Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài tập trung nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động kinh doanh chủ yếu của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, mà hoạt động đáng quan tâm là hoạt động tín dụng, vì hoạt động tín dụng được coi là hoạt động chủ yếu, hoạt động tạo ra thu nhập với một tỷ trọng rất cao trong tổng thu nhập của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM DƯƠNG HOÀNG NGỌC KHUÊ HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2006
1 MôC LôC Trang phô b×a Trang Lêi cam ®oan................................................................................................................... i Môc lôc...........................................................................................................................ii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t ............................................................................................. vi Danh môc c¸c b¶ng ...................................................................................................... vii Danh môc c¸c h×nh vÏ .................................................................................................. vii Danh môc c¸c phô lôc .................................................................................................viii Më §ÇU CH¦¥NG 1: NH÷NG VÊN §Ò CHUNG VÒ HÖ THèNG KIÓM SO¸T NéI Bé TRONG HO¹T ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i ............................................................................................................ 1 1.1 NH÷NG VÊN §Ò C¥ B¶N VÒ KIÓM SO¸T NéI Bé......................................... 1 1.1.1 LÞch sö ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña c¸c lý thuyÕt kiÓm so¸t néi bé .................... 1 1.1.2 §Þnh nghÜa vÒ kiÓm so¸t néi bé theo COSO.................................................. 3 1.1.3 C¸c yÕu tè cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé theo COSO.................................. 3 1.1.3.1 M«i tr−êng kiÓm so¸t....................................................................... 4 1.1.3.2 §¸nh gi¸ rñi ro................................................................................. 6 1.1.3.3 Ho¹t ®éng kiÓm so¸t ........................................................................ 7 1.1.3.4 Th«ng tin vμ truyÒn th«ng................................................................ 9 1.1.3.5 Gi¸m s¸t ......................................................................................... 10 1.2 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ng©n hμng th−¬ng m¹i......................... 10 1.2.1 S¬ l−îc qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña Ng©n hμng th−¬ng m¹i....... 10 1.2.2 Chøc n¨ng cña ng©n hμng th−¬ng m¹i......................................................... 13 1.2.2.1 Chøc n¨ng trung gian tÝn dông....................................................... 13 1.2.2.2 Chøc n¨ng trung gian thanh to¸n .................................................. 13 1.2.2.3 Chøc n¨ng t¹o ra tiÒn ng©n hμng ................................................... 13 1.2.3 C¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña Ng©n hμng th−¬ng m¹i ............................... 14
2 1.2.3.1 Huy ®éng vèn ................................................................................ 14 1.2.3.2 TÝn dông vμ ®Çu t− ......................................................................... 14 1.2.3.3 C¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c..................................................... 14 1.2.4 §Æc ®iÓm ho¹t ®éng kinh doanh cña Ng©n hμng th−¬ng m¹i...................... 15 1.3 KiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hμng th−¬ng m¹i ......................................................................................... 16 1.3.1 Môc tiªu kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng Ng©n hμng th−¬ng m¹i ........... 16 1.3.2 NhiÖm vô cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng Ng©n hμng ....... 17 1.3.2.1 Ng¨n ngõa thiÕu sãt trong hÖ thèng xö lý nghiÖp vô..................... 18 1.3.2.2 B¶o vÖ ng©n hμng tr−íc nh÷ng thÊt tho¸t tμi s¶n cã thÓ tr¸nh ....... 18 1.3.2.3 §¶m b¶o viÖc chÊp hμnh chÝnh s¸ch kinh doanh........................... 18 1.3.3 Nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt trong thiÕt kÕ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ng©n hμng . 18 1.3.4 HÖ thèng c¸c nguyªn t¾c vÒ gi¸m s¸t ng©n hμng cña ñy ban Basle............. 19 1.3.4.1 C¸c thμnh phÇn cña Khung kiÓm so¸t néi bé theo B¸o c¸o Basle . 19 1.3.4.2 HÖ thèng c¸c nguyªn t¾c theo Khung kiÓm so¸t néi bé ng©n hμng cña ñy ban Basle ............................................................................ 20 1.3.5 KiÓm so¸t néi bé trong mét sè ho¹t ®éng chñ yÕu cña NHTM .................. 23 1.3.5.1 Kh¸i niÖm rñi ro tÝn dông .............................................................. 23 1.3.5.2 Quy tr×nh nghiÖp vô tÝn dông......................................................... 24 1.3.5.3 KiÓm so¸t néi bé ®èi víi nghiÖp vô tÝn dông ng©n hμng vμ qu¶n lý rñi ro ng©n hμng......................................................................... 25 KÕT LUËN CH¦¥NG 1.............................................................................................. 27 Ch−¬ng 2: THùC TR¹NG HO¹T §éNG KIÓM SO¸T NéI Bé T¹I C¸C NG¢N HμNG TH¦¥NG M¹I Cæ PHÇN TR£N §ÞA BμN THμNH PHè Hå CHÝ MINH .................................................................................................................. 28 2.1 HÖ THèNG Tæ CHøC TÝN DôNG VIÖT NAM.......................................... 28 2.1.1 C¸c lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ..................................................................... 28 2.1.2 C¸c lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®−îc phÐp ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam............. 29
