Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Hiệu ứng lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại tỉnh Savannakhet, Lào

Chia sẻ: Hoamaudon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:173

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu chung của luận án "Hiệu ứng lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại tỉnh Savannakhet, Lào" là phân tích hiệu ứng lan tỏa của FDI trên địa bàn tỉnh Savannakhet, Lào nhằm đề xuất các giải pháp để nâng cao khả năng hấp thụ hiệu ứng lan tỏa tích cực và hạn chế hiệu ứng lan tỏa tiêu cực của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Hiệu ứng lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại tỉnh Savannakhet, Lào

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG --------***-------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ HIỆU ỨNG LAN TỎA CỦA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI (FDI) TẠI TỈNH SAVANNAKHET, LÀO Ngành: Quản trị kinh doanh KHAMKEO MANIVONG Hà Nội - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG --------***-------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ HIỆU ỨNG LAN TỎA CỦA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI (FDI) TẠI TỈNH SAVANNAKHET, LÀO Ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 KHAMKEO MANIVONG Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. HOÀNG XUÂN BÌNH Hà Nội - 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, ngày 06 tháng 06 năm 2022 Tác giả luận án Khamkeo MANIVONG
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn PGS. TS Hoàng Xuân Bình đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện cho tôi để tôi có thể hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, Ban Chủ nhiệm khoa Quản trị kinh doanh, Khoa Sau đại học, Bộ môn kinh tế vĩ mô cùng các thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành chương trình học tiến sĩ tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn các chuyên gia từ các sở đã hỗ trợ tôi nhiệt tình trong quá trình nghiên cứu, thu thập dữ liệu, cung cấp thông tin và đưa ra những góp ý, nhận xét rất hữu ích và quý báu để tôi hoàn thiện luận án của mình. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới bố mẹ hai bên gia đình, vợ và con đã tin tưởng, động viên, khích lệ, tạo động lực để tôi phấn đấu hoàn thành chương trình học. Tác giả luận án Khamkeo MANIVONG
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. vii DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. ix DANH MỤC SƠ ĐỒ ..................................................................................................x PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI ...............................................................................................................................9 1.1. Các nghiên cứu về hiệu ứng lan tỏa của FDI........................................................9 1.1.1. Các nghiên cứu chung về hiệu ứng lan tỏa của FDI đến doanh nghiệp nội địa 9 1.1.2. Các nghiên cứu theo chiều lan tỏa của FDI đến các doanh nghiệp nội địa 16 1.2. Khoảng trống nghiên cứu ....................................................................................24 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HIỆU ỨNG LAN TỎA CỦA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI ..................................................................................26 2.1. Cơ sở lý luận về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) ...........................................26 2.1.1. Khái niệm về đầu tư trực tiếp nước ngoài ...................................................26 2.1.2. Đặc điểm của đầu tư trực tiếp nước ngoài...................................................27 2.2. Cơ sở lý luận về hiệu ứng lan tỏa của FDI .........................................................29 2.2.1. Khái niệm về hiệu ứng lan tỏa của FDI.......................................................29 2.2.2. Hiệu ứng lan tỏa của FDI theo chiều ...........................................................30 2.2.3. Hiệu ứng lan tỏa của FDI theo kênh tác động .............................................33 2.3. Lý thuyết liên quan đến tác động lan tỏa của FDI ..............................................41 2.3.1. Lý thuyết tăng trưởng nội sinh ....................................................................41 2.3.2. Lý thuyết sản xuất và tiến bộ công nghệ .....................................................42 2.3.3. Lý thuyết về khả năng hấp thụ.....................................................................43 2.3.4. Đề xuất khung lý thuyết cho luận án ...........................................................44 Tiểu kết chương 2 .....................................................................................................45 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI FDI TẠI TỈNH SAVANNAKHET GIAI ĐOẠN 2010-2020................................................46
