Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài góp phần củng cố, nối dài các nghiên cứu trước đây trong việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận của các ngân hàng thương mại và xác định chiều ảnh hưởng của các nhân tố này đến lợi nhuận trong thị trường ngân hàng tại Việt Nam. Các nhân tố tác động được bao gồm các nhân tố bên trong và các nhân tố bên ngoài giúp xác định cụ thể và bao quát các nhân tố tác động đến lợi nhuận.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM NGUYỄN THỊ HÀ ANH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHỈ TIÊU LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM NGUYỄN THỊ HÀ ANH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHỈ TIÊU LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS BÙI KIM YẾN TP. Hồ Chí Minh – Năm 2016
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHỈ TIÊU LỢI NHUẬN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM” là kết quả của quá trình học tập và nghiên cứu độc lập và nghiêm túc của tôi. Các số liệu và nội dung luận văn là trung thực, khách quan và kết quả nêu trong luận văn này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin chân thành cám ơn PGS.TS. Bùi Kim Yến đã hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh, 01 tháng 05 năm 2016 Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ HÀ ANH
ii MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục từ viết tắt Danh mục bảng biểu Danh mục hình vẽ CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỂ TÀI ....................................................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................. 3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................3 1.5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 1.6. Kết cấu của đề tài ........................................................................................... 3 1.7. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN VỀ LỢI NHUẬN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .......................... 5 2.1. Khái niệm về lợi nhuận ngân hàng ................................................................ 5 2.2. Các chỉ tiêu đo lường lợi nhuận..................................................................... 6 2.2.1. Giá trị tuyệt đối .......................................................................................6 2.2.2. Giá trị tương đối......................................................................................6 2.3. Vai trò của lợi nhuận ..................................................................................... 7 2.3.1. Vai trò của lợi nhuận đối với ngân hàng thương mại............................7 2.3.2. Vai trò của lợi nhuận đối với nền kinh tế ..............................................8 2.4. Tổng hợp kết quả một số bài nghiên cứu liên quan....................................... 8 2.4.1. Các chỉ tiêu đo lường lợi nhuận của ngân hàng ......................................8 2.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận của ngân hàng ................9
iii 2.4.3. Các yếu tố trong nội bộ ngân hàng .......................................................10 2.4.4. Yếu tố kinh tế vĩ mô .............................................................................12 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 14 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM .............................................................................. 15 3.1. Thực trạng một số chỉ tiêu tài chính của các NHTM Việt Nam ..................... 15 3.1.1. Tổng tài sản ..............................................................................................15 3.1.2. Vốn chủ sở hữu ........................................................................................17 3.1.3. Tín dụng ...................................................................................................18 3.1.4. Huy động vốn ...........................................................................................20 3.2. Thực trạng lợi nhuận tại các NHTM Việt Nam .............................................. 21 3.2.1. Lợi nhuận..................................................................................................21 3.2.2. Chỉ tiêu ROA ............................................................................................23 3.2.3. Chỉ tiêu ROE ............................................................................................24 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .......................................................................................... 27 CHƯƠNG 4: PHƯƠNG PHÁP, DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..... 28 4.1. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................ 28 4.2. Xây dựng giả thuyết nghiên cứu ..................................................................... 30 4.2.1. Mối quan hệ giửa tỷ lệ chi phí trên doanh thu với tỷ suất lợi nhuận .......30 4.2.2. Mối quan hệ giữa vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản với tỷ suất lợi nhuận… ..............................................................................................................30 4.2.3. Mối quan hệ giữa tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản với tỷ suất lợi nhuận ...31 4.2.4. Mối quan hệ giữa dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng dư nợ với tỷ suất lợi nhuận… ..............................................................................................................31 4.2.5. Mối quan hệ giữa tăng trưởng GDP với tỷ suất lợi nhuận .......................31 4.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 32 4.3.1. Phương pháp bình phương tối thiểu - OLS ..............................................32 4.3.2. Kiểm định các giả thuyết hồi quy.............................................................34 4.4. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu ................................................................ 36
