Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Đánh giá tác động của chính sách phát triển thương mại điện tử đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá tác động của chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp; tìm hiểu nguyên nhân của kết quả tác động từ chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp; hàm ý về chính sách nhằm khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ ứng dụng TMĐT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Đánh giá tác động của chính sách phát triển thương mại điện tử đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN LUẬN ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ, SIÊU NHỎ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐỒNG THÁP LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN LUẬN ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ, SIÊU NHỎ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐỒNG THÁP Chuyên ngành: Tài chính công Mã số: 8340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS TS. BÙI THỊ MAI HOÀI TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Đánh giá tác động của chính sách phát triển thương mại điện tử đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp” là bài nghiên cứu của chính tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Bùi Thị Mai Hoài. Các số liệu và kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Ngày 27 tháng 8 năm 2019 Tác giả Nguyễn Văn Luận
TÓM TẮT Tên đề tài: Đánh giá tác động của chính sách phát triển thương mại điện tử đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Lý do chọn đề tài: Thương mại điện tử ảnh hưởng sâu rộng và mạnh mẽ đến cách các doanh nghiệp tư duy, vận hành và cạnh tranh trên thị trường. Việc áp dụng thương mại điện tử đã mang lại nhiều cơ hội và thách thức đối với các tổ chức kinh doanh. Vấn đề: Tình hình ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp vẫn còn nhiều hạn chế như: (1) Sàn giao dịch thương mại điện tử của tỉnh rất ít doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, sản phẩm tham gia. (2) Rất ít cửa hàng, doanh nghiệp có lập và sử dụng website trong hoạt động kinh doanh. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu sử dụng kỹ thuật khác biệt trong khác biệt (DID) của phương pháp bán thí nghiệm. Với số lượng quan sát gồm 140 doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ (70 doanh nghiệp thuộc nhóm xử lý và 70 doanh nghiệp thuộc nhóm kiểm soát). Kết quả nghiên cứu: Chính sách phát triển thương mại điện tử của tỉnh Đồng Tháp có ảnh hưởng tích cực đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp, thể hiện ở tỷ lệ doanh nghiệp có website tăng thêm là 13,0%. Chính sách phát triển thương mại điện tử cũng có tác động tăng doanh thu thêm 504,2 triệu đồng và tăng lợi nhuận sau thuế thêm 136,7 triệu đồng và làm tăng tỷ suất lợi nhuận/doanh thu thêm 2,6%. Kết luận và khuyến nghị: Đề tài đề xuất các khuyến nghị gồm: Đẩy mạnh truyền thông về chính sách thương mại điện tử đối với doanh nghiệp; Tập huấn chính sách thương mại điện tử cho các doanh nghiệp; Đơn giản hóa thủ tục thương mại điện tử; Đào tạo nguồn nhân lực am hiểu về thương mại điện tử; Kêu gọi hỗ trợ vốn để thực hiện chính sách thương mại điện tử; Phát triển thương mại điện tử căn cứ theo đặc thù của doanh nghiệp. Từ khóa: Thương mại điện tử, khác biệt trong khác biệt, Đồng Tháp.
ABSTRACT Title: Assessing the impact of e-commerce development policy to decide the application of e-commerce of small and super small enterprises in Dong Thap province. Reason for writing: E-commerce has profound and strong influence on the way businesses think, operate and compete in the market. The application of e-commerce has brought many opportunities and challenges for business organizations. Problem: The situation of e-commerce application of small and micro enterprises in Dong Thap province is still limited such as: (1) The province's e- commerce trading floor is very small; (2) Very few shops and businesses have established and used websites in business activities. Methods: Using using differential technique (DID) of semi-experimental method. With the number of observations including 140 small and micro enterprises (70 enterprises in the treatment group and 70 enterprises in the control group). Results: The policy of e-commerce development in Dong Thap province has a positive influence on the decision of e-commerce application of enterprises, reflected in the proportion of enterprises having website increased by 13.0%. In addition, e- commerce development policy also has an effect of increasing revenue by VND 504.2 million and increasing after-tax profit by VND 136.7 million and increasing profit / revenue ratio by 2.6%. Conclusions and implications: The thesis proposes recommendations including: Promoting communication on e-commerce policies for enterprises; Train e-commerce policies for businesses; Simplify e-commerce procedures; Training human resources knowledgeable about e-commerce; Call for capital support to implement e-commerce policy; E-commerce development based on the characteristics of the business. Keywords: E-commerce, Difference in differences, Dong Thap.
