Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn là nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực trạng thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp tại Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương, luận văn đưa ra các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ BẢO KHUYÊN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LÝ LỊCH TƢ PHÁP CỦA SỞ TƢ PHÁP TỈNH BÌNH DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ BẢO KHUYÊN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LÝ LỊCH TƢ PHÁP CỦA SỞ TƢ PHÁP TỈNH BÌNH DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hà TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ với đề tài “Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương” là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực, có trích dẫn rõ ràng. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về công trình nghiên cứu của riêng mình! TP.Hồ Chí Minh, ngày ... tháng ... năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Bảo Khuyên
LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính với đề tài “Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương” là kết quả của quá trình cố gắng không ngừng của bản thân và được sự giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy cô, bạn bè và người thân. Qua đây, tôi xin gửi lời cảm ơn tới những người đã giúp đỡ tôi trong thời gian vừa qua. Tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hà, Phó Trưởng khoa Nhà nước - Pháp luật và Lý luận cơ sở, Học viện Hành chính Quốc gia, người hướng dẫn khoa học, đã hết sức nhiệt tình định hướng và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Học viện Hành chính Quốc gia, đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và viết luận văn. Trân trọng cảm ơn Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương đã tạo điều kiện, hỗ trợ, cung cấp thông tin để tôi hoàn thành luận văn. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, bản thân sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết, rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô, đồng nghiệp và quý bạn đọc./. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Bảo Khuyên
MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt Mở đầu...............................................................................................................1 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT LÝ LỊCH TƢ PHÁP ....................................................................................... 7 1.1. Khái quát về lý lịch tƣ pháp và thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp .............................................................................................................. 7 1.1.1. Các khái niệm .................................................................................. 7 1.1.2. Đặc điểm của thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp .................... 12 1.1.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp ........................ 15 1.2. Nội dung thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp ............................. 19 1.2.1. Xây dựng, quản lý, khai thác, sử dụng cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp ................................................................................................................. 19 1.2.2. Cấp Phiếu lý lịch tư pháp .............................................................. 25 1.2.3. Quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp ............................................. 32 1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp 36 1.3.1. Yếu tố khách quan ......................................................................... 36 1.3.2. Yếu tố chủ quan ............................................................................ 38 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LÝ LỊCH TƢ PHÁP CỦA SỞ TƢ PHÁP TỈNH BÌNH DƢƠNG .................................... 41 2.1. Khái quát chung về Sở Tƣ pháp tỉnh Bình Dƣơng ......................... 41 2.1.1. Cơ cấu tổ chức của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương ........................ 41 2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ cơ bản......................................................... 43 2.2. Tình hình thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp của Sở Tƣ pháp tỉnh Bình Dƣơng ........................................................................................ 46 2.2.1. Hoạt động xây dựng, quản lý, sử dụng, khai thác cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp .............................................................................................. 46
