ gi a ngôn ng ă - () ( ) ú ặ
3 ộ ật trong s Ê- e - ă 3. Đối tượng, phạm vi và ngữ iệu kh o s t, nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - : ộ ậ s Ê- 3.2. Phạm vi nghiên cứu - ạ : ậ ạ ộ ậ ( ) trong s Ê- ặ ị ộ ạ ặ ẽ e é ở ơ ệ ị danh, Tuy nhiên, ệ ệ ệ ị ú ặ ở ụ ạ ú ị ộ ậ e é ệ ạ ạ ộ ạ thái và không gian. - ệ : ú ộ ậ s Ê- ạ s Ê- Tuy nhiên, s Ê- ệ e ( 50 ộ) ậ ú ậ 6 ộs Ê- : Anh em Klu Kla, Dăm Băng Mlan, Sum Lum, Hbia Mlin, Dăm Yi chặt đọt mây, Mdrong Dăm. ạ các ộ s Ê- ã ú ệ ộ ộs ộ ị s Ba-na, s Mnông ộ s thi ộ 4. Các phương ph p, thủ ph p nghiên cứu 4.1. Phương pháp miêu tả ơ ơ ơ c s dụng ậ
4 ệ ã ậ ú ặ ị ị ộng vật trong s thi Ê- ơ ơ ở ệ ị e ặ : ặ ộ ậ ơ ặ hình dáng ơ ặ 4.2. Phương pháp phân tích thành tố nghĩa ơ ậ ụ ú é ệ ộ ậ s thi Ê- 4.3. Phương pháp phân tích ngữ cảnh  ặ ạ ụ , luậnán vậ ụ ơ ơ ở ận diện, miêu ơ ị ộc t ng ch ộng vật trong quan hệ ệ ị ị hệ th ng t ng ch ộng vật trong s thi Ê- . ơ , luậ ụ ạ , hệ th ng hoá. 4.4. Thủ pháp thống kê, phân loại, hệ thống hóa ệ ệ ệ ă ệ ệ g ằ ạ ụ ú ộ ệ ệ ị ộ ậ ụ ơ 2 ng kê, phân loạ ằ ị ệ c a hệ th ng t ng ị ộng vật. T nh ng bi u th c ngôn ng c th ng kê và phân lập, chúng tôi rút ra nh ng nhậ ị , biện luậ ặ ă i Ê- ệ th ng t ng ch ộng vật. 5. Đóng góp của uận n 5.1. 6 ộs Ê- ậ ã 10
5 mô hình ị ộ ậ ậ ã 1 mô ị ộ ậ ơ ở 9 ị ộ ậ ặ ệ ậ ã 3 ị ộ ậ phái sinh có ộ ơ ộ . 5.2. ộ (5 1) ậ ặ Ê- ụ ậ ã ộ ặ Ê- ệ ã ộ ỡ ộ ệ ệ ộ ậ ă ệ ậ ậ ã ộ ị ệ ậ Ê- : ặ ạ ặ ậ ậ ặ ộ ậ trong s Ê- ộ ệ ậ ã ậ ộ ệ ộ ậ; ạ ; ặ ơ ị ộ ậ Ê- ụ ộ é - Ê- 6. Ý nghĩa í uận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lí luận ậ ị ậ ị ệ - ă ệ ộ ộ s Ê- ậ ộ ậ ộ ệ ộ ậ trong s Ê- ộ ậ ậ ú ệ ằ Ê- ơ ậ
6 6.2. Ý nghĩa thực tiễn ậ ộ ậ s Ê- ẳ ị ệ ệ ậ ộ ạ ă ộ ộ ậ trong ộ ạ ă s Ê- ậ s Ê- ă ộ Ê- ậ ệ ạ ạ s thi ở ( ậ ) ặ ệ ạ ạ ; ệ ệ và ă ; ă ạ ă ệ ộ 7. Cấu trúc của uận n Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục, Luận án gồm 3 chương: Chương 1 ơ ở ậ Chương 2 ặ ị ộ ậ s Ê- Chương 3 ộ ậ s Ê- ặ ă ộ
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu về từ ngữ chỉ động vật từ góc độ ngôn ngữ 1.1.1.1. Nghiên cứu về từ ngữ chỉ động vật dựa trên lí thuyết trường từ vựng ã ễ [108], [109], [110]; ễ [62], [63]… ộ ậ ã ộ e é ở ạ : ễ :“ ặ ă - ộ ” [109] ã ặ ă ộ - ị ơ ở ộ ậ ú ộ ậ ễ :“ ặ - ộ ậ ệ ệ ” [62] ã ặ ị ộ ậ ụ ệ không va ị ặ ơ ở ị ộ ậ ụ ễ ã 21 é ệ ộ ậ ệ ằ ú ạ ệ ặ ị ộ ậ ệ ễ ị ạ ơ :“ ộ ậ ệ ạ ệ ” [30] ã ậ ộ ậ : ộ ậ ộ ậ ơ ộ ậ ạ ộ ộ ậ õ ị ị ậ
8 ị ụ ị ẩ - ộ ậ ệ ạ ệ ị ị :“ - ệ ” [45] ã 1 ơ ộ ậ - ệ ị ị ậ ộ ậ ộ ậ Lê Thị Thanh Huy n trong công trình: “ ặ m tri nhận c i Việt ng t v ” [56] ã ện ra nh ộ a ng t v ng chim chóc. Th nh i Việt th a nhận nhóm gia c m là một phạm trù quan tr ng c a phạm trù chim. Th hai, m i liên hệ mật thi t gi a ng t v ng chim chóc v i trên các khía cạ ặ m hình th i (bộ trang phục - bộ ) ặ m hoạ ộng, trạng thái (bay, p, hót, làm t ) ặ ms ởng (ra ràng, đủ lông đủ cánh, nhảy ổ). ặc biệ ở luậ ă ã u vận dụng lí thuy t ẩn dụ tri nhận ch ra mô hình ẩn dụ ý niệ ộng vậ i Việt. 1.1.1.2. Nghiên cứu về từ ngữ chỉ động vật dựa trên lí thuyết định danh ú ộng vật d a trên lí thuy ị ã ặ ă ă ộ c ph n ánh thông qua ặ ị ch ộng vật. Tuy nhiên, ạ ộng vậ ệ ở ộ ơ ị ộng vật. Chúng tôi t c một s công trình nghiên c u tiêu bi e ng nghiên c u tên g i ộng vật d a trên lí thuy ị : :“ ở ộ ị ” [1] ã ú ậ : ở ặ ị ụ ệ ạ Q é