MỤC LỤC TRANG BÌA TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN TÓM TẮT ABSTRACT DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Chương 1. GIỚI THIỆU .......................................................................................1 1.1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu thực hiện đề tài, câu hỏi chính sách cần trả lời .............................. 2 1.2.1. Mục tiêu thực hiện đề tài........................................................................................ 2 1.2.2. Câu hỏi chính sách cần trả lời ................................................................................ 2 1.3. Khung phân tích, đối tượng nghiên cứu, dữ liệu và cách tiếp cận ............... 3 1.3.1. Khung phân tích ..................................................................................................... 3 1.3.2. Cách tiếp cận, đối tượng nghiên cứu và dữ liệu .................................................... 3 1.4. Bố cục của luận văn ........................................................................................ 4 1.5. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận văn ......................... 4 1.5.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................................ 4 1.5.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam................................................................................... 5 1.5.3. Kinh nghiệm ứng dụng TMĐT của một số tỉnh thành trong nước ........................ 6 1.6. Kỳ vọng kết quả thực hiện luận văn .............................................................. 8 Chương 2. KHUNG PHÂN TÍCH, DỮ LIỆU VÀ CÁCH TIẾP CẬN ................9 2.1. Các khái niệm ................................................................................................... 9 2.1.1. Khái niệm về TMĐT.............................................................................................. 9 2.1.2. Các hình thức giao dịch TMĐT của doanh nghiệp................................................ 9 2.1.3. Đặc trưng của TMĐT .......................................................................................... 10
2.1.4. Các cấp độ của TMĐT ......................................................................................... 11 2.1.5. Các lợi ích của TMĐT ......................................................................................... 12 2.1.6. Doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ................................................................................. 13 2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng TMĐT của doanh nghiệp nhỏ .............. 14 2.3. Khung phân tích ............................................................................................. 16 2.3.1. Khung phân tích ................................................................................................... 16 2.3.2. Mô tả và định nghĩa các biến trong khung phân tích ........................................... 17 2.4. Dữ liệu nghiên cứu ......................................................................................... 21 2.5. Cách tiếp cận và kỹ thuật sử dụng để thực hiện đề tài ..................................... 23 Tóm tắt Chương 2 ................................................................................................. 25 Chương 3. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN TMĐT ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ỨNG DỤNG TMĐT CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ, SIÊU NHỎ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐỒNG THÁP ........................................... 26 3.1. Tổng quan về chính sách phát triển TMĐT của tỉnh Đồng Tháp ..................... 26 3.1.1. Giới thiệu về chính sách....................................................................................... 26 3.1.2. Kết quả triển khai chương trình phát triển TMĐT đối với doanh nghiệp tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2015 - 2018 ........................................................................................... 27 3.2. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu ..................................................................... 29 3.2.1. Cơ cấu mẫu khảo sát ............................................................................................ 29 3.2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp khảo sát................................................................... 29 3.2.3. Tiếp cận chính sách .............................................................................................. 31 3.3. Tác động của chính sách phát triển TMĐT đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp ................. 33 3.3.1. Kiểm định sự khác biệt giữa nhóm xử lý và nhóm kiểm soát ............................. 33 3.3.2. Tác động của chính sách phát triển TMĐT đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp ...................... 34 Tóm tắt chương 3 .................................................................................................. 37 Chương 4. NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN KẾT QUẢ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH, KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ............................................... 38