3 2.2 THùC TR¹NG HO¹T §éNG CñA NHTM Cæ PHÇN TR£N §ÞA BμN THμNH PHè Hå CHÝ MINH THêI GIAN QUA............................................. 30 2.3 NH÷NG ¦U §IÓM Vμ TåN T¹I CñA KIÓM SO¸T NéI Bé TRONG HO¹T §éNG CñA C¸C NG¢N HμNG TH¦¥NG M¹I Cæ PHÇN TR£N §ÞA BμN THμNH PHè Hå CHÝ MINH .......................................................... 36 2.3.1 §èi t−îng, môc ®Ých, vμ ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t........................................ 36 2.3.1.1 §èi t−îng kh¶o s¸t ...................................................................... 37 2.3.1.2 Môc ®Ých kh¶o s¸t ....................................................................... 37 2.3.1.3 Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t ................................................................. 37 2.3.2 Nh÷ng −u ®iÓm vμ tån t¹i cña kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh ............................................................................................. 38 2.3.2.1 M«i tr−êng kiÓm so¸t.................................................................. 38 2.3.2.2 Ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ rñi ro ........................................................ 39 2.3.2.3 C¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t ............................................................. 42 2.3.2.4 Th«ng tin vμ truyÒn th«ng .......................................................... 45 2.3.2.5 Ho¹t ®éng gi¸m s¸t ..................................................................... 48 2.4 §¸nh gi¸ kiÓm so¸t néi bé ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn ............................................... 49 KÕT LUËN CH¦¥NG 2.............................................................................................. 51 Ch−¬ng 3: MéT Sè GI¶I PH¸P HOμN THIÖN HÖ THèNG KIÓM SO¸T NéI Bé TRONG HO¹T §éng kinh doanh cña C¸C NG¢N HμNG TH¦¥NG M¹I Cæ PHÇN TR£N §ÞA BμN THμNH PHè Hå CHÝ MINH.... 52 3.1 Ph−¬ng h−íng hoμn thiÖn ....................................................................... 52 3.2 Mét sè gi¶i ph¸p hoμn thiÖn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i Cæ PHÇN trªn ®Þa bμn thμnh phè hå chÝ minh ...................... 53 3.2.1 Nhãm gi¶i ph¸p thø nhÊt: Gi¶i ph¸p hoμn thiÖn m«i tr−êng kiÓm so¸t....... 53
4 3.2.1.1 VÒ phÝa ChÝnh Phñ............................................................................... 53 3.2.1.2 VÒ phÝa Ng©n hμng Nhμ n−íc ViÖt Nam ............................................ 54 3.2.1.3 VÒ phÝa c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn........................................ 58 3.2.2 Nhãm gi¶i ph¸p thø hai: NhËn d¹ng rñi ro vμ thiÕt lËp c¸c thñ tôc kiÓm so¸t h÷u hiÖu nh»m ng¨n ngõa rñi ro vμ h¹n chÕ c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng kinh doanh cña NHTM cæ phÇn ........................................................ 60 3.2.2.1 C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao tÝnh h÷u hiÖu cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong viÖc ng¨n ngõa, kiÓm so¸t vμ qu¶n lý rñi ro tÝn dông ................ 60 3.2.2.2 Gi¶i ph¸p thùc hiÖn quy tr×nh kiÓm so¸t tÝn dông chÆt chÏ nh»m phôc vô tèt cho kh¸ch hμng ................................................................ 69 3.2.2.3 C¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý cã hiÖu qu¶ viÖc xö lý cña c¸c kho¶n nî xÊu .. 71 3.2.3 Nhãm gi¶i ph¸p thø ba: Gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng hÖ thèng th«ng tin vμ truyÒn th«ng ........................................................................................... 71 3.2.3.1 C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng hÖ thèng b¸o c¸o tÝn dông vμ hiÖu qu¶ ph©n tÝch ho¹t ®éng tÝn dông ........................................................ 71 3.2.3.2 C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng trao ®æi th«ng tin trong ng©n hμng................................................................................... 72 3.2.4 Nhãm gi¶i ph¸p thø t−: Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t ng©n hμng ............................................................................................... 72 3.2.4.1 §Þnh kú ®¸nh gi¸ mét sè vÊn ®Ò träng yÕu.......................................... 72 3.2.4.2 T¨ng c−êng c¬ chÕ gi¸m s¸t vμ kiÓm tra th«ng qua vai trß cña ban gi¸m s¸t còng nh− ban kiÓm to¸n, kiÓm so¸t néi bé vμ thùc hiÖn nghiªm tóc viÖc kiÓm to¸n ®éc lËp hμng n¨m ..................................... 73 3.2.4.3 Gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng, hiÖu qu¶ cña bé m¸y kiÓm to¸n néi bé trong c¸c NHTM cæ phÇn............................................................... 73 3.2.4.4 Phèi hîp hiÖu qu¶ gi÷a c¸c c¬ quan kiÓm tra, gi¸m s¸t ng©n hμng gåm thanh tra ng©n hμng, kiÓm to¸n ®éc lËp vμ kiÓm to¸n néi bé...... 75 KÕt luËn Tμi liÖu tham kh¶o Phô lôc
