Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp nhằn nâng cao hiệu quả công tác quản lý vốn tín dụng đầu tư phát triển Nhà nước ở tỉnh Vĩnh Long

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:76

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày tín dụng đầu tư phát triển Nhà nước trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước; thực trạng công tác quản lý vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước ở tỉnh Vĩnh Long; giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước ở tỉnh Vĩnh Long.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp nhằn nâng cao hiệu quả công tác quản lý vốn tín dụng đầu tư phát triển Nhà nước ở tỉnh Vĩnh Long

bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o tr−êng ®¹I häc kinh tÕ tp. hå chÝ minh ********* ch©u ngäc h−ëng gi¶I ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn CñA nhμ n−íc ë tØnh vÜnh long luËn V¡N th¹c sÜ kinh tÕ tp. hå chÝ minh - 2005 1
bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o tr−êng ®¹I häc kinh tÕ tp. hå chÝ minh ********* ch©u ngäc h−ëng gi¶I ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn CñA nhμ n−íc ë tØnh vÜnh long Chuyªn ngμnh: Kinh TÕ Tμi ChÝnh - Ng©n Hμng M· sè: 60.31.12 luËn V¡N th¹c sÜ kinh tÕ ng−êi h−íng dÉn khoa häc: pgs.ts. nguyÔn ®¨ng dên tp. hå chÝ minh - N¨m 2005 2
Môc lôc Trang: Ch−¬ng i lý luËn chung vÒ tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña nhμ n−íc 1.1 B¶n chÊt vμ ®Æc ®iÓm cña TD§TPT cña Nhμ n−íc---------------------------------------------------------1 1.1.1 Sù cÇn thiÕt cña TD§TPT cña Nhμ n−íc -------------------------------------------------------------------1 a. Kh¸i niÖm-----------------------------------------------------------------------------------------------------------1 b. Sù cÇn thiÕt cña TD§TPT cña Nhμ n−íc--------------------------------------------------------------------2 1.1.2 B¶n chÊt cña TD§TPT cña Nhμ n−íc-----------------------------------------------------------------------3 1.1.3 §Æc ®iÓm cña TD§TPT cña Nhμ n−íc---------------------------------------------------------------------4 1.2 H×nh thøc ho¹t ®éng cña TD§TPT cña Nhμ n−íc ---------------------------------------------------------5 1.2.1 C¸c h×nh thøc t¹o nguån-----------------------------------------------------------------------------------------5 a. Huy ®éng d−íi h×nh thøc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu cña ChÝnh Phñ------------------------------------------5 b. Nguån vèn vay nî, viÖn trî cña n−íc ngoμi-----------------------------------------------------------------5 c. Nguån vèn Ng©n s¸ch Nhμ n−íc -----------------------------------------------------------------------------6 d. Nguån vèn thu håi nî hμng n¨m------------------------------------------------------------------------------6 e. Vèn tù huy ®éng trªn thÞ tr−êng--------------------------------------------------------------------------------6 f. Nguån vèn nhËn ñy th¸c cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vμ ngoμi n−íc ------------------------------7 1.2.2 C¸c h×nh thøc sö dông vèn--------------------------------------------------------------------------------------7 a. Cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn ----------------------------------------------------------------------------------------7 b. B¶o l·nh tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn----------------------------------------------------------------------------7 c. Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−-----------------------------------------------------------------------------------------7 1.3 Vai trß cña TD§TPT cña Nhμ n−íc trong viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ-----------------------------------8 1.3.1 TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ mét c«ng cô ®¾c lùc trong viÖc lμnh m¹nh -------------------------------- hãa nÒn tμi chÝnh - tiÒn tÖ quèc gia-----------------------------------------------------------------------------8 1.3.2 TD§TPT trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ-----------------------------------------------------------10 1.3.3 TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ-------------------------------------10 1.4 C¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý TD§TPT cña Nhμ n−íc--------------------------------------------------11 1.4.1 Nguyªn t¾c lùa chän ®èi t−îng TD§TPT cña Nhμ n−íc ---------------------------------------------11 1.4.2 Nguyªn t¾c huy ®éng------------------------------------------------------------------------------------------11 1.4.2.1 Nguyªn t¾c b¶o ®¶m c©n ®èi tμi chÝnh quèc gia---------------------------------------------------11 1.4.2.2 Nguyªn t¾c c©n ®èi thêi h¹n huy ®éng nguån vèn------------------------------------------------12 1.4.2.3 Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh l·i suÊt huy ®éng nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc ---------------------------------------------------------------------------------------------------12 3