4.1. Nguyên nhân của kết quả tác động của chính sách phát triển TMĐT đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp ............................................................................................................ 38 4.1.1. Nguyên nhân của kết quả đạt được khi tham gia chính sách phát triển TMĐT .. 38 4.1.2. Hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế ....................................................... 40 4.2. Kết luận .......................................................................................................... 42 4.3. Hàm ý chính sách ........................................................................................... 43 4.3.1. Đẩy mạnh truyền thông về chính sách TMĐT đối với doanh nghiệp ................. 43 4.3.2. Tập huấn chính sách TMĐT cho các doanh nghiệp ............................................ 44 4.3.3. Đơn giản hóa thủ tục TMĐT ............................................................................... 44 4.3.4. Đào tạo nguồn nhân lực am hiểu về TMĐT ........................................................ 45 4.3.5. Kêu gọi hỗ trợ vốn để thực hiện chính sách TMĐT ............................................ 46 4.3.6. Phát triển TMĐT căn cứ theo đặc thù của doanh nghiệp .................................... 47 4.3.7. Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý, quản trị doanh nghiệp........................... 49 4.4. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................... 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT PHỤ LỤC 2: TỔNG HỢP KẾT QUẢ KHẢO SÁT PHỤ LỤC 3: DÀN BÀI PHỎNG VẤN SÂU DOANH NGHIỆP PHỤ LỤC 4: DÀN BÀI PHỎNG VẤN CÁN BỘ SỞ, BAN NGÀNH TỈNH ĐỒNG THÁP
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh CNTT Công nghệ thông tin DID Khác biệt trong khác biệt Difference in differences ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product GDĐT Giáo dục đào tạo HĐND Hội đồng nhân dân KHCN Khoa học công nghệ NSNN Ngân sách nhà nước TMĐT Thương mại điện tử UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ ở một số nước trên thế giới ........... 14 Bảng 2.2: Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam .................................... 14 Bảng 2.3: Các yếu tố trong mô hình TOE .............................................................. 16 Bảng 2.4: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố mạng nội bộ ....................................... 18 Bảng 2.5: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố quy mô ............................................... 18 Bảng 2.6: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố doanh thu ........................................... 19 Bảng 2.7: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố thời gian đã kết nối Internet................ 19 Bảng 2.8: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố nhân sự chuyên về CNTT................... 20 Bảng 2.9: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố trình độ người đứng đầu ..................... 20 Bảng 2.10: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố ngành nghề kinh doanh chính ........... 21 Bảng 2.11: Cơ cấu mẫu khảo sát theo yếu tố áp lực cạnh tranh .............................. 21 Bảng 2.12: Phân bổ mẫu khảo sát .......................................................................... 22 Bảng 3.1: Kết quả triển khai TMĐT đối với doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2015 - 2018 ................................................................................... 28 Bảng 3.2: Chức vụ người trả lời khảo sát ............................................................... 29 Bảng 3.3: Đặc điểm của doanh nghiệp khảo sát ở thời điểm năm 2014 .................. 30 Bảng 3.4: Thông tin về doanh nghiệp thuộc nhóm xử lý và nhóm kiểm soát .......... 31 Bảng 3.5: Mức độ hài lòng của nhóm xử lý chính sách .......................................... 32 Bảng 3.6: Khác biệt giữa 2 nhóm tại thời điểm chưa có chính sách (năm 2014)..... 34 Bảng 3.7: Tác động của chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của doanh nghiệp ................................................................................................... 35 Bảng 3.8: Tác động của chính sách phát triển TMĐT đến doanh thu và tỷ suất lợi nhuận của doanh nghiệp ........................................................................................ 36