iv 3.1. Khái quát chung về đặc điểm tự nhiên, xã hội, kinh tế của tỉnh Savannakhet, Lào ...................................................................................................................... 46 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................46 3.1.2. Đặc điểm về xã hội ......................................................................................46 3.1.3. Đặc điểm về kinh tế .....................................................................................48 3.2. Thực trạng đầu tư trực tiếp nước ngoài tại tỉnh Savannakhet, Lào giai đoạn 2010 - 2020 .................................................................................................................48 3.2.1. Cơ cấu đầu tư theo quy mô đầu tư...............................................................48 3.2.2. Cơ cấu đầu tư theo đối tác đầu tư ................................................................51 3.2.3. Cơ cấu đầu tư theo ngành ............................................................................52 3.2.4. Cơ cấu đầu tư theo hình thức đầu tư............................................................55 3.3. Đánh giá chung về đầu tư trực tiếp nước ngoài tại tỉnh Savannakhet, Lào trong giai đoạn 2010-2020 ...................................................................................................56 3.3.1. Thành tựu đạt được ......................................................................................56 3.3.2. Những tồn tại, hạn chế .................................................................................66 Tiểu kết Chương 3 ....................................................................................................69 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH HIỆU ỨNG LAN TỎA TỪ ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI TỈNH SAVANNAKHET, LÀO GIAI ĐOẠN 2010-2020.70 4.1. Hiệu ứng lan tỏa từ FDI đến các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ...................................................................................................70 4.1.1. Hiệu ứng lan tỏa FDI qua hoạt động chuyển giao công nghệ.....................70 4.1.2. Hiệu ứng lan tỏa FDI qua hoạt động R&D .................................................73 4.1.3. Dịch chuyển lao động giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước..75 4.1.4. Tạo sức ép cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong nước và các doanh nghiệp FDI..........................................................................................................................78 4.2. Lượng hóa tác động lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ..............................................80 4.2.1. Mô hình nghiên cứu ....................................................................................80 4.2.2. Phương pháp ước lượng và kiểm định ........................................................83 4.2.3 Nguồn dữ liệu................................................................................................88 4.2.4. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................88
v 4.3. Kết quả ước lượng tác động lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ..................................91 4.3.1. Giải thích các biến số ...................................................................................91 4.3.2. Kết quả thống kê mô tả ................................................................................92 4.3.3. Kết quả hồi quy và thảo luận .......................................................................93 4.4. Đánh giá chung về tác động lan tỏa của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào giai đoạn 2010-2020 .................................................................................................................104 4.4.1. Những kết quả tích cực ..............................................................................104 4.4.2. Những kết quả tiêu cực ..............................................................................105 Tiểu kết chương 4 ...................................................................................................106 CHƯƠNG 5: ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG HẤP THỤ HIỆU ỨNG LAN TỎA TÍCH CỰC ..........................108 VÀ HẠN CHẾ HIỆU ỨNG LAN TỎA TIÊU CỰC CỦA FDI .........................108 TẠI TỈNH SAVANNAKHET, LÀO ....................................................................108 5.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước ........................................................................108 5.1.1. Bối cảnh quốc tế.........................................................................................108 5.1.2. Bối cảnh trong nước...................................................................................109 5.2. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới trong việc hấp thụ các hiệu ứng lan tỏa của FDI ...............................................................................................................111 5.2.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc ...................................................................111 5.2.2. Kinh nghiệm của Thái lan..........................................................................113 5.2.3. Kinh nghiệm của Việt Nam .......................................................................115 5.2.4. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Lào trong việc hấp thụ các hiệu ứng lan tỏa của FDI .................................................................................................................117 5.3. Quan điểm và chính sách của Chính phủ Lào và tỉnh Savannakhet để hấp thụ các hiệu ứng lan tỏa của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào................................................118 5.3.1. Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước. ...........118 5.3.2. Tăng quy mô và tiềm lực tài chính, nâng cao năng lực tổ chức, quản lý và nguồn nhân lực của các doanh nghiệp trong nước ..............................................118 5.3.3. Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các ngành hạ nguồn và chủ động liên kết với các doanh nghiệp nước ngoài. ..........................................................119
vi 5.3.4. Tăng cường hoạt động R&D giúp nâng cao năng lực công nghệ của doanh nghiệp ...................................................................................................................119 5.4. Kiến nghị giải pháp nhằm nâng cao khả năng hấp thụ hiệu ứng lan tỏa tích cực và hạn chế hiệu ứng lan tỏa tiêu cực của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào ...............120 5.4.1. Về phía các doanh nghiệp nội địa..............................................................120 5.4.2. Giải pháp đối với chính quyền tỉnh Savannakhet .....................................129 5.4.3. Kiến nghị giải pháp với Chính phủ và các bộ, ngành có liên quan ..........133 Tiểu kết chương 5 ...................................................................................................135 KẾT LUẬN .............................................................................................................137 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................140 PHỤC LỤC KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH ..................................................................153
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt Association of Southeast Asian Hiệp hội các quốc gia Đông ASEAN Nations Nam Á CGCN Chuyển giao công nghệ Classical Linear Regression Mô hình hồi quy tuyến tính cổ CLRM Model điển EU European Union Liên minh Châu Âu FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài FEM Fixed Effects Model Mô hình ảnh hưởng cố định Feasible Generalized Least FGLS Bình phương nhỏ nhất tổng quát Square GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm nội địa IMF International Monetary Fund Quỹ Tiền tệ Quốc tế Least Squares Dummy Variable Ước lượng biến giả bình LSDV Estimator phương tối thiểu MNCs Multinational corporation Công ty đa quốc gia Official Development ODA Hỗ Trợ Phát Triển Chính Thức Assistance R&D Research & Development Nghiên cứu và Phát triển REM Random Effects Model Mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên VAR Vector Autorewardsion Tự hồi quy Vector WB World Bank Ngân hàng thế giới WTO World Trade Organization Tổ Chức Thương Mại Thế Giới
viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Tóm tắt các nghiên cứu chung về hiệu ứng lan tỏa của FDI đến các doanh nghiệp nội địa .............................................................................................................20 Bảng 3.2. Số dự án đầu tư FDI theo đối tác năm 2010-2020 ....................................51 Bảng 3.3. Đầu tư trực tiếp nước ngoài theo đối tác đầu tư năm 2020.......................52 Bảng 3.4. Đầu tư trực tiếp nước ngoài tại tỉnh Savannakhet theo ngành kinh tế giai đoạn 2010-2020 ..........................................................................................................53 Bảng 3.5. Đầu tư trực tiếp nước ngoài theo lĩnh vực giai đoạn 2010-2020 ..............54 Bảng 3.6. Đầu tư trực tiếp nước ngoài tại tỉnh Savannakhet theo hình thức đầu tư giai đoạn 2010- 2020 .........................................................................................................55 Bảng 3.7. Vốn đầu tư phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 – 2020 .........................................................................................................................57 Bảng 3.8. Đóng góp của khu vực kinh tế có vốn FDI vào GDP bình quân của tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 – 2020 ..........................................................................60 Bảng 3.9. Đóng góp của khu vực FDI vào tổng kim ngạch xuất khẩu tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 – 2020 ..........................................................................61 Bảng 3.10. Thu ngân sách nhà nước từ khu vực các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 – 2020 ..........................................................................62 Bảng 3.11. Thu ngân sách nhà nước từ khu vực FDI tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 – 2020 ................................................................................................................63 Bảng 3.12. Số lao động tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 - 2020........................65 Bảng 4.1. Tỷ lệ chi cho hoạt động R&D so với doanh thu .......................................74 Bảng 4.2. Đánh giá về sức ép cạnh tranh của các doanh nghiệp hoạt động tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 .............................................................................78 Bảng 4.3. Ký hiệu, giải thích và kỳ vọng chiều tác động của các biến số đưa vào mô hình .............................................................................................................................91 Bảng 4.4. Bảng thống kê mô tả các biến....................................................................92 Bảng 4.5. Kết quả kiểm định lựa chọn mô hình ........................................................94 Bảng 4.6. Kết quả kiểm định chuẩn đoán cho mô hình FEM ...................................94 Bảng 4.7. Kết quả ước lượng của mô hình phân tích ................................................95
ix DANH MỤC HÌNH 13 Hình 2.1. Hiệu ứng lan tỏa ngang, ngược, xuôi trong chuỗi cung ứng .....................33 Hình 3.1. Thực trạng số dự án, vốn đăng ký và vốn thực hiện FDI của Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ...................................................................................................49 Hình 3.2. Tỷ trọng số dự án trong cơ cấu FDI theo lĩnh vực giai đoạn 2010-2020 ......54 Hình 3.3. Tỷ trọng vốn đăng ký trong cơ cấu FDI theo lĩnh vực giai đoạn 2010-2020 55 Hình 3.4. Vốn đầu tư phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 - 2020 .................................................................................................................58 Hình 3.5. Nguồn thu ngân sách nhà nước của khu vực trong nước và khu vực FDI tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010 – 2020 ...................................................................63 Hình 4.1. Cơ cấu chuyển giao công nghệ trong các doanh nghiệp tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ...................................................................................................70 Hình 4.2. Cơ cấu chuyển giao công nghệ từ các doanh nghiệp FDI tới các doanh nghiệp nội địa theo quy mô tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ...................71 Hình 4.3. Cơ cấu chuyển giao công nghệ theo ngành tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 ...................................................................................................................72 Hình 4.4. Cơ cấu kinh phí dành cho hoạt động R&D của các doanh nghiệp tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 .............................................................................74 Hình 4.5. Cơ cấu trình độ học vấn của lao động trong doanh nghiệp tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 .............................................................................76 Hình 4.6. Cơ cấu về trình độ học vấn của lao động theo ngành kinh tế tại tỉnh Savanakhet giai đoạn 2010-2020 ...............................................................................77
x DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 0.1. Khung phân tích của nghiên cứu ................................................................5 Sơ đồ 2.1. Mối quan hệ giữa lan tỏa công nghệ, dịch chuyển lao động hoạt động R&D với đầu ra của doanh nghiệp.......................................................................................38 Sơ đồ 2.2. Khung lý thuyết đề xuất của luận án ........................................................44