1.4.3 Nguyªn t¾c qu¶n lý sö dông nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc----------------------------------13 1.4.3.1 Nguyªn t¾c cho vay--------------------------------------------------------------------------------------13 1.4.3.2 Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh thêi h¹n tÝn dông --------------------------------------------------------------13 1.4.3.3 Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh quy m« TD§TPT cña Nhμ n−íc-----------------------------------------14 1.4.3.4 Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh l·i suÊt TD§TPT cña Nhμ n−íc-------------------------------------------14 1.4.3.5 Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tiÒn vay--------------------------------------------------------------------------15 1.4.3.6 Nguyªn t¾c gi¶i ng©n nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc-------------------------------------16 1.4.3.7 Nguyªn t¾c b¶o l·nh tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ---------------------------------17 1.4.3.8 Nguyªn t¾c hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− -----------------------------------------------------------------17 1.4.3.9 Nguyªn t¾c xö lý vi ph¹m TD§TPT cña Nhμ n−íc----------------------------------------------18 1.4.4 Nguyªn t¾c tæ chøc qu¶n lý TD§TPT cña Nhμ n−íc--------------------------------------------------18 1.5 kinh nghiÖm ho¹t ®éng TD§TPT cña mét sè quèc gia trªn thÕ giíi---------------------------------19 1.5.1 Kinh nghiÖm NhËt B¶n----------------------------------------------------------------------------------------19 1.5.1.1 §èi víi c«ng nghiÖp -------------------------------------------------------------------------------------19 1.5.1.2 §èi víi n«ng nghiÖp-------------------------------------------------------------------------------------20 1.5.2 Kinh nghiÖm Hμn Quèc--------------------------------------------------------------------------------------21 1.5.3 Kinh nghiÖm Trung Quèc------------------------------------------------------------------------------------22 1.5.3.1 VÒ huy ®éng vèn cho vay ®Çu t− cña Nhμ n−íc---------------------------------------------------22 1.5.3.2 Qu¶n lý vμ sö dông nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc ---------------------------------------22 a. §èi t−îng tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc -------------------------------------------------22 b. C¬ chÕ tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc -----------------------------------------------------22 c. Tæ chøc viÖc thùc hiÖn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc----------------------------------23 4
Ch−¬ng ii thùc tr¹ng C¤NG T¸C qu¶n lý vèn td®tpt cña Nhμ n−íc ë tØnh VÜnh Long trong thêi gian qua 2.1 ChiÕn l−îc ph¸t triÓn KT - XH cña tØnh VÜnh Long ®Õn n¨m 2010----------------------------------24 2.1.1 VÒ c¸c ngμnh kinh tÕ-------------------------------------------------------------------------------------------24 2.1.2 VÒ quy ho¹ch----------------------------------------------------------------------------------------------------24 2.1.3 Mét sè gi¶i ph¸p mang tÝnh ®ét ph¸------------------------------------------------------------------------24 2.2 Chñ tr−¬ng, c¬ së ph¸p lý TD§TPT cña Nhμ n−íc ë ViÖt Nam--------------------------------------25 2.3 Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc ë tØnh VÜnh Long ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------27 2.3.1 T×nh h×nh cho vay vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc--------------------------------------------------------27 2.3.2 T×nh h×nh thu nî vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc ----------------------------------------------------------28 2.3.3 T×nh h×nh d− nî vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc-----------------------------------------------------------29 2.3.4 T×nh h×nh nî qu¸ h¹n vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc ---------------------------------------------------30 2.3.5 ThÞ phÇn TD§TPT cña Nhμ n−íc -------------------------------------------------------------------------32 2.3.6 Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− --------------------------------------------------------------------------------------33 2.3.7 B¶o l·nh tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn -------------------------------------------------------------------------33 2.4 Nh÷ng bÊt cËp trong c«ng t¸c qu¶n lý vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc -------------------------------35 2.4.1 Nh÷ng khã kh¨n ®èi víi tæ chøc cho vay-HÖ thèng Quü HTPT------------------------------------35 2.4.1.1 VÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch------------------------------------------------------------------------------------35 2.4.1.2 VÒ nguån vèn---------------------------------------------------------------------------------------------37 2.4.1.3 VÒ thÈm ®Þnh dù ¸n vay vèn---------------------------------------------------------------------------37 2.4.2 Nh÷ng khã kh¨n ®èi víi ®¬n vÞ vay vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc ---------------------------------39 2.4.2.1 LÜnh vùc −u tiªn mçi n¨m kh¸c nhau----------------------------------------------------------------39 2.4.2.2 §èi t−îng cho vay khã ¸p dông-----------------------------------------------------------------------39 2.4.3 Nh÷ng bÊt cËp trong c«ng t¸c HTLSS§T-----------------------------------------------------------------40 2.4.4 Tr×nh ®é vμ phÈm chÊt c¸n bé--------------------------------------------------------------------------------42 5
Ch−¬ng iii gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vèn td®tpt cña Nhμ n−íc ë tØnh vÜnh long 3.1 §Þnh h−íng c«ng t¸c qu¶n lý vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc trong thêi gian tíi---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------43 3.2 Gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc trong thêi gian tíi 45 3.2.1 Hoμn thiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ huy ®éng vèn cho TD§TPT cña Nhμ n−íc 45 3.2.1.1 §a d¹ng ho¸ nguån vμ h×nh thøc huy ®éng --------------------------------------------------------46 3.2.1.2 L·i suÊt huy ®éng ph¶i c¨n cø vμo h×nh thøc huy ®éng------------------------------------------48 a. Huy ®éng vèn tõ c¸c nguån cã sù chØ ®Þnh cña Nhμ n−íc------------------------------------------48 b. Huy ®éng vèn tõ c¸c nguån theo chØ ®Þnh vμ kÕ ho¹ch cña Nhμ n−íc---------------------------48 3.2.1.3 Thêi h¹n huy ®éng vèn ---------------------------------------------------------------------------------49 3.2.2 Hoμn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ cho vay cña TD§TPT cña Nhμ n−íc-------------------------------49 3.2.2.1 X¸c ®Þnh ®èi t−îng cho vay TD§TPT cña Nhμ n−íc-------------------------------------------49 3.2.2.2 Møc vèn cho vay cña TD§TPT cña Nhμ n−íc---------------------------------------------------51 3.2.2.3 L·i suÊt cho vay-------------------------------------------------------------------------------------------52 3.2.2.4 B¶o ®¶m tiÒn vay -----------------------------------------------------------------------------------------54 3.2.3 Hoμn thiÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− cña TD§TPT cña Nhμ n−íc 56 3.2.3.1 X¸c ®Þnh râ ®èi t−îng ®−îc h−ëng hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−------------------------------------56 3.2.3.2 Møc hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−--------------------------------------------------------------------------57 3.2.3.3 Nguyªn t¾c cÊp vèn hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−-------------------------------------------------------58 3.2.4 N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc------------------------------------60 3.2.4.1 Hoμn thiÖn c¬ chÕ thÈm ®Þnh dù ¸n-------------------------------------------------------------------60 3.2.4.2 N©ng cao chÊt l−îng thÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n t¸i chÝnh (PATC), ph−¬ng ¸n tr¶ nî (PATN) vèn vay --------------------------------------------------------------------62 a. Hoμn thiÖn ph−¬ng ph¸p thÈm ®Þnh --------------------------------------------------------------------62 b. Tæ chøc n©ng cao,båi d−ìng kiÕn thøc cho ®éi ngò c¸n bé thÈm ®Þnh -------------------------63 c. ThiÕt lËp hÖ thèng th«ng tin vμ ®¶n b¶o cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, kÞp thêi cho c«ng t¸c thÈm ®Þnh--------------------------------------------------------------63 d. Hoμn thiÖn tæ chøc vμ còng cè quan hÖ phèi hîp trong c«ng t¸c thÈm ®Þnh-------------------------------------------------------------------------------------------------------63 3.2.4.3 Hoμn thiÖn tæ chøc vμ n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng cña hÖ thèng Quü Hç trî ph¸t triÓn -----------------------------------------------------------------------------------------64 6
b¶n chó gi¶i ch÷ viÕt t¾t CNH : C«ng nghiÖp hãa DN : Doanh nghiÖp DNNN : Doanh nghiÖp Nhμ n−íc GDP : Tæng s¶n phÈm quèc néi - Tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña mét quèc gia trong mét n¨m H§TD : Hîp ®ång tÝn dông HTPT : Hç trî ph¸t triÓn HTLSS§T : Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− PATC : Ph−¬ng ¸n tμi chÝnh PATN : Ph−¬ng ¸n tr¶ nî NSNN : Ng©n s¸ch Nhμ n−íc TD§TPT : TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn TW : Trung −¬ng ODA : ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc XDCB : X©y dùng c¬ b¶n 7
Lêi Më ®Çu ------------ ViÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, sang mét nÒn kinh tÕ hμng hãa më ®ßi hái khu vùc s¶n xuÊt ph¶i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao trong tiÒm lùc tμi chÝnh cña c¸c thÓ chÕ kinh tÕ - tμi chÝnh hÇu nh− rÊt thÊp vμ h¹ tÇng c¬ së l¹c hËu. Vai trß ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña Nhμ n−íc lóc nμy t¨ng lªn v× ph¶i x©y dùng nÒn t¶ng h¹ tÇng c¬ së cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ vμ phÇn nμo hç trî c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®æi míi, n©ng cÊp c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, h¹ gi¸ thμnh... §Ó thùc hiÖn ®−îc nhiÖm vô nÆng nÒ nμy, §¶ng vμ ChÝnh phñ ®· chñ tr−¬ng thùc hiÖn chuyÓn c¬ chÕ ph©n bæ nguån vèn vay nhμ n−íc mang tÝnh hμnh chÝnh sang cho vay theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, xãa bá bao cÊp th«ng qua tÝn dông ®Çu t−, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c Quü Hç trî ph¸t triÓn. Hoμn thiÖn ph−¬ng thøc qu¶n lý ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, c¶i c¸ch thñ tôc ph©n c«ng, ph©n cÊp râ rμng, rμnh m¹ch trong thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t−... Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m qua, tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ®· ®−îc triÓn khai thùc hiÖn ®Ó hç trî ®Çu t− cho mét sè ngμnh, vïng, lÜnh vùc cÇn khuyÕn khÝch ®Çu t−. H×nh thøc hç trî phong phó ®· gãp phÇn kh«ng nhá thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi. TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ®· t¹o ra ®−îc nhËn thøc míi, ph−¬ng ph¸p míi, c¸ch lμm míi phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr−¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa... Song bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc, c«ng t¸c qu¶n lý tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay vÉn cßn mét sè h¹n chÕ: C¬ chÕ, chÝnh s¸ch tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh, ch−a th«ng tho¸ng vμ hÊp dÉn ®èi víi chñ ®Çu t− nh−: §èi t−îng cho vay mçi n¨m mçi kh¸c vμ khã ¸p dông; c¬ chÕ ®iÒu hμnh l·i suÊt cßn cøng nh¾c (nhiÒu møc l·i suÊt); nguån vèn cßn h¹n hÑp,... ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn t«i chän ®Ò tμi Gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ë tØnh VÜnh Long . Víi nguyÖn väng luËn v¨n sÏ ®ãng gãp mét phÇn nμo ®ã trong viÖc hoμn thiÖn chÝnh s¸ch huy ®éng vèn, cho vay ®Çu t−, b¶o l·nh tÝn dông ®Çu t−, hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− t¹i tØnh VÜnh Long vμ c¶ n−íc. §ång thêi, th«ng qua nguån vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc mμ t¹o tiÒn ®Ò cho c¸c doanh nghiÖp ®Çu t− më réng s¶n xuÊt ®ñ v÷ng m¹nh ®Ó cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ cña n−íc ta. 8