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.1: Khung phân tích của đề tài ..................................................................... 17 Hình 2.2: Đồ thị biểu diễn tác động của phương pháp khác biệt trong khác biệt .... 23 Hình 3.1: Cơ cấu mẫu khảo sát theo địa bàn .......................................................... 29 Hình 3.2: Tiếp cận chính sách của doanh nghiệp thuộc nhóm kiểm soát ................ 32 Hình 3.3: Lý do không hài lòng về chính sách của nhóm xử lý .............................. 33
1 Chương 1. GIỚI THIỆU 1.1. Lý do chọn đề tài Thương mại điện tử (TMĐT) là dịch vụ chia sẻ thông tin kinh doanh, duy trì mối quan hệ kinh doanh, và thực hiện các giao dịch kinh doanh bằng mạng viễn thông (Zwass, 1996). Hiện tại, thương mại điện tử ảnh hưởng sâu rộng và mạnh mẽ đến cách các doanh nghiệp tư duy, vận hành và cạnh tranh trên thị trường. Nhiều mô hình kinh doanh sáng tạo như quản lý chuỗi cung ứng, quản lý quan hệ khách hàng và lập kế hoạch nguồn lực doanh nghiệp cũng được kích hoạt bởi TMĐT. Việc áp dụng TMĐT đã mang lại nhiều cơ hội và thách thức đối với các tổ chức kinh doanh. Ở nhiều quốc gia, các doanh nghiệp nhỏ chậm chạp trong việc áp dụng đổi mới công nghệ (Yap, Thông, & Raman, 1994). Vì các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm gần 90% số lượng doanh nghiệp ở nhiều nền kinh tế, nên tốc độ áp dụng TMĐT tại các doanh nghiệp nhỏ là rất quan trọng. Theo Hiệp hội TMĐT Việt Nam, trong năm 2015, doanh thu của TMĐT ở Việt Nam đã đạt 4,7 tỷ USD, tăng gấp 5 lần so với năm 2012, tốc độ tăng trưởng trung bình hơn 30%/năm. Tốc độ tăng trưởng trong một số lĩnh vực cụ thể rất ngoạn mục. Đối với lĩnh vực bán lẻ trực tuyến, thông tin từ hàng nghìn website TMĐT cho thấy tỷ lệ tăng trưởng doanh thu năm 2017 tăng 35%. Nhiều doanh nghiệp, hộ kinh doanh bán lẻ đã bắt đầu ứng dụng TMĐT trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, góp phần giúp họ giảm chi phí sản xuất, quảng bá sản phẩm, mở rộng thị trường, đa dạng phương thức thanh toán. Đồng Tháp rất quan tâm đến chính sách hỗ trợ phát triển TMĐT trên địa bàn tỉnh. Tỉnh đã ban hành các chính sách về phát triển TMĐT trên địa bàn như: (1) Quyết định số 1096/QĐ-UBND.HC ngày 25/11/2010 của UBND tỉnh Đồng Tháp về việc phê duyệt Kế hoạch phát triển thương mại điện tử tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2011- 2015; (2) Kế hoạch số 181/KH-UBND ngày 30/6/2017 phát triển thương mại điện tử trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp đến năm 2020. Tuy nhiên, theo Sở Công thương tỉnh Đồng Tháp (2017), tình hình ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ
2 trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp vẫn còn nhiều hạn chế như: (1) Sàn giao dịch TMĐT của tỉnh rất ít doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, sản phẩm tham gia, chỉ có 50 thành viên (doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ) với 95 sản phẩm tham gia. Hoạt động của sàn giao dịch chỉ mới ở mức giới thiệu sản phẩm; (2) Rất ít cửa hàng, doanh nghiệp có lập và sử dụng website trong hoạt động kinh doanh. Do đó, việc nghiên cứu tác động của chính sách phát triển TMĐT đến việc ứng dụng TMĐT ở các doanh nghiệp nhỏ, các cửa hàng bán lẻ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp trở nên cần thiết. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, tác giả chọn đề tài “Đánh giá tác động của chính sách phát triển thương mại điện tử đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp” để nghiên cứu. 1.2. Mục tiêu thực hiện đề tài, câu hỏi chính sách cần trả lời 1.2.1. Mục tiêu thực hiện đề tài Đề tài nghiên cứu nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể sau: Mục tiêu 1: Đánh giá tác động của chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Mục tiêu 2: Tìm hiểu nguyên nhân của kết quả tác động từ chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Mục tiêu 3: Hàm ý về chính sách nhằm khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ ứng dụng TMĐT. 1.2.2. Câu hỏi chính sách cần trả lời Chính sách khuyến khích phát triển thương mại điện tử (TMĐT) tác động như thế nào đến quyết định ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp? Nguyên nhân dẫn đến kết quả tác động đó là gì? Cần có những cải thiện gì trong chính sách phát triển TMĐT nhằm khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ ứng dụng TMĐT?