5 Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t trong luËn v¨n ACB : Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn ¸ ch©u AICPA : American Institute of Certified Public Accountants HiÖp héi KÕ to¸n viªn c«ng chøng Hoa Kú bo : Back Office – Bé phËn tÊt to¸n, kiÓm tra, h¹ch to¸n CIC : Credit Information Center – Trung t©m th«ng tin tÝn dông coso : Committee of Sponsoring Organizations – ñy ban tæ chøc ®ång b¶o trî Cobit : Control Objectives for Information and related Technology Ebs Electronic Brokerage System – HÖ thèng khíp lÖnh ®iÖn tö fei : Financial Executive Institute – HiÖp héi qu¶n trÞ viªn tμi chÝnh Fo : Front Office – Bé phËn kinh doanh giao dÞch iia : Institute of Internal Auditor – HiÖp héi KiÓm to¸n viªn néi bé ksnb : KiÓm so¸t néi bé Nhnn : Ng©n hμng Nhμ n−íc Nhtm : Ng©n hμng th−¬ng m¹i ocb : Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn Ph−¬ng §«ng - Oricombank ROA : Return on asset ratio – Tû suÊt sinh lîi trªn tμi s¶n ROE : Return on equity ratio - Tû suÊt sinh lîi trªn tμi s¶n ROS : Return on revenue ratio – Tû suÊt sinh lîi trªn doanh thu Sec : Securities and Exchange Commission
6 DANH MôC C¸C B¶NG B¶ng 2.1: ThÞ phÇn huy ®éng vèn cña hÖ thèng NHTM .................................................31 B¶ng 2.2: ¦íc tÝnh thùc hiÖn mét sè chØ tiªu trong lÜnh vùc ng©n hμng trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh trong n¨m 2006 ......................................................................35 B¶ng 2.3: Tû träng thu l·i cho vay trªn tæng thu nhËp....................................................39 Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ H×nh 2.1: S¬ ®å hÖ thèng tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam .....................................................29 DANH MôC C¸C PHô LôC Phô lôc 1: C¸c lo¹i rñi ro trong nghiÖp vô tÝn dông ng©n hμng Phô lôc 2: Giíi thiÖu s¬ l−îc vÒ Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn Ph−¬ng §«ng vμ Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn Ph−¬ng Nam Phô lôc 3: D− nî tÝn dông – Huy ®éng vèn – Doanh sè cho vay Phô lôc 4: B¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé
7 Më §ÇU 1. TÝnh cÊp thiÕt vμ ý nghÜa cña ®Ò tμi Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Òu chøa ®ùng v tiÒm Èn nhiÒu rñi ro. Rñi ro cña ho¹t ®éng kinh doanh ®· lμm cho nhiÒu doanh nghiÖp l©m vμo t×nh tr¹ng khã kh¨n cã thÓ dÉn ®Õn bÞ ph¸ s¶n. VÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp lμ lμm sao h¹n chÕ ®−îc rñi ro ë mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh, ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng lμm cho doanh nghiÖp ®øng v÷ng ®−îc trªn th−¬ng tr−êng mμ cßn cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn. V× vËy viÖc thiÕt lËp mét c¬ chÕ kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu nh»m gi¶m thiÓu vμ kiÓm so¸t rñi ro lμ rÊt cÇn thiÕt ë bÊt kú mét doanh nghiÖp nμo. §èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i ho¹t ®éng trong lÜnh vùc tiÒn tÖ –tÝn dông, kh¶ n¨ng tiÒm Èn rñi ro cμng lín cã thÓ lμm ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña ng©n hμng vμ c¶ nÒn kinh tÕ. Do ®ã, nÕu nh− hÖ thèng ng©n hμng ®−îc vÝ nh− “huyÕt m¹ch” cña nÒn kinh tÕ th× c¬ chÕ kiÓm so¸t néi bé ®−îc vÝ nh− “thÇn kinh trung −¬ng” cña mét ng©n hμng th−¬ng m¹i. ViÖt Nam ®· chÝnh thøc lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi – WTO, ®èi víi ngμnh ng©n hμng ViÖt Nam viÖc héi nhËp quèc tÕ sÏ më ra nhiÒu c¬ héi ®Ó trao ®æi, hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, ®Ò ra biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro nh−ng th¸ch thøc ®èi víi ngμnh ng©n hμng lμ kh«ng Ýt; HÖ thèng ng©n hμng ViÖt Nam ph¶i chÞu t¸c ®éng m¹nh cña thÞ tr−êng tμi chÝnh thÕ giíi, nhÊt lμ tû gi¸, l·i suÊt, dù tr÷ ngo¹i tÖ, Bªn c¹nh ®ã, héi nhËp quèc tÕ sÏ lμm t¨ng c¸c giao dÞch vèn vμ rñi ro hÖ thèng ng©n hμng, trong khi c¬ chÕ qu¶n lý cña c¸c ng©n hμng nãi chung ch−a hoμn thiÖn, nhÊt lμ vÒ thanh tra, gi¸m s¸t. V× vËy, viÖc hoμn thiÖn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM ViÖt Nam nãi chung vμ cña NHTM cæ phÇn nãi riªng lμ mét yªu cÇu bøc thiÕt vμ quan träng ®Ó ®¶m b¶o ®−îc c¸c môc tiªu vÒ kiÓm so¸t néi bé vμ gi¸m s¸t hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña mét ng©n hμng th−¬ng m¹i 2. §èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu
8 §Ò tμi tËp trung nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh chñ yÕu cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh, mμ ho¹t ®éng ®¸ng quan t©m lμ ho¹t ®éng tÝn dông, v× ho¹t ®éng tÝn dông ®−îc coi lμ ho¹t ®éng chñ yÕu, ho¹t ®éng t¹o ra thu nhËp víi mét tû träng rÊt cao trong tæng thu nhËp cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn. 3. Môc tiªu cña ®Ò tμi §Ò tμi ®−îc nghiªn cøu víi c¸c môc ®Ých nh− sau: - HÖ thèng ho¸ c¸c lý luËn c¬ b¶n vÒ kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng ng©n hμng. - Kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu t¹i ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh, ®Æc biÖt lμ ho¹t ®éng tÝn dông. - Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c −u ®iÓm vμ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét sè c¸c gi¶i ph¸p nh»m hoμn thiÖn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh mμ chñ yÕu lμ ho¹t ®éng tÝn dông. 4. Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu - Nghiªn cøu c¸c lý thuyÕt vμ c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vÒ kiÓm so¸t néi bé - C¸c quy ®Þnh hiÖn hμnh cña Ng©n hμng Nhμ n−íc cã liªn quan - Nghiªn cøu thùc tr¹ng kiÓm so¸t néi bé trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM cæ phÇn trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh trªn c¬ së: y Sö dông B¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Ó kh¶o s¸t thùc tr¹ng kiÓm so¸t néi bé t¹i Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn Ph−¬ng §«ng, Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn Ph−¬ng Nam y Nghiªn cøu tμi liÖu vÒ quy tr×nh kiÓm so¸t ho¹t ®éng tÝn dông, vμ c¸c tμi liÖu kh¸c cã liªn quan cña mét sè Ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn.
9 y Th¶o luËn víi mét sè c¸n bé, kiÓm to¸n viªn néi bé lμm viÖc trong c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu nh− tÝn dông, ngo¹i hèi t¹i mét sè ng©n hμng th−¬ng m¹i cæ phÇn trªn ®Þa bμn Thμnh phè Hå ChÝ Minh y Tæng hîp vμ ph©n tÝch c¸c bμi viÕt trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngμnh Ng©n hμng, KiÓm to¸n, KÕ to¸n, t¹p chÝ Kinh tÕ ph¸t triÓn cña c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc ng©n hμng -tiÒn tÖ, lÜnh vùc kiÓm to¸n. 5. Néi dung cña ®Ò tμi Ngoμi phÇn më ®Çu vμ kÕt luËn, néi dung cña luËn v¨n ®−îc tr×nh bμy trong 03 ch−¬ng chÝnh nh− sau: - CH¦¥NG 1: NH÷NG VÊN §Ò CHUNG VÒ HÖ THèNG KIÓM SO¸T NéI Bé TRONG HO¹T ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i - Ch−¬ng 2: THùC TR¹NG HO¹T §éNG KIÓM SO¸T NéI Bé T¹I C¸C NG¢N HμNG TH¦¥NG M¹I Cæ PHÇN TR£N §ÞA BμN THμNH PHè Hå CHÝ MINH - Ch−¬ng 3: MéT Sè GI¶I PH¸P HOμN THIÖN HÖ THèNG KIÓM SO¸T NéI Bé TRONG ho¹t ®éng kinh doanh cña C¸C NG¢N HμNG TH¦¥NG M¹I TR£N §ÞA BμN THμNH PHè Hå CHÝ MINH ---------- KK o0o JJ---------
10 CH¦¥NG 1: NH÷NG VÊN §Ò CHUNG VÒ HÖ THèNG KIÓM SO¸T NéI Bé TRONG HO¹T ®éng KINH DOANH cña c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i 1.1. NH÷NG VÊN §Ò C¥ B¶N VÒ KIÓM SO¸T NéI Bé 1.1.1. LÞch sö ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña c¸c lý thuyÕt kiÓm so¸t néi bé KiÓm so¸t néi bé (KSNB) lμ c«ng cô chñ yÕu ®Ó nhμ qu¶n lý thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm so¸t ®¬n vÞ. Trong h¬n mét thÕ kû qua, kh¸i niÖm KSNB ®· ph¸t triÓn tõ chç ®−îc xem lμ mét ph−¬ng ph¸p gióp cho kiÓm to¸n viªn ®éc lËp x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Õn chç ®−îc coi lμ mét bé phËn chñ yÕu cña hÖ thèng qu¶n lý h÷u hiÖu. Kh¸i niÖm KSNB b¾t ®Çu ®−îc sö dông vμo ®Çu thÕ kû XX trong c¸c tμi liÖu vÒ kiÓm to¸n. N¨m 1929, KSNB ®−îc ®Ò cËp chÝnh thøc trong Federal Reserve Bulletin 1 nh− lμ mét c¬ së ®Ó phôc vô cho viÖc lÊy mÉu thö nghiÖm cña kiÓm to¸n viªn. Theo ®ã, KSNB ®−îc ®Þnh nghÜa lμ mét c«ng cô ®Ó b¶o vÖ tiÒn vμ c¸c tμi s¶n kh¸c ®ång thêi thóc ®Èy n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng víi mét ý nghÜa rÊt ®¬n gi¶n: c¸c biÖn ph¸p nh»m b¶o vÖ tiÒn kh«ng bÞ nh©n viªn biÓn thñ. Tõ thËp niªn 1940, c¸c tæ chøc kÕ to¸n c«ng vμ tæ chøc nghÒ nghiÖp kiÓm to¸n néi bé ®· xuÊt b¶n hμng lo¹t c¸c b¸o c¸o, h−íng dÉn vμ tiªu chuÈn cã liªn quan ®Õn viÖc t×m hiÓu KSNB trong c¸c cuéc kiÓm to¸n. C¸c Ên phÈm nμy còng ®−a ra ®Þnh nghÜa vμ c¸c yÕu tè cña KSNB, kü thuËt ®¸nh gi¸ c¸c bé phËn cña KSNB. §Õn gi÷a thËp niªn 1970, KSNB ®−îc quan t©m nhiÒu trong lÜnh vùc thiÕt kÕ hÖ thèng vμ kiÓm to¸n, mμ träng t©m lμ c¸ch thøc c¶i tiÕn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vμ tiÕp cËn KSNB trong kiÓm to¸n. §¹o luËt chèng hμnh vi hèi lé ë n−íc ngoμi 1977 ®−îc ban hμnh, còng nh− c¸c b¸o c¸o cña Cohen Commission vμ FEI ®Òu ®Ò cËp viÖc hoμn thiÖn hÖ thèng kÕ to¸n vμ hÖ thèng KSNB. N¨m 1979, ñy ban chøng kho¸n Hoa Kú (SEC) ®· tiÕn xa h¬n Cohen Commission vμ FEI trong viÖc ®−a ra ®iÒu luËt b¾t buéc c¸c nhμ qu¶n trÞ b¸o c¸o vÒ 1 C«ng bè cña Côc Dù tr÷ Liªn bang Hoa Kú - tiÒn th©n cña chuÈn mùc kiÓm to¸n Hoa Kú
