Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện quản lý rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu nhằm 2 mục tiêu chính: Phân tích thực trạng thanh khoản và hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản của NH TMCP Á Châu; đánh giá chất lượng hoạt động quản lý rủi ro tại NH TMCP Á Châu. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện quản lý rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH  TRẦN THỊ PHƯỚC HÀ HOÀN THIỆN QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Á CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH  TRẦN THỊ PHƯỚC HÀ HOÀN THIỆN QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Á CHÂU Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. BÙI KIM YẾN Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện, với sự hướng dẫn của PGS.TS. Bùi Kim Yến. Nội dung luận văn có tham khảo và sử dụng các thông tin, tài liệu của các ngân hàng thương mại, từ nguồn Ngân hàng Nhà nước, sách, các tạp chí chuyên ngành, website theo danh mục tài liệu của luận văn. Học viên Trần Thị Phước Hà
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ACB/Ngân hàng Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu ALCO Hội đồng quản lý tài sản Có – tài sản Nợ BCTC Báo cáo tài chính CAR Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu HĐQT Hội đồng quản trị LNST Lợi nhuận sau thuế NH TMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHNN Ngân hàng Nhà nước NIM Chênh lệch lãi suất ròng NPL Tỷ lệ nợ xấu QLRRTK Quản lý rủi ro thanh khoản RRTK Rủi ro thanh khoản ROA Tỷ số lợi nhuận trên tài sản ROE Tỷ số lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu TCTD Tổ chức tín dụng UBQLRR Ủy ban Quản lý rủi ro Vốn CSH Vốn chủ sở hữu
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tóm tắt các nghiên cứu trước về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng thanh khoản của ngân hàng ......................................................................29 Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu tài chính của NH TMCP Á Châu (2011-2015) ...............38 Bảng 4.1: Mẫu nghiên cứu trong khảo sát ................................................................56 Bảng 4.2: Một số yếu tố ảnh hưởng mạnh đến đến rủi ro thanh khoản của ngân hàng. .........................................................................................................58 Bảng 4.3: Yêu cầu đảm bảo hạn chế rủi ro thanh khoản ..........................................59 Bảng 4.4: Các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng hệ thống QLRRTK của ngân hàng. .........................................................................................................59 Bảng 4.5: Một số yếu tố tạo nên hệ thống QLRRTK tốt ..........................................60 Bảng 4.6: Các nội dung của hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản ............................62
DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 2.1: Rủi ro thanh khoản – một yếu tố rủi ro của hoạt động ngân hàng ..............7 Hình 2.2: Phương pháp phân tích thanh khoản dựa vào cân đối kế toán ....................9 Hình 2.3: Trạng thái vốn tiền mặt .............................................................................11 Hình 2.4: Ma trận đáo hạn – quy mô cho các dòng thanh khoản .............................14 Hình 3.1: Tỷ lệ H1 và H2 của ACB từ năm 2011 đến 2015 ......................................40 Hình 3.2: Tỷ lệ H3 và H4 của ACB từ năm 2011 đến 2015 ......................................41 Hình 3.3: Tỷ lệ H5 và H6 của ACB từ năm 2011 đến 2015 ......................................42 Hình 3.4: Tỷ lệ H5 và H6 của một số ngân hàng thương mại cuối 2015 ...................43 Hình 3.5: Tỷ lệ H7 của ACB từ năm 2011 đến 2015 ................................................44 Hình 3.6: Mức chênh thanh khoản ròng theo các thang đáo hạn của ACB từ năm 2011 đến 2015 ..........................................................................................45 Hình 3.7: Cơ cấu cho vay theo thời gian đáo hạn còn lại của ACB cuối 2015 ........46 Hình 3.8: Cơ cấu tiền gửi khách hàng theo thời gian đáo hạn còn lại cuối 2015 .....46 Hình 3.9: Sơ đồ cơ cấu QLRRTK tập trung tại ACB ...............................................47