iv 4.4.1. Thu thập và xử lý dữ liệu nghiên cứu.......................................................36 4.4.2. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu ..........................................................37 4.5. Kết quả nghiên cứu ......................................................................................... 38 4.5.1. Mô hình 1: Hồi quy với ROA ..................................................................38 4.5.2. Mô hình 2: Hồi quy với ROE ...................................................................43 4.6. Thảo luận kết quả nghiên cứu ......................................................................... 49 4.6.1. Biến tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng dư nợ ................................49 4.6.2. Biến vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản ......................................................49 4.6.3. Biến tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản ..........................................................50 4.6.4. Biến tỷ lệ chi phí trên doanh thu ..............................................................50 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 .......................................................................................... 52 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN, GIẢI PHÁP VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ ĐỂ NÂNG CAO LỢI NHUẬN CHO CÁC NHTM TẠI VIỆT NAM ...................... 53 5.1. Tóm tắt các kết quả chính của đề tài............................................................... 53 5.1.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến ROA.............................................................53 5.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến ROE .............................................................53 5.2. Dự báo tình hình kinh tế vĩ mô và hoạt động của hệ thống ngân hàng Việt Nam đến năm 2020 ................................................................................................ 54 5.2.1. Dự báo tình hình kinh tế vĩ mô đến năm 2020 .........................................54 5.2.2. Dự báo hoạt động hệ thống ngân hàng Việt Nam đến năm 2020 ............54 5.3. Giải pháp để gia tăng lợi nhuận cho các NHTM tại Việt Nam ...................... 56 5.3.1. Tăng hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu ....................................................56 5.3.2. Sử dụng hiệu quả và tiết kiệm chi phí hoạt động .....................................56 5.3.3. Gia tăng dư nợ đi kèm với chất lượng nợ.................................................57 5.3.4. Giải quyết triệt để vấn đề nợ xấu .............................................................57 5.4. Một số khuyến nghị nhằm nâng cao lợi nhuận cho các NHTM tại Việt Nam ........................................................................................................................ 58 5.4.1. Đối với chính phủ .....................................................................................58 5.4.2. Đối với ngân hàng nhà nước ....................................................................59
v 5.5. Hạn chế của đề tài và gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo ................................ 59 5.5.1. Hạn chế của đề tài ....................................................................................59 5.5.2. Gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................60 KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................. 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1: Mô tả thống kê các biến hồi quy Phụ lục 2: Mô tả các bước chạy mô hình hồi với ROA Phụ lục 3: Mô tả các bước chạy mô hình hồi với ROE
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Ý nghĩa 1. DN Doanh nghiệp 2. ETA Vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản 3. FGLS Phương pháp bình phương tối thiểu tổng phát khả thi 4. GDP Tốc độ tăng trưởng GDP 5. HĐKD Hoạt động kinh doanh 6. LOANTA Tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản 7. NHNN Ngân hàng Nhà nước 8. NHTM Ngân hàng thương mại 9. NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần 10. NHTMNN Ngân hàng thương mại nhà nước 11. NIM Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên 12. OLS Phương pháp bình phương tối thiểu 13. PROVILOAN Dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng dư nợ 14. ROA Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản 15. ROE Tỷ suất sinh lợi trên vốn cổ phần 16. ROS Tỷ suất sinh lợi trên doanh thu 17. TTCK Thị trường chứng khoán 18. VAMC Công ty quản lý tài sản 19. VND Việt Nam đồng 20. WTO Tổ chức thương mại thế giới