11 hÖ thèng KSNB, ®iÒu nμy cho thÊy tr¸ch nhiÖm cña c¸c nhμ qu¶n trÞ trong viÖc duy tr× mét hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong tæ chøc. Vμ còng trong n¨m 1979, HiÖp héi kÕ to¸n viªn c«ng chøng Hoa Kú (AICPA) thμnh lËp ñy ban t− vÊn ®Æc biÖt vÒ kiÓm so¸t néi bé ®Ó h−íng dÉn viÖc thiÕt lËp vμ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. N¨m 1980, AICPA ®· ban hμnh chuÈn mùc vÒ ®¸nh gi¸ KSNB cña kiÓm to¸n viªn ®éc lËp. N¨m 1982, AICPA ban hμnh vμ söa ®æi h−íng dÉn vÒ tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®éc lËp trong viÖc nghiªn cøu vμ ®¸nh gi¸ KSNB khi kiÓm to¸n b¸o c¸o tμi chÝnh. N¨m 1983, HiÖp héi kiÓm to¸n viªn néi bé (IIA) còng ban hμnh chuÈn mùc, h−íng dÉn kiÓm to¸n viªn néi bé vÒ b¶n chÊt cña kiÓm so¸t vμ vai trß cña c¸c bªn liªn quan trong viÖc thiÕt lËp, duy tr× vμ ®¸nh gi¸ hÖ thèng KSNB. N¨m 1985, Héi ®ång Quèc gia vÒ chèng gian lËn b¸o c¸o tμi chÝnh, th−êng ®−îc gäi lμ ñy ban Treadway 2 , ®−îc thμnh lËp nh»m kh¶o s¸t c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc gian lËn b¸o c¸o tμi chÝnh vμ t×m c¸ch kh¾c phôc. N¨m 1987, b¸o c¸o cña Héi ®ång cã liªn quan ®Õn nhiÒu tæ chøc nghÒ nghiÖp, ®· ®−a ra hμng lo¹t c¸c vÊn ®Ò vÒ KSNB, nhÊn m¹nh vai trß cña m«i tr−êng kiÓm so¸t, c¸c quy t¾c vÒ ®¹o ®øc, vμ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn c¸c ñy ban kiÓm to¸n vμ chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé. Vμ ñy ban tæ chøc ®ång b¶o trî COSO 3 thuéc Héi ®ång quèc gia vÒ chèng gian lËn b¸o c¸o tμi chÝnh ®· ®−îc thμnh lËp nh»m nghiªn cøu vÒ kiÓm so¸t néi bé, cô thÓ lμ: - Thèng nhÊt ®Þnh nghÜa vÒ kiÓm so¸t néi bé ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau. - C«ng bè ®Çy ®ñ mét hÖ thèng tiªu chuÈn ®Ó gióp c¸c ®¬n vÞ cã thÓ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t cña hä vμ t×m gi¶i ph¸p ®Ó hoμn thiÖn 2 ñy ban Treadway lμ Héi ®ång Quèc gia Hoa Kú vÒ chèng gian lËn b¸o c¸o tμi chÝnh (National Commission on Financial Reporting), ®−îc liªn kÕt tr¸ch nhiÖm bëi HiÖp héi kÕ to¸n viªn c«ng chøng Hoa Kú (AICPA), HiÖp héi kÕ to¸n Hoa Kú (AAA) American Accounting Association, HiÖp héi qu¶n trÞ viªn tμi chÝnh (FEI), HiÖp héi kiÓm to¸n viªn néi bé (IIA) vμ HiÖp héi kÕ to¸n viªn qu¶n trÞ (IMA) Institute of Management Accountant; ®−îc thμnh lËp, kh¶o s¸t c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc gian lËn b¸o c¸o tμi chÝnh vμ t×m c¸ch kh¾c phôc 3 COSO – Committee of Sponsoring Organizations – lμ mét ñy ban thuéc Héi ®ång quèc gia Hoa Kú vÒ viÖc chèng gian lËn vÒ b¸o c¸o tμi chÝnh (thuéc Treadway Commission)
12 B¸o c¸o COSO n¨m 1992 ch−a thËt sù hoμn chØnh nh−ng ®· t¹o lËp mét c¬ së lý thuyÕt rÊt c¬ b¶n vÒ KSNB. Trªn c¬ së B¸o c¸o COSO 1992, hμng lo¹t c¸c nghiªn cøu ph¸t triÓn vÒ KSNB trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau ®· ra ®êi, ch¼ng h¹n nh−: - Ph¸t triÓn theo h−íng qu¶n trÞ: n¨m 2001, COSO tiÕp tôc triÓn khai nghiªn cøu hÖ thèng ®¸nh gi¸ rñi ro doanh nghiÖp trªn c¬ së B¸o c¸o COSO 1992. - Ph¸t triÓn theo h−íng c«ng nghÖ th«ng tin: n¨m 1996, b¸o c¸o COBIT nhÊn m¹nh kiÓm so¸t trong m«i tr−êng m¸y tÝnh. - Ph¸t triÓn theo h−íng chuyªn s©u vμo nh÷ng ngμnh nghÒ cô thÓ: B¸o c¸o Basle 1998 cña ñy ban Basle 4 c¸c Ng©n hμng Trung −¬ng ®· c«ng bè khu«n khæ KSNB trong ng©n hμng. B¸o c¸o Basle 1998 kh«ng ®−a ra nh÷ng lý luËn míi mμ lμ sù vËn dông c¸c lý luËn c¬ b¶n cña COSO vμo c¸c ng©n hμng. - Ph¸t triÓn theo h−íng quèc gia: COSO 1992 lμ mét b¸o c¸o cña Hoa Kú, v× vËy nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi cã khuynh h−íng x©y dùng mét khu«n khæ lý thuyÕt riªng vÒ KSNB, ®iÓn h×nh nh− B¸o c¸o COCO 1995 cña Canada, B¸o c¸o Turnbull 1999 cña Anh. C¸c b¸o c¸o nμy kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín so víi B¸o c¸o COSO 1992. 1.1.2. §Þnh nghÜa vÒ kiÓm so¸t néi bé theo COSO Theo b¸o c¸o COSO 1992, KSNB lμ mét qu¸ tr×nh bÞ chi phèi bëi ban gi¸m ®èc, nhμ qu¶n lý vμ c¸c nh©n viªn cña ®¬n vÞ, ®−îc thiÕt kÕ ®Ó cung cÊp mét sù ®¶m b¶o hîp lý nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu sau: - Môc tiªu vÒ sù h÷u hiÖu vμ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng - Môc tiªu vÒ sù tin cËy cña b¸o c¸o tμi chÝnh - Môc tiªu vÒ sù tu©n thñ c¸c luËt lÖ vμ quy ®Þnh. 1.1.3. C¸c yÕu tè cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 4 ñy ban Basle vÒ gi¸m s¸t ho¹t ®éng Ng©n hμng (The Basel Committee on Banking Supervision) lμ mét ñy ban bao gåm c¸c chuyªn gia gi¸m s¸t ho¹t ®éng ng©n hμng ®−îc thμnh lËp bëi c¸c Thèng ®èc Ng©n hμng Trung −¬ng cña nhãm G10, n¨m 1975. ñy ban nμy bao gåm ®¹i diÖn cao cÊp cña c¸c c¬ quan gi¸m s¸t nghiÖp vô ng©n hμng vμ b¶n th©n ng©n hμng Trung −¬ng cña c¸c n−íc BØ, Canada, Ph¸p, §øc, Italia, NhËt B¶n, Luxembourg, Hμ Lan, T©y Ban Nha, Thôy §iÓn, Thôy SÜ, Anh, vμ Hoa Kú nh»m nghiªn cøu c¸c ho¹t ®éng gi¸m s¸t vμ x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trong lÜnh vùc ng©n hμng. ñy ban tæ chøc häp th−êng niªn t¹i trô së Ng©n hμng thanh to¸n quèc tÕ t¹i Washington hoÆc t¹i Thμnh phè Basel - Thôy SÜ. Ban th− ký th−êng trùc cña ñy ban nμy còng cã trô së lμm viÖc t¹i Thñ ®« Washington – Hoa Kú.