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ MỤC LỤC CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................ 1 1.1 Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 2 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 2 1.4 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 2 1.5 Kết cấu của đề tài............................................................................................... 3 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT – CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN ................................................................................ 4 2.1 Rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại .......................................... 4 2.1.1 Khái niệm rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại ................... 4 2.1.2 Nguyên nhân của rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại ........ 5 2.1.3 Sự cần thiết phải quản lý rủi ro thanh khoản ........................................... 7 2.1.4 Các phương pháp đo lường và đánh giá rủi ro thanh khoản ................... 8 2.1.5 Các chỉ số thanh khoản cơ bản .............................................................. 15 2.2 Quản lý rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại ........................... 17 2.2.1 Vai trò của quản lý rủi ro thanh khoản .................................................. 17 2.2.2 Nội dung của quản lý rủi ro thanh khoản .............................................. 18 2.2.3 Phương pháp thu hẹp độ lệch thanh khoản ........................................... 19 2.2.3.1 Phương pháp tiếp cận tài sản Nợ .................................................. 19 2.2.3.2 Phương pháp tiếp cận tài sản Có .................................................. 21 2.2.3.3 Phương pháp toàn diện ................................................................. 23
2.2.4 Các yêu cầu đối với người quản lý rủi ro thanh khoản ........................ 25 2.2.5 Các yêu cầu đối với hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản ..................... 25 2.3 Các nghiên cứu trước ...................................................................................... 26 2.4 Rủi ro thanh khoản đã xảy ra và bài học cho Việt Nam ............................... 30 2.4.1 Rủi ro thanh khoản đã xảy ra ................................................................. 30 2.4.2 Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam................................................. 32 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 35 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG THANH KHOẢN VÀ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NH TMCP Á CHÂU ........................................ 36 3.1 Tổng quan về NH TMCP Á Châu .................................................................. 36 3.1.1 Giới thiệu sơ lược về ACB – Lịch sử hình thành và hoạt động ............ 36 3.1.1.1 Hoạt động phi tài chính................................................................. 36 3.1.1.2 Hoạt động tài chính ....................................................................... 38 3.1.2 Tình trạng thanh khoản thông qua các chỉ số ........................................ 40 3.1.2.1 Chỉ số giới hạn huy động vốn và Chỉ số đòn bẩy vốn cấp 1 ........ 40 3.1.2.2 Khả năng thanh khoản thông qua các chỉ số H3, H4 và H8 ......... 41 3.1.2.3 Chỉ số năng lực cho vay ................................................................ 42 3.1.2.4 Chỉ số trạng thái ròng đối với các TCTD ..................................... 44 3.1.2.5 Cơ cấu kỳ hạn thanh khoản của ACB ........................................... 45 3.2 Hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại NH TMCP Á Châu .................... 46 3.2.1 Tổ chức hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản ...................................... 46 3.2.1.1 Cơ cấu tổ chức quản lý rủi ro tập trung ........................................ 46 3.2.1.2 Chức năng và nhiệm vụ của các đơn vị tham trong công tác quản lý rủi ro thanh khoản .................................................................................... 47 3.2.2 Phạm vi và nội dung nhiệm vụ của các đơn vị trong hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản ............................................................................................. 48 3.2.3 Hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản ................................................... 49 3.2.3.1 Khuôn khổ và quy định nội bộ ..................................................... 49 3.2.3.2 Các công cụ quản lý rủi ro thanh khoản ....................................... 50