2.2.2. Hoạt động cấp Phiếu lý lịch tư pháp ............................................. 50 2.2.3. Hoạt động quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp ............................ 54 2.3. Đánh giá chung ................................................................................... 57 2.3.1. Kết quả đạt được ........................................................................... 57 2.3.2. Hạn chế.......................................................................................... 59 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................. 64 Chƣơng 3 PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LÝ LỊCH TƢ PHÁP TẠI SỞ TƢ PHÁP TỈNH BÌNH DƢƠNG .......................................................................................................... 68 3.1. Phƣơng hƣớng bảo đảm thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp .. 68 3.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp ........... 70 3.2.1. Nhóm giải pháp chung .................................................................. 70 3.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể .................................................................. 76 KẾT LUẬN…………………………………………………………...……..87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………....89 PHỤ LỤC…………………………………………………………………....94
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự LLTP Lý lịch tư pháp TTLLTPQG Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia UBND Uỷ ban nhân dân
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lý lịch tư pháp là nguồn thông tin chính thức về tình trạng án tích, là lý lịch về án tích của người bị kết án bằng bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, tình trạng thi hành án và về việc cấm cá nhân đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản. Pháp luật về lý lịch tư pháp đã có quá trình phát triển từ rất lâu trong lịch sử và trước yêu cầu của xã hội, Luật Lý lịch tư pháp được Quốc hội khóa XII thông qua ngày 17/6/2009, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2010. Đây là một đạo luật quan trọng, liên quan trực tiếp đến quyền công dân và hoạt động của các cơ quan tư pháp. Qua quá trình thực hiện, Luật Lý lịch tư pháp đã tạo cơ sở pháp lý để triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp. Những thông tin lý lịch tư pháp cũng phát huy vai trò là công cụ quan trọng hỗ trợ cho các cơ quan nhà nước trong quản lý dân cư, quản lý xã hội; hỗ trợ các hoạt động tố tụng hình sự, hỗ trợ công tác quản lý nhân sự, hoạt động đăng ký kinh doanh, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã… Đến nay có rất nhiều thủ tục hành chính có yêu cầu Phiếu lý lịch tư pháp như cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh, cấp chứng chỉ hành nghề dược, luật sư, nuôi con nuôi, an ninh trật tự, an ninh hàng không,… Thông qua việc triển khai thi hành Luật Lý lịch tư pháp, nhận thức của xã hội về giá trị của lý lịch tư pháp ngày càng nâng cao, qua đó, lý lịch tư pháp đã trở thành công cụ pháp lý quan trọng góp phần bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân trong việc chứng minh nhân thân tư pháp của mình khi tham gia vào các quan hệ pháp luật. 1
Luật lý lịch tư pháp và việc triển khai thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp đã đi vào cuộc sống, cơ bản đã đạt được các mục tiêu đề ra, tuy nhiên, trước yêu cầu của thực tiễn phát triển đất nước, với chủ trương đẩy mạnh cải cách hành chính, cải cách tư pháp, đảm bảo thực hiện quyền công dân, tăng cường tiến trình hội nhập khu vực và quốc tế, việc thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp vẫn còn những hạn chế không đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Vẫn còn tồn tại tình trạng kết quả phiếu lý lịch tư pháp bị trễ so với ngày hẹn trả cho người dân; tình trạng lạm dụng Phiếu lý lịch tư pháp số 2; việc phối hợp cung cấp thông tin lý lịch tư pháp giữa các cơ quan còn chưa nhịp nhàng, chưa đảm bảo thời gian theo luật định, chưa có chế tài phù hợp đối với những trường hợp chậm trễ trong công tác phối hợp; pháp luật về lý lịch tư pháp so với các quy định về lý lịch tư pháp của luật có liên quan chưa thống nhất, đồng bộ... Bình Dương là tỉnh có nguồn đầu tư nước ngoài mạnh, hình thành các khu công nghiệp lớn, tập trung rất nhiều dân nhập cư, nhiều thành phần xã hội sinh sống, do đó, số lượng người phạm tội trên địa bàn tỉnh cũng rất nhiều, lượng thông tin lý lịch tư pháp ngày càng gia tăng, dẫn