Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành chính: Thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận văn này là trên cơ sở nghiên cứu, tìm hiểu và đánh giá đúng tình hình thực hiện pháp luật về thực hiện đăng ký hộ tịch ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội trong những năm qua và hiện nay, luận văn đề xuất những phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về công tác đăng ký hộ tịch ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành chính: Thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA BÙI THỊ THẠCH THỰC HIỆN ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐAN PHƢỢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA BÙI THỊ THẠCH THỰC HIỆN ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐAN PHƢỢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến Pháp và Luật Hành chính Mã số: 60380102 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI THỊ HẢI HÀ NỘI - NĂM 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác và trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, những kết luận khoa học của Luận văn chƣa từng đƣợc công bố trong bất cứ công trình nào khác. Hà Nội, ngày 28 tháng 02năm 2020 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Bùi Thị Thạch
LỜI CẢM ƠN Tác giả luận văn xin bày tỏ lời tri ân sâu sắc tới Ban Giám đốc Học viện, Khoa sau Đại học, Khoa Nhà nƣớc Pháp Luật cùng các Thầy, Cô giáo Học viện Hành chính quốc gia đã tận tình, chu đáo giảng dạy và truyền đạt kiến thức trong thời gian tác giả học tập, nghiên cứu tại trƣờng. Đặc biệt tác giải xin trân trọng cảm ơn TS. Bùi Thị Hải đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài và hoàn thành Luận văn. Xin cảm ơn UBND huyện Đan Phƣợng, phòng Tƣ pháp huyện Đan Phƣợng, UBND xã Tân Lập, huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội đã cung cấp thông tin và số liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu của tác giả. Tác giả cũng xin đƣợc gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã có những chia sẻ thông tin và tài liệu quan trọng, động viên khích lệ tinh thần để tác giả hoàn thành tốt luận văn này. Trong quá trình nghiên cứu, tác giải đã cố gắng tìm hiểu tài liệu, học hỏi kinh nghiệm, tiếp thu ý kiến của TS Bùi Thị Hải để hoàn thành luận văn. Tuy nhiên, do kiến thức còn hạn chế, kinh nghiệm thực tế chƣa nhiều nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo của các Thầy, Cô giáo trong Hội đồng chấm luận văn, sự đóng góp của bạn đọc để bản thân đƣợc tiếp thu, học tập và nghiên cứu tốt hơn trong những công trình tiếp theo. Xin trân trọng cảm ơn! TÁC GIẢ LUẬN VĂN Bùi Thị Thạch
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ THỰC HIỆN ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH Ở CẤP HUYỆN ...................................................................... 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện ........... 7 1.1.1. Khái niệm về hộ tịch, thực hiện đăng ký hộ tịch .............................................. 7 1.1.2. Đặc điểm của thực hiện đăng ký hộ tịch ......................................................... 13 1.1.3. Vai trò của thực hiện đăng ký hộ tịch ............................................................. 16 1.2. Nội dung thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện .............................................. 20 1.2.1. Chủ thể thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện .............................................. 20 1.2.2. Nội dung thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện: .......................................... 21 1.2.3. Các hình thức thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện .................................... 28 1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện ................... 32 1.3.1. Tình hình chính trị tại địa phƣơng .................................................................. 32 1.3.2.Tình hình kinh tế- xã hội của địa phƣơng ........................................................ 33 1.3.3. Sự hoàn thiện, đồng bộ của hệ thống pháp luật về hộ tịch ............................. 