3 1.3. Khung phân tích, đối tượng nghiên cứu, dữ liệu và cách tiếp cận 1.3.1. Khung phân tích Tác giả sử dụng lý thuyết về các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng TMĐT của doanh nghiệp làm khung phân tích nhằm thực hiện mục tiêu của luận văn. 1.3.2. Cách tiếp cận, đối tượng nghiên cứu và dữ liệu Để trả lời câu hỏi thứ nhất, tác giả sử dụng kỹ thuật khác biệt trong khác biệt/khác biệt kép (DID) của phương pháp bán thí nghiệm. Cụ thể, tác giả chọn 2 nhóm đối tượng nghiên cứu là những doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ có điều kiện tương đồng về mọi khía cạnh, chỉ khác nhau ở chỗ một nhóm được tham gia chính sách phát triển TMĐT (gọi là nhóm tham gia hay còn gọi là nhóm xử lý); nhóm còn lại không tham gia chính sách phát triển TMĐT (gọi là nhóm so sánh hay còn gọi là nhóm kiểm soát). Khi chọn hai nhóm đối tượng nghiên cứu có sự tương đồng về mọi khía cạnh như vậy, chúng ta sẽ loại bỏ được tác động của những nhân tố khác, phần còn lại sẽ là tác động của chính sách. Tác giả sử dụng cả dữ liệu sơ cấp và dữ liệu thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp chủ yếu gồm số liệu thống kê về TMĐT của tỉnh Đồng Tháp trong giai đoạn 2015 – 2018 từ các báo cáo của Sở Công thương tỉnh Đồng Tháp. Dữ liệu sơ cấp gồm các thông tin chính về doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ như sau: Số lượng website, ngành nghề kinh doanh chính, trình độ của người đứng đầu doanh nghiệp, doanh thu, vốn chủ sở hữu, số năm hoạt động, nhân sự chuyên trách về CNTT, áp lực cạnh tranh của 140 doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ (70 doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ thuộc nhóm kiểm soát và 70 doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ thuộc nhóm xử lý) vào năm 2015 và năm 2018. Để trả lời câu hỏi thứ hai, tác giả sử dụng kỹ thuật phỏng vấn sâu các đối tượng liên quan (các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, các cán bộ, công chức thuộc Sở Công Thương, Trung tâm Xúc tiến Thương mại, Du lịch và Đầu tư đã tham gia xây dựng, triển khai chính sách phát triển TMĐT) để tìm hiểu nguyên nhân của kết quả tác động từ chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Trên cơ sở câu trả lời của câu hỏi thứ 2, tác giả đề xuất khuyến nghị và hàm ý
4 chính sách để khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ ứng dụng TMĐT. 1.4. Bố cục của luận văn Ngoài danh mục các chữ viết tắt, danh mục các bảng, hình vẽ, tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu như sau: Chương 1: Giới thiệu. Chương 2: Khung phân tích, dữ liệu và cách tiếp cận Chương 3: Đánh giá tác động của chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Chương 4: Nguyên nhân dẫn đến kết quả tác động, kết luận và hàm ý chính sách. 1.5. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận văn 1.5.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Irene Bertschek và Helmut Fryges (2002) nghiên cứu về ứng dụng TMĐT tại các doanh nghiệp Đức, kết luận là các yếu tố về quy mô của doanh nghiệp, nhân sự được đào tạo có trình độ cao về CNTT sẽ có tác động rất tích cực đến ứng dụng TMĐT trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, không có mối liên hệ giữa lịch sử thành lập của doanh nghiệp với khả năng ứng dụng TMĐT. Mohammed Quaddus và Glenn Hofmeryer (2007) nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến ứng dụng giao dịch TMĐT tại các doanh nghiệp nhỏ tại miền Tây nước Ú đã kết luận rằng yếu tố kiểm soát của doanh nghiệp, niềm tin của doanh