đến tình trạng Sở Tư pháp chưa cập nhật kịp thời thông tin lý lịch tư pháp; nhu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp số 2 để làm hồ sơ an ninh trật tự cũng tăng nên dễ xảy ra tình trạng lạm dụng phiếu lý lịch tư pháp số 2,… Hiện nay, mặc dù Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương đã chủ động áp dụng các phương thức mới trong việc tiếp nhận hồ sơ và trả kết quả cấp Phiếu lý lịch tư pháp; nghiên cứu, áp dụng nhiều giải pháp công nghệ thông tin nhằm nâng cao chất lượng công tác cấp Phiếu lý lịch tư pháp, liên thông các thủ tục hành chính, góp phần đơn giản hóa thủ tục hành chính trong lĩnh vực lý lịch tư pháp nhưng vẫn gặp phải những hạn chế, bất cập như việc xác minh điều kiện đương nhiên xóa án tích cho các cá nhân để họ tái hòa nhập cộng đồng còn khó khăn; công 2
tác xây dựng, quản lý, khai thác, sử dụng Cơ sở dữ liệu LLTP còn hạn chế, chưa khai thác hiệu quả,… Để bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân theo tinh thần Hiến pháp năm 2013; đảm bảo sự thống nhất của hệ thống pháp luật trong bối cảnh một số luật liên quan đến lý lịch tư pháp mới được ban hành như: Bộ luật hình sự năm 2015, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014, Luật thi hành án hình sự năm 2010, Luật phí, lệ phí năm 2015,… Đặc biệt, với mong muốn tháo gỡ một số hạn chế, bất cập trong việc thực hiện các hoạt động liên quan đến lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương, tác giả chọn đề tài “Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương”. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Có một số luận văn thạc sĩ và công trình khoa học nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau về lý lịch tư pháp như: Luận văn thạc sĩ Quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp tại tỉnh Nam Định, tác giả Trần Văn Đức (2017). Tác giả đã đánh giá về công tác quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp tại tỉnh Nam Định và nêu ra các giải pháp, đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý lý lịch tư pháp. Luận văn thạc sĩ So sánh vấn đề quản lý và cấp lý lịch tư pháp giữa Vương quốc liên hiệp Anh và Việt Nam, thực tiễn và kiến nghị về công tác quản lý lý lịch tư pháp tại Việt Nam, tác giả Nguyễn Quốc Liêm (2018). Tác giả đã đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý lý lịch tư pháp từ việc so sánh những quy định về lý lịch tư pháp với nước Anh. Bài “Thực tiễn công tác phối hợp tra cứu, xác minh thông tin để cấp Phiếu Lý lịch tư pháp”, tác giả Nguyễn Thị Minh Phương, đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số tháng 4/2014. Tác giả đã phân tích thực trạng công tác tra cứu và xác minh thông tin nhân thân để thực hiện việc cấp Phiếu Lý 3
lịch tư pháp và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tra cứu xác minh thông tin trong công tác cấp Phiếu Lý lịch tư pháp. Bài “Lý lịch tư pháp và vấn đề xóa án tích”, tác giả Đỗ Thị Thúy Lan, đăng trên tạp chí Dân chủ và pháp luật, số chuyên đề pháp luật về lý lịch tư pháp (2017). Thông qua các quy định về vấn đề xóa án tích của Bộ luật hình sự, luật lý lịch tư pháp và thực tiễn thực hiện xác minh điều kiện đương nhiên xóa án tích, tác giả đã đưa ra một số đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật lý lịch tư pháp về vấn đề xóa án tích. Bài “Xây dựng tiêu chí kiểm soát chất lượng hoạt động xây dựng, quản lý, sử dụng và khai thác cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp”, tác giả Đặng Thanh Sơn, đăng trên Viện khoa học pháp lý, nội dung tóm tắt các đề tài nghiên cứu khoa học pháp lý của Bộ Tư pháp, tập 2 (2017). Tác giả đã nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động xây dựng, quản lý, sử dụng và khai thác cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp và chất lượng của hoạt động, từ đó đề xuất những tiêu chí kiểm soát nhằm giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong việc kiểm soát chất lượng của hoạt động trên. Qua các công trình nghiên cứu trên có thể thấy, các tác giả đã nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau về quản lý lý lịch tư pháp, so sánh pháp luật lý lịch tư pháp hoặc các nghiên cứu chủ yếu tập trung một hoặc một số nội dung cơ bản của pháp luật về lý lịch tư pháp và cũng chưa có công trình nghiên cứu nào tập trung nghiên cứu tại tỉnh Bình Dương hay nghiên cứu toàn diện về thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn - Mục đích: Qua việc nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực trạng thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp tại Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương, luận văn đưa ra các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương trong thời gian tới. 4