34 1.3.4. Năng lực tổ chức, điều hành của ngƣời có thẩm quyền; năng lực thực thi của công chức làm công tác hộ tịch ................................................................................. 35 1.3.5. Điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác đăng ký hộ tịch .......... 36 1.3.6. Trình độ dân trí, văn hóa, phong tục, tập quán của ngƣời dân........................ 37 Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 39 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐAN PHƢỢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........................................ 40 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ....................................................................................................................... 40 2.1.1. Điều kiện tự nhiên của huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ...................... 40 2.1.2. Điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ............................................................................................................................. 41
2.2.Thực trạng thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ....................................................................................................................... 43 2.2.1. Tình hình thực hiện đăng ký hộ tịch theo các quy định của Luật Hộ tịch và các văn bản hƣớng dẫn thi hành trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội43 2.2.2. Đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch tại các cơ quan đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ........................................................ 46 2.2.3. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội .............................................................. 46 2.2.4. Kết quả việc thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ................................................................................................................ 48 2.3. Đánh giá việc thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ................................................................................................................ 56 2.3.1.Thành tựu đạt đƣợc và nguyên nhân ................................................................ 56 2.3.2.Những hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 61 Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 71 CHƢƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN VIỆC ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐAN PHƢỢNG ........................ 72 3.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện việc đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ........................................................................................ 72 3.1.1. Thực hiện đăng ký hộ tịch phải bảo đảm các quan điểm của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam về xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân .............................................................................................. 72 3.1.2. Thực hiện đăng ký hộ tịch phải đề cao quyền con ngƣời, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân ....................................................................................................... 73 3.1.3. Thực hiện đăng ký hộ tịch phải bảo đảm phù hợp với các quy định pháp luật có liên quan ............................................................................................................... 74 3.1.4. Việc thực hiện đăng ký hộ tịch phải phù hợp yêu cầu cải cách hành chính và hội nhập quốc tế ........................................................................................................ 75