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời đại ngày nay, xu hướng hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ. Điều này đã giúp cho nền kinh tế thế giới ngày càng thống nhất, đòi hỏi các quốc gia cần phải mở cửa, tham gia tích cực vào các mối quan hệ kinh tế quốc tế. Cùng chung xu thế đó, nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào nói chung và tỉnh Savannakhet nói riêng đã và đang đề ra những chính sách, phương án nhằm tích cực tham gia vào quá trình thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI. Trong điều kiện nguồn vốn trong nước còn hạn chế, việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài có vai trò rất quan trọng đối với Lào nói chung và tỉnh Savannakhet nói riêng. Sau khi trở thành quốc gia độc lập vào năm 1975, Lào đã thiết lập hệ thống kiểm soát thông qua Chủ nghĩa Xã hội và Chính phủ tài khóa tập trung đến năm 1985. Trong suốt giai đoạn này, Chính phủ Lào nhận ra những kết quả kinh tế không đáp ứng được đúng mục tiêu đề ra. Quản lý kinh tế thời kỳ này được đánh giá là còn yếu kém do có những hạn chế về lực lượng lao động có tay nghề và những hỗi trợ từ bên ngoài. Năm 1986, cuộc cải cách kinh tế mới bước đầu được thiết lập nhằm mục đích chuyển hướng từ một nền kinh tế kế hoạch tập trung sang nền kinh tế định hướng thị trường. Sau hơn 30 năm thực hiện chính sách đổi mới, Lào đã nhanh chóng đạt được những thành tựu kinh tế - xã hội đáng kể về tăng trưởng kinh tế, tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước, và ổn định nền kinh tế vĩ mô. Kinh tế bình quân hàng năm của Lào trọng giai đoạn 1990-2010 ở mức 6%/năm và giai đoạn 2011-2020 đạt 7%/năm. Quan trọng hơn, kể từ năm 1988, Lào ban hành Luật Đầu tư nước ngoài và được bổ sung hoàn thiện sau hai lần sửa đổi (1994 và 2004), Chính phủ Lào đã khuyến khích các nhà đầu tư cá nhân, tổ chức không chỉ là nhà đầu tư trong nước mà còn là các nhà đầu tư nước ngoài có quyền đầu tư tại Lào. Việc đầu tư dựa trên nguyên tắc các bên cùng có lợi, hoạt động trên cở sở của pháp luật, nhà đầu tư còn được bảo vệ bởi pháp luật của Lào. Từ đó, Lào cũng thu thút được nhiều nhà đầu tư từ các quốc gia và tổ chức trên thế giới. Một số mặt hàng có chỗ đứng vững chắc trên thị trường trong nước và nước ngoài như: điện, vàng, đồng, cà phê, dệt may, bia, sản phẩm gỗ,
2 công nghiệp chế biến, xây dựng, dịch vụ viễn thông, ngân hàng… Các doanh nghiệp trong nước dần có chỗ đứng, từng bước phát triển và khẳng định được vị thế của mình trên thị trường thế giới và khu vực. bên cạnh đó, từ khi tham gia cộng đồng kinh tế ASEAN kể từ năm 2015 và tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, cạnh tranh cũng theo đó ngày càng trở nên gay gắt. Savannakhet là tỉnh có xuất phát điểm về kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất kỹ thuật, hạ tầng và nguồn lực cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội nói chung khá thấp. Tuy nhiên với những nỗ lực vươn lên phát huy thuận lợi, khắc phục khó khăn, tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh đã có những khởi sắc và chuyển biến tích cực. Cùng với xu hướng của cả nước, tỉnh cũng đã có nhiều cố gắng trong hoạt động xúc tiến đầu tư, ban hành nhiều cơ chế, chính sách ưu đãi, tạo lập môi trường thuận lợi… để thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Nhờ đó vốn đầu tư đã tăng lên cả về chất và lượng. Kết quả hoạt động từ các dự án của các nhà đầu tư nước ngoài đã góp phần quan trọng vào việc tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế một cách tích cực, đúng hướng. FDI góp phần làm tăng nguồn vốn đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội; thúc đẩy tăng trưởng GDP; nâng cao kim ngạch xuất khẩu, tạo nguồn thu Ngân sách Nhà nước; tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập và phát triển nguồn nhân lực. Tuy nhiên không thể phủ nhận những hạn chế của khối FDI như đầu tư vào các ngành, các vùng mất cân đối; gây ra hiện tượng chảy máu chất xám; tăng khoảng cách giàu nghèo; gây ô nhiễm môi trường… Bên cạnh những tác động trực tiếp đến nền kinh tế - xã hội, đầu tư trực tiếp nước ngoài còn có thể tạo ra những tác động gián tiếp hay còn được gọi là hiệu ứng lan tỏa. Hiệu ứng lan tỏa từ doanh nghiệp FDI xảy ra khi doanh nghiệp FDI chủ động chia sẻ thông tin và chuyển giao công nghệ với các doanh nghiệp trong nước hay khách hàng là nhà cung ứng của mình (Gorg và Greenaway, 2004). Hay, khi công nghệ, kỹ thuật sản xuất tiên tiến, bí quyết công nghệ và quản trị, v.v.. của doanh nghiệp FDI bị rò rỉ ra bên ngoài và từ đó doanh nghiệp trong nước tiếp thu được (Caves, 1996). Các ảnh hưởng của hiệu ứng lan tỏa đó có thể kể đến như FDI góp phần tạo cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước tiếp cận công nghệ tiên tiến, hiện đại từ các doanh nghiệp nước ngoài, dễ dàng chuyển giao công nghệ, thúc đẩy quá trình phổ biến kiến thức, nâng cao kỹ năng quản lý và trình độ, tay nghề người lao động… Từ đó, các doanh