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Ký hiệu Tên bảng Trang Bảng 3.1 Tốc độ gia tăng tổng tài sản các ngân hàng từ 2007-2014 16 Bảng 3.2 Tốc độ gia tăng vốn chủ sở hữu các ngân hàng từ 2007-2014 18 Bảng 3.3 Tốc độ gia tăng dư nợ các ngân hàng từ 2007-2014 19 Bảng 3.4 Tốc độ gia tăng vốn huy động các ngân hàng từ 2007-2014 21 Bảng 3.5 Tốc độ gia tăng lợi nhuận trước thuế các ngân hàng từ 2007- 22 2014 Bảng 3.6 ROA các ngân hàng từ 2007-2014 23 Bảng 3.7 ROE các ngân hàng từ 2007-2014 25 Bảng 4.1 Mô tả các biến sử dụng trong mô hình hồi quy 29 Bảng 4.2 Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu 38 Bảng 4.3 Tương quan giữa các biến trong mô hình phân tích 1 39 Bảng 4.4 Kết quả hồi quy OLS với biến ROA 39 Bảng 4.5 Hệ số VIF của mô hình 1 40 Bảng 4.6 Kiểm định White của mô hình 1 41 Bảng 4.7 Kiểm định Wooldridge của mô hình 1. 41 Bảng 4.8 Kết quả hồi quy FGLS với ROA 42 Bảng 4.9 Tương quan giữa các biến trong mô hình phân tích 2 44 Bảng 4.10 Kết quả hồi qui OLS với ROE 44 Bảng 4.11 Hệ số VIF của mô hình 2 45 Bảng 4.12 Kiểm định White của mô hình 2 46 Bảng 4.13 Kiểm định Wooldridge của mô hình 2 46 Bảng 4.14 Kết quả hồi quy FGLS với ROE 47
viii DANH MỤC HÌNH VẼ Ký hiệu Tên hình Trang hình Hình 3.1 Tỷ lệ nợ xấu hệ thống ngân hàng Việt Nam từ 2004-2013 19 Hình 3.2 Chi phí dự phòng rủi ro tín dụng các ngân hàng 2013-2014 22 Hình 3.3 ROA trung bình các ngân hàng từ 2007-2010 và 2011-2014 24 Hình 3.4 ROE trung bình các ngân hàng từ 2007-2011 và 2012-2014 26
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỂ TÀI 1.1. Lý do chọn đề tài Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu vào năm 2008 đã chứng kiến sự phá sản của một số ngân hàng thương mại lâu đời và lớn mạnh hàng đầu tại Mỹ. Điều này không chỉ gây bất ngờ mà còn là bài học xương máu cho tất cả các định chế tài chính trong hoạt động cấp tín dụng, quản trị rủi ro, quản lý và điều hành hoạt động. Cùng với đó là một loạt các nghiên cứu đưa ra nhằm khắc phục và đưa hoạt động của hệ thống ngân hàng về lại trạng thái tốt nhất. Để khôi phục sức mạnh cho hoạt động của hệ thống ngân hàng thì lợi nhuận tăng trưởng là một yêu cầu tất yếu. Việc tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến lợi nhuận là một đòi hỏi hết sức cấp thiết. Tại thị trường tài chính Việt Nam thì hoạt động của hệ thống ngân hàng đã liên tục hội nhập và phát triển. Hoạt động của hệ thống ngân hàng luôn giữ một vai trò hết sức to lớn cho sự phát triển nền kinh tế. Nó không chỉ thực hiện chức năng điều hòa vốn từ nơi thừa sang nơi thiếu, giúp tối đa hóa các nguồn lực sản xuất của xã hội mà còn thúc đẩy các quan hệ kinh tế của xã hội phát triển và cung ứng các dịch vụ ngân hàng ngày càng phong phú, đa dạng. Cùng với xu thế hội nhập là hoạt động cạnh tranh gay gắt và khốc liệt của hệ thống ngân hàng trong suốt thời gian qua. Qua thời kì tăng trưởng nóng, sự yếu kém trong hoạt động của hệ thống đã phơi bày ra hàng loạt các ngân hàng thương mại hoạt động với lợi nhuận âm, đem lại gánh nặng cho nền kinh tế. Để khôi phục sự an toàn, ổn định cho hoạt động của hệ thống, ngân hàng nhà nước đã và đang thực hiện một cuộc cách mạng quy mô lớn với sự tham gia của một loạt các ngân hàng trong hoạt động mua bán, sáp nhập. Sau tái cơ cấu thì yêu cầu trước nhất là hoạt động thông suốt và đem lại lợi nhuận. Liệu rằng các nhân tố ảnh hưởng đến lợi nhuận ngân hàng theo các nghiên cứu trên thế giới có đúng trong hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam. Đặc biệt, việc tăng trưởng tín dụng theo nhiều nghiên cứu có tác động cùng chiều đến lợi nhuận. Tuy nhiên với tình hình nợ xấu leo thang khi tăng trưởng tín
2 dụng thì lợi nhuận có được nâng cao khi phát triển tín dụng hay không đang là một câu hỏi khó cần có lời giải. Việc xác định đúng các nhân tố tác động đến lợi nhuận của ngân hàng và chiều tác động của nó để đưa ra những giải pháp phù hợp là thực sự cần thiết. Một số các nghiên cứu trước đây cho thấy có rất nhiều nhân tố tác động đến lợi nhuận ngân hàng gồm có các nhân tố bên trong như: Tổng tài sản, vốn chủ sở hữu, thanh khoản, chi phí hoạt động… và các nhân tố bên ngoài như GDP, lạm phát… Tuy nhiên tại thị trường Việt Nam thì có những nhân tố nào thực sự tác động, chiều tác động và nhân tố nào tác động mạnh nhất đến lợi nhuận đang là một câu hỏi vô cùng cấp thiết. Việc tìm ra và chứng minh các nhân tố có tác động đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam trong thời gian qua là động lực thúc đẩy tác giả thực hiện đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài đi sâu vào những mục tiêu sau đây: Một là: Tìm ra các nhân tố ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng của nó đến chỉ tiêu lợi nhuận của ngân hàng thương mại tại Việt Nam. Hai là: Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao lợi nhuận cho các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện được các mục tiêu nghiên cứu kể trên, luận văn làm rõ hai câu hỏi như sau: Một là: Trong số các nhân tố nội tại của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam thì nhân tố nào ảnh hưởng đến lợi nhuận, chiều ảnh hưởng như thế nào? Đặc biệt gia tăng dư nợ có cùng chiều với gia tăng lợi nhuận hay không? Hai là: Các nhân tố bên ngoài nào có ảnh hưởng đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam, chiều ảnh hưởng ra sao?