3.2. Giải pháp chung bảo đảm việc thực hiện đăng ký hộ tịch trên phạm vi cả nƣớc ........................................................................................................................... 76 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật về hộ tịch ........................................ 76 3.2.2. Tổ chức tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về việc thực hiện đăng ký hộ tịch ........................................................................................................................ 77 3.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong việc thực hiện đăng ký hộ tịch ............. 79 3.2.4. Kiện toàn đội ngũ công chức làm công tác Hộ tịch bảo đảm đủ tiêu chuẩn đƣợc quy định trong Luật Hộ tịch ............................................................................. 80 3.2.5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong việc thực hiện đăng ký hộ tịch 81 3.2.6. Tăng cƣờng phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong việc thực hiện đăng ký hộ tịch ........................................................................................................................ 83 3.2.7. Đẩy mạnh công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trong đăng ký hộ tịch ........................................................................................................................ 84 3.3. Giải pháp bảo đảm thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội ...................................................................................................... 84 3.3.1. Nâng cao chất lƣợng đội ngũ công chức làm công tác hộ tịch ....................... 85 3.3.2. Thực hiện tuyên truyền, giới thiệu về Dịch vụ công trực tuyến và thực hiện đăng ký hộ tịch qua Dịch vụ công trực tuyến. .......................................................... 86 3.3.3.Thực hiện nghiêm túc cải cách các thủ tục hành chính trong việc thực hiện đăng ký hộ tịch. ......................................................................................................... 88 3.3.4. Quan tâm đầu tƣ về các điều kiện bổ trợ, phối hợp. ....................................... 89 3.3.5. Tăng cƣờng bảo đảm các điều kiện về phƣơng tiện, cơ sở vật chất ............... 89 3.3.6.Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra .......................................................... 94 Tiểu kết Chƣơng 3 ..................................................................................................... 95 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 98
DANH MỤC BẢNG BIỂU STT TÊN BẢNG BIỂU TRANG SỐ 1 Kết quả đăng ký khai sinh, khai tử, kết hôn có yếu tố nƣớc 59 ngoài tại UBND huyện 2 Kết quả các việc hộ tịch khác thực hiện tại UBND huyện 60 3 Kết quả thực hiện đăng ký khai sinh, khai tử, kết hôn trong 61 nƣớc tại UBND cấp xã trên địa bàn huyện 4 Kết quả thực hiện các việc hộ tịch khác tại UBND cấp xã trên 63 địa bàn huyện 5 Kết quả thực hiện các việc hộ tịch khác tại UBND cấp xã trên 64 địa bàn huyện
DANH MỤC VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 CSDLHT Cơ sở dữ liệu hộ tịch 3 DVCTT Dịch vụ công trực tuyến 4 UBND Ủy ban nhân 5 ĐKKS Đăng ký khai sinh 6 ĐKKH Đăng ký kết hôn 7 ĐKKT Đăng ký khai tử 8 HĐND Hội đồng nhân dân 9 TTHC Thủ tục hành chính 10 XHCN Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác nhận tình trạng nhân thân của một con ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết. Thực hiện pháp luật về đăng ký hộ tịch không những liên quan đến nhân thân của con ngƣời mà còn liên quan đến chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân, cơ cấu, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nƣớc, thể chế hóa mối quan hệ Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, nhà nƣớc quản lý. Việc đăng ký hộ tịch là quyền và nghĩa vụ của mỗi ngƣời đƣợc thực hiện theo trình tự, thủ tục do pháp luật về hộ tịch quy định. Những sự kiện hộ tịch đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền xác nhận bằng văn bản và ghi vào sổ hộ tịch. Những giấy tờ, hộ tịch đã đƣợc xác nhận và đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền ghi nhận nhằm để cá biệt hoá một công dân, đây là những chứng cứ pháp lý trong các trƣờng hợp cần thiết. Mặt khác việc đăng ký hộ tịch giúp cho cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền trong việc quản lý dân số, là cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng và trật tự, an toàn xã hội. Nhận thức đƣợc vị trí và vai trò quan trọng của việc thực hiện pháp luật về công tác đăng ký hộ tịch nên Luật Hộ tịch năm 2014 và Nghị định số123/2015/NĐ- CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Hộ tịch cùng với Thông tƣ số 15/2015/TT-BTP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Hộ tịch và Nghị định số 123/2015/NĐ-CP ngày 15/11/2015 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Hộ tịch đã đƣợc ban hành và thực hiện... Đây chính là cơ sở pháp lý để công dân thực hiện các quyền nhân thân và Nhà nƣớc thực hiện sự quản lý hộ tịch đối với công dân. Có thể nói, từ khi có các Văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) nói trên, công tác đăng ký hộ tịch đã đạt đƣợc những kết quả đáng ghi nhận, từng bƣớc ổn định và đi vào nề nếp. Ngƣời dân đã nhận thức tầm quan trọng của giấy tờ hộ tịch, tự giác đi đăng ký các sự kiện hộ tịch theo quy định của pháp luật. 1
Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nƣớc bƣớc sang giai đoạn phát triển mới, với việc dịch chuyển dân cƣ trong nƣớc và quốc tế ngày càng gia tăng, cùng với việc Chính phủ và UBND các cấp đang tập trung ứng dụng công nghệ thông tin trong giải quyết các thủ tục hành chính nhằm nâng cao chất lƣợng dịch vụ công trực tuyến, từng bƣớc hình thành Chính phủ điện tử thì cũng nhƣ nhiều địa phƣơng khác trên cả nƣớc, việc thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu cải cách hành chính và cải cải cách tƣ pháp trong giai đoạn mớinhƣ: hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về hộ tịch tuy tƣơng đối đầy đủ, hoàn chỉnh, nhƣng vẫn còn một số nội dung quy định chƣa rõ ràng, chung chung, dẫn đến khó áp dụng đối với ngƣời dân và cơ quan đăng ký hộ tịch; một bộ phận cán bộ, công chức chƣa nhận thức đầy đủ các quy định của pháp luật về đăng ký hộ tịch; sự phối hợp thiếu nhịp nhàng giữa các cơ quan hữu quan trọng thực hiện đăng ký hộ tịch; một bộ phận công dân cũng chƣa có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của các giấy tờ hộ tịch và việc thực hiện đăng ký hộ tịch gây nhiều khó khăn cho cơ quan nhà nƣớc trong việc thực hiện đăng ký hộ tịch.Mặt khác, quá trình triển khai sử dụng dịch vụ công trực tuyến trong đăng ký hộ tịch cũng còn tồn tại những khó khăn nhất định đối với cả công dân và cơ quan thực hiện. Nhằm khắc phục những hạn chế, tồn tại, vƣớng mắc trên và góp phần đề xuất những phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện công tác đăng ký hộ tịch, tác giả chọn đề tài “Thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội” làm luận văn Thạc sĩ Luật chuyên ngành Luật Hiến pháp – Luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Công tác đăng ký Hộ tịch đã đƣợc Đảng, Nhà nƣớc và đặc biệt là các nhà khoa học, những ngƣời làm công tác lý luận nghiên cứu trên nhiều khía cạnh, góc độ khác nhau nhƣ: - Nguyễn Thị Hạnh “ Pháp luật quản lý về hộ tịch – Từ thực tiễn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ, năm 2016: Công trình nghiên cứu 2
những vấn đề lý luận, pháp luật quản lý về hộ tịch; đánh giá thực trạng pháp luật quản lý về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội trong thời từ năm 2010 đến năm 2016. Từ đó đề xuất những giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch trên địa bàn quận Hai Bà Trƣng, thành phố Hà Nội. - Hoàng Thị Bảo Trang “ Thực hiện pháp luật về hộ tịch ở huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội”, Luận văn Thạc sĩ, năm 2016: Nghiên cứu hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về hộ tịch và hoạt động thực hiện pháp luật về hộ tịch ở huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội từ năm 2005 đến năm 2016, từ đó đóng góp cơ sở lý luận và thực tiễn của việc thực hiện pháp luật về hộ tịch cũng nhƣ đánh giá thực trạng, nâng cao nhận thức và trách nhiệm thực hiện pháp luật về hộ tịch ở huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. - Vũ Thị Ái Duyên “ Pháp luật về hộ tịch – Từ thực tiễn tỉnh Đắk Nông”, Luận văn thạc sĩ, năm 2017: Công trình tập trung đánh