13 MÆc dï cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ tæ chøc hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé gi÷a c¸c ®¬n vÞ v× phô thuéc vμo nhiÒu yÕu tè nh− quy m«, tÝnh chÊt ho¹t ®éng, môc tiªu… cña tõng n¬i nh−ng bÊt kú hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé nμo còng ph¶i bao gåm nh÷ng bé phËn c¬ b¶n. Theo quan ®iÓm phæ biÕn hiÖn nay, kiÓm so¸t néi bé bao gåm n¨m bé phËn: M«i tr−êng kiÓm so¸t; §¸nh gi¸ rñi ro; Ho¹t ®éng kiÓm so¸t; Th«ng tin, truyÒn th«ng; vμ Gi¸m s¸t. 1.1.3.1. M«i tr−êng kiÓm so¸t M«i tr−êng kiÓm so¸t ph¶n ¶nh s¾c th¸i chung cña mét tæ chøc, chi phèi ý thøc kiÓm so¸t cña mäi thμnh viªn trong tæ chøc, vμ lμ nÒn t¶ng ®èi víi c¸c bé phËn kh¸c cña KSNB, t¹o lËp mét nÒ nÕp kû c−¬ng, ®¹o ®øc vμ c¬ cÊu cho tæ chøc. C¸c nh©n tè chÝnh thuéc vÒ m«i tr−êng kiÓm so¸t gåm: TÝnh chÝnh trùc vμ gi¸ trÞ ®¹o ®øc Sù h÷u hiÖu cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé tr−íc tiªn phô thuéc vμo tÝnh chÝnh trùc vμ viÖc t«n träng c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña nh÷ng ng−êi liªn quan ®Õn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. §Ó ®¸p øng yªu cÇu nμy, c¸c nhμ qu¶n lý cao cÊp ph¶i x©y dùng nh÷ng chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc trong ®¬n vÞ vμ c− xö ®óng ®¾n ®Ó cã thÓ ng¨n c¶n kh«ng cho c¸c thμnh viªn cã c¸c hμnh vi thiÕu ®¹o ®øc hoÆc ph¹m ph¸p. C¸c nhμ qu¶n lý cÇn ph¶i lμm g−¬ng cho cÊp d−íi vÒ viÖc tu©n thñ c¸c chuÈn mùc vμ cÇn ph¶i phæ biÕn nh÷ng quy ®Þnh ®Õn mäi thμnh viªn b»ng c¸c thÓ thøc thÝch hîp. §Ó n©ng cao tÝnh chÝnh trùc vμ sù t«n träng c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc cßn ph¶i lo¹i trõ hoÆc gi¶m thiÓu nh÷ng søc Ðp hoÆc ®iÒu kiÖn cã thÓ dÉn ®Õn nh©n viªn cã nh÷ng hμnh vi thiÕu trung thùc, ch¼ng h¹n gian lËn b¸o c¸o tμi chÝnh cã thÓ xuÊt ph¸t tõ viÖc nh©n viªn bÞ Ðp buéc ph¶i thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu phi thùc tÕ cña nhμ qu¶n lý. Nh÷ng hμnh ®éng kh«ng ®óng còng cã thÓ ph¸t sinh khi quyÒn lîi cña nhμ qu¶n lý l¹i g¾n chÆt víi sè liÖu b¸o c¸o vÒ thu nhËp nh− c¸c kho¶n th−ëng trªn lîi nhuËn, nghÜa lμ khi cã ph¸t sinh m©u thuÉn quyÒn lîi… §¶m b¶o n¨ng lùc §¶m b¶o cho nh©n viªn cã ®−îc nh÷ng kü n¨ng vμ hiÓu biÕt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ®−îc nhiÖm vô cña m×nh, nÕu kh«ng ch¾c ch¾n hä sÏ thùc hiÖn nhiÖm vô ®−îc giao kh«ng h÷u hiÖu vμ hiÖu qu¶. Do ®ã, nhμ qu¶n lý chØ nªn tuyÓn dông c¸c nh©n
14 viªn cã tr×nh ®é ®μo t¹o vμ kinh nghiÖm phï hîp víi nhiÖm vô ®−îc giao, vμ ph¶i gi¸m s¸t vμ huÊn luyÖn hä ®Çy ®ñ vμ th−êng xuyªn. Héi ®ång qu¶n trÞ vμ ñy ban kiÓm to¸n ñy ban kiÓm to¸n lμ ñy ban gåm mét sè thμnh viªn trong vμ ngoμi Héi ®ång qu¶n trÞ nh−ng kh«ng tham gia vμo viÖc ®iÒu hμnh ®¬n vÞ. ñy ban kiÓm to¸n cã thÓ cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña ®¬n vÞ, th«ng qua viÖc gi¸m s¸t sù tu©n thñ ph¸p luËt, gi¸m s¸t viÖc lËp b¸o c¸o tμi chÝnh, gi÷ sù ®éc lËp cña kiÓm to¸n néi bé… Do cã c¸c chøc n¨ng quan träng trªn, nªn sù h÷u hiÖu cña ñy ban KiÓm to¸n vμ Héi ®ång Qu¶n trÞ cã ¶nh h−ëng lín ®Õn m«i tr−êng kiÓm so¸t. C¸c nh©n tè ®−îc xem xÐt ®Ó ®¸nh gi¸ sù h÷u hiÖu cña Héi ®ång Qu¶n trÞ hoÆc ñy ban KiÓm to¸n gåm møc ®é ®éc lËp, kinh nghiÖm vμ uy tÝn cña c¸c thμnh viªn trong Héi ®ång Qu¶n trÞ hoÆc ñy ban KiÓm to¸n, vμ mèi quan hÖ cña hä víi bé phËn kiÓm to¸n néi bé vμ kiÓm to¸n ®éc lËp. TriÕt lý qu¶n lý vμ phong c¸ch ®iÒu hμnh cña nhμ qu¶n lý TriÕt lý qu¶n lý thÓ hiÖn quan ®iÓm vμ nhËn thøc cña nhμ qu¶n lý; Phong c¸ch l·nh ®¹o thÓ hiÖn qua c¸ tÝnh, t− c¸ch vμ th¸i ®é cña nhμ qu¶n lý khi ®iÒu hμnh ®¬n vÞ. NÕu nhμ qu¶n lý cÊp cao cho r»ng KSNB lμ quan träng th× nh÷ng thμnh viªn kh¸c trong tæ chøc còng sÏ c¶m nhËn ®−îc ®iÒu ®ã vμ sÏ theo ®ã mμ tËn t©m x©y dùng hÖ thèng KSNB. Tinh thÇn nμy biÓu hiÖn ra thμnh nh÷ng quy ®Þnh ®¹o ®øc øng xö trong ®¬n vÞ, ch¼ng h¹n nh− viÖc thiÕt lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé trong ®¬n vÞ thÓ hiÖn sù quan t©m cña nhμ qu¶n lý ®Õn KSNB. Ng−îc l¹i, nÕu c¸c thμnh viªn trong tæ chøc cho r»ng KSNB kh«ng quan träng, ®iÒu nμy cã nghÜa lμ nhμ qu¶n lý ch−a quan t©m ®óng møc ®Õn KSNB. Vμ KSNB chØ lμ h×nh thøc chø kh«ng cã ý nghÜa thùc sù, dÉn ®Õn môc tiªu, nhiÖm vô cña ®¬n vÞ kh«ng cßn ®¹t ®−îc nh− mong muèn. C¬ cÊu tæ chøc C¬ cÊu tæ chøc thùc chÊt lμ sù ph©n chia tr¸ch nhiÖm vμ quyÒn h¹n gi÷a c¸c bé phËn trong ®¬n vÞ. C¬ cÊu tæ chøc phï hîp sÏ lμ c¬ së cho viÖc lËp kÕ ho¹ch, ®iÒu
15 hμnh, kiÓm so¸t vμ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng; gãp phÇn rÊt lín trong viÖc ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu cña tæ chøc. X©y dùng c¬ cÊu tæ chøc ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc c¸c vÞ trÝ then chèt víi quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm vμ c¸c thÓ thøc b¸o c¸o cho phï hîp. C¬ cÊu tæ chøc cña mét ®¬n vÞ th−êng ®−îc m« t¶ qua s¬ ®å tæ chøc, trong ®ã ph¶n ¶nh c¸c mèi quan hÖ vÒ quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm vμ b¸o c¸o. C¸ch thøc ph©n ®Þnh quyÒn h¹n vμ tr¸ch nhiÖm Ph©n ®Þnh quyÒn h¹n vμ tr¸ch nhiÖm ®−îc xem lμ phÇn më réng cña c¬ cÊu tæ chøc; lμ cô thÓ ho¸ vÒ quyÒn h¹n vμ tr¸ch nhiÖm cña tõng thμnh viªn trong c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ, gióp cho mçi thμnh viªn ph¶i hiÓu r»ng hä cã nhiÖm vô cô thÓ g× vμ tõng ho¹t ®éng cña hä sÏ ¶nh h−ëng nh− thÕ nμo ®Õn ng−êi kh¸c trong viÖc hoμn thμnh môc tiªu. Do ®ã, khi m« t¶ c«ng viÖc, ®¬n vÞ cÇn ph¶i thÓ chÕ ho¸ b»ng v¨n b¶n nh÷ng nhiÖm vô vμ quyÒn h¹n cô thÓ cña tõng thμnh viªn vμ quan hÖ gi÷a hä víi nhau. ChÝnh s¸ch nh©n sù ChÝnh s¸ch nh©n sù bao gåm sù tuyÓn dông, huÊn luyÖn, bæ nhiÖm, ®¸nh gi¸, sa th¶i, ®Ò b¹t, khen th−ëng vμ kû luËt nh©n viªn. ChÝnh s¸ch nh©n sù cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn sù h÷u hiÖu cña m«i tr−êng kiÓm so¸t th«ng qua t¸c ®éng ®Õn c¸c nh©n tè kh¸c trong m«i tr−êng kiÓm so¸t nh− ®¶m b¶o vÒ n¨ng lùc, tÝnh chÝnh trùc vμ c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc ThÝ dô, mét chÝnh s¸ch tuyÓn dông dμnh −u tiªn cho nh÷ng c¸ nh©n cã tr×nh ®é, kinh nghiÖm, chÝnh trùc vμ h¹nh kiÓm tèt sÏ lμ sù ®¶m b¶o kh«ng nh÷ng vÒ n¨ng lùc mμ cßn vÒ phÈm chÊt cña ®éi ngò nh©n viªn. Mçi c¸ nh©n trong tæ chøc ®ãng vai trß quan träng trong KSNB. V× vËy, nhμ l·nh ®¹o cÇn thiÕt lËp c¸c ch−¬ng tr×nh ®éng viªn khuyÕn khÝch b»ng c¸c h×nh thøc khen th−ëng vμ n©ng cao møc khuyÕn khÝch cho c¸c ho¹t ®éng cô thÓ. §ång thêi, c¸c h×nh thøc kû luËt nghiªm kh¾c cho c¸c hμnh vi vi ph¹m còng cÇn ®−îc c¸c nhμ l·nh ®¹o quan t©m. 1.1.3.2. §¸nh gi¸ rñi ro