nghiệp, yếu tố bên ngoài doanh nghiệp và tình hình hoạt động của doanh nghiệp có tác động đến thái độ hướng đến giao dịch TMĐT của các các doanh nghiệp nhỏ. Gibbs, Jennifer L và Kraemer, Kenneth L (2004) đã tiến hành điều tra xuyên quốc gia về các yếu tố quyết định phạm vi sử dụng TMĐT. Nghiên cứu đã sử dụng khung công nghệ tổ chức môi trường (TOE) để xem xét các yếu tố quyết định phạm vi sử dụng giữa những doanh nghiệp áp dụng TMĐT. Dựa trên dữ liệu khảo sát 2.139 cơ sở sản xuất, kinh doanh từ ba ngành công nghiệp trên mười quốc gia, nghiên cứu đã tìm ra các yếu tố dự báo quan trọng nhất về phạm vi sử dụng là tài nguyên công nghệ, nhận thấy lợi ích chiến lược, nguồn lực tài chính, rào cản pháp luật, áp lực bên
5 ngoài, và chính sách của chính phủ. Các công ty Mỹ có phạm vi sử dụng TMĐT cao hơn đáng kể so với các công ty từ các quốc gia khác. 1.5.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Lê Văn Huy và cộng sự (2012) nghiên cứu thực nghiệm về yếu tố quyết định của việc ứng dụng TMĐT trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam. Các tác giả sử dụng mô hình TOE và thử nghiệm một mô hình thông qua TMĐT bao gồm rất nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài được xác định trong các nghiên cứu thực nghiệm. Nghiên cứu này đã nêu ra rằng chính sách tác động đến việc thúc đẩy việc áp dụng TMĐT của doanh nghiệp nhỏ trong nền kinh tế đang chuyển đổi ở Việt Nam. Lưu Tiến Thuận và Trần Thị Thanh Vân (2015) khi nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng TMĐT trong các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Cần Thơ, đã sử dụng mô hình hồi quy Binary Logistic. Các doanh nghiệp được khảo sát được chia ra thành 2 nhóm: nhóm các doanh nghiệp không ứng dụng TMĐT (có 58 doanh nghiệp, được mặc định là 0 trong mô hình hồi quy) và nhóm các doanh nghiệp có ứng dụng TMĐT (có 164 doanh nghiệp, được mặc định là 1 trong mô hình). Các biến độc lập của phương trình hồi quy Binary Logistic gồm các yếu tố sau: Thời gian thành lập doanh nghiệp, số lượng máy tính trong doanh nghiệp, thời gian doanh nghiệp kết nối Internet, trình độ của người đứng đầu doanh nghiệp, nhận thức của doanh nghiệp về mức độ cần thiết ứng dụng TMĐT và nhận biết của doanh nghiệp về đối thủ cạnh tranh trong ngành có ứng dụng TMĐT. Mức độ dự báo trúng của toàn bộ mô hình là 81,5%. Kết quả nghiên cứu cho thấy, các yếu tố có ảnh hưởng cùng chiều đến quyết định ứng dụng TMĐT gồm: Thời gian doanh nghiệp kết nối Internet; Trình độ của người đứng đầu doanh nghiệp; Nhận thức của doanh nghiệp về mức độ cần thiết ứng dụng TMĐT và nhận biết của doanh nghiệp về đối thủ cạnh tranh trong ngành có ứng dụng TMĐT. Trong đó biến nhận thức của doanh nghiệp về mức độ cần thiết ứng dụng TMĐT có tác động mạnh hơn các biến còn lại. Quan Minh Nhựt và Nguyễn Quốc Nghi (2014), đã sử dụng mô hình hồi quy nhị phân logistic để nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đổi mới công
6 nghệ của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME). Kết quả nghiên cứu cho thấy những nhân tố ảnh hưởng đến quyết định đổi mới công nghệ của SME là: mức độ tiếp cận thông tin khoa học công nghệ, mức độ khó khăn về tài chính, tỷ lệ lao động đã qua đào tạo, triển vọng tương lai của doanh nghiệp và bảo lãnh tín dụng của doanh nghiệp. Trong đó, nhân tố triển vọng tương lai của doanh nghiệp ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định đổi mới công nghệ của các SME. Theo hiểu biết của tác giả, tại tỉnh Đồng Tháp chưa có bất cứ nghiên cứu nào về đánh giá tác động của chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, cũng chưa có nghiên cứu nào sữ dụng kỹ thuật khác biệt trong khác biệt để thực hiện đánh giá. Do vậy, đây là điểm mới của đề tài này. 1.5.3. Kinh nghiệm ứng dụng TMĐT của một số tỉnh thành trong nước 1.5.3.1. Kinh nghiệm của tỉnh Hà Nam Sau 5 năm tổ chức triển khai thực hiện, hoạt động TMĐT trên địa bàn tỉnh Hà Nam đã từng bước phát triển và đi vào cuộc sống, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh. Hiện nay, 100% các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đã đầu tư máy tính kết nối internet tốc độ cao ADSL hoặc cáp quang, 100% sử dụng email để giao dịch với khách hàng và nhà cung cấp, 25% doanh nghiệp có trang thông tin điện tử cập nhập định kỳ thông tin hoạt động và quảng bá sản phẩm của doanh nghiệp, 5% doanh nghiệp tham gia Website TMĐT đã thông báo hoặc đăng ký với Bộ Công Thương. Các doanh nghiệp thường xuyên truy cập để tìm kiếm đối tác trên môi trường mạng và tìm hiểu thông tin về các thị trường. Trong giai đoạn 2011 - 2016 tự nguồn phát triển thương mại quốc gia và của tỉnh đã thực hiện các đề án: Hỗ trợ các doanh nghiệp tham gia ứng dụng TMĐT trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, hỗ trợ 33 doanh nghiệp xây dựng Website để giới thiệu, quảng bá, giao dịch bán hàng, trao đổi thông tin tìm kiếm mở rộng thị trường, giới thiệu sản phẩm trên mạng internet. Tổ chức 06 lớp đào tạo, tập huấn kiến thức về TMĐT cho gần 700 học viên tham gia. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện chính sách phát triển TMĐT tại địa phương vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Nguồn nhân lực có chất lượng cao cho phát triển TMĐT
7 của tỉnh quá ít dẫn tới việc hỗ trợ thông tin cho doanh nghiệp và người tiêu dùng chưa hiệu quả. Hạ tầng thông tin điện tử, mạng online phát triển là cơ sở để thực hiện phát triển TMĐT, tuy nhiên số lượng tổ chức, doanh nghiệp, cơ sở sản xuất công nghiệp lựa chọn hình thức này còn nhiều hạn chế (khoảng 20% thường xuyên lựa chọn) như vậy chưa tận dụng phát huy thế mạnh. Số lượng website tăng nhưng chưa nhiều, doanh nghiệp tổ chức, triển khai ứng dụng TMĐT chủ yếu là tự phát; thiếu định hướng; tập trung ở các doanh nghiệp lớn, tiềm lực mạnh; các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn còn hạn chế, nhiều doanh nghiệp đã xây dựng website nhưng chỉ dừng ở mức cung cấp thông tin sản phẩm, dịch vụ đang kinh doanh, giá bán, giá mua và phương thức thanh toán... 1.5.3.2. Kinh nghiệm của tỉnh Bắc Giang Sở Công Thương đã phối hợp với Cục TMĐT, Trung tâm TMĐT tổ chức được 8 lớp cho đối tượng là sinh viên các trường nghề, cao đẳng, đại học trên địa bàn tỉnh (năm 2016 tổ chức 4 lớp; năm 2017 tổ chức 4 lớp); 01 lớp cho cán bộ quản lý nhà nước (năm 2016); 02 lớp cho đối tượng là cán bộ doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh (năm 2016: 01 lớp; 2017: 01 lớp) với những nội dung như Pháp luật về TMĐT và những văn bản hướng dẫn thi hành, cách thức triển khai TMĐT trong doanh nghiệp, giới thiệu các chương trình mô hình ứng dụng TMĐT hỗ trợ doanh nghiệp… Năm 2017, Sở đã hỗ trợ 10 doanh nghiệp đưa thông tin lên Cổng Thông tin xuất khẩu: www.vnex.com.vn; Cổng Thông tin thị trường nước ngoài: www.ttnn.com.vn; ...), và liên kết tới website của các Bộ, ngành; các tổ chức, đơn vị XTTM… trong cả nước nhằm tuyên truyền, quảng bá thông tin doanh nghiệp ra thị trường trong và ngoài nước. Sở đã phối hợp triển khai hỗ trợ 70% kinh phí thiết lập và sử dụng hệ thống thư điện tử với tên miền dùng riêng cho doanh nghiệp; Xây dựng website TMĐT cho 40 doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh (năm 2016 là 20 doanh nghiệp; năm 2017 là 20 doanh nghiệp) và hỗ trợ các doanh nghiệp đã có website tham gia gian hàng trên sàn giao dịch TMĐT của Sở Công Thương và đào tạo kỹ năng quản trị gian hàng trực tuyến cho doanh nghiệp. Tỉnh Bắc Giang thường xuyên tổ chức cho đoàn đi học tập, tiếp thu kinh nghiệm