3 nghiệp trong nước có thể nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng quy mô, thị trường, nâng cao khả năng cạnh tranh, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế - xã hội. Hiệu ứng lan tỏa FDI được thể hiện qua các kênh lan tỏa theo chiều ngang, chiều dọc. Trong đó, kênh theo chiều ngang diễn ra với các doanh nghiệp cùng ngành, bao gồm sự di chuyển lao động; họat động mô phỏng, sao chép hay bắt chước; áp lực cạnh tranh. Kênh theo chiều dọc diễn ra khi tồn tại mối quan hệ cung ứng giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước hoạt động trong các ngành khác nhau. Kỳ vọng hiệu ứng lan tỏa sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, chuyển giao tri thức, nâng cao chất lượng lao động. Từ đó giúp làm tăng trưởng cả về chất và lượng của các doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên về hướng ngược lại, không phải lúc nào hiệu ứng lan tỏa FDI cũng mang đến những tác động tích cực. Nếu trong thị trường quốc gia sở tại, các doanh nghiệp nội địa yếu kém, nguồn lực thiếu thốn mà không chịu đổi mới rất có khả năng chịu áp lực lớn về cạnh tranh với các doanh nghiệp FDI. Bên cạnh đó nếu doanh nghiệp FDI mang vào các công nghệ lạc hậu thì các doanh nghiệp trong nước cũng sử dụng không có hiệu quả mà còn tạo ra các vấn đề về môi trường. Mặt khác nếu khoảng cách công nghệ giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI là quá lớn, thì doanh nghiệp trong nước cũng không có khả năng hấp thu được. Về phía lao động, việc chảy máu chất xám là có khả năng xảy ra khi mà môi trường làm việc tại các doanh nghiệp FDI là vô cùng hấp dẫn. Những tác động tiêu cực này sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp cũng như ảnh hưởng đến các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Trong nghiên cứu học thuật, tác động lan tỏa của FDI còn khá mới so với tác động trực tiếp của FDI. Đặc biệt là khi nghiên cứu cho Lào nói chung và tỉnh Savannakhet nói riêng. Do những tác động trực tiếp vốn mang tính hữu hình, có thể dễ dàng đánh giá qua các phân tích định lượng, còn các tác động lan tỏa lại mang tính vô hình nên thường khó nhận biết và đo lường hơn. Đồng thời, kết quả nghiên cứu về tác động lan tỏa của FDI của những nghiên cứu đi trước còn nhiều mâu thuẫn, Caves (1974); Globerman (1979); Aitken và cộng sự (1997); Sun (2009) cho thấy tác động tích cực của hiệu ứng lan tỏa FDI. Trong khi đó, Aitken và Harrison (1999); Sadik và Bolbol (2001); Ruane và Sutherland (2005) lại cho rằng FDI không tạo ra hiệu ứng lan tỏa, thậm chí còn tạo ra lan tỏa tiêu cực đến doanh nghiệp và nền kinh tế trong
4 nước do áp lực cạnh tranh gia tăng và khả năng hấp thụ lan tỏa thấp của doanh nghiệp trong nước. Do đó, cần bổ sung thêm các bằng chứng thực nghiệm về hiệu ứng lan tỏa từ FDI, đặc biệt trong bối cảnh của tỉnh Savannakhet. Bên cạnh sự cần thiết về măt lý luận, về mặt thực tiễn hiệu ứng lan tỏa của FDI còn mang nhiều giá trị và hàm ý về mặt chính sách. Do đó, việc nghiên cứu và đánh giá hiệu ứng lan tỏa của FDI giúp đưa ra những kế hoạch, bước đi cho các doanh nghiệp nói chung và cho tỉnh Savanakhet nói riêng là rất cần thiết trong bối cảnh hội nhập ngày nay. Bên cạnh đó, mặc dù có nhiều nghiên cứu về đầu tư trực tiếp tại tỉnh Savannakhet, tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào về hiệu ứng lan tỏa của FDI tại tỉnh. Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài: “Hiệu ứng lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại tỉnh Savannakhet, Lào” để tìm hiểu và nghiên cứu chuyên sâu. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu chung: Mục tiêu nghiên cứu chung của luận án là phân tích hiệu ứng lan tỏa của FDI trên địa bàn tỉnh Savannakhet, Lào nhằm đề xuất các giải pháp để nâng cao khả năng hấp thụ hiệu ứng lan tỏa tích cực và hạn chế hiệu ứng lan tỏa tiêu cực của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào. Để thực hiện được mục tiêu chung, Luận án thực hiện các mục tiêu cụ thể như sau: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận chung về hiệu ứng lan tỏa của FDI nhằm làm rõ câu hỏi sự tồn tại của FDI có tác động lan tỏa tới các doanh nghiệp nội địa không, nếu có thì tác động theo những hướng như thế nào? - Tổng quan các nghiên cứu về hiệu ứng lan tỏa của FDI tại một số nền kinh tế trên thế giới, làm căn cứ lý luận và phương pháp nghiên cứu cho luận án. - Phân tích thực trạng đầu tư trực tiếp nước ngoài để có cái nhìn tổng quan về tình hình đầu tư FDI tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020. - Phân tích, đánh giá tầm quan trọng của hiệu ứng lan tỏa FDI thông qua các tác động của hiệu ứng lan tỏa đến kết quả hoạt động của các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannankhet, Lào, giai đoạn 2010-2020. - Khuyến nghị các giải pháp giúp nâng cao năng lực hấp thụ hiệu ứng lan tỏa tích cực, hạn chế tác động lan tỏa tiêu cực nhằm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Savannakhet tầm nhìn đến năm 2030.