LuËn v¨n bao gåm c¸c néi dung sau: Ch−¬ng 1: TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhμ n−íc Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ë TØnh VÜnh Long trong thêi gian qua Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ë TØnh VÜnh Long Do thêi gian vμ kiÕn thøc nghiªn cøu cßn nhiÒu h¹n chÕ, luËn v¨n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, rÊt mong nhËn ®−îc ®ãng gãp ý kiÕn cña Quý thÇy c« vμ nh÷ng ai quan t©m ®Õn lÜnh vùc nguån vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ®Ó gióp t«i hoμn thiÖn trong c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ sau. Xin ch©n thμnh c¸m ¬n Quý thÇy c« Khoa sau ®¹i häc, Khoa tμi chÝnh doanh nghiÖp vμ kinh doanh ngo¹i tÖ. §Æc biÖt lμ PGS.TS. NguyÔn §¨ng Dên, ng−êi ®· bá nhiÒu c«ng søc h−íng dÉn t«i trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó hoμn thμnh luËn v¨n nμy. Xin tr©n träng c¸m ¬n. 9
Ch−¬ng I Lý luËn chung vÒ TÝN DôNG §ÇU T¦ PH¸T TRIÓN cña NHμ N¦íC TRONG NÒN KINH TÕ THÞ TR¦êng Cã Sù QU¶N Lý CñA NHμ N¦íC 1.1 B¶n chÊt vμ ®Æc ®iÓm cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc: 1.1.1 Sù cÇn thiÕt cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc: a. Kh¸i niÖm: - TÝn dông lμ g×?. Khã cã thÓ ®−a ra mét ®Þnh nghÜa râ rμng vÒ tÝn dông. Tïy theo gãc ®é nghiªn cøu mμ chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh néi dung cña thuËt ng÷ nμy. C¨n cø vμo môc ®Ých cña ®Ò tμi cã thÓ hiÓu tÝn dông nh− sau: TÝn dông lμ mét giao dÞch vÒ tμi s¶n gi÷a bªn cho vay vμ bªn ®i vay, trong ®ã bªn cho vay chuyÓn giao tμi s¶n cho bªn ®i vay sö dông trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh theo tháa thuËn, bªn ®i vay cã tr¸ch nhiÖm hoμn tr¶ v« ®iÒu kiÖn vèn gèc vμ l·i cho bªn cho vay khi ®Õn h¹n thanh to¸n. - TÝn dông nhμ n−íc lμ c¸c quan hÖ vay tr¶ gi÷a nhμ n−íc víi c¸c t¸c nh©n ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ, phôc vô cho môc tiªu cña Nhμ n−íc. TÝn dông nhμ n−íc kh«ng phôc vô c¸c ®èi t−îng kinh tÕ ®¬n thuÇn, mμ nh»m vμo c¸c ®èi t−îng võa cã tÝnh chÊt kinh tÕ, võa cã tÝnh chÊt x· héi ®Ó thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« cña Nhμ n−íc trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh. Cïng víi sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi, tÝn dông nhμ n−íc ra ®êi rÊt sím. Song, tÝn dông nhμ n−íc giai ®o¹n ®Çu lμ c¸c lo¹i tÝn dông kinh tÕ, nh»m phôc vô c¸c môc ®Ých chi tiªu cña Nhμ n−íc, lμ nguyªn nh©n tiÒm Èn cña viÖc t¨ng thuÕ vμ l¹m ph¸t trong t−¬ng lai, nªn hÇu nh− cã tÝnh c−ìng chÕ. §Ó ®¸p øng ®−îc hai tÝnh chÊt trªn, tÝn dông ®Çu t− nhμ n−íc ph¶i cã c¶ chøc n¨ng ph©n phèi cña tμi chÝnh (ph©n phèi, cÊp ph¸t) vμ chøc n¨ng tÝn dông cña ng©n hμng. - TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ tÝn dông nhμ n−íc cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn víi l·i suÊt −u ®·i theo kÕ ho¹ch, theo môc tiªu, ®Þnh h−íng cña Nhμ n−íc. 10
- §èi t−îng cña TD§TPT cña Nhμ n−íc th−êng lμ c¸c lÜnh vùc then chèt, träng ®iÓm cña c¸c ngμnh, c¸c vïng ®Ó lμm måi, t¹o ®μ ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, nh−ng cã kh¶ n¨ng sinh lêi hîp lý, quy m« ®Çu t− vèn qu¸ lín, thêi gian thu håi vèn dμi. Do ®ã ®−îc Nhμ n−íc khuyÕn khÝch vμ −u tiªn ®Çu t− trong tõng thêi kú víi l·i suÊt −u ®·i thÊp h¬n l·i suÊt thÞ tr−êng tÝn dông th−¬ng m¹i. - Kh¸i niÖm tÝn dông nhμ n−íc chØ ra ®êi khi môc ®Ých cña tÝn dông nhμ n−íc chuyÓn tõ chi tiªu sang ®Çu t− d−íi d¹ng cho vay cã hoμn tr¶. TÝnh kinh tÕ cña ho¹t ®éng TD§TPT cña Nhμ n−íc xuÊt hiÖn khi ho¹t ®éng ®Çu t− ®−îc sö dông tõ nguån vèn nμy ®Ó t¹o ra nguån thu cã kh¶ n¨ng hoμn tr¶ vèn ®· sö dông. §©y chÝnh lμ lý do khiÕn cho TD§TPT cña Nhμ n−íc kh«ng chØ lμ c«ng cô cñng cè tiÒm lùc tμi chÝnh quèc gia mμ cßn lμ c«ng cô ®Ó Nhμ n−íc cã thÓ thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. Gièng nh− c¸c h×nh thøc tÝn dông kh¸c, c¬ chÕ TD§TPT cña Nhμ n−íc kh«ng chØ gãp phÇn tËp trung ®−îc nguån vèn cÇn thiÕt mμ cßn cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông b¶o toμn vμ ph¸t triÓn ®−îc nguån vèn cña Nhμ n−íc. Qua ®ã, Nhμ n−íc cã thÓ më réng vμ chñ ®éng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu vÒ ®Çu t− ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, cã thÓ kh¸i niÖm TD§TPT cña Nhμ n−íc nh− sau: TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ mét h×nh thøc tÝn dông ®Æc biÖt, lμ hç trî c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn cña c¸c thμnh phÇn kinh tÕ thuéc mét sè ngμnh, lÜnh vùc quan träng, ch−¬ng tr×nh kinh tÕ lín cã t¸c dông trùc tiÕp ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng. b. Sù cÇn thiÕt cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc: C¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng lu«n cã nh÷ng nh−îc ®iÓm cè h÷u, ®ã lμ sù ph©n hãa giμu nghÌo, sù « nhiÔm m«i tr−êng, tÝnh chu kú trong ph¸t triÓn kinh tÕ.... C¬ chÕ thÞ tr−êng b¶n th©n nã kh«ng thÓ ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng. M« h×nh kinh tÕ hçn hîp ®ang ngμy cμng chiÕm −u thÕ, ë ®ã vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc ngμy cμng ®−îc kh¼ng ®Þnh. Thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt kinh tÕ, Nhμ n−íc th−êng sö dông c¸c c«ng cô tμi chÝnh vèn cã nh− thuÕ, phÝ, chi NSNN... Ngoμi ra, Nhμ n−íc cßn thμnh lËp c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc vμ th«ng qua ®ã thùc hiÖn viÖc ®Çu t− theo môc tiªu cña Nhμ n−íc ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nμy th−êng n»m trong c¸c lÜnh vùc träng yÕu, then chèt cña nÒn kinh tÕ hoÆc nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt x· héi. §èi víi c¸c doanh nghiÖp nμy, tïy theo ®iÒu kiÖn lÞch sö, 11