giá toàn diện hoạt động hộ tịch trên địa bàn tỉnh Đắk Nông, phân tích chỉ ra những yếu tố đặc thù về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa xã hội tác động tới quá trình thực hiện pháp luật về hộ tịch trên địa bàn tỉnh Đắk Nông từ năm 2013 đến năm 2016. Mặt khác luận văn đƣa ra những giải pháp có tính khả thi nhằm đảm bảo thực hiện pháp luật về hộ tịch, thông qua đó chính quyền địa phƣơng theo dõi tốt hơn thực trạng và sự biến động về hộ tịch, trên cơ sở đó bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và gia đình. - Nguyễn Hữu Hải “ Nâng cao năng lực công chức tư pháp – hộ tịch cấp xã trên địa bàn thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh”, Luận văn thạc sĩ, năm 2017: Công trình hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực công chức tƣ pháp - hộ tịch cấp xã nói chung và ở các xã, phƣờng trên địa bàn thị xã Từ Sơn nói riêng. Trên cơ sở nghiên cứu một cách có hệ thống về thực trạng năng lực công chức tƣ pháp hộ tịch cấp xã trên địa bàn thị xã Từ Sơn, công trình đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao năng lực công chức tƣ pháp - hộ tịch cấp xã của thị xã Từ Sơn góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc về công tác tƣ pháp - hộ tịch ở địa bàn thị xã Từ Sơn hiện nay. 3
- Trần Kim Phụng “ Quản lý nhà nước về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn huyện Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang”, Luận văn thạc sĩ năm 2017: Công trình nghiên cứu công tác quản lý nhà nƣớc về hộ tịch tại 10 UBND xã, thị trấn trên địa bàn huyện Phú Quốc từ năm 2013 đến hết năm 2016. Từ đó làm rõ cơ sở lý luận quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, thực trạng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn huyện Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang với những nhận xét xác đáng về ƣu điểm cũng nhƣ những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn huyện Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang. - Trần Minh Chiến “ Quản lý nhà nước về hộ tịch của UBND cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang”, Luận văn thạc sĩ năm 2017: Công trình hệ thống hoá những vấn đề lý luận chung về hộ tịch và quản lý nhà nƣớc đối với hộ tịch; đánh giá thực trạng về quản lý hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang thời gian từ 2010 đến 2017, từ đó nêu lên những giải pháp để góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã ở tỉnh Kiên Giang. Các công trình nêu trên đã đi sâu nghiên cứu làm rõ khái niệm, nội dung về hộ tịch; phân tích nhiều khía cạnh khác nhau liên quan đến pháp luật về công tác đăng ký hộ tịch hoặc công tác quản lý nhà nƣớc về hộ tịch; và đã chỉ ra phƣơng hƣớng và giải pháp nhất định nhằm nâng cao hiệu quả công tác đăng ký và quản lý về hộ tịch. Tuy nhiên, chƣa có công trình nghiên cứu chuyên sâu về thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội, trong giai đoạn Luật hộ tịch đã đƣợc ban hành và có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2016. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích Trên cơ sở nghiên cứu, tìm hiểu và đánh giá đúng tình hình thực hiện pháp luật về thực hiện đăng ký hộ tịch ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội trong những năm qua và hiện nay, luận văn đề xuất những phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về công tác đăng ký hộ tịch ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 4
3.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu cơ sở lý luận của thực hiện pháp luật về thực hiện đăng ký hộ tịch. - Đánh giá thực trạng thực hiện đăng ký hộ tịch ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội trong thời gian qua. - Đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện đăng ký hộ tịch ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Các quy định của pháp luật về thực hiện đăng ký hộ tịch và các văn bản của UBND huyện Đan Phƣợng trong lĩnh vực hộ tịch. Thực tiễn hoạt động thực hiện đăng ký hộ tịch ở trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về hộ tịch và hoạt động thực