- Nhiệm vụ: Một là, phân tích các vấn đề lý luận, pháp lý trong thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp. Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương, qua đó chỉ ra những kết quả đạt được; những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của hạn chế. Ba là, đưa ra phương hướng và giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi về nội dung: Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp + Phạm vi về không gian: Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương + Phạm vi về thời gian: 2010-2018 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn - Phương pháp luận: Luận văn nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước về lý lịch tư pháp nhằm đảm bảo tính khoa học và thực tiễn của đề tài luận văn. - Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu luận văn, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp thống kê: thống kê những số liệu thực tế qua các năm về thực hiện các quy định pháp luật về lý lịch tư pháp tại Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương. 5
Phương pháp phân tích, tổng hợp: Tác giả tổng hợp để có những nhận định, đánh giá, những giải pháp, những kết luận phù hợp với cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật về lý lịch tư pháp. Phương pháp so sánh: Đối chiếu, so sánh để có các nhận xét, đánh giá và đưa ra các giải pháp pháp luật về lý lịch tư pháp. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn sẽ cung cấp luận cứ khoa học và thông tin về những vấn đề liên quan đến lý luận pháp luật về lý lịch tư pháp. Luận văn góp phần làm rõ các vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp, giúp cơ quan nhà nước có thẩm quyền, các nhà nghiên cứu trong xây dựng và hoàn thiện pháp luật về lý lịch tư pháp. Luận văn có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo trong công tác giảng dạy, nghiên cứu pháp luật hiện nay. - Ý nghĩa thực tiễn Luận văn góp phần đưa ra các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương. Công tác thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp sẽ được cải thiện hơn, từ đó tạo nhiều điều kiện thuận lợi hơn cho người dân khi thực hiện các hoạt động liên quan đến lý lịch tư pháp. 7. Kết cấu của luận văn: Bao gồm phần Mở đầu, nội dung luận văn, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Phần nội dung gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận, pháp lý về thực hiện pháp luật lý lịch tư pháp Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp của Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương Chương 3: Phương hướng, giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp tại Sở Tư pháp tỉnh Bình Dương 6
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT LÝ LỊCH TƢ PHÁP 1.1. Khái quát về lý lịch tƣ pháp và thực hiện pháp luật về lý lịch tƣ pháp 1.1.1. Các khái niệm 1.1.1.1. Lý lịch tư pháp Lý lịch tư pháp có lịch sử phát triển từ rất sớm, ngay từ thời xa xưa, nhiều nước đã quy định việc ghi nhớ tội phạm bằng việc đánh dấu vào mặt, xăm lên mình những dấu ấn về những tội đã phạm phải,…tùy theo mức độ phạm tội. Dần theo sự phát triển của xã hội, để tránh làm đau đớn, phân biệt đối xử đối với những người phạm tội và để có những thông tin đầy đủ hơn về người phạm tội, phục vụ tốt hơn trong tố tụng, LLTP thành văn đã ra đời thay thế cho những hình thức ghi nhớ hình phạt nặng nề trong lịch sử. Ở thời kỳ Pháp thuộc, Phòng lục sự là cơ quan lập, lưu giữ, cấp LLTP thông qua đạo luật ngày 05/8/1899 về “tư pháp lý lịch và phục quyền”. Ngày 01/9/1951, Vua Bảo Đại ban hành Dụ số 14 quy định chi tiết “về lý lịch tư pháp và phục quyền”, thuật ngữ lý lịch tư pháp chính thức được sử dụng và quy định trong văn bản quy phạm pháp luật tại nước ta [19]. Thuật ngữ "lý lịch tư pháp" được sử dụng với nhiều các cách gọi khác nhau ở mỗi nước. Ở các nước Phương Tây, tiếng Pháp có từ "casier judiciaire" được hiểu là ngăn tủ có chứa đựng hồ sơ về tư pháp, là nơi lưu giữ những thông tin về bản án hình sự, thông tin về hành chính, thương mại …; trong tiếng Anh có từ "Criminal records" nghĩa là sự ghi nhận án tích của 7