16 KSNB ®−îc thiÕt lËp nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu mμ tæ chøc ®Æt ra, tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng diÔn ra trong ®¬n vÞ ®Òu cã thÓ ph¸t sinh nh÷ng rñi ro vμ khã cã thÓ kiÓm so¸t tÊt c¶. V× vËy, c¸c nhμ qu¶n lý ph¶i thËn träng khi x¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch nh÷ng nh©n tè ®e däa ®Õn môc tiªu cña ®¬n vÞ. ViÖc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ rñi ro nh»m thu hÑp vμo nh÷ng rñi ro chñ yÕu. ViÖc nhËn d¹ng rñi ro chñ yÕu hÕt søc quan träng, kh«ng chØ liªn quan ®Õn nh÷ng ®e däa cña rñi ro mμ cßn liªn quan ®Õn sù ph©n chia tr¸ch nhiÖm vμ nguån lùc ®èi phã rñi ro. §¸nh gi¸ rñi ro bao gåm qu¸ tr×nh nhËn d¹ng vμ ph©n tÝch c¸c rñi ro mét c¸ch thÝch hîp ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu cña tæ chøc vμ x¸c ®Þnh biÖn ph¸p xö lý phï hîp. NhËn d¹ng rñi ro Rñi ro cã thÓ t¸c ®éng ®Õn tæ chøc ë møc ®é toμn ®¬n vÞ hay chØ ¶nh h−ëng ®Õn tõng ho¹t ®éng cô thÓ. §Ó nhËn d¹ng rñi ro, ng−êi qu¶n lý cã thÓ sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, tõ viÖc sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn dù b¸o, ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu qu¸ khø, cho ®Õn viÖc rμ so¸t th−êng xuyªn c¸c ho¹t ®éng. Ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ rñi ro Ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ rñi ro lμ ®¸nh gi¸ tÇm quan träng cña rñi ro, t¸c h¹i mμ rñi ro g©y ra vμ kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro. Rñi ro rÊt khã ®Þnh l−îng nªn ®©y lμ mét c«ng viÖc kh¸ phøc t¹p vμ cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, tuy nhiªn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ rñi ro mét c¸ch cã hÖ thèng, x©y dùng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ rñi ro, s¾p xÕp thø tù −u tiªn cña rñi ro, dùa vμo ®ã nhμ qu¶n lý sÏ ph©n bæ nguån lùc ®Ó ®èi phã rñi ro. 1.1.3.3. Ho¹t ®éng kiÓm so¸t Ho¹t ®éng kiÓm so¸t lμ nh÷ng chÝnh s¸ch vμ thñ tôc ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c chØ thÞ cña nhμ qu¶n lý ®−îc thùc hiÖn nh»m gióp kiÓm so¸t c¸c rñi ro mμ ®¬n vÞ ®ang hay cã thÓ gÆp ph¶i. Mét sè c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t nh»m ®¹t môc tiªu cña tæ chøc nh− sau: Ph©n chia tr¸ch nhiÖm Ph©n chia tr¸ch nhiÖm lμ kh«ng cã phÐp mét thμnh viªn n¾m gi÷ mäi mÆt cña nghiÖp vô tõ khi h×nh thμnh cho ®Õn khi kÕt thóc; kh«ng cho kiªm nhiÖm c¸c chøc
17 n¨ng phª chuÈn, thùc hiÖn, ghi chÐp nghiÖp vô vμ b¶o qu¶n tμi s¶n. Tuy nhiªn, nÕu viÖc th«ng ®ång gi÷a c¸c nh©n viªn x¶y ra th× ®iÒu nμy sÏ lμm gi¶m hoÆc ph¸ hñy sù h÷u hiÖu cña KSNB. Môc ®Ých cña viÖc ph©n chia tr¸ch nhiÖm nh»m ®Ó c¸c nh©n viªn kiÓm so¸t lÉn nhau; nÕu cã sai sãt x¶y ra sÏ ®−îc ph¸t hiÖn nhanh chãng; ®ång thêi gi¶m c¬ héi cho bÊt kú thμnh viªn nμo trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô cã thÓ g©y ra vμ giÊu diÕm nh÷ng sai ph¹m cña m×nh. KiÓm so¸t qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin vμ c¸c nghiÖp vô KiÓm so¸t qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin vμ c¸c nghiÖp vô lμ kiÓm tra tÝnh x¸c thùc, ®Çy ®ñ vμ viÖc phª chuÈn cña nghiÖp vô nh»m cã ®−îc th«ng tin ®¸ng tin cËy. Khi kiÓm so¸t qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin, cÇn b¶o ®¶m r»ng ph¶i kiÓm so¸t chÆt chÏ hÖ thèng chøng tõ, sæ s¸ch; viÖc phª chuÈn c¸c lo¹i nghiÖp vô ph¶i ®óng ®¾n. KiÓm so¸t vËt chÊt KiÓm so¸t vËt chÊt ®−îc thùc hiÖn cho c¸c lo¹i sæ s¸ch vμ tμi s¶n, kÓ c¶ nh÷ng Ên chØ ®· ®−îc ®¸nh sè tr−íc nh−ng ch−a sö dông; còng nh− cÇn h¹n chÕ sù tiÕp cËn víi c¸c ch−¬ng tr×nh tin häc vμ nh÷ng hå s¬ d÷ liÖu. Ch¼ng h¹n, tμi s¶n cã thÓ ®−îc kiÓm so¸t b»ng c¸ch sö dông tñ s¾t, khãa, t−êng rμo, lùc l−îng b¶o vÖ… vμ chØ nh÷ng ng−êi ®−îc ñy quyÒn míi ®−îc phÐp tiÕp cËn tμi s¶n cña ®¬n vÞ. §Þnh kú, cÇn ph¶i so s¸nh, ®èi chiÕu gi÷a sæ s¸ch kÕ to¸n vμ tμi s¶n hiÖn cã. NÕu cã bÊt kú chªnh lÖch nμo còng cÇn ph¶i ®iÒu tra vμ xem xÐt nguyªn nh©n, nhê ®ã sÏ ph¸t hiÖn ®−îc nh÷ng yÕu kÐm vÒ c¸c thñ tôc b¶o vÖ tμi s¶n vμ sæ s¸ch cã liªn quan. KiÓm tra KiÓm tra ®−îc tiÕn hμnh bëi c¸c c¸ nh©n hoÆc bé phËn kh¸c ®éc lËp víi c¸c c¸ nh©n hoÆc bé phËn ®ang thùc hiÖn nghiÖp vô. Nhu cÇu ph¶i kiÓm tra ®éc lËp xuÊt ph¸t tõ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th−êng cã khuynh h−íng gi¶m sót tÝnh h÷u hiÖu trõ khi cã mét c¬ chÕ th−êng xuyªn kiÓm tra so¸t xÐt l¹i. Ch¼ng h¹n, nh©n viªn cã thÓ quªn hoÆc v« ý kh«ng tu©n thñ c¸c thñ tôc, hoÆc bÊt cÈn trong c«ng viÖc vμ cÇn cã ng−êi quan s¸t ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc cña hä.