hiện đăng ký hộ tịch tại UBND huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội từ ngày 01/01/2016 (Luật Hộ tịch 2014 có hiệu lực thi hành) cho đến nay. 5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn đƣợc thực hiện trên cơ sở vận dụng các quan điểm, phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc ta hiện nay về thực hiện pháp luật về đăng ký hộ tịch, bám sát tình hình thực tế và điều kiện tự nhiên, xã hội ở huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội. Ngoài ra, để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu của luận văn tác giả sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể sau: - Trong Chƣơng 1, để làm rõ những vấn đề lý luận về thực hiện đăng ký hộ tịch, luận văn sử dụng phƣơng pháp phân tích, tổng hợp nhằm làm rõ thêm quan niệm, đặc điểm của pháp luật về thực hiện đăng ký hộ tịch. - Trong Chƣơng 2, để minh họa về thực tiễn thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội, luận văn sử dụng phƣơng pháp thống kê, phân tích, so sánh, ... từ những phân tích về thuận lợi và khó khăn tác giả chỉ ra nguyên 5
nhân dẫn đến việc thực hiện đăng ký hộ tịch chƣa đạt hiệu quả cao từ đó đề xuất một số phƣơng hƣớng, giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội nói riêng và cả nƣớc nói chung. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn - Luận văn đóng góp cơ sở lý luận và thực tiễn của việc thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội. - Luận văn đánh giá thực trạng, nâng cao nhận thức và trách nhiệm thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội. - Các kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm cơ sở để các cấp chính quyền cấp xã, cấp huyện trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội nghiên cứu, vận dụng vào thực tế công tác đăng ký hộ tịch. Luận văn cũng có thể là tài liệu nghiên cứu về thực hiện đăng ký hộ tịch cho các học viên, sinh viên của Học viện Hành chính Quốc gia. 7. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 03 chƣơng: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện; Chương 2: Thực trạng thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội; Chương 3: Quan điểm và giải pháp bảo đảm thực hiện đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Đan Phƣợng, thành phố Hà Nội. 6
CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ THỰC HIỆN ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH Ở CẤP HUYỆN 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện đăng ký hộ tịch ở cấp huyện 1.1.1. Khái niệm về hộ tịch, thực hiện đăng ký hộ tịch 1.1.1.1. Khái niệm hộ tịch Hộ tịch là những sự kiện đƣợc quy định, xác định tình trạng nhân thân của một ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết (Khoản 1, Điều 2, Luật Hộ tịch năm 2014). Đây là nhiệm vụ quan trọng, thƣờng xuyên của chính quyền các cấp, nhằm theo dõi thực trạng và biến động về hộ tịch, trên cơ sở đó bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời góp phần xây dựng các chính sách về kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và dân số, kế hoạch hóa gia đình. Công tác quản lý hộ tịch là một tổng thể của nhiều công việc nhƣ tuyên truyền giáo dục pháp luật về hộ tịch, tổ chức thực hiện đăng ký hộ tịch, báo cáo thống kê tăng, giảm dân số, kiểm tra, xử lý vi phạm về đăng ký hộ tịch. Các công việc nêu trên phải đƣợc tiến hành thƣờng xuyên tại cơ sở nhằm bảo đảm kịp thời, chính xác đồng thời phải thuận tiện, tránh gây phiền hà cho dân. Những quan niệm về thuật ngữ ”hộ tịch” đƣợc thể hiện khá đầy đủ và đa diện theo nghiên cứu Thông tin chuyên đề - Một số vấn đề lý luận và so sánh pháp luật về hộ tịch của Viện Nghiên cứu Lập pháp, ) [26], theo đó: - Về khía cạnh ngôn ngữ: “Hộ tịch” là một từ ngoại lai đƣợc du nhập vào ngôn ngữ tiếng Việt nhƣng rất khó xác định thời điểm xuất hiện. “Hộ tịch” là một từ ghép gốc Hán chính phụ, đƣợc ghép bởi hai thành tố có nghĩa độc lập, trong đó “tịch” là thành tố chính. Bởi vậy nên khảo cứu qua các từ điển tiếng Việt thì thấy có nhiều cách giải nghĩa từ “hộ tịch” rất khác nhau. Dƣới đây là một số cách giải nghĩa: “Hộ tịch:Quyển sổ của Chính phủ biên chép số người, chức nghiệp và tịch quán của từng người”; 7