3.3 Đánh giá ........................................................................................................... 52 3.3.1 Những thành công cơ bản ...................................................................... 52 3.3.2 Tồn tại, thiếu sót và những nguyên nhân .............................................. 53 3.3.2.1 Cơ cấu quản lý .............................................................................. 53 3.3.2.2 Khung chính sách và quy trình ..................................................... 53 3.3.2.3 Công cụ sử dụng ........................................................................... 53 3.3.2.4 Nội dung quản lý .......................................................................... 54 3.3.2.5 Thông tin, chế độ báo cáo, hệ thống công nghệ thông tin ............ 54 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 55 CHƯƠNG 4: ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NH TMCP Á CHÂU ....................................................................... 56 4.1 Phương pháp sử dụng ..................................................................................... 56 4.2 Kết quả và thảo luận ........................................................................................ 57 4.2.1 Nhận định về yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro thanh khoản ....................... 57 4.2.2 Nhận định về tầm quan trọng của khung quản lý rủi ro thanh khoản và các yếu tố quan trọng tạo nên hệ thống QLRRTK tốt ...................................... 58 4.2.2.1 Tầm quan trọng và yếu tố quyết định đến việc xây dựng hệ thống QLRRTK ...................................................................................................... 58 4.2.2.2 Các yêu cầu của hệ thống QLRRTK tốt ....................................... 60 4.2.3 Khung quản lý rủi ro thanh khoản tại ACB........................................... 61 4.2.4 Đánh giá hoạt động của các đơn vị ....................................................... 62 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 64 CHƯƠNG 5: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG TMCP Á CHÂU ...................................................................................................... 65 5.1 Các kiến nghị đối với Ngân hàng TMCP Á Châu ......................................... 65 5.1.1 Nhóm giải pháp hoàn thiện khung chính sách, quy định và cơ cấu tổ chức và công cụ quản lý ................................................................................... 65
5.1.1.1 Chủ động xây dựng kế hoạch thanh khoản đi đôi với kế hoạch kinh doanh trong trung hạn .......................................................................... 65 5.1.1.2 Xây dựng cơ cấu tài sản Có – tài sản Nợ phù hợp ....................... 65 5.1.1.3 Xây dựng hệ thống công cụ sử dụng đánh giá thị trường, phân tích động thái khách hàng và dự báo vĩ mô ........................................................ 66 5.1.1.4 Kết hợp quản lý rủi ro thanh khoản với các loại rủi ro khác ........ 66 5.1.1.5 Xây dựng đội ngũ quản lý và nhân viên có trình độ, kiến thức về quản lỷ rủi ro thanh khoản ........................................................................... 67 5.1.2 Giải pháp hỗ trợ ..................................................................................... 68 Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin hiện đại phục vụ công tác lưu trữ dữ liệu và báo cáo thông tin ......................................................................... 68 5.2 Hạn chế của luận văn ..................................................................................... 68 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ........................................................................................ 70 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC I PHỤ LỤC II PHỤ LỤC III
1 CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1.1 Lý do chọn đề tài Rủi ro thanh khoản là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu của các nhà quản trị ngân hàng bởi nó có khả năng làm giảm lợi nhuận, kiệt quệ năng lực tài chính và thậm chí là làm mất khả năng chi trả, dẫn đến chấm dứt hoạt động của các ngân hàng. Tại Việt Nam, trong bối cảnh nhu cầu tín dụng tăng sau thời gian kinh tế phát triển ảm đạm và xu hướng đầu tư trung dài hạn ngày càng rõ ràng, vấn đề rủi ro thanh khoản và quản lý rủi ro thanh khoản đang dần trở nên cấp thiết. Những điều kiện khách quan trên làm phát sinh yêu cầu có một hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản hiệu quả cho mỗi ngân hàng. NHNN Việt Nam đã ban hành dự thảo thông tư quản trị rủi ro, thông tư 36/2014/TT-NHNN quy định về các tỷ lệ an toàn, cùng với lộ trình thực hiện Basel II áp dụng cho hệ thống ngân hàng đến 2018. Tuy nhiên, việc xây dựng hệ thống và quy trình chi tiết như thế nào để phù hợp với cấu trúc, định hướng và kinh nghiệm hoạt động của mỗi ngân hàng là công việc của mỗi ngân hàng chứ không trông chờ vào sự hướng dẫn của NHNN. Trong khi đó, nhiều nghiên cứu trước về rủi ro thanh khoản tại Việt Nam chủ yếu bàn về việc nâng cao khả năng thanh khoản của các ngân hàng nhưng không đề cập nhiều đến việc quản lý thanh khoản như thế nào để đảm bảo thanh khoản của ngân hàng được duy trì liên tục, giảm thiểu khả năng xảy ra rủi ro. Đối với NH TMCP Á Châu, xuất phát từ góc nhìn thực tế và bài học lịch sử khủng hoảng thanh khoản năm 2003 và 2012-2013, rủi ro thanh khoản đã và đang là mối đe dọa không nhỏ đến Ngân hàng. Thêm vào đó, với điều kiện kinh doanh thay vổi và việc vị thế của ACB trong hệ thống ngân hàng giảm sút, công tác quản lý rủi ro của Ngân hàng đang gặp không ít khó khăn. Mặt khác, tuy hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản của ACB hiện hành đã và đang được vận hành tốt nhưng đứng trước nhu cầu phát triển của bản thân Ngân hàng cũng như sự vận động nhanh của điều
2 kiện kinh tế - xã hội và công nghệ như hiện nay, hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản cần được liên tục nâng cao và hoàn thiện nhằm đáp ứng tốt nhu cầu cũng như là một sự đảm bảo cho việc tồn tại cho hiện tại và tương lai của Ngân hàng. Từ hoàn cảnh khách quan, chủ quan như trên, học viên đã chọn đề tài “Hoàn thiện quản lý rủi ro thanh khoản tại ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu” nhằm góp phần hỗ trợ công tác quản lý tại ngân hàng, đảm bảo cho việc phát triển bền vững của Ngân hàng trong tương lai. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu  Mục tiêu tổng quát Đề xuất các một số kiến nghị, sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện công tác quản lý rủi ro thanh khoản tại Ngân hàng TMCP Á Châu.  Mục tiêu cụ thể  Phân tích thực trạng thanh khoản và hệ thống quản lý rủi ro thanh khoản của NH TMCP Á Châu.  Đánh giá chất lượng hoạt động quản lý rủi ro tại NH TMCP Á Châu. 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: Rủi ro thanh khoản và công tác quản lý rủi ro thanh khoản cụ thể tại Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) bao gồm Hội sở, các chi nhánh và phòng giao dịch trên toàn quốc.  Phạm vi nghiên cứu:  Thực trạng thanh khoản của Ngân hàng TMCP Á Châu từ 2011 đến 2015.  Hoạt động và quy định về QLRRTK được phân tích cập nhật đến nay. 1.4 Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa vào phương pháp định tính, chủ yếu dùng phương pháp thông kê mô tả, giải thích các cơ sở lý thuyết, các yêu cầu mô hình
3 quản lý rủi ro, từ đó đối chiếu tình hình thực tế và phân tích tổng hợp để đưa ra các đề xuất. Luận văn sử dụng thông tin được thu thập từ các báo cáo tài chính, báo cáo ngành, báo cáo thường niên và phỏng vấn sâu cấp quản lý và nhân viên tham gia trực tiếp vào công tác QLRRTK tập trung của Ngân hàng. 1.5 Kết cấu của đề tài Đề tài nghiên cứu được chia thành 5 chương với nội dung cụ thể như sau: Chương 1: Phần mở đầu. Chương 2: Cơ sở lý thuyết - Các vấn đề cơ bản của quản lý rủi ro thanh khoản. Chương 3: Thực trạng thanh khoản và hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại NH TMCP Á Châu. Chương 4: Đánh giá hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại NH TMCP Á Châu. Chương 5: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý rủi ro thanh khoản tại NH TMCP Á Châu.
4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT – CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ RỦI RO THANH KHOẢN 2.1 Rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại 2.1.1 Khái niệm rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại Khi đề cập đến rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại, cần phân biệt rõ hai loại rủi ro thanh khoản là Rủi ro thanh khoản nguồn vốn và Rủi ro thanh khoản thị trường: - Rủi ro thanh khoản nguồn vốn: rủi ro mà ngân hàng không đủ năng chi trả cho các dòng tiền dự đoán được hoặc không dự đoán được trước bằng cách sử dụng nguồn tiền sẵn có hoặc nguồn tiền vay được thông qua việc thế chấp các tài sản của mình mà không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường hoặc điều kiện tài chính của ngân hàng (Antonio Castagna and Francesco Fede, 2013, pp.19-22) - Rủi ro thanh khoản thị trường: rủi ro mà ngân hàng không thể dễ dàng đóng hoặc loại bỏ trạng thái mà không ảnh hưởng nghiêm trọng đến giá thị trường bởi thị trường không đủ thanh khoản hoặc do những trục trặc khác trên thị trường cản trở (Antonio Castagna and Francesco Fede, 2013, pp.22-23). Thực tế, rủi ro thanh khoản thị trường rủi ro thanh khoản nguồn vốn có mối quan hệ mật thiết với nhau, trong đó rủi ro thanh khoản thị trường là một yếu tố quan trọng để đánh giá khả năng thanh khoản nhân tạo – được tạo ra thông quan khả năng biến đổi một tài sản thành tiền mặt trước ngày đáo hạn – được thể hiện thông qua thuật ngữ “mức độ khả nhượng”. Các yếu tố đánh giá khả năng chuyển nhượng này bao gồm chiều sâu, độ rộng và khả năng đàn hồi của thị trường. Từ đó, người quản lý có thể đánh giá được khả năng đáp ứng của một ngân hàng đối với việc đáp ứng các nghĩa vụ chi trả tiền mặt.
5 Tuy nhiên, trong nội dung quản lý rủi ro thanh khoản của một ngân hàng thương mại, rủi ro thanh khoản nên được hiểu với nội dung nghiêng về rủi ro thanh khoản nguồn vốn – đây cũng là định nghĩa mà Basel (2009) ủng hộ, cụ thể là: Rủi ro thanh khoản là rủi ro ngân hàng không có khả năng đáp ứng nhu cầu đầu tư để tăng các tài sản Có và thực hiện các nghĩa vụ chi trả khi cần thiết mà không ảnh hưởng lớn đến chi phí của ngân hàng. Do vậy, rủi ro thanh khoản đề cập đến hai nội dung: khả năng chi trả và chi phí của ngân hàng. Trong trường hợp hoạt động bình thường, ngân hàng cần quan tâm đến cả khả năng chi trả và chi phí cho việc đáp ứng thanh khoản. Tuy nhiên, trong các sự kiện khủng hoảng thanh khoản, khả năng chi trả là vấn đề lớn cần giải quyết, vấn đề chi phí thanh khoản có thể được xem nhẹ. Tại thị trường Việt Nam hiện nay, công tác quản lý thanh khoản thường dễ bị đánh đồng là quản lý các trường hợp khủng hoảng thanh khoản. Đặc biệt, tại các ngân hàng nhỏ, có sức cạnh tranh kém, trình độ kỹ thuật và khả năng quản lý hạn chế, vấn đề chi phí thường ít được chú ý. Việc kém chủ động trong công tác điều hành - dự báo thanh khoản, cũng như quan tâm đến chi phí thanh khoản hàng ngày đã gây tốn kém không nhỏ cho ngân hàng khi cần đáp ứng các nghĩa vụ chi trả. 2.1.2 Nguyên nhân của rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại như sau: Một là, cơ cấu thanh khoản không hợp lý dẫn đến bất cân xứng trong dòng tiền thu và chi. Điều này có thể bắt nguồn từ việc các ngân hàng huy động hoặc vay quá nhiều vốn với kỳ hạn ngắn, trong khi lại cho vay hoặc đầu tư hầu hết vào các tài sản dài hạn, dẫn đến mất cân đối trong cơ cấu nguồn vốn và sử dụng vốn. Từ đó, dẫn đến tình trạng nguồn tiền thu về từ việc sử dụng vốn không kịp chi trả cho các nghĩa vụ thanh toán nguồn vốn đến hạn.
6 Hai là, nguồn vốn bị rút đột ngột. Xuất phát từ nhiều nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan, khách hàng hoặc đối tác có thể không tiếp tục gửi, cho vay tiền, thậm chí là kết thúc hợp đồng trước hạn. Trong khi đó, do hoạt động của ngân hàng chủ yếu dựa vào nguồn vốn huy động hoặc đi vay chứ không phải nguồn vốn tự có nên ngân hàng có thể mất thanh khoản nhanh chóng. Ba là, nhu cầu sử dụng vốn tăng lên. Nhu cầu này nảy sinh từ nhu cầu vay vốn, đầu tư, giao dịch ngoại hối mà ngân hàng không thể từ chối do đã ký hợp đồng, cam kết không hủy ngang hoặc việc hủy bỏ có thể ảnh hưởng tới danh tiếng của ngân hàng. Trong khi đó, nếu ngân hàng không chuẩn bị hoặc chuẩn bị không đủ nguồn tiền, ngân hàng sẽ lập tức đối mặt với rủi ro thanh khoản. Bốn là, các yếu tố bất lợi của thị trường khiến giá tài sản tài chính đang nắm giữ sụt giảm, hoặc thậm chí khách hàng không trả nợ như dự kiến. Từ đó, nguồn thu về không đủ đảm bảo cho nhu cầu chi trả. Theo như định nghĩa, ngân hàng đã đối mặt với rủi ro thanh khoản. Năm là, các nguyên nhân hoặc sự kiện mang tính hệ thống tác động đến hoạt động ngân hàng. Những sự kiện này bao gồm nhưng không giới hạn khủng hoảng kinh tế, thiên tai, suy thoái của hệ thống ngân hàng quốc gia. Đây là nguyên nhân ít xảy ra nhưng rất khó tránh, bắt buộc các ngân hàng phải quan tâm đúng mực. Trên đây là các nguyên nhân trực tiếp dẫn đến rủi ro thanh khoản, tuy nhiên nếu xét thanh khoản là một yếu tố rủi ro của hoạt động ngân hàng thì rủi ro thanh khoản không phải là một yếu tố dẫn đầu mà chỉ là yếu tố đi theo, được tạo ra từ các rủi ro khác, thể hiện bởi sơ đồ tại Hình 2.1.
7 Hình 2.1: Rủi ro thanh khoản – một yếu tố rủi ro của hoạt động ngân hàng (Nguồn: Rudolf Duttweiler, 2008, trang 4). Theo quan điểm này, năm nguyên nhân trực tiếp gây ra rủi ro thanh khoản (như đã đề cập ở trên) không phải tự mình phát sinh mà có thể được tạo ra từ hậu quả của các rủi ro khác mà ngân hàng đối mặt. Trong đó, một loại rủi ro xảy ra có thể tạo ra nhiều nguyên nhân trực tiếp, dẫn đến rủi ro thanh khoản. Ngược lại, một số loại rủi ro khác nhau có thể cùng tạo ra một nguyên nhân trực tiếp, dẫn tới thiếu hụt hoặc khủng hoảng thanh khoản cho một ngân hàng. Do vậy, để hạn chế rủi ro thanh khoản, cần tìm ra nguyên nhân gốc rễ từ các loại rủi ro khác và hạn chế khả năng phát sinh rủi ro thanh khoản từ hậu quả của các loại rủi ro này. 2.1.3 Sự cần thiết phải quản lý rủi ro thanh khoản Một là, quản lý rủi ro thanh khoản đảm bảo hoạt động thanh toán diễn ra bình thường, nhờ đó mà hoạt động của ngân hàng được duy trì. Ngân hàng là một loại hình doanh nghiệp đặc thù với sản phẩm và nguồn vốn đều là tiền. Trong đó, nguồn
8 vốn chủ yếu là nguồn ngắn hạn trong khi sử dụng vốn có thời lượng dài hạn, nên những người quản lý ngân hàng phải đảm bảo luôn có nguồn tiền mặt đáp ứng như cầu về sản phẩm mới (giải ngân cho vay, đầu tư giấy tờ có giá,…), cũng như trả cho người khách hàng huy động hoặc nhà đầu tư cần đúng hạn và trước hạn. Do vậy, bất cứ trục trặc lớn nào ảnh hưởng đến hoạt động chi trả đều ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí chấm dứt sự tồn tại của ngân hàng. Hai là, vì quan hệ ngược chiều giữa lợi nhuận và thanh khoản nên cần lựa chọn phương pháp và giám sát rủi ro kĩ càng, nhằm đảm bảo chi phí nằm ở mức hợp lý. Thông thường, nếu một ngân hàng cẩn trọng để thanh khoản càng cao nhằm hạn chế tối đa rủi ro thì chi phí thanh khoản cho các khoản tiền mặt hoặc tài sản có tính thanh khoản càng lớn. Do vậy, QLRRTK hỗ trợ các nhà quản lý ngân hàng trong việc cân bằng giữa mục tiêu giảm thiểu rủi ro và theo đuổi lợi nhuận, phù hợp với khẩu vị rủi ro của từng ngân hàng. Ba là, khủng hoảng thanh khoản xảy ra ở một ngân hàng riêng lẻ có thể tác động tới toàn hệ thống tài chính và kinh tế với tốc độ nhanh chóng. Với chức năng, vai trò quan trọng của ngân hàng trong hệ thống tài chính và kinh tế, sự tồn tại và sức khỏe của hệ thống ngân hàng là một trong những chỉ báo và động lực phát triển cho hệ thống kinh tế - tài chính của một quốc gia. Vì vậy, QLRRTK có ý nghĩa quan trọng tột bực đối với sự phát triển của cả nền kinh tế. 2.1.4 Các phương pháp đo lường và đánh giá rủi ro thanh khoản Có nhiều phương pháp đo lường rủi ro thanh khoản hiện đại đang được sử dụng hiện nay nhưng tựu chung nằm ở ba nhóm phương pháp, đó là: Phân tích dựa vào Cân đối kế toán, Phân tích Vốn tiền mặt và Phân tích độ lệch đáo hạn. Các phương pháp này có độ khó tăng dần và nếu đo lường chính xác thì cũng có độ tin cậy cao dần theo thứ tự.
9  Phương pháp phân tích thanh khoản dựa vào cân đối kế toán Phương pháp tiếp cận dựa vào cân đối kế toán thiết lập mối quan hệ giữa các khoản mục tài sản Có và tài sản Nợ trên bảng cân đối kế toán, dựa vào tính chất thanh khoản của tài sản Có và vào tính chất ổn định của nguồn tài trợ. Về mặt lý thuyết, để đảm bảo an toàn và sự ổn định của cấu trúc bảng cân đối kế toán thì các tài sản Có mang tính chất dài hạn nên được tài trợ bởi các tài sản Nợ ổn định, và ngược lại đối với các tài sản Có có tính thanh khoản cao thì có thể được tài trợ bởi các nguồn vốn biến động. Cấu trúc của một bảng cân đối kế toán ngân hàng được sơ lược theo sơ đồ dưới đây, trong đó tài sản Có và Nợ được xếp thứ tự theo tính thanh khoản như Hình 2.2. Tài sản Có Tài sản Nợ Cho vay/ Huy động khách hàng Khoản phải thu/ Đầu tư/ Khác Phát hành GTCG Vốn Tài sản Có kinh Huy động liên ngân doanh hàng Tài sản Nợ kinh doanh Hợp đồng mua - cam kết bán lại (Reverse Hợp đồng bán - cam repos) kết mua lại (repos) Hình 2.2: Phương pháp phân tích thanh khoản dựa vào cân đối kế toán (Nguồn: Leonard Matz and Peter Neu, 2008, trang 19) Theo phương pháp này, các tài sản Có có tính thanh khoản thấp như cho vay và đầu tư nên được tài trợ bởi các nguồn ổn định như huy động khách hàng hoặc phát hành chứng chỉ tiền gửi. So với các phương pháp truyền thống chỉ so sánh tỷ lệ
10 giữa các tài sản Có có tính thanh khoản cao so với tổng tài sản để phản ánh khả năng thanh khoản, phương pháp này không yêu cầu ngân hàng phải duy trì một danh mục tài sản Có thanh khoản lớn nếu nguồn tài trợ ổn định. Hay nói một cách khác, nếu một ngân hàng có nguồn tài trợ ổn định thì việc ngân hàng có tỷ trọng cho vay cao trên tổng tài sản không có nghĩa là ngân hàng đó có thanh khoản thấp. Phương pháp này đơn giản, dễ hiểu và dễ tính toán vì chỉ dựa vào Cân đối tài sản của ngân hàng trên báo cáo tài chính hàng kỳ. Tuy nhiên, đo lường thanh khoản không phải là một việc đơn giản và nhiều khi không nhất quán với nguyên tắc kế toán. Dưới đây là một số hạn chế của phương pháp này:  Thiếu sót yếu tố thời gian: Các khoản mục kế toán đánh giá khả năng thanh khoản của tài sản Có hoặc Nợ thông qua tên gọi của khoản mục. Tuy nhiên, trong thực tế, dù cùng một khoản mục, tính thanh khoản của các tài sản cũng rất khác nhau (ví dụ như một trái phiếu có kỳ hạn còn lại là 5 năm và một trái phiếu sắp đáo hạn).  Tác động của nguyên tắc kế toán: Giá trị kế toán của một tài sản chưa chắc phản ánh đúng thị giá của tài sản đó. Ví dụ như một trái phiếu chính phủ được ghi nhận với giá trị sổ sách khác so giá mà trái phiếu đó đang được giao dịch trên thị trường.  Các cam kết giao dịch ngoại bảng: các cam kết ngoại bảng tác động không nhỏ đến dòng thanh khoản tương lai của ngân hàng nhưng không được phản ánh bằng phương pháp trên.  Tính khả nhượng của các giấy tờ có giá: Dù có được phản ánh với giá thị trường thì phương pháp trên vẫn thiếu sót khả năng các giấy tờ có giá sẽ mang lại nguồn thanh khoản có giá trị bao nhiêu nếu được bán tại thời điểm tính toán (do thay đổi trong khả năng hấp thụ của thị trường). Vì thế, khi xét kĩ đến giá trị của các giấy tờ có giá này về mặt thanh khoản, cần áp dụng giá trị chiết khấu (haircuts) cho chúng.