3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng mà đề tài tập trung nghiên cứu là tỷ suất lợi nhuận của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam thông qua hai chỉ số ROA và ROE. Từ đối tượng mục tiêu này tác giả xác định các nhân tố ảnh hưởng đến nó và mức độ ảnh hưởng như thế nào. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Để số liệu có sự đồng nhất về mặt thời gian, tác giả lựa chọn phạm vi nghiên cứu bao gồm 8 ngân hàng đã niêm yết tại Việt Nam gồm: Vietcombank (VCB), Vietinbank (CTG), BIDV (BID), MBBank (MBB), Eximbank (EIB), Á Châu (ACB), Sài Gòn Thương Tín (STB) và ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB) trong khoảng thời gian 8 năm từ 2007 – 2014. 1.5. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng áp dụng theo phương pháp phân tích hồi quy trên dữ liệu kiểu bảng (Panel Data Regression Analysis) được đề xuất bởi Arellano & Bover (1995), Blundell & Bond (1998) trong đó: Biến phụ thuộc là chỉ tiêu lợi nhuận được đánh giá, đại diện bằng hai biến: tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) và tỷ `suất sinh lợi trên vốn cổ phần (ROE). Biến độc lập bao gồm hai nhóm biến khác nhau có tác động đến lợi nhuận ngân hàng đó là: Nhóm các biến bên trong (tỷ lệ chi phí trên doanh thu, vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng dư nợ, nhóm các biến bên ngoài (tỷ lệ tăng trưởng GDP). 1.6. Kết cấu của đề tài Đề tài gồm có 5 chương như sau: Chương 1: Giới thiệu đề tài. Chương 2: Cơ sở lý luận và các kết quả nghiên cứu liên quan đến lợi nhuận của ngân hàng thương mại.
4 Chương 3: Thực trạng các nhân tố tác động đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Chương 4: Phương pháp, dữ liệu và kết quả nghiên cứu. Chương 5: Kết luận, giải pháp và một số khuyến nghị để nâng cao lợi nhuận cho các ngân hàng thương mại tại Việt Nam. 1.7. Ý nghĩa của đề tài Về mặt ý nghĩa khoa học: Đề tài góp phần củng cố, nối dài các nghiên cứu trước đây trong việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận của các ngân hàng thương mại và xác định chiều ảnh hưởng của các nhân tố này đến lợi nhuận trong thị trường ngân hàng tại Việt Nam. Các nhân tố tác động được bao gồm các nhân tố bên trong và các nhân tố bên ngoài giúp xác định cụ thể và bao quát các nhân tố tác động đến lợi nhuận. Về mặt ý nghĩa thực tế: Giúp các ngân hàng tại Việt Nam xác định đúng các nhân tố nào ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng mình và ảnh hưởng của nó như thế nào. Từ đó có chính sách, chương trình hành động phù hợp nhằm thúc đẩy lợi nhuận, phát triển ổn định và bền vững.