5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là hiệu ứng lan tỏa của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào. Phạm vi nghiên cứu về không gian: Không gian nghiên cứu của luận án thực hiện cho tỉnh Savannakhet, Lào. Các phân tích định lượng được thực hiện cho cấp độ doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Savannakhet, Lào. Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Thời gian nghiên cứu là trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2020. Đề xuất giải pháp với tầm nhìn đến năm 2030. 4. Khung Phân tích và phương pháp nghiên cứu a. Khung phân tích nghiên cứu Khung phân tích để nghị cho luận án được trình bày như dưới đây: Mục đích nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Khái niệm, phân loại, chiều hướng tác động của hiệu ứng lan tỏa FDI Tổng quan các nghiên cứu trên thế giới về hiệu ứng lan Khung lý thuyết về tỏa của FDI hiệu ứng lan tỏa của FDI đến DN nội địa Các lý thuyết về hiệu ứng lan tỏa FDI Kết luận và Tổng quan kiến nghị Thực trạng đầu tư FDI tại tỉnh Savanakhet, Lào từ 2010-2020 Đánh giá thực trạng và lượng hóa tác động của hiệu ứng Phân tích hiệu ứng lan tỏa lan tỏa FDI đến DN của FDI tại tỉnh nội địa Savannakhet, Lào từ 2010- 2020 Đề xuất các giải pháp Sơ đồ 0.1. Khung phân tích của nghiên cứu Nguồn: Tổng hợp của tác giả
6 b. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, Luận án sử dụng phối hợp nhiều phương pháp nghiên cứu, cụ thể như sau: - Phương pháp nghiên cứu tại bàn: phương pháp này được sử dụng chủ yếu nhằm xem xét, hệ thống hóa các mô hình được sử dụng để kiểm chứng sự tồn tại của hiệu ứng lan tỏa của FDI cũng như đánh giá hiệu quả của hiệu ứng lan tỏa của FDI đến các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannakhet và các nền kinh tế trên thế giới. - Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp và so sánh: phương pháp này được sử dụng chủ yếu để phản ánh, đánh giá tình hình đầu tư trực tiếp nước ngoài và hiệu ứng lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài tại tỉnh. - Phương pháp nghiên cứu định lượng nhằm kiểm tra sự tồn tại của các hiệu ứng lan tỏa và đánh giá tác động của các hiệu ứng lan tỏa đó (theo chiều ngành, chiều dọc) đến kết quả hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Savannakhet, Lào. Đánh giá định lượng này được thực hiện cho toàn mẫu, theo quy mô và theo ngành. 5. Những đóng góp và hạn chế của Luận án a. Về mặt lý luận Một là, Luận án đã làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản về hiệu ứng lan tỏa của FDI như khái niệm, đặc điểm của vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài; khái niệm, chiều, kênh lan tỏa của FDI và các các lý thuyết liên quan đến tác động lan tỏa của FDI. Hai là, Luận án đã đề xuất được khung lý thuyết nhằm đánh giá tác động của hiệu ứng lan tỏa FDI đến doanh nghiệp nội địa. Ba là, Luận án đề xuất được phương pháp nghiên cứu nhằm đánh giá tác động của hiệu ứng lan tỏa FDI đến doanh nghiệp nội địa. b. Về mặt thực tiễn Một là, Luận án khẳng định có tồn tại hiệu ứng lan tỏa của FDI và hiệu ứng này có ảnh hưởng đến kết quả hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Savannakhet, Lào. Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực đến kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiêp trong nước thông qua các kênh lan truyền theo chiều ngang và chiều dọc, còn có cả những ảnh hưởng tiêu cực từ áp lực cạnh tranh, khoảng cách công