®Æc ®iÓm kinh tÕ tõng thêi kú vμ yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc tõng giai ®o¹n, mμ Nhμ n−íc th−êng cung cÊp vèn d−íi d¹ng cÊp ph¸t trùc tiÕp kh«ng hoμn l¹i hoÆc tÝn dông. Nh− vËy, TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ mét ®ßi hái kh¸ch quan, tÊt yÕu trong ®Çu t− c¬ b¶n cña ChÝnh phñ trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n−íc. Tuy nhiªn, TD§TPT cña Nhμ n−íc còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh− do nguån vèn tÝch lòy quèc gia cã h¹n, nªn viÖc t¨ng c−êng huy ®éng nguån vèn cho TD§TPT cña Nhμ n−íc sÏ h¹n chÕ nguån vèn tÝn dông phi nhμ n−íc. Bªn c¹nh ®ã, viÖc tån t¹i nhiÒu nhu cÇu huy ®éng vèn trong nÒn kinh tÕ cã thÓ ®Èy mÆt b»ng l·i suÊt, qua ®ã ®éi chi phÝ s¶n xuÊt lªn, h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vμ cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn mÆt b»ng gi¸. ViÖc thùc hiÖn c¬ chÕ TD§TPT cña Nhμ n−íc víi nh÷ng −u ®·i nhÊt ®Þnh cã thÓ g©y ra t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng, bãp mÐo thÞ tr−êng. 1.1.2 B¶n chÊt cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc: Tuy nhiªn, TD§TPT cña Nhμ n−íc l¹i lμ mét h×nh thøc tÝn dông ®Æc biÖt. Th«ng th−êng, tÝnh kinh tÕ cña TD§TPT cña Nhμ n−íc cã nh÷ng ®Æc tÝnh sau: Thø nhÊt, ®Æc tÝnh kinh tÕ vÜ m«: TD§TPT cña Nhμ n−íc sÏ tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc then chèt, cã vai trß quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n c¶ n−íc, hoÆc mét ngμnh, mét vïng, mét khu vùc. Thø hai, ®Æc tÝnh x· héi: TD§TPT cña Nhμ n−íc sÏ tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc mμ tÝn dông th−¬ng m¹i víi môc tiªu hμng ®Çu lμ lîi nhuËn cã thÓ kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc, ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi cña ®Êt n−íc nh− gi¶i quyÕt viÖc lμm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®iÒu chØnh c¸c c¬ cÊu kinh tÕ,...Víi c¸c ®Æc tÝnh kinh tÕ vμ x· héi nªu trªn, TD§TPT cña Nhμ n−íc th−êng cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: + Nguån vèn ®Ó cho vay ®Çu t− lμ nguån vèn cña NSNN ®−îc c©n ®èi ®Ó cho vay ®Çu t−, hoÆc nguån vèn huy ®éng theo kÕ ho¹ch cña Nhμ n−íc ®Ó phôc vô cho ®Çu t− ph¸t triÓn theo chñ tr−¬ng cña Nhμ n−íc; + Tæ chøc tÝn dông lμm nhiÖm vô qu¶n lý vμ cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn lμ hÖ thèng nh÷ng ®¬n vÞ, c¬ quan chuyªn m«n cña Nhμ n−íc ®−îc thμnh lËp theo quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ; + §èi t−îng cho vay cña TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ nh÷ng dù ¸n ®Çu t− theo c¸c ch−¬ng tr×nh môc tiªu, ®Þnh h−íng vÒ chñ tr−¬ng ®Çu t− cña Nhμ n−íc, theo 12
chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, nh»m dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n theo h−íng ®· ®−îc quy ®Þnh trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi; + L·i suÊt cho vay cña TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ l·i suÊt −u ®·i, do Nhμ n−íc ®iÒu tiÕt phï hîp víi yªu cÇu, ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt n−íc vμ chñ tr−¬ng khuyÕn khÝch ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña Nhμ n−íc trong tõng thêi kú. Nh− vËy, TD§TPT cña Nhμ n−íc võa cã néi dung kinh tÕ võa cã néi dung x· héi vμ chÝnh trÞ. Sù kÕt hîp hμi hßa c¸c lîi Ých cña Nhμ n−íc lμ b¶n chÊt cña TD§TPT cña Nhμ n−íc, vμ còng lμ môc tiªu ho¹t ®éng, tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tæ chøc qu¶n lý TD§TPT cña Nhμ n−íc. 1.1.3 §Æc ®iÓm cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc: Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hμng hãa ®· lμm xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh tÝn dông kh¸c nhau - tÝn dông nÆng l·i, tÝn dông th−¬ng m¹i, tÝn dông ng©n hμng, tÝn dông quèc tÕ, tÝn dông nhμ n−íc. MÆc dï cïng ho¹t ®éng víi nguyªn t¾c vay tr¶, nh−ng TD§TPT cña Nhμ n−íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− sau: - TD§TPT cña Nhμ n−íc g¾n víi viÖc ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« vμ vÊn ®Ò qu¶n lý hμnh chÝnh theo chñ tr−¬ng cña Nhμ n−íc; - §èi t−îng ®Çu t− b»ng nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc then chèt, cÇn thiÕt, cã t¸c ®éng ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ, nh−ng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng c¸c thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng ®¶m nhËn ®−îc v× c¸c lý do nh− møc ®é sinh lîi thÊp, nguån vèn lín, thêi h¹n ®Çu t− dμi... nªn th−êng ph¶i g¾n víi nh÷ng −u ®·i nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n l·i suÊt th−êng thÊp h¬n l·i suÊt thÞ tr−êng cïng kú, quy m« cho vay lín vμ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o nî vay víi gi¸ trÞ th−êng thÊp h¬n kho¶n vay... - TD§TPT cña Nhμ n−íc cã tÝnh lÞch sö, th−êng tån t¹i vμ ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc, khi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn, c¸c nhμ ®Çu t− ®· quen víi ho¹t ®éng c¹nh tranh... th× vai trß can thiÖp, ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña Nhμ n−íc gi¶m, nªn ph¹m vi TD§TPT cña Nhμ n−íc thu hÑp l¹i ®Ó chuyÓn dÇn sang tÝn dông th−¬ng m¹i; - §èi t−îng cho vay cña TD§TPT cña Nhμ n−íc do Nhμ n−íc x¸c ®Þnh vμ ph¶i tu©n thñ theo kÕ ho¹ch ®Çu t− cña Nhμ n−íc. 13
1.2 H×nh thøc ho¹t ®éng cña tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc: 1.2.1 C¸c h×nh thøc t¹o nguån: a. Huy ®éng vèn d−íi h×nh thøc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu cña ChÝnh phñ: Ph¸t hμnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ lμ mét c¸ch t¹o nguån vèn hiÖu qu¶ trong viÖc ®iÒu tiÕt kinh tÕ nãi chung, còng nh− trong ho¹t ®éng TD§TPT cña Nhμ n−íc, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc cã thÞ tr−êng tμi chÝnh ph¸t triÓn. ViÖc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ cã −u ®iÓm lμ cã kh¶ n¨ng tËp trung nguån vèn nhanh, víi khèi l−îng lín vμ chi phÝ t−¬ng ®èi thÊp. V×, ®èi víi mét quèc gia th× Nhμ n−íc lμ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt, cã ®é an toμn cao nhÊt, nªn tr¸i phiÕu ChÝnh phñ kh«ng chØ ph¶i tr¶ l·i suÊt thÊp, mμ cßn cã tÝnh thanh kho¶n cao, ®iÒu ®ã lμm cho thêi h¹n cña tr¸i phiÕu ChÝnh phñ hÇu nh− kh«ng cã giíi h¹n, cã thÓ rÊt ng¾n, hoÆc rÊt dμi. Bªn c¹nh ®ã, tr¸i phiÕu ChÝnh phñ còng ®· trë thμnh mét bé phËn quan träng cña thÞ tr−êng tμi chÝnh, ®Æc biÖt, nã ®−îc coi lμ c«ng cô an toμn trong ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¸c trung gian tμi chÝnh vμ lμ mét c«ng cô quan träng trªn thÞ tr−êng më. V× lý do nμy, ph¸t hμnh chøng kho¸n ChÝnh phñ ®· trë thμnh mét ho¹t ®éng th−êng xuyªn ë hÇu hÕt c¸c n−íc, kÓ c¶ c¸c nÒn kinh tÕ cã thÆng d− ng©n s¸ch. Tuy nhiªn, tr¸i phiÕu ChÝnh phñ l¹i