5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN VỀ LỢI NHUẬN CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Giới thiệu chương Chương 2 đưa ra khái niệm về lợi nhuận, các chỉ tiêu xác định lợi nhuận và công thức tính các chỉ tiêu này. Đồng thời, chương 2 cũng nêu ra những lí do cho thấy lợi nhuận đóng góp một phần vô cùng quan trọng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Cuối chương 2, tác giả trình bày các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu lợi nhuận của ngân hàng thương mại trong các nghiên cứu trước đây và đánh giá tầm quan trọng của các nhân tố này. 2.1. Khái niệm về lợi nhuận ngân hàng Lợi nhuận là kết quả cuối cùng của hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, là chỉ tiêu tổng hợp để đánh giá hiệu quả kinh tế của quá trình sản xuất kinh doanh. Lợi nhuận của ngân hàng thương mại là khoản chênh lệch được xác định bằng tổng doanh thu phát sinh trong kỳ trừ đi tổng các khoản chi phí hợp lý phát sinh trong kỳ. Theo Amico và các cộng sự (2011) thì khả năng tạo ra lợi nhuận cho thấy tính hiệu quả của việc quản lý các nguồn lực sẵn có trên thị trường để có thể tạo ra lợi nhuận. Khả năng sinh lời là kết quả của việc sử dụng tập hợp các tài sản vật chất và tài sản tài chính mà ngân hàng đang nắm giữ. Khả năng sinh lời phản ánh mức độ hoạt động hiệu quả của ngân hàng như thế nào trong môi trường kinh doanh. Trong thực tế, khả năng sinh lời của ngân hàng phản ánh chất lượng của cấp quản trị và hành vi chủ sở hữu cũng như chiến lược cạnh tranh, hiệu quả và khả năng quản trị rủi ro (Alicia García-Herreroa, Sergio Gaviláb và Daniel Santabárbara, 2009). Lợi nhuận của các ngân hàng thương mại thu được từ nhiều nguồn khác nhau như:
6 + Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh: Là khoản chênh lệch giữa doanh thu của hoạt động kinh doanh và chi phí của hoạt động kinh doanh trong cùng kì phát sinh. + Lợi nhuận từ hoạt động tài chính: Là khoản chênh lệch giữa doanh thu của hoạt động tài chính và chi phí của hoạt động tài chính và thuế gián thu phải nộp trong kì theo quy định của pháp luật. + Lợi nhuận của các hoạt động khác: Là khoản chênh lệch giữa thu nhập của các hoạt động kinh tế khác và chi phí của hoạt động kinh tế khác và thuế gián thu phải nộp trong kì theo quy định pháp luật. 2.2. Các chỉ tiêu đo lường lợi nhuận 2.2.1. Giá trị tuyệt đối Có hai chỉ tiêu để đo lường giá trị tuyệt đối của lợi nhuận đó là lợi nhuận trước thuế và lợi nhuận sau thuế. Trong đó: + Lợi nhuận trước thuế bằng tổng thu nhập trừ đi tổng chi phí. + Lợi nhuận sau thuế bằng lợi nhuận trước thuế trừ đi thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp. Theo cách tính này thì muốn gia tăng lợi nhuận các ngân hàng thương mại cần tăng cường các hoạt động tạo thu nhập như: mở rộng tín dụng, tăng đầu tư và đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ ngân hàng đồng thời tiết giảm chi phí. 2.2.2. Giá trị tương đối Để đánh giá khả năng sinh lời nhằm đánh giá chất lượng hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại thì người ta thường dùng các chỉ tiêu sau: + Tỷ suất sinh lợi trên doanh thu: Lợi nhuận sau thuế ROS = x 100 (%) Tổng doanh thu