7 nghệ. Nhất là đối với các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và siêu nhỏ thuộc cả ba lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ đều chịu tác động tiêu cực từ cạnh tranh làm thu hẹp sản xuất, hoạt động kém hiệu quả. Bên cạnh đó dịch chuyển lao động, chuyển giao công nghệ và hoạt động R&D lại chưa thực sự hiệu quả dẫn đến làm lãng phí nguồn lực. Hai là, từ kết quả nghiên cứu, Luận án đã đưa ra một số gợi ý chính sách nhằm nâng cao năng lực hấp thụ hiệu ứng lan tỏa tích cực, hạn chế tác động lan tỏa tiêu cực của FDI tại tỉnh Savannakhet trong thời gian tới để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế hơn nữa. Những giải pháp được đề cập đến như: về phía doanh nghiệp trong nước, cần: nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của doanh nghiệp trong nước; có các giải pháp về nguồn vốn; tăng cường đầu tư phát triển khoa học công nghệ, nâng cao chất lượng chuyển giao công nghệ và trình độ quản lý; xây dựng các chính sách tăng cường khả năng lan tỏa theo định hướng ngành; tăng cường hoạt động R&D, kết hợp giữa vốn tự có của doanh nghiệp với hình thức liên kết nghiên cứu với các doanh nghiệp FDI. Về phía nhà nước cần tạo môi trường đầu tư hấp dẫn để thu hút các doanh nghiệp FDI, đa dạng hóa các hình thức đầu tư và khuyến khích các hình thức đầu tư theo hình thức liên doanh nhằm tạo điều kiện học hỏi công nghệ và kinh nghiệm quản lý; tăng cường vốn cho các doanh nghiệp trong nước; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong nước; Hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước trong hoạt động chuyển giao công nghệ và R&D; đẩy mạnh công tác xúc tiến đầu tư, nâng cấp cơ sở hạ tầng; hoàn thiện chính sách và tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, tiếp tục củng cố hệ thống y tế, nâng cao tỷ lệ tiêm phòng Vaccine Covid-19 nhằm tạo môi trường xã hội ổn định, bảo vệ người dân khỏi dịch bệnh. Ba là, kết quả của luận án là một nguồn tài liệu tham khảo có ích cho các cơ quan quản lý nhà nước về việc đánh giá tác động của hiệu ứng lan tỏa FDI đến các doanh nghiệp trong nước nhằm hoạch định các chính sách, giải pháp mang lại những tác động tích cực do hiệu ứng lan tỏa của FDI. Đồng thời đây cũng là nguồn thông tin hữu ích cho các doanh nghiệp trong nước để nhìn nhận và điều chỉnh hoạt động của mình nhằm hấp thụ tốt các tác động tích cực của hiệu ứng lan tỏa FDI.
8 b. Hạn chế của Luận án Bên cạnh những đóng góp, luận án vẫn tồn tại một số hạn chế như là: Nguồn dữ liệu kinh tế vĩ mô của Lào chưa đảm bảo được sự thống nhất, đồng bộ nên kết quả nghiên cứu chịu sự ảnh hưởng nhất định từ tính chất của dữ liệu. Bên cạnh đó, số liệu của Tổng cục Thống kê Tỉnh Savannakhet và các trang thống kê trên thế giới chủ yếu cung cấp theo quý/năm trong khi hoạt động đầu tư và tình hình phát triển kinh tế - xã hội lại thay đổi thường xuyên, liên tục. Vì vậy, kết quả nghiên cứu dữ liệu theo quý/năm khó có thể phản ánh kịp thời sự thay đổi đó. 6. Câu hỏi nghiên cứu Luận án hướng tới việc trả lời các câu hỏi sau đây: - Có tồn tại của hiệu ứng lan tỏa của FDI đến các doanh nghiệp trong nước tại tỉnh Savannakhet hay không? - Nếu tồn tại hiệu ứng lan tỏa thì nó có ảnh hưởng như thế nào đến kết quả hoạt động của các doanh nghiệp trong nước? - Trong tương lai, tỉnh Savannakhet nói chung và các doanh nghiệp nội địa nói riêng cần làm gì để hấp thụ được hiệu ứng lan tỏa tích cực, hạn chế hiệu ứng lan tỏa tiêu cực nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội? 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận án bao gồm 5 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài Chương 2: Cơ sở lý thuyết về hiệu ứng lan tỏa của đầu tư trực tiếp nước ngoài Chương 3: Thực trạng đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI tại tỉnh Savannakhet giai đoạn 2010-2020 Chương 4: Phân tích hiệu ứng lan tỏa từ đầu tư trực tiếp nước ngoài tại tỉnh Savannakhet, Lào giai đoạn 2010-2020 Chương 5: Định hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao khả năng hấp thụ hiệu ứng lan tỏa tích cực và hạn chế hiệu ứng lan tỏa tiêu cứu của FDI tại tỉnh Savannakhet, Lào.