“Hộ tịch: Sổ biên dân số có ghi rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người”; “Hộ tịch: Sổ biên nhận số một địa phương hoặc cả toàn quốc, trong có ghi rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người”; “Hộ tịch: Sổ sách ghi chép tên, họ, nghề nghiệp dân cư ngụ trong xã phường”; "Hộ tịch: Quyển sổ ghi chép tên tuổi, quê quán, nghề nghiệp của mọi người trong một địa phương"; - Về khía cạnh pháp lý: * Quan niệm của khoa học pháp lý nước ngoài Từ góc độ so sánh luật, qua tham khảo một số tài liệu pháp lý nƣớc ngoài có thể thấy, trong khoa học pháp lý một số nƣớc cũng có những khái niệm tƣơng đƣơng với khái niệm “hộ tịch” trong tiếng Việt, xem xét từ khía cạnh pháp lý, khái niệm hộ tịch đƣợc định nghĩa trong một số tài liệu nƣớc ngoài nhƣ sau: Trong tiếng Anh, khái niệm “Civil Registration” đƣợc hiểu là “Việc đăng ký đúng hạn các sự kiện sinh, tử, kết hôn với chính quyền trong thời hạn quy định”. Trong tiếng Đức, khái niệm “das Personenstandsregister” đƣợc hiểu là "Việc đăng ký công về tình trạng dân sự của mỗi cá nhân được thực hiện bởi các cơ quan hộ tịch". Trong Bộ luật dân sự của Cộng hoà Pháp, chế định hộ tịch là một trong những chế định hết sức quan trọng. Tuy nhiên, luật dân sự Pháp không đƣa ra khái niệm về hộ tịch mà chỉ đƣa ra khái niệm chứng thƣ hộ tịch. Khái niệm “civil registration” đƣợc Liên hợp quốc định nghĩa trong tài liệu "Principles and recommendation for a Vital Statistics System" xuất bản năm 2002 nhƣ sau: "Đăng ký dân sự là việc ghi nhớ liên tục đặc điểm về sự tồn tại và tình trạng dân sự của mỗi cá nhân liên quan đến dân số được quy định bởi sắc lệnh, luật hoặc điều lệ phù hợp với yêu cầu của pháp luật mỗi quốc gia". * Khái niệm “hộ tịch” trong hệ thống pháp luật hiện hành Theo quy định tại Điều 1 Nghị định số 83/1998/NĐ-CP ngày 10/10/1998 của Chính phủ về đăng ký hộ tịch thì: Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết. [5],[6]. 8
Có thể xem những sự kiện về hộ tịch rất đa dạng. Nếu theo quan niệm cũ trƣớc đây, hộ tịch chủ yếu bao gồm các sự kiện về sinh, tử, kết hôn thì theo quy định hiện nay của pháp luật, hộ tịch bao gồm 9 sự kiện cơ bản nhƣ: sinh; tử; kết hôn; giám hộ; nhận cha, mẹ, con; thay đổi, cải chính, bổ sung hộ tịch; xác định lại dân tộc. Các sự kiện hộ tịch đƣợc xem là các sự kiện cơ bản, bởi các sự kiện này có thể làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt các quyền và nghĩa vụ pháp lý của cá nhân. [6],[7], [9],[18]. Theo điều 1, Nghị định 158/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 (Nghị định này thay thế cho NĐ số 83 ngày 10/10/1998) quy định: “Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết”. [7],[8]. Theo Khoản 1 Điều2 Luật Hộ tịch năm 2014: [9],[18]. Theo Điều 3 Luật Hộ tịch năm 2014, nội dung việc thực hiện đăng ký hộ tịch gồm có: - Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện: khai sinh; kết hôn; giám hộ; nhận cha, mẹ con; thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ tịch; tử; - Ghi vào sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đối với các sự kiện: thay đổi quốc tịch; xác định cha, mẹ, con; xác định lại giới tính; nuôi con nuôi, chấm dứt việc nuôi con nuôi; ly hôn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết hôn; công nhận giám hộ; tuyên bố hoặchủy tuyên bố một người mất tích, đã chết, bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự [18]. Nhƣ đã phân tích ở trên cho thấy về mặt ngôn ngữ học, giữa từ “hộ tịch” đƣợc sử dụng trong các văn bản pháp luật nƣớc ta với khái niệm nƣớc ngoài nói trên đều có sự tƣơng đồng về ngữ nghĩa. Nhƣ vậy, hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác nhận tình trạng nhân thân của một con ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết. Các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân và quyền nhân thân của con ngƣời đƣợc Hiến pháp năm 2013 và Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định để xác định sự kiện hộ tịch nhƣ: quyền thay đổi họ tên; 9