tiÒm Èn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nhÊt ®Þnh ®èi víi thÞ tr−êng tμi chÝnh, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c thÞ tr−êng ch−a ph¸t triÓn. Víi nh÷ng −u thÕ vÒ tÝnh an toμn vμ kh¶ n¨ng thanh kho¶n cao, tr¸i phiÕu ChÝnh phñ cã thÓ trë thμnh n¬i ®Õn hÊp dÉn ®èi víi tÊt c¶ c¸c nhμ ®Çu t−, h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− trùc tiÕp còng nh− c¸c ho¹t ®éng tÝn dông kh¸c, nh÷ng lÜnh vùc cã kh¶ n¨ng sinh lîi lín h¬n so víi TD§TPT cña Nhμ n−íc. H¬n thÕ n÷a, ®èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, víi tμi kho¶n vèn tù do, viÖc sö dông tr¸i phiÕu ChÝnh phñ kh«ng chØ cã ®é hÊp dÉn cao ®èi víi c− d©n trong n−íc mμ cßn c¶ ®èi víi c¸c nhμ ®Çu t− n−íc ngoμi. T×nh tr¹ng nμy sÏ g©y ra nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh ®èi víi viÖc æn ®Þnh hãa hÖ thèng tμi chÝnh quèc gia còng nh− nh÷ng bÊt æn cho vÊn ®Ò tμi chÝnh toμn cÇu. b. Nguån vèn vay nî, viÖn trî cña n−íc ngoμi: Lμ mét c¬ chÕ tμi chÝnh cña ChÝnh phñ, ngoμi phÇn vèn vay nî, viÖn trî ®−îc chuyÓn tõ NSNN sang nguån vèn cho ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc d−íi h×nh thøc tÝn dông cã thÓ ®−îc t¹o dùng b»ng c¸ch trùc tiÕp thùc hiÖn viÖc vay nî vμ nhËn viÖn 14
trî cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n n−íc ngoμi. §Æc ®iÓm cña nguån vèn nμy lμ kh«ng th−êng xuyªn nh−ng cã l·i thÊp. Tuy nhiªn, ®èi víi viÖc vay nî n−íc ngoμi chi phÝ thùc cßn bao gåm c¶ sù biÕn ®éng vÒ tû gi¸. ChÝnh v× vËy, bªn c¹nh vÊn ®Ò l·i suÊt, cÇn quan t©m ®Õn xu h−íng biÕn ®éng cña tû gi¸ ®Ó thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô phßng chèng rñi ro tû gi¸, hoÆc cã c¸c ph−¬ng h−íng sö dông hiÖu qu¶ h¬n. c. Nguån vèn ng©n s¸ch Nhμ n−íc: Trong c¬ cÊu chi NSNN hμng n¨m, ngoμi chi th−êng xuyªn vμ chi cÊp ph¸t cho ®Çu t− ph¸t triÓn, lu«n cã mét phÇn nhÊt ®Þnh dμnh cho ®Çu t− ph¸t triÓn d−íi h×nh thøc tÝn dông. §èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng dÇn lªn cïng víi viÖc hoμn thiÖn c¬ cÊu chi ng©n s¸ch, c¾t gi¶m dÇn c¸c kho¶n chi ®Çu t− ph¸t triÓn cã tÝnh bao cÊp. Nguån NSNN dμnh cho TD§TPT cña Nhμ n−íc cã thÓ ®−îc chia lμm hai phÇn: nguån vèn tÝch luü trong n−íc vμ nguån vèn viÖn trî, vay n−íc ngoμi. Nguån vèn viÖn trî, vay nî n−íc ngoμi ë ®©y lμ nguån viÖn trî vμ vay −u ®·i tõ c¸c ChÝnh phñ vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ cña ChÝnh phñ. d. Nguån vèn thu håi nî hμng n¨m: V× ho¹t ®éng TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ ho¹t ®éng vay tr¶ vμ ®−îc thùc hiÖn th−êng xuyªn, nªn hμng n¨m cã mét l−îng vèn nhÊt ®Þnh ®−îc thu håi tõ c¸c dù ¸n cho vay tr−íc ®ã. XuÊt ph¸t tõ nguån h×nh thμnh vèn ®Ó ®Çu t− cho c¸c dù ¸n ®ã vμ kÕ ho¹ch thùc hiÖn nghÜa vô nî, vèn thu håi nî ®−îc sö dông ®Ó tr¶ nî, bï ®¾p chi phÝ ho¹t ®éng vμ phÇn cßn l¹i ®−îc t¨ng c−êng vμo nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc hiÖn hμnh. e. Vèn tù huy ®éng trªn thÞ tr−êng: Kh¸c víi ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ cña c¸c trung t©m tμi chÝnh trªn thÞ tr−êng, viÖc huy ®éng vèn ®−îc thùc hiÖn d−íi tÊt c¶ c¸c h×nh thøc nhËn tiÒn göi, ph¸t hμnh giÊy nhËn nî, chøng chØ tiÒn göi, tr¸i phiÕu,... viÖc huy ®éng vèn cho ®Çu t− ph¸t triÓn hÇu nh− ®−îc thùc hiÖn d−íi h×nh thøc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu vμ mua nguån vèn tõ c¸c thÓ chÕ tμi chÝnh, ch¼ng h¹n c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c quü h−u trÝ, c¸c quü tμi chÝnh tËp trung cña Nhμ n−íc (nÕu cã), c¸c c«ng ty tμi chÝnh, c¸c c«ng ty tiÕt kiÖm, c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i... Nãi c¸ch kh¸c, ngoμi viÖc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu, th× Nhμ n−íc cã thÓ vay tõ c¸c c«ng ty tμi chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm, quü h−u trÝ... ®Ó t¹o nguån cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn. 15
f. Nguån vèn nhËn ñy th¸c cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vμ ngoμi n−íc: Lμ mét c¬ chÕ tμi chÝnh Nhμ n−íc, TD§TPT cña Nhμ n−íc cßn cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸c nguån vèn ñy th¸c tõ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong vμ ngoμi n−íc. 1.2.2 C¸c h×nh thøc sö dông vèn: a. Cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn: Cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn lμ h×nh thøc TD§TPT cña Nhμ n−íc truyÒn thèng, nguån vèn tÝn dông nhμ n−íc trùc tiÕp tham gia vμo ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn. ¦u ®iÓm cña h×nh thøc tÝn dông nμy lμ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn qu¶n lý, gi¸m s¸t nguån vèn chÆt chÏ ë c¸c kh©u tr−íc vμ trong khi cho vay. Tuy nhiªn, thùc hiÖn viÖc cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn th× ph¶i lu«n cã s½n nguån vèn theo tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n ®Çu t−. b. B¶o l·nh tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn: B¶o l·nh tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn lμ h×nh thøc TD§TPT gi¸n tiÕp, ë ®ã c¬ quan qu¶n lý TD§TPT cña Nhμ n−íc víi uy tÝn vμ nguån vèn cña m×nh thùc hiÖn viÖc b¶o l·nh cho c¸c nhu cÇu vay vèn ®Çu t− ph¸t triÓn n»m trong danh môc ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña Nhμ n−íc. Kh¸c víi cho vay ®Çu t−, nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc sÏ kh«ng xuÊt hiÖn lóc b¶o l·nh vμ còng sÏ kh«ng xuÊt hiÖn trong ho¹t ®éng TD§TPT trõ khi con nî kh«ng thùc hiÖn ®−îc nghÜa vô tr¶ nî. §Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng b¶o l·nh, viÖc thÈm ®Þnh kh¶ n¨ng sinh lîi cña dù ¸n vay vèn vμ kÕ ho¹ch tr¶ nî vÉn ®−îc thùc hiÖn nh− ®èi víi cho vay ®Çu t− ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, do kh¶ n¨ng gi¸m s¸t trong cho vay bÞ h¹n chÕ, nªn cÇn ph¶i t¨ng c−êng ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña tæ chøc trùc tiÕp cÊp tÝn dông. Thùc hiÖn môc ®Ých nμy th−êng quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm liªn ®íi nhÊt ®Þnh ®èi víi tæ chøc trùc tiÕp cÊp tÝn dông trong tr−êng hîp thÊt tho¸t tÝn dông x¶y ra. c. Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−: Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− lμ viÖc Nhμ n−íc sö dông mét phÇn NSNN dμnh cho ®Çu t− ph¸t triÓn ®Ó hç trî mét phÇn l·i suÊt cho chñ ®Çu t− vay vèn trªn thÞ tr−êng ®Çu t− vμo c¸c dù ¸n n»m trong danh môc ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc. §©y thùc chÊt kh«ng ph¶i lμ mét lo¹i h×nh tÝn dông, song nã lμ ®éng c¬, lμ nh©n tè hç trî cho ho¹t ®éng TD§TPT theo c¸c nguyªn t¾c thÞ tr−êng x¶y ra. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu kh«ng cã hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− th× cã thÓ sÏ kh«ng cã c¸c ho¹t ®éng tÝn dông thÞ tr−êng cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn thuéc ®èi t−îng cÇn sù ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc. Do vËy, viÖc hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− lu«n g¾n víi mét ho¹t ®éng TD§TPT. 16
C¬ chÕ hç trî l·i suÊt sau ®Çu t− kh¾c phôc ®−îc nh÷ng nh−îc ®iÓm cña c¶ hai nghiÖp vô trªn ®ã lμ: - Mét lμ, kh«ng cÇn ph¶i cã nguån vèn t−¬ng øng víi kÕ ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn; - Hai lμ, ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t tr−íc, trong vμ sau khi cho vay lu«n ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hiÖu qu¶ b»ng chøc n¨ng vμ nghiÖp vô cña c¸c tæ chøc chuyªn vÒ tμi chÝnh tÝn dông. - §èi víi ho¹t ®éng hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−, nguån vèn hç trî lμ nguån vèn cho kh«ng. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn sÏ t¨ng c−êng nguån thu cho NSNN trong t−¬ng lai, t¹o nguån ®Ó thanh to¸n c¸c nghÜa vô nî trong ho¹t ®éng TD§TPT cña Nhμ n−íc. 1.3 VAI TRß CñA TD§TPT cña NHμ N¦íC TRONG VIÖC §IÒU TIÕT NÒN KINH TÕ: 1.3.1 TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc lμ mét c«ng cô ®¾c lùc trong viÖc lμnh m¹nh ho¸ nÒn tμi chÝnh - tiÒn tÖ quèc gia: §èi víi lÜnh vùc tμi chÝnh, TD§TPT cña Nhμ n−íc cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc t¹o dùng vμ ph©n bæ nguån vèn mét c¸ch hiÖu qu¶ cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− thuéc tr¸ch nhiÖm cña tμi chÝnh quèc gia. ViÖc tËp trung vμ ph©n bæ nguån vèn lu«n lμ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò, cã t¸c dông hç trî, thóc ®Èy nhau cïng ph¸t triÓn. NÕu viÖc sö dông nguån vèn kh«ng cã hiÖu qu¶ d−íi h×nh thøc cÊp ph¸t th× kh¶ n¨ng huy ®éng nguån vèn vμ can thiÖp vμo nÒn kinh tÕ cña Nhμ n−íc rÊt h¹n chÕ. NÕu huy ®éng vèn b»ng c¸c h×nh thøc t¨ng thuÕ, phÝ, lÖ phÝ... th× kh«ng nh÷ng môc ®Ých huy ®éng nguån vèn khã cã thÓ ®¹t ®−îc, mμ nÒn s¶n xuÊt cã thÓ bÞ bãp mÐo. Trong c¶ hai tr−êng hîp, sù ph¸t triÓn cña nÒn tμi chÝnh quèc gia ®Òu bÞ ®e däa. Ng−îc l¹i, vÊn ®Ò ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch hiÖu qu¶ b»ng c¬ chÕ tÝn dông. TÝnh chÊt ®ßn bÈy ®i tõ c¬ chÕ sö dông nguån vèn hiÖu qu¶ tíi ho¹t ®éng huy ®éng vèn. Trªn thÞ tr−êng, ®éng c¬ ®Çu t− vμo TD§TPT cña Nhμ n−íc còng ®−îc t¨ng lªn do c¸c nguy c¬ vÒ l¹m ph¸t tiÒm Èn (h×nh thμnh do vÊn ®Ò chi tμi chÝnh quèc gia kh«ng hiÖu qu¶, tiÒn tÖ ho¸ th©m hôt ng©n s¸ch...) kh«ng cßn n÷a, nh− vËy, tÝnh c−ìng chÕ trong ho¹t ®éng vay m−în cña Nhμ n−íc trªn thÞ tr−êng kh«ng cÇn thiÕt n÷a. Thùc tÕ, víi c¸c c«ng cô nî cña Nhμ n−íc hiÖn nay, nh− tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu... Nhμ n−íc ®· cã thÓ tËp trung mét c¸ch nhanh chãng khèi l−îng vèn theo yªu cÇu 17
víi thêi h¹n dμi vμ chi phÝ kh«ng cao. Kh¶ n¨ng nμy sÏ gióp Nhμ n−íc chñ ®éng trong viÖc ®iÒu tiÕt vÜ m«, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, kÐo theo sù c¶i thiÖn tiÒm lùc tμi chÝnh quèc gia. ViÖc ra ®êi c¬ chÕ TD§TPT cña Nhμ n−íc cßn lμ mét nh©n tè quan träng trªn thÞ tr−êng tμi chÝnh, ®ã lμ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n vμ cña khu vùc c¸c thÓ chÕ tμi chÝnh phi ng©n hμng (c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty tμi chÝnh, quü ®Çu t−...). Kh«ng chØ ho¹t ®éng huy ®éng vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc lμm ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n, mμ t¸c dông ®ßn bÈy ®i tõ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông nguån vèn b»ng c¬ chÕ tÝn dông ®· t¹o ra tÝnh an toμn cho chøng kho¸n ChÝnh phñ, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng huy ®éng vèn nãi riªng vμ thÞ tr−êng vèn nãi chung. ChØ cã tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− b»ng nguån vèn TD§TPT cña Nhμ n−íc míi t¹o ra ®−îc nguån vèn ®Ó trang tr¶i c¸c nghÜa vô nî, xo¸ bá hoμn toμn c¬ chÕ tiÒn tÖ ho¸ th©m hôt ng©n s¸ch, lo¹i bá nguy c¬ l¹m ph¸t tiÒm Èn, b¶o ®¶m gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn, lóc ®ã viÖc huy ®éng nguån vèn dμi h¹n míi tån t¹i vμ ph¸t triÓn ®−îc. §èi víi lÜnh vùc tiÒn tÖ, vai trß cña TD§TPT cña Nhμ n−íc còng hÕt søc quan träng; viÖc xo¸ bá c¬ chÕ tiÒn tÖ ho¸ th©m hôt ng©n s¸ch lμ nÒn t¶ng cho viÖc lμnh m¹nh ho¸ khu vùc tiÒn tÖ - ng©n hμng, gãp phÇn duy tr× sù æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång néi tÖ. TD§TPT cña Nhμ n−íc ra ®êi lμ c¬ së ®Ó t¸ch c¸c ho¹t ®éng tÝn dông mang tÝnh kinh tÕ x· héi ra khái ho¹t ®éng cã tÝnh th−¬ng m¹i cña khu vùc trung gian tμi chÝnh, chuyÓn ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c tæ chøc trung gian tμi chÝnh sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh hoμn toμn. ViÖc t¸ch b¹ch tÝn dông chÝnh s¸ch vμ tÝn dông ng©n hμng cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc h¹n chÕ rñi ro cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i. NÕu c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i bÞ buéc ph¶i cung cÊp qu¸ søc c¸c kho¶n tÝn dông trung vμ dμi h¹n, th× kh¶ n¨ng c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i kh«ng ®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu chi tr¶ tiÒn göi cã thÓ x¶y ra, vi ph¹m nguyªn t¾c huy ®éng vèn cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i. Khi thÞ tr−êng tμi chÝnh - tiÒn tÖ ph¸t triÓn, chøng kho¸n Nhμ n−íc cßn lμ mét c«ng cô c¬ b¶n ®èi víi lÜnh vùc ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ th«ng qua ho¹t ®éng thÞ tr−êng më, lμ tμi s¶n ®¶m b¶o an toμn ®èi víi c¸c trung gian tμi chÝnh. §èi víi c¸c c«ng cô tμi chÝnh nμy, c¸c trung gian tμi chÝnh kh«ng chØ tèi ®a ho¸ viÖc sö dông nguån vèn kh¶ dông, mμ cßn ®¶m b¶o ®−îc tÝnh thanh kho¶n trong mét m«i tr−êng kinh doanh biÕn ®éng kh«ng ngõng. 18