7 ROS giúp ta xác định khả năng mang lại lợi nhuận của một đồng doanh thu. Đồng thời đánh giá hiệu quả quản lý thu nhập của ngân hàng. Cụ thể, chỉ số này cao chứng tỏ ngân hàng đã có những biện pháp tích cực trong việc giảm chi phí và tăng thu nhập cho ngân hàng. + Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản: Lợi nhuận sau thuế ROA = x 100 (%) Tổng tài sản Có bình quân ROA giúp ta xác định hiệu quả kinh doanh của một đồng tài sản Có. ROA cao khẳng định hiệu quả kinh doanh tốt, ngân hàng có cơ cấu tài sản Có hợp lý, có sự điều động linh hoạt giữa các hạng mục trên tài sản Có trước những biến động của nền kinh tế. Tài sản Có sinh lời càng lớn thì hệ số nói trên càng lớn. + Tỷ suất sinh lợi trên vốn cổ phần: Lợi nhuận sau thuế ROE = x 100 (%) Vốn chủ sở hữu bình quân Chỉ tiêu này cho thấy hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng hay khả năng sinh lời trên một đồng vốn chủ sở hữu. Nếu ROE quá lớn so với ROA chứng tỏ vốn chủ sở hữu chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng nguồn vốn, ngân hàng đã huy động vốn nhiều để cho vay. Trong trường hợp đó, một sự điều chỉnh lại vốn chủ sở hữu theo một tỷ lệ hợp lý với vốn huy động sẽ là cần thiết để đảm bảo tính vận hành nghiêm túc của ngân hàng. 2.3. Vai trò của lợi nhuận 2.3.1. Vai trò của lợi nhuận đối với ngân hàng thương mại Lợi nhuận là một trong những quan tâm đầu tiên của ngân hàng trong quá trình hoạt động. Đây là chỉ tiêu mang tính chất sống còn của ngân hàng, bởi lẽ nếu
8 thu nhập tạo ra không đủ để bù đắp chi phí thì ngân hàng sẽ lâm vào tình trạng phá sản. Đặc biệt trong điều kiện kinh tế thị trường hội nhập, cạnh tranh diễn ra gay gắt giữa không chỉ khối ngân hàng trong nước mà còn có sự tham gia của khối ngân hàng liên doanh nước ngoài. Lợi nhuận lúc này đóng vai trò tiên quyết trong việc mở rộng mạng lưới, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, cải tiến công nghệ và đảm bảo uy tín cho ngân hàng. Lợi nhuận cao thể hiện sức mạnh tài chính của ngân hàng. Nó cũng thể hiện trình độ quản lý tốt, hiệu quả sử dụng các nhân tố đầu vào cao. Lợi nhuận không chia trích từ lợi nhuận là một phần quan trọng trong vốn tự có của ngân hàng. Đây là nguồn quan trọng trong việc gia tăng vốn tự có mà không mất chi phí, không bị phụ thuộc vào thị trường vốn, không sợ bị làm loãng quyền kiểm soát của cổ đông và không yêu cầu hoàn trả. 2.3.2. Vai trò của lợi nhuận đối với nền kinh tế Kinh doanh đem lại lợi nhuận sẽ giúp ngân hàng thể hiện trách nhiệm của mình đối với nền kinh tế thông qua nộp ngân sách đầy đủ và đóng góp cho nền kinh tế ngày một tăng trưởng. Việc kinh doanh hiệu quả của khối ngân hàng cũng giúp nhà nước dễ dàng thực hiện các chính sách kinh tế giúp ổn định kinh tế vĩ mô và đưa đất nước ngày một phát triển. Lợi nhuận cao sẽ giúp các ngân hàng thương mại mở rộng mạng lưới, qua đó giúp hiện đại hóa nền kinh tế, tạo công ăn việc làm, đem lại tăng trưởng cho quốc gia. Đồng thời đây cũng là động lực để ngân hàng thực hiện các chính sách phúc lợi, an sinh cho dân tộc. 2.4. Tổng hợp kết quả một số bài nghiên cứu liên quan 2.4.1. Các chỉ tiêu đo lường lợi nhuận của ngân hàng Kosmidou & cộng sự (2007), và rất nhiều nhà nghiên cứu khác đồng ý rằng tỉ suất sinh lời trên tổng tài sản (return on assets - ROA) là cách đo lường khả năng
9 sinh lời tốt nhất vì tài sản có tác động trực tiếp đến cả doanh thu và chi phí. Bên cạnh đó, tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (return on equity – ROE) cũng có thể là một cách đo lường khả năng sinh lời quan trọng. Theo Marijana Ćuraka, Klime Poposkib và Sandra Pepura (2011), ROA phản ánh các khía cạnh rộng nhất của kinh doanh ngân hàng vì nó phản ánh khả năng quản trị ngân hàng nhằm tạo ra lợi nhuận từ tổng tài sản. Hơn nữa, nó được coi là một chỉ số hiệu quả hoạt động cốt lõi được sử dụng trong phần lớn các nghiên cứu thực nghiệm. Theo Andreas Dietrich và Gabrielle Wanzenried (2014), các biến phổ biến nhất để đo lường khả năng sinh lời trong hoạt động ngân hàng là ROA, ROE và tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM). ROA phản ánh