8 tại các tỉnh phía Nam, nơi có các tỉnh triển khai ứng dụng về TMĐT cao nhằm liên kết, hợp tác trong các chương trình đào tạo nguồn nhân lực cho cơ quan quản lý nhà nước về TMĐT. Qua đó đã tiếp thu và học tập được một số kinh nghiệm như: phối hợp với các tổ chức đoàn thể (Tỉnh đoàn, Đoàn khối cơ quan, các Hiệp hội) tổ chức các cuộc thi tìm hiểu, các buổi toạ đàm, hội thảo bàn tròn… về TMĐT, lựa chọn những doanh nghiệp có nhu cầu cao trong việc ứng dụng TMĐT để hỗ trợ giúp tạo các mô hình ứng dụng TMĐT điển hình, làm mẫu cho các doanh nghiệp khác học tập… 1.6. Kỳ vọng kết quả thực hiện luận văn Luận văn này hướng đến mục tiêu đánh giá tác động của chính sách phát triển TMĐT đến quyết định ứng dụng TMĐT của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Đồng thời, tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến kết quả tác động đó. Trên cơ sở tìm hiểu nguyên nhân, tác giả kỳ vọng đưa ra các hàm ý nhằm khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ ứng dụng TMĐT nhằm triển khai thực hiện thành công chính sách phát triển TMĐT của tỉnh Đồng Tháp. Từ đó giúp các doanh nghiệp cải thiện hiệu quả kinh doanh, cạnh tranh tốt hơn trên thị trường.
9 Chương 2. KHUNG PHÂN TÍCH, DỮ LIỆU VÀ CÁCH TIẾP CẬN 2.1. Các khái niệm 2.1.1. Khái niệm về TMĐT Từ năm 1995, thuật ngữ TMĐT lần đầu tiên được đề cập bởi hãng máy tính IBM của Mỹ. Tuy nhiên, cho đến nay, có nhiều định nghĩa khác nhau về TMĐT. Theo nghĩa hẹp, TMĐT là quá trình mua, bán và trao đổi sản phẩm, dịch vụ và thông tin thông qua hệ thống máy tính trên nền Internet (Kalakota và Whinston, 1997). Hay, TMĐT là việc hoàn thành bất kỳ một giao dịch nào thông qua một mạng máy tính làm trung gian mà bao gồm việc chuyển giao quyền sở hữu hay quyền sử dụng hàng hoá và dịch vụ (Cục thống kê Hoa Kỳ, 2000). Theo nghĩa rộng, TMĐT là toàn bộ chu trình và các hoạt động kinh doanh liên quan đến các tổ chức hay cá nhân, được thực hiện thông qua phương tiện điện tử. Nói cách khác, TMĐT là việc tiến hành hoạt động thương mại, sử dụng các công nghệ xử lý thông tin số hóa và phương tiện điện tử. Theo Hiệp hội thương mại điện tử (AEC, 2000), TMĐT là kinh doanh có sử dụng các công cụ điện tử. Dưới góc độ doanh nghiệp, TMĐT là việc thực hiện toàn bộ hay một phần hoạt động kinh doanh bao gồm marketing, bán hàng, phân phối, thanh toán thông qua các phương tiện điện tử (UNCTAD, 2000). Như vậy, khi doanh nghiệp sử dụng các phương tiện điện tử và mạng vào hoạt động kinh cơ bản như marketing, bán hàng, phân phối, thanh toán thì được xem là tham gia TMĐT. Trong đề tài nay, TMĐT được hiểu là việc doanh nghiệp sử dụng website để thực hiện một hoặc một số nội dung như marketing, thanh toán hay mua, bán hàng hàng hóa, dịch vụ. 2.1.2. Các hình thức giao dịch TMĐT của doanh nghiệp Dựa trên thành phần tham gia, TMĐT được chia thành một số loại chủ yếu như B2B, B2C, B2G. Hình thức giao dịch TMĐT doanh nghiệp với khách hàng (B2C) thành phần tham gia gồm doanh nghiệp (người bán) và người tiêu dùng (người mua). Sử dụng internet để tìm kiếm sản phẩm, đặt mua hàng, thực hiện thanh toán điện tử.