1.3.2 TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ: Môc tiªu cña TD§TPT cña Nhμ n−íc lμ thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ - vai trß cña Nhμ n−íc trong nÒn kinh tÕ hçn hîp. NÕu nh− khñng ho¶ng thõa, khñng ho¶ng thiÕu, suy tho¸i kinh tÕ theo chu kú, ph©n ho¸ giμu nghÌo... lμ c¸c hÖ qu¶ cña c¬ chÕ thÞ tr−êng, th× ®©y lμ môc tiªu ph¶i gi¶i quyÕt cña TD§TPT cña Nhμ n−íc. §Ó cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò nμy, TD§TPT cña Nhμ n−íc mét mÆt ph¶i tËp trung vμo nh÷ng lÜnh vùc, ngμnh nghÒ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng, nh»m trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp l«i kÐo c¸c t¸c nh©n thÞ tr−êng ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc, ngμnh nghÒ, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng mong muèn... MÆt kh¸c, TD§TPT cña Nhμ n−íc sÏ tËp trung vμo c¸c ngμnh nghÒ, lÜnh vùc c«ng nghÖ míi, cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng s¶n phÈm x· héi... nh»m c¶i thiÖn ®êi sèng, rót ng¾n kho¶ng c¸ch víi c¸c n−íc, b¶o ®¶m kh«ng tôt hËu hoÆc ®i lÖch h−íng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vμ khu vùc. 1.3.3 TÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ: Thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi víi néi dung c¬ b¶n lμ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ChÝnh phñ ®· cã nh÷ng thay ®æi quan träng, trong ®ã cã chÝnh s¸ch sö dông vèn ®Çu t− nh»m ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vμ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ lμ néi dung träng t©m cña c«ng t¸c héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Trong qu¸ tr×nh ®ã, tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc ®−îc sö dông nh− mét c«ng cô n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ®· vμ ®ang gãp phÇn quan träng trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. H¬n thÕ, trong xu thÕ toμn cÇu ho¸ vμ hîp t¸c quèc tÕ ph¸t triÓn nh− hiÖn nay, ®Ó cã thÓ héi nhËp vμo nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn c¸c thÓ chÕ kinh tÕ - tμi chÝnh cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− n−íc ta ch−a cã thêi gian tiÕp cËn kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Nhμ n−íc lu«n ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng trung gian hoÆc nhμ b¶o l·nh cho c¸c ho¹t ®éng tμi chÝnh ®èi ngo¹i, Nhμ n−íc ph¶i ®øng ra thùc hiÖn viÖc cho vay l¹i hoÆc b¶o l·nh c¸c kho¶n tÝn dông n−íc ngoμi. Do vËy, ®èi víi c¸c DN thuéc diÖn −u ®·i, TD§TPT cña Nhμ n−íc gãp phÇn gi¶m bít khã kh¨n vÒ tμi chÝnh cã ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i ho¸ m¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng quèc tÕ, gãp phÇn quan träng trong viÖc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 19
1.4 C¸C NGUY£N T¾C TRONG QU¶N Lý TD§TPT cña NHμ N¦íC: 1.4.1 Nguyªn t¾c lùa chän ®èi t−îng TD§TPT cña Nhμ n−íc: §èi t−îng TD§TPT cña Nhμ n−íc cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp tíi toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n vμ hoÆc l«i cuèn c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− kh¸c trong nÒn kinh tÕ. Nh− vËy, ®Ó cã thÓ ®i ®óng ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña Nhμ n−íc, th× ®èi t−îng cña TD§TPT cña Nhμ n−íc ph¶i ®−îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Môc tiªu, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc phô thuéc vμo hoμn c¶nh, ®iÒu kiÖn ®Êt n−íc trong tõng giai ®o¹n. Trong tõng thêi kú, víi môc tiªu vμ nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi kh¸c nhau, th× träng ®iÓm ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc sÏ kh¸c nhau. Trong khu vùc ®Çu t− ph¸t triÓn mμ Nhμ n−íc ph¶i ®¶m nhËn, c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− cã kh¶ n¨ng sinh lêi chÝnh lμ ®èi t−îng cña TD§TPT cña Nhμ n−íc. §Ó TD§TPT cña Nhμ n−íc ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc ®iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× viÖc x¸c ®Þnh ®èi t−îng ph¶i rÊt linh ho¹t vμ b¸m s¸t chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®−¬ng thêi. TD§TPT cña Nhμ n−íc víi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng sÏ ®−îc ¸p dông thÝch øng víi tõng lo¹i ®èi t−îng TD§TPT nhμ n−íc kh¸c nhau, nªn cÇn qui ®Þnh râ, cô thÓ ®èi t−îng theo ngμnh, lÜnh vùc, l·nh thæ, ®ång thêi còng qui ®Þnh cô thÓ thø tù −u tiªn cho c¸c dù ¸n ®Çu t− thuéc nguån vèn nμy. Nãi tãm l¹i, viÖc lùa chän ®èi t−îng TD§TPT cña Nhμ n−íc ®−îc c¨n cø vμo: Thø nhÊt, vai trß cña dù ¸n ®Çu t− ®èi víi vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ vμ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ®−îc ®−a ra trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong tõng thêi kú; kh«ng ph©n biÖt ®èi t−îng thμnh phÇn kinh tÕ; Thø hai, ®Æc tÝnh sinh lêi cña dù ¸n ®Çu t−. Trong ®ã, c¨n cø thø nhÊt ph©n biÖt ®èi t−îng ®Çu t− nhμ n−íc vμ ®Çu t− th−¬ng m¹i, cßn nÒn t¶ng thø hai lμ ph©n biÖt gi÷a cÊp ph¸t ®Çu t− vμ TD§TPT cña Nhμ n−íc. 1.4.2 Nguyªn t¾c huy ®éng vèn: 1.4.2.1 Nguyªn t¾c b¶o ®¶m c©n ®èi tμi chÝnh quèc gia: Quy m« cña nguån vèn huy ®éng cña TD§TPT cña Nhμ n−íc trong tæng nguån vèn ®Çu t− x· héi tïy thuéc vμo yªu cÇu vμ nhiÖm vô cña Nhμ n−íc trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh. Song, trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hçn hîp, th× TD§TPT cña Nhμ n−íc còng cã thÓ tån t¹i ë mét giíi h¹n nμo ®ã ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ theo ý ®å cña Nhμ n−íc. 20