khả năng quản trị của ngân hàng nhằm tạo ra lợi nhuận từ nguồn tài sản. Nó thể hiện lợi nhuận kiếm được trên mỗi đồng vốn tài sản và cho thấy khối tài sản được sử dụng hiệu quả như thế nào nhằm tạo ra doanh thu. Theo Golin (2001), ROA là chỉ số quan trọng trong việc đánh giá khả năng sinh lời của ngân hàng và là yếu tố phổ biến nhất trong các bài nghiên cứu. Trong khi đó, ROE không quan tâm đến đòn bẩy tài chính và các rủi ro liên quan, vì vậy nên xem xét ROA là tỷ lệ quan trọng trong đánh giá khả năng sinh lời của ngân hàng và xem kết quả của ROE làm bằng chứng bổ sung. Ngoài ra, trong khi ROA và ROE phản ánh hiệu quả trong việc sử dụng tài sản ngân hàng, NIM chỉ tập trung vào lợi nhuận kiếm được đối với các thu nhập và chi phí từ lãi. Trong phạm vi bài luận văn này, tác giả sẽ đi vào phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng thông qua hai chỉ tiêu ROA và ROE. 2.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận của ngân hàng Hiện nay, có rất nhiều bài nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Andreas Dietrich và GabrielleWanzenried (2014) xem xét mức độ ảnh hưởng của các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của các ngân hàng tại các khu vực có mức thu nhập khác nhau. Dennis Olson và Taisier A. Zoubi (2011) đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng trong phạm vi các nước
10 khu vực Trung Đông và Bắc Phi, Panayiotis Athanasoglou và cộng sự (2006) chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của các ngân hàng Tây Âu. Nhìn chung, các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng có thể chia thành 2 nhóm cơ bản: các yếu tố bên trong và các yếu tố bên ngoài. Trong đó, các yếu tố bên trong bao gồm các yếu tố nói lên đặc tính riêng của mỗi ngân hàng và đặc tính chung của ngành Ngân hàng, các yếu tố bên ngoài là các yếu tố kinh tế vĩ mô. 2.4.3. Các yếu tố trong nội bộ ngân hàng 2.4.3.1. Vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (ETA) Bashir (2000) đã nghiên cứu các yếu tố tác động đến tỷ suất sinh lợi ngân hàng (ROA, ROE, NIM) tại tám quốc gia ở khu vực Trung Đông trong giai đoạn 1993 - 1998. Kết quả chỉ ra rằng tỷ lệ vốn chủ sở hữu tác động có ý nghĩa thống kê đến tỷ suất lợi nhuận của ngân hàng. Theo Trịnh Quốc Trung và Nguyễn Văn Sang (2013), tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản có tác động cùng chiều đến tỷ suất lợi nhuận của ngân hàng. ETA lớn thì lợi nhuận trên vốn tự có tăng, điều này giúp thông báo đến các trái chủ và cổ đông rằng việc tài trợ cho tài sản bằng vốn tự có tăng giúp làm giảm rủi ro cho họ. Nhiều nghiên cứu như các nghiên cứu của Athanasoglou và cộng sự (2008) và Iannotta, Nocera, và Sironi (2007), Andreas Dietrich và Gabrielle Wanzenried (2014) đo lường mức độ mạnh của vốn bằng tỉ số đơn giản vốn chủ sở hữu trên tổng nguồn vốn thay vì đo lường mức độ rủi ro nguồn vốn phức tạp như trong Basel II và Basel III. Nhìn chung, ngân hàng nào có tỷ lệ vốn chủ sở hữu cao thì được tin tưởng là an toàn. Theo lý thuyết đánh đổi giữa rủi ro và lợi nhuân, tỷ số vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản sẽ có tác động ngược chiều tới tỷ suất lợi nhuận của ngân hàng. Tuy nhiên, mức độ rủi ro thấp sẽ làm tăng độ tín nhiệm của ngân hàng, dẫn đến chi phí huy động vốn của ngân hàng giảm xuống. Thêm vào đó, những ngân hàng có tỷ số này cao thường giảm nguồn tài trợ vốn từ bên ngoài – nguồn vốn có chi phí cao hơn so với tài trợ nội bộ. Dưới góc nhìn này, tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản có tác động cùng chiều với tỷ suất lợi nhuận. Như vậy, tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản có