Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác từ thực tiễn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: ViJensoo ViJensoo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn trình bày những vấn đề lý luận về định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác; Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam định tội danh cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác và thực tiễn áp dụng tại thành phố Hà Nội; Những yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh đối với cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác từ thực tiễn thành phố Hà Nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HẢI YẾN ĐỊNH TỘI DANH TỘI CỐ Ý GÂY THƯƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƯỜI KHÁC TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐỖ THỊ PHƯỢNG HÀ NỘI, năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong đề tài là trung thực và tôi xin chịu trách nhiệm về tất cả những số liệu, kết quả nghiên cứu đó. Đề tài này chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả đề tài Nguyễn Thị Hải Yến 1
LỜI CẢM ƠN Đề tài “Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác từ thực tiễn thành phố Hà Nội” được hoàn thành tại Học viện Khoa học - Xã hội. Trong suốt quá trình nghiên cứu, ngoài sự phấn đấu nỗ lực của bản thân, tác giả đã nhận được sự chỉ bảo, giúp đỡ tận tình của các thầy giáo, cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp. Tác giả xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Đỗ Thị Phượng, người trực tiếp hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn giáo viên chủ nhiệm cùng toàn thể các thầy, cô giáo và cán bộ Học viện Khoa học - Xã hội đã giảng dạy và giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành khóa học và luận văn. Mặc dù đã cố gắng để hoàn thiện luận văn, tuy nhiên do kinh nghiệm nghiên cứu chưa nhiều, thời gian nghiên cứu ngắn, luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến quý báu của Quý thầy cô và các bạn để bản thân được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn!
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH TỘI CỐ Ý GÂY THƯƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƯỜI KHÁC .................................................................................................................... 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm của định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác .......................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác.............................................................................................. 7 1.1.2. Đặc điểm định tội danh Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác............................................................................................ 13 1.2. Ý nghĩa định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác .................................................................................................... 16 1.3. Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác ........................................................... 19 1.3.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................. 19 1.3.2. Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 23 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................... 28 CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ ĐỊNH TỘI DANH TỘI CỐ Ý GÂY THƯƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƯỜI KHÁC VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................................. 29 2.1. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác .................................................. 29
2.1.1. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật hình sự Việt Nam về định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác ..................................................................................................................... 29 2.1.2. Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác theo pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành ..................................... 36 2.2. Thực tiễn định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trên địa bàn thành phố Hà Nội .......................................... 41 2.2.1. Những kết quả đạt được ............................................................................ 42 2.2.2. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân .................................................... 48 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................... 61 CHƯƠNG 3. NHỮNG YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI TỘI CỐ Ý GÂY THƯƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƯỜI KHÁC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...................................................................................................... 62 3.1. Những yêu cầu nâng cao hiệu quả định tội danh đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác ............................................ 62 3.1.1. Yêu cầu về chính trị xã hội ....................................................................... 62 3.1.2. Yêu cầu về lý luận và thực tiễn ................................................................. 64 3.1.3. Yêu cầu về lập pháp hình sự ..................................................................... 65 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác trên địa bàn thành phố Hà Nội . 66 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật hình sự .................................................................... 66 3.2.2. Một số giải pháp khác ............................................................................... 71 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................... 82 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 85
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Bộ luật Hình sự : BLHS Bộ luật Tố tụng Hình sự: : BLTTHS Tòa án nhân dân: : TAND
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, các cơ quan bảo vệ pháp luật đã tích cực đấu tranh ngăn chặn các hành vi phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người nói chung và các hành vi cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe của người khác nói riêng, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm. Thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật hình sự về các tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác cho thấy, còn có nhiều bất cập, vướng mắc, nhiều vụ án việc định tội rất phức tạp, dễ dẫn đến xét xử oan người vô tội, bỏ lọt tội phạm. Quy định của pháp luật hình sự về về các tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác còn chưa thống nhất, chưa phù hợp với thực tiễn. Cũng chính từ lẽ đó đã ảnh hưởng rất nhiều đến những hoạt động đặc thù của các cơ quan có thẩm quyền trong việc xử lý tội phạm này, trong đó, quan trọng hơn hết là hoạt động định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác có ý nghĩa tiên quyết trong việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, hỗ trợ trực tiếp vào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm này. Định tội danh tội phạm này đúng thì những vấn đề khác của xử lý tội phạm sẽ được thực hiện hiệu quả, ngược lại, nếu định danh sai tội phạm này có thể dẫn đến oan, sai, làm mất đi sự uy tín của các cơ quan Nhà nước trong mắt nhân dân, từ đó có thể gây ra một thực trạng báo động về diễn biến phức tạp tội phạm này. Do đó, những quy định của pháp luật hình sự chưa thống nhất, chưa phù hợp như hiện nay đã và đang góp phần không nhỏ vào tình trạng phức tạp của xã hội về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Thành phố Hà Nội là Thủ đô của đất nước và là trung tâm kinh tế hàng đầu của miền Bắc nói riêng và của cả nước nói chung. Do đó, Hà Nội là nơi thu hút lao động từ mọi miền đất nước đến làm việc, vì vậy mà thành phần xã hội rất đa 1
dạng và phức tạp. Đi liền với sự phát triển vượt bật về kinh tế thì Hà Nội cũng là nơi tệ nạn xã hội, tội phạm phát triển ngày càng nguy hiểm và đa đạng. Để đẩy lùi tội phạm nói chung và tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác nói riêng chính quyền thành phố Hà Nội đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm phòng và chống tội phạm. Trong công tác đấu tranh chống tội phạm, các cơ quan tiến hành tố tụng trong đó có Tòa án nhân dân hai cấp thành phố Hà Nội đã đạt được nhiều kết quả đáng ngưỡng mộ, góp phần rất quan trọng trong việc hoàn thiện xã hội của thành phố. Tuy nhiên, xuất phát từ nhiều nguyên nhân mà hoạt động của hai cấp Tòa án thành phố Hà Nội vẫn còn nhiều hạn chế, nhất là trong hoạt động định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác làm cho chất lượng hoạt động của Tòa án chưa thực sự đạt hiệu quả cao nhất. Vì vậy, việc nghiên cứu sâu sắc những vấn đề lý luận các tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe của người khác và thực trạng quá trình điều tra, truy tố, xét xử tội phạm này trong thực tiễn không những có ý nghĩa lý luận - thực tiễn và pháp lý quan trọng, mà còn là vấn đề mang tính cấp thiết. Đây cũng là lý do luận chứng cho việc tác giả quyết định chọn đề tài: “Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác từ thực tiễn thành phố Hà Nội” làm luận văn thạc sỹ luật học. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài Liên quan tới đề tài trên, cũng đã có nhiều công trình khoa học được các tác giả đề cập ở các phạm vi, góc độ khác nhau, mà tiêu biểu là: (i) Về giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo: GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên) (2014), Giáo trình luật hình sự Việt Nam - Phần các tội phạm, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội; Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội; GS.TS Nguyễn Ngọc Hoà (Chủ biên) (2018), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Phần các tội phạm) - Quyển 2, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội; TS. Nguyễn Đức Mai 2
(2018), Bình luận khoa học – Bộ luật hình sự (hiện hành) (sửa đổi, bổ sung năm 2017, Nxb Chính trị Quốc gia-Sự thật thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hồ Chí Minh; v.v... (ii) Luận văn thạc sĩ: Lê Đình Tĩnh (2014), Luận văn thạc sĩ: “Các tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe của người khác trong luật hình sự Việt Nam”, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội; Dương Mai Phương (2017), Luận văn thạc sĩ:“Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Lạng Sơn”, Học viện khoa học xã hội – Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam; Thân Đình Trung (2016), Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn quận Long Biên, thành phố Hà Nội; Trần Thảo Nguyên (2020). Luận văn thạc sĩ: “Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác theo Luật hình sự Việt Nam (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Quảng Ninh)”; Nguyễn Hữu Tùng (2017), Luận văn thạc sĩ: “Định tội danh tội trộm cắp tài sản (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thái Nguyên)”; Nguyễn Việt Hà (2017), Luận văn Thạc sĩ: “Định tội danh đối với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác theo Luật Hình sự Việt Nam (Trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Tuyên Quang)”; Vũ Thanh Thủy (2018), Luận văn Thạc sĩ: “Định tội danh các tội xâm phạm sức khỏe của con người theo pháp luật Hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Thái Bình”,… Nhận xét chung: Các công trình khoa học nêu trên ở các mức độ khác nhau đã làm rõ một số vấn đề lý luận cũng như thực tiễn áp dụng tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác. Tuy nhiên tính đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác một cách cụ thể, chuyên sâu tại địa bàn thành phố Hà Nội, trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến năm 2020. Do vậy việc tiếp tục nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, cũng như việc áp dụng nội dung này trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử được thống nhất luôn có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết. 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, kết hợp với thực tiễn xét xử tội này trên địa bàn thành phố Hà Nội, kết quả nghiên cứu của luận văn nhằm làm sâu sắc hơn lý luận về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Đồng thời chỉ ra các điểm tồn tại, hạn chế trong quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng pháp luật, để từ đó luận văn đưa ra mốt số giải pháp để hoàn thiện pháp luật hình sự cũng như tăng cường hướng dẫn áp dụng đúng pháp luật về tội danh này trong thực tiễn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Một số vấn đề lý luận và pháp luật về yội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. - Làm rõ thực tiễn xét xử tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trên địa bàn thành phố Hà Nội, từ đó rút ra được những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế đó. - Phân tích định hướng tiếp tục hoàn thiện pháp luật và đưa ra một số giải pháp đảm bảo áp dụng đúng quy định của pháp luật về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trên địa bàn thành phố Hà Nội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác thông qua thực tiễn tại thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn được thực hiện trong phạm vi chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự; luận văn nghiên cứu và giải quyết những vấn đề xung quanh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (như các dấu hiệu pháp lý, lịch sử lập pháp...), kết hợp với việc nghiên cứu đánh giá hoạt động 4
này trong thực tiễn xét xử tại thành phố Hà Nội, phân tích những tồn tại, hạn chế từ đó kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện luật thực định và đảm bảo áp dụng đúng quy định về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Giới hạn về không gian: Trên địa bàn thành phố Hà Nội. Giới hạn về thời gian: Trong giai đoạn 05 năm từ năm 2016 – 2020. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài là phương pháp luận triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin. Đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước và Pháp quyền. Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong sự nghiệp đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường và thực tiễn áp dụng 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu, phương pháp diễn dịch, quy nạp và phương pháp thống kê, để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn được thực hiện có ý nghĩa góp phần nhằm làm rõ hơn những vấn đề về lý luận và thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, góp phần nhận thức sâu sắc hơn lý luận về định tội danh và quyết định hình phạt tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác thông qua thực tiễn thành phố Hà Nội. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện những quy định của pháp luật hình sự về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu khoa học chuyên ngành và tài liệu tham khảo đối với những người làm công 5
tác nghiên cứu, giảng dạy và công tác thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án), đặc biệt là các cơ quan tiến hành tố tụng tại thành phố Hà Nội. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài Lời mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương sau đây: Chương 1: Những vấn đề lý luận về định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Chương 2: Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam định tội danh cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác và thực tiễn áp dụng tại thành phố Hà Nội. Chương 3: Những yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh đối với cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. 6
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH TỘI CỐ Ý GÂY THƯƠNG TÍCH HOẶC GÂY TỔN HẠI CHO SỨC KHỎE CỦA NGƯỜI KHÁC 1.1. Khái niệm, đặc điểm của định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác 1.1.1. Khái niệm định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự.1 Như vậy, những hành vi được coi là tội phạm khi chúng được quy định trong BLHS và những người thực hiện hành vi mà BLHS coi là tội phạm phải chịu trách nhiệm hình sự hay cụ thể hơn đó là phải chịu một hình phạt nhất định. BLHS quy định tổng thể tất cả các hành vi xâm phạm đến hầu hết các quan hệ trong đời sống xã hội, việc xác định một hành vi xâm phạm đến một quan hệ xã hội trên thực tế có phải là tội phạm hay không được xem là hoạt động định tội danh. Qua đó, về bản chất, định tội danh là một hoạt động áp dụng pháp luật, với đặc điểm nổi bật là một hoạt động do các cơ quan quyền lực Nhà nước thực hiện nhằm xem xét, đánh giá logic để xác định hành vi nguy hiểm cho xã hội trên thực tế đã thỏa mãn những yếu tố cấu thành tội phạm nào được quy định trong BLHS. 1 Quốc hội, Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung 2017, Hà Nội, Điều 8. 7
Tuy nhiên, trên đây chỉ là cách hiểu cơ bản nhất về khái niệm định tội danh, để thực hiện khách quan, chính xác hoạt động này cần phải hiểu được đầy đủ và chính xác khái niệm này. Trong khoa học hình sự hiện nay chưa có một định nghĩa thống nhất về định tội danh, mỗi nhà khoa học luật lại đưa ra những định nghĩa và quan điểm khác nhau về khái niệm này. TS. Dương Tuyết Miên đưa ra quan điểm và định nghĩa về định tội danh như sau: “Định tội danh được hiểu là hoạt động thực tiễn của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật để xác định một người có phạm tội hay không, nếu phạm tội thì đó là tội gì, theo điều luật nào của Bộ luật Hình sự hay nói cách khác đây là quá trình xác định tên tội cho hành vi nguy hiểm đã thực hiện.”2 Trong khi đó GS.TS Lê Cảm lại quan niệm rằng: “Định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận có tính logic, là một trong những dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự cũng như pháp luật Tố tụng hình sự, và được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiễm cho xã hội được thực hiện phù hợp với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm tương ứng do luật hình sự quy định, nhằm đạt được sự thật khách quan, tức là đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự một cách công minh, có căn cứ và đúng pháp luật.”3 TS. Trịnh Quốc Toản cho rằng: “Định tội danh là việc xác định về mặc pháp lý sự phù hợp nhất giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã được thực hiện với các yếu 2 Dương Tuyết Miên, Định tội danh và quyết định hình phạt, Nhà xuất bản Lao động – Xã Hội, Hà Nội, 2005, Tr.20. 3 Lê Cảm, Những vấn đề lý luận và thực tiễn về định tội danh (Tài liệu giảng dạy sau đại học), Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2003, Tr.11. 8
tố cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng được quy định trong Bộ luật Hình sự. Nói cách khác định tội là việc xác định một hành vi cụ thể đã thực hiện thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu của tội nào trong số các tội phạm được quy định trong Bộ luật hình sự.” “Định tội danh là một quá trình logic nhất định, là hoạt động tư duy do người tiến hành tố tụng thực hiện. Nó đồng thời cũng là một trong những hình thức hoạt động về mặt pháp lý, thể hiện sự đánh giá về mặt pháp lý đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội đang được kiểm tra, xác định trong mối tương quan với các quy phạm pháp luật hình sự.”4 GS.TS. Võ Khánh Vinh cũng đưa ra nhận định như sau: “Định tội danh là một dạng hoạt động nhận thức, hoạt động áp dụng luật hình sự nhằm đi tới chân lý khách quan trên cơ sở xác định đúng đắn, đầy đủ các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội được thực hiện, nhận thức đúng nội dung quy phạm pháp luật hình sự quy định cấu thành tội phạm tương ứng và mối liên hệ tương đồng giữa các dấu hiệu của cấu thành tội phạm với các tình tiết cụ thể của hành vi phạm tội bằng phương pháp và thông qua các giai đoạn nhất định.”5 Từ các quan điểm của các nhà khoa học kể trên, có thể nhận thấy, mặc dù mỗi người đề xuất phát từ các khía cạnh khác nhau trong khoa học hình sự để đưa ra nhận định về khái niệm định tội danh, tuy nhiên về cơ bản các nhà khoa học trên đều thống nhất với nhau về những nội dung sau đây: Một là, định tội danh là hoạt động nhận thức logic của các chủ thể có thẩm quyền trong việc xác định tính đồng nhất cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn. Để định tội danh, các chủ thể phải dựa trên cơ sở thực tiễn và cơ sở lý luận của tội phạm, trong đó cơ sở thực tiễn là diễn biến của hành vi phạm tội trên thực tế, lỗi của chủ thể thực hiện hành vi, hậu quả của hành vi nguy hiểm cho xã hội gây ra và những vấn để khác có liên quan đến hành vi phạm tội đã diễn ra trong đời sống khách quan, còn cơ sở pháp luật là những quy định cụ thể của pháp luật hình sự về một 4 Trịnh Quốc Toản, “Những vấn đề lý luận về định tội danh và hướng dẫn giải bài tập định tội danh, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, 1999, Tr. 22-23. 5 Võ Khánh Vinh, Lý luận chung về định tội danh, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2013, Tr.40. 9
tội phạm cụ thể. Nói cách khác, định tội danh là hoạt động xác định sự phù hợp hay không phù hợp giữa sự kiện phạm tội thực tế với những quy phạm pháp luật hình sự về tội phạm trong BLHS. Hai là, định tội danh về bản chất là một hoạt động áp dụng pháp luật. Áp dụng pháp luật là một trong bốn hình thức thực hiện pháp luật, trong đó cơ quan Nhà nước hoặc cá nhân có thẩm quyền thông qua các hoạt động cá biệt hóa quy định của pháp luật vào các sự kiện pháp lý cụ thể, từ đó làm phát sinh, chấm dứt hay thay đổi một quan hệ pháp luật đối với các đối tượng cụ thể theo trình tự, thủ tục được pháp luật quy định. Như vậy, định tội danh là một hoạt động áp dụng pháp luật, trong đó các cơ quan Nhà nước mà cụ thể là các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) nhân danh Nhà nước trên cơ sở các sự kiện phạm tội thực tế từ đó nhận định, so sánh, lựa chọn các quy phạm pháp luật về tội phạm tương ứng được BLHS quy định để xác định tội danh đối với người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trên cơ sở trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Ba là, định tội danh là hoạt động khởi nguyên trong việc xử lý tội phạm. Quá trình xử lý tội phạm được thể hiện ở ba hoạt động: định tội danh, định khung hình phạt và quyết định hình phạt. BLHS quy định về tội phạm và hình phạt, để xác định được hình phạt, hay trách nhiệm hình sự của người phạm tội trước hết cần xác định họ đã phạm vào tội danh gì của BLHS. Như vậy, thông qua hoạt động định tội danh, các chủ thể thực hiện quyền lực nhà nước trong xử lý tội phạm có thể cá biệt hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự của người phạm tội một cách chính xác, là tiền đề để thực hiện các hoạt động khác trong việc xử lý tội phạm như những vấn đề liên quan đến trách nhiệm hình sự hay quan trọng hơn là hoạt động quyết định hình phạt cụ thể đối với người phạm tội. Từ những phân tích nêu trên, chúng tôi xin đưa ra khái niệm về định tội danh như sau: “Định tội danh là một dạng hoạt động áp dụng pháp luật, mang tính quyền lực nhà nước, trên cơ sở các tình tiết thực tế của hành vi phạm tội các cơ quan có 10
thẩm quyền phân tích, đối chiếu, so sánh các tình tiết đó với các yếu tố cấu thành tội phạm của một tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật Hình sự, tạo tiền đề cho các hoạt động khác trong việc xử lý tội phạm diễn ra khách quan, nhanh chóng và chính xác.” Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là một trường hợp cụ thể của định tội danh nói chung, trong đó hành vi phạm tội trên thực tế đã xâm phạm đến sức khỏe của con người, là một quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Sức khỏe của con người là tình trạng đầy đủ về thể chất, tâm thần mà không chỉ có nghĩa là không có bệnh hay thương tật; cho phép mỗi người thích ứng nhanh chóng với các biến đổi của môi trường, giữ được lâu dài khả năng lao động và lao động có hiệu quả.6 Như vậy, hành vi xâm phạm sức khỏe của con người là hành vi dù dưới bất kỳ hình thức thể hiện nào làm dẫn đến người bị tác động yếu đi hoặc gây thương tật, các bộ phận của cơ thể người hoặc làm ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt, lao động bình thường của người đó. Hiện nay, pháp luật hình sự không có một định nghĩa thống nhất về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, nhiều nhà nghiên cứu luật học cũng đã đưa ra những quan niệm cụ thể về tội này như sau: “Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là hành vi cố ý gây tổn hại cho sức khỏe người khác dưới dạng thương tích hoặc tổn thương khác.”7 Hoặc cũng có quan điểm khác cho rằng: “Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là hành vi của một người cố ý làm cho người khác bị thương hoặc tổn hại đến sức khỏe.”8 6 Hội đồng Quốc gia, Từ điển Bách khoa Việt Nam, Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2003. 7 Phạm Văn Beo, Luật Hình sự Việt Nam – Quyển 1 (Phần chung), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009. 8 Đinh Văn Quế, Bình luật khoa học Bộ luật hình sự (Phần các tội phạm), tập 1 Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh sự của con người, (Bình luận chuyên sâu), Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hồ Chí Minh, 2002, Tr.133. 11
Đây là hai quan điểm được sử dụng phổ biến trong khoa học luật hình sự, tuy nhiên theo quan điểm cá nhân của học viên, các quan điểm trên không còn phù hợp, bởi lẽ, khái niệm về tội phạm được quy định tại khoản 1 Điều 8 BLHS đã được đề cập ở trên, bên cạnh hành vi khách quan thì khái niệm tội phạm còn đề cập đến các bộ phận khác của cấu thành tội phạm như mặt chủ quan, khách thể, chủ thể. Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác thực chất là hai tội độc lập bao gồm: Tội cố ý gây thương tích cho người khác (với hậu quả là thương tích, vết thương để lại trên bộ phận, cơ thể của con người) và tội cố ý gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (với hậu quả là làm tổn hại đến sự vận hành bình thường của các chức năng, bộ phận trên cơ thể con người). Tuy nhiên, do hành vi và hậu quả của hai tội phạm này có quan hệ chặt chẽ với nhau nên được các nhà làm luật xếp vào cùng một Điều luật (Điều 134 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung 2017). Vì vậy, để phù hợp với khái niệm về tội phạm, học viên xin đưa ra khái niệm về tội cố ý gây thương tích và gây tổn hại cho sức khỏe của người khác như sau: “Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là hành vi do người có năng lực trách nhiệm hình sự cố ý thực hiện gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác một cách trái pháp luật, xâm phạm đến quyền bất khả xâm phạm về sức khỏe của con người được Luật Hình sự bảo vệ.” Từ cơ sở khái niệm về định tội danh và khái niệm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, chúng tôi xin đưa ra khái niệm về định tội danh Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác như sau: “Định tội danh Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là hoạt động áp dụng pháp luật, mang tính quyền lực nhà nước do cơ quan, người có thẩm quyền thực hiện trên cơ sở các chứng cứ có liên quan đến 12