18 VÊn ®Ò cÇn l−u ý trong kiÓm tra lμ ng−êi kiÓm tra ph¶i ®éc lËp víi ®èi t−îng ®−îc kiÓm tra. Sù h÷u hiÖu cña ho¹t ®éng nμy sÏ mÊt ®i nÕu ng−êi thùc hiÖn thÈm tra l¹i lμ nh©n viªn cÊp d−íi cña ng−êi ®· thùc hiÖn nghiÖp vô, hoÆc kh«ng ®éc lËp v× bÊt kú lý do g×. Ph©n tÝch so¸t xÐt viÖc thùc hiÖn Xem xÐt l¹i nh÷ng viÖc ®· ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch so s¸nh sè thùc tÕ víi sè liÖu kÕ ho¹ch, dù to¸n, kú tr−íc, vμ c¸c d÷ liÖu kh¸c cã liªn quan nh− nh÷ng th«ng tin kh«ng cã tÝnh chÊt tμi chÝnh; ®ång thêi cßn xem xÐt trong mèi liªn hÖ víi tæng thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh thùc hiÖn. So¸t xÐt l¹i qu¸ tr×nh thùc hiÖn gióp cho nhμ qu¶n lý biÕt ®−îc mét c¸ch tæng qu¸t lμ mäi thμnh viªn cã theo ®uæi môc tiªu cña ®¬n vÞ mét c¸ch h÷u hiÖu vμ hiÖu qu¶ hay kh«ng? Nhê th−êng xuyªn nghiªn cøu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò bÊt th−êng x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, nhμ qu¶n lý cã thÓ thay ®æi kÞp thêi chiÕn l−îc hoÆc kÕ ho¹ch, hoÆc cã nh÷ng ®iÒu chØnh thÝch hîp. 1.1.3.4. Th«ng tin vμ truyÒn th«ng Th«ng tin vμ truyÒn th«ng chÝnh lμ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu cho viÖc thiÕt lËp, duy tr× vμ n©ng cao n¨ng lùc kiÓm so¸t trong ®¬n vÞ th«ng qua viÖc h×nh thμnh c¸c b¸o c¸o ®Ó cung cÊp th«ng tin vÒ ho¹t ®éng, tμi chÝnh vμ sù tu©n thñ, bao gåm c¶ bªn trong vμ bªn ngoμi ®¬n vÞ. Th«ng tin §iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®¶m b¶o th«ng tin thÝch hîp vμ ®¸ng tin cËy lμ th«ng tin ph¶i ®−îc ghi chÐp kÞp thêi, ph©n lo¹i ®óng ®¾n c¸c nghiÖp vô vμ sù kiÖn, ®−îc chuyÓn ®i d−íi nh÷ng biÓu mÉu vμ lé tr×nh b¶o ®¶m nh©n viªn thùc hiÖn chøc n¨ng trong KSNB. Do ®ã, hÖ thèng KSNB ®ßi hái tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ph¶i lËp c¸c chøng tõ ®Çy ®ñ. Yªu cÇu chÊt l−îng cña th«ng tin lμ thÝch hîp, kÞp thêi, cËp nhËt, chÝnh x¸c vμ truy cËp thuËn tiÖn. Th«ng tin ®−îc cung cÊp th«ng qua hÖ thèng th«ng tin. HÖ thèng th«ng tin thÝch hîp ph¶i t¹o ra c¸c b¸o c¸o vÒ ho¹t ®éng, tμi chÝnh, nh÷ng vÊn ®Ò tu©n thñ hç trî cho viÖc ®iÒu hμnh vμ kiÓm so¸t nh÷ng ho¹t ®éng. TruyÒn th«ng
19 TruyÒn th«ng lμ mét phÇn cña hÖ thèng th«ng tin nh−ng ®−îc nªu ra ®Ó nhÊn m¹nh vai trß cña viÖc truyÒn ®¹t th«ng tin. TruyÒn th«ng h÷u hiÖu lμ viÖc cung cÊp th«ng tin tõ cÊp trªn xuèng cÊp d−íi hoÆc tõ cÊp d−íi lªn cÊp trªn hoÆc ngang hμng gi÷a c¸c bé phËn, th«ng tin xuyªn suèt toμn bé tæ chøc. Mäi thμnh viªn cña tæ chøc ph¶i hiÓu râ c«ng viÖc cña m×nh, tiÕp nhËn ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c c¸c chØ thÞ tõ cÊp trªn, hiÓu râ mèi quan hÖ víi c¸c thμnh viªn kh¸c vμ sö dông ®−îc nh÷ng ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng trong ®¬n vÞ. §iÒu nμy ®−îc thùc hiÖn nhê viÖc tæ chøc c¸c kªnh th«ng tin h÷u hiÖu trong néi bé. Ngoμi ra, còng cÇn cã sù truyÒn th«ng hiÖu qu¶ tõ bªn ngoμi tæ chøc; ch¼ng h¹n, th«ng tin tõ Nhμ n−íc, cæ ®«ng, kh¸ch hμng còng cÇn ®−îc tiÕp nhËn vμ ghi nhËn mét c¸ch trung thùc vμ ®Çy ®ñ, nhê ®ã ®¬n vÞ míi cã thÓ cã nh÷ng ph¶n øng kÞp thêi. 1.1.3.5. Gi¸m s¸t Gi¸m s¸t lμ qu¸ tr×nh mμ ng−êi qu¶n lý ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t, ®−îc thùc hiÖn th−êng xuyªn, ®Þnh kú, hoÆc kÕt hîp c¶ hai. Gi¸m s¸t th−êng xuyªn Gi¸m s¸t th−êng xuyªn KSNB thiÕt lËp cho nh÷ng ho¹t ®éng th«ng th−êng vμ lÆp l¹i cña tæ chøc; bao gåm c¶ nh÷ng ho¹t ®éng gi¸m s¸t, qu¶n lý th−êng xuyªn c«ng viÖc hμng ngμy cña c¸c nh©n viªn trong tæ chøc. Ho¹t ®éng gi¸m s¸t th−êng xuyªn nh¾m vμo tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña kiÓm so¸t néi bé, cung cÊp c¸c th«ng tin ph¶n håi vÒ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Gi¸m s¸t ®Þnh kú Ph¹m vi vμ tÇn sè gi¸m s¸t ®Þnh kú phô thuéc vμo møc ®é rñi ro ®−îc kiÓm so¸t vμ tÝnh hiÖu lùc cña c¸c thñ tôc gi¸m s¸t th−êng xuyªn. Gi¸m s¸t ®Þnh kú ®¸nh gi¸ sù h÷u hiÖu cña hÖ thèng KSNB. 1.2. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ng©n hμng th−¬ng m¹i 1.2.1. S¬ l−îc qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn Ng©n hμng th−¬ng m¹i