quyền xác định lại dân tộc; quyền đƣợc khai sinh; quyền đƣợc khai tử; quyền đƣợc kết hôn; quyền ly hôn; quyền nhận, không nhận cha, mẹ, con; quyền đối với quốc tịch… .[14]. Với mỗi vấn đề về hộ tịch thì có giấy tờ về vấn đề đó, gọi là giấy tờ về hộ tịch.Giấy tờ về hộ tịch là giấy tờ có giá trị chứng minh thực tế tình trạng nhân thân của mỗi công dân. Giấy tờ về hộ tịch do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền cấp. Đó là cơ sở chứng minh các quyền và nghĩa vụ của công dân phát sinh từ sự kiện hộ tịch. Do tính chất quan trọng nhƣ vậy của các giấy tờ về hộ tịch cho nên pháp luật quy định chặt chẽ, cụ thể các nguyên tắc, trình tự, thủ tục đăng ký và cấp các loại giấy tờ về hộ tịch. 1.1.1.2. Khái niệm thực hiện đăng ký hộ tịch Theo quan niệm truyền thống: Đăng ký hộ tịch là việc ghi chép vào sổ các sự kiện về việc hộ tịch của các hộ lại nhằm quản lý việc biến động tự nhiên, biến động xã hội của các sự kiện đó, trên cơ sở đó xác định nghĩa vụ đối với Nhà nƣớc nhƣ đóng thuế, nghĩa vụ nô dịch, quân dịch ... Theo quan niệm hiện tại: Đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền xác nhận sự kiện sinh, tử, kết hôn, ly hôn, giám hộ, nuôi con nuôi, thay đổi họ, tên, quốc tịch, xác định dân tộc, cải chính hộ tịch và các sự kiện khác theo quy định của pháp luật về hộ tịch. Khái niệm này đƣợc mở rộng phạm vi đăng ký tại Điều 1 của Nghị định 158/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 của Chính phủ về đăng ký và quản lý hộ tịch. [7],[18]. Trƣớc khi có Nghị định 158/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 thì trong Nghị định 83/1998/NĐ-CP ngày 10/10/1998 cũng đã đƣa ra khái niệm đăng ký hộ tịch tƣơng đối giống với nội dung nhƣ trong Nghị định 158. Quay về thời điểm 1995, khi Quốc hội ban hành Bộ luật dân sự, thì tại điều 54 của Bộ luật cũng có quy phạm định nghĩa về khái niệm đăng ký hộ tịch: “Đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận sự kiện sinh, tử, kết hôn, ly hôn, giám hộ, nuôi con nuôi, thay đổi họ, tên, quốc tịch, xác định lại dân tộc, cải chính hộ tịch và các sự kiện khác theo quy định của pháp luật về hộ tịch” 10
Kế thừa các quan niệm trên, tại Khoản 2, Điều 2, Luật Hộ tịch năm 2014 đã đƣa ra khái niệm bao quát và đầy đủ về đăng ký hộ tịch, đó là: “ của cá nhân, thực hiện quản lý về dân cư” [18, tr6-7]. Nhƣ vậy có thể hiểu thực hiện đăng ký hộ tịch chính là thực hiện 2 nhóm hành vi với tính chất khác nhau rõ ràng: - Hành vi xác nhận các sự kiện sinh, kết hôn, tử, nuôi con nuôi, giám hộ; nhận cha, mẹ, con; thay đổi họ tên, chữ đệm; cải chính họ tên, chữ đệm; ngày tháng năm sinh; xác định lại dân tộc, xác định lại giới tính, xác định lại dân tộc. Đối với các sự kiện hộ tịch trên, cơ quan đăng ký hộ tịch xác nhận bằng cách đăng ký vào sổ dành riêng cho từng loại việc đồng thời cấp giấy chứng nhận về việc đó cho đƣơng sự (nhƣ Giấy khai sinh, giấy chứng nhận kết hôn). Hành vi xác nhận của cơ quan đăng ký hộ tịch đã làm phát sinh hiệu lực pháp lý của các sự kiện đƣợc đăng ký. Chỉ sau khi đăng ký, các sự kiện đó mới làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt các quyền và nghĩa vụ của cá nhân. - Hành vi ghi (ghi chú) vào sổ hộ tịch các việc về ly hôn, xác định cha, mẹ, con; thay đổi quốc tịch; huỷ việc kết hôn trái pháp luật; chấm dứt nuôi con nuôi. Khác với hành vi xác nhận, đối với các loại việc hộ tịch này, cơ quan đăng ký hộ tịch chỉ đơn thuần căn cứ quyết định của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền ghi chú việc đó vào sổ hộ tịch. Điểm phân biệt cơ bản giữa hành vi này với nhóm hành vi thứ nhất là nó không làm phát sinh hiệu lực pháp lý, bởi vì bản thân các quyết định của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền đã đem lại hiệu lực pháp lý cho các việc đó. Nội dung đăng ký hộ tịch bao gồm: - Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch:Khai sinh;Kết hôn;Giám hộ;Nhận cha, mẹ, con;Thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ tịch;Khai tử. - Ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền: Thay đổi quốc tịch; Xác định cha, mẹ, 11