các tình tiết, sự kiện thực tế của vụ án để phân tích, đối chiếu, so sánh và kết luận sự chính xác giữa hành vi của một người có năng lực trách nhiệm hình sự cố ý thực hiện nhằm gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác một cách trái pháp luật được Bộ luật Hình sự quy định với các tình tiết, sự kiện đã diễn ra trên thực tế, qua đó làm tiền đề để quyết định những vấn đề khác trong việc xử lý tội phạm.” 1.1.2. Đặc điểm định tội danh Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác Định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mang những đặc điểm của định tội danh nói chung, bên cạnh đó còn phải dựa trên những đặc điểm đặc trưng của tội phạm này. Từ khái niệm đã phân tích, những đặc điểm của định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác được phản ánh qua những nội dung sau: Thứ nhất, định tội với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là hoạt động nhận thức logic trên cả cơ sở thực tế lẫn cơ sở lý luận. Về mặt thực tế, đó là việc các chủ thể đánh giá các chứng cứ có liên quan đến việc định tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho đến sức khỏe của người khác đã diễn ra trong thế giới khách quan, đó có thể là kết quả giám định thương tật, loại hung khí thực hiện, hành vi, động cơ, mục đích thực hiện hành vi gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe,… Về mặt lý luận, đó là việc các chủ thể phân tích, đánh giá nội dung các dấu hiệu pháp lý được quy định tại Điều 134 BLHS, cũng như kết hợp với phần chung của BLHS để đưa so sánh và kết luận việc có hay không một hành vi cấu thành tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Tuy nhiên, cũng cần xác định rõ, pháp luật luôn mang tính tổng quát, nó không thể phản ánh chi tiết hết tất cả các mặt của đời sống xã hội vốn rất phong phú và đa dạng này. BLHS không chỉ ra cặn kẽ bằng việc liệt kê hành vi nào là hành vi gây thương tích, hành vi nào là hành vi gây tổn hại cho sức khỏe, vì vậy khi đối chiếu các dấu hiệu pháp lý của cấu thành tội phạm với các dấu hiệu thực tế đã diễn ra, xác định độ tương ứng và phù hợp giữa cả 2 13
dấu hiệu thuộc 2 mặt đối lập nhau thì mới có thể kết luận được chính xác tội phạm có diễn ra hay không, đồng thời buộc người đã thực hiện hành vi đó phải chịu trách nhiệm pháp lý về hành vi cố ý gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người khác mà người đó đã thực hiện, hay chính xác là phải chịu trách nhiệm hình sự. Thứ hai, định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác là một hoạt động áp dụng pháp luật, đồng thời do tính đặc thù trong xử lý tội phạm mà hoạt động này chỉ do các cơ quan nhất định tiến hành, hay còn gọi là các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng bao gồm: Cơ quan có thẩm quyền điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án. Là một hoạt động đặc thù, định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác chỉ được tiến hành trong các giai đoạn tố tụng hình sự (khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự), mỗi giai đoạn do mỗi cơ quan khác nhau giữa vai trò chủ đạo và là chủ thể chính trong việc thực hiện hoạt động lựa chọn đúng quy phạm pháp luật hình sự để áp dụng đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể đã được thực hiện trong thực tế khách quan và từ đó kết luận là hành vi đó có đầy đủ các dấu hiệu pháp lý của tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác được quy định trong pháp luật hình sự thực định hay không. Kết luận đó ở mỗi giai đoạn được thể hiện dưới một văn bản pháp lý tố tụng hình sự nhất định, trong giai đoạn khởi tố là quyết định khởi tố hay không khởi tố vụ án hình sự, trong giai đoạn điều tra là kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc kết luận điều tra và quyết định đình chỉ điều tra, trong giai đoạn truy tố là quyết định truy tố bằng cáo trạng hoặc quyết định đình chỉ vụ án và trong giai đoạn xét xử đó là bản án về việc kết tội hay không có tội. Việc xác định tội danh phải chính xác và phù hợp với các tình tiết thực tế khách quan của vụ án mà các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã thu thập được, phải căn cứ vào các quy định của BLHS về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác để đánh giá. Thứ ba, việc định tội danh tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác phải tuân thủ nghiêm chỉnh các quy phạm của luật nội 14