người bị kết án hình sự; ở Đức là việc đăng ký, lưu trữ, xử lý các thông tin về bản án hình sự của toà án, thông tin liên quan đến các quyết định của cơ quan công tố hình sự về việc truy tố đang thực hiện đối với một cá nhân, quyết định của cơ quan hành chính và toà án về vi phạm trong thương mại và công nghiệp [26]. Ở Việt Nam, LLTP được định nghĩa là lý lịch về án tích của người bị kết án bằng bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, tình trạng thi hành án và về việc cấm cá nhân đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản [33]. Như vậy, định nghĩa LLTP bao gồm 02 nội dung: Thứ nhất là lý lịch về án tích của người bị kết án bằng bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, tình trạng thi hành án theo Bộ luật hình sự. Lý lịch là việc ghi lại trên giấy, trên sổ những thông tin về nhân thân, hoàn cảnh, các sự kiện chủ yếu của một cá nhân nào đó trong quá khứ, hiện tại và có thể trích xuất ra những thông tin khi cần thiết. Án tích được hiểu là dấu vết về án hình sự của người đã bị xử và chưa xoá án được ghi vào một quyển sổ gọi là lý lịch tư pháp để sau này, trong một số trường hợp, cần xem xét để đánh giá đạo đức hạnh kiểm, thái độ đối với pháp luật. Trong lý lịch của bị can, bị cáo phải ghi rõ án tích (hiện nay dùng phổ biến từ tiền án). Khi quyết định hình phạt, toà án có thể coi việc một người sau khi đã kết án lại phạm tội mới là một tình tiết tăng nặng. Trong một số trường hợp được quy định cụ thể trong phần các tội phạm của Bộ luật hình sự, án tích là cơ sở để áp dụng luật về tội nặng hơn đối với người phạm tội. Trong một số trường hợp, án tích về tội này hay tội khác sẽ dẫn đến việc hạn chế người mang án quyền lựa chọn nơi cư trú; còn án tích về tội vụ lợi có thể 8
sẽ là một trở ngại đối với việc được nhận vào làm những việc có liên quan đến trách nhiệm vật chất [54, tr.16]. Như vậy, nội dung ở đây là sự ghi chép lại những thông tin về việc một cá nhân nào đó bị Tòa án kết án, tuyên là có tội trong lĩnh vực hình sự. Thứ hai là việc cấm cá nhân đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản theo luật phá sản. Không chỉ ghi nhớ thông tin về án tích trong bản án hình sự mà LLTP còn ghi nhớ thông tin về cấm đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã. Điều này là phù hợp bởi lẽ, LLTP sẽ được sử dụng cả khi các cá nhân có nhu cầu thành lập doanh nghiệp hay khi các cơ quan yêu cầu cá nhân chứng minh lý lịch để giao cho họ đảm nhận các vị trí quan trọng. Khi đó, LLTP sẽ giúp cơ quan quản lý dễ dàng hơn trong việc điều động, sử dụng nhân sự cho phù hợp. Trên thực tế, tồn tại khá nhiều định nghĩa về thuật ngữ LLTP trong các văn bản khác nhau, nhưng về bản chất của các thuật ngữ này tương tự nhau là đều ghi nhận thông tin về hình phạt mà cơ quan có thẩm quyền đã tuyên đối với một cá nhân liên quan chủ yếu đến bản án hình sự. Theo quan điểm của tác giả, LLTP là việc ghi chép đầy đủ thông tin về tình trạng thi hành án, về các tội phạm trước đây của một cá nhân khi họ bị kết án bởi một bản án hình sự có hiệu lực và thông tin về việc cấm đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản. 1.1.1.2. Pháp luật về lý lịch tư pháp Pháp luật về LLTP trải qua quá trình phát triển lâu dài và được chia theo nhiều giai đoạn. Giai đoạn thời kỳ Pháp thuộc và miền Nam Việt Nam trước năm 1975, pháp luật về LLTP được quy định, tổ chức tương đối chặt 9
chẽ từ trung ương tới địa phương. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1955, do điều kiện kháng chiến nên việc quản lý LLTP ít được chú ý. Giai đoạn từ năm 1956 đến năm 1993, tuy pháp luật về LLTP đã được quy định khá chi tiết nhưng lại không được quản lý LLTP một cách riêng biệt. Giai đoạn từ năm 1993 đến năm 2005, chủ thể quản lý LLTP thay đổi sang cơ quan Bộ Tư pháp, chưa có thêm những quy định chi tiết và vẫn chỉ dừng lại ở các quy định chung. Giai đoạn từ năm 2009 đến nay, Luật LLTP ra đời và được hoàn chỉnh hơn về các quy phạm pháp luật LLTP [29]. Pháp luật dưới góc độ luật học được hiểu là tổng thể các quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung, do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận, thể hiện ý chí chung của giai cấp thống trị, được Nhà nước đảm bảo thực hiện bằng các biện pháp giáo dục, thuyết phục, và cưỡng chế và là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội phát triển phù hợp với lợi ích của giai cấp mình [28]. Pháp luật về LLTP là những quy định của nhà nước điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến lý lịch về án tích của người bị kết án bằng bản án, quyết định hình sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, tình trạng thi hành án và về việc cấm cá nhân đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản. Cụ thể là điều chỉnh các quan hệ phát sinh giữa cơ quan nhà nước với các cá nhân, tổ chức, giữa các cơ quan nhà nước với nhau trong quá trình xây dựng, quản lý, khai thác, sử dụng cơ sở dữ liệu LLTP và cấp Phiếu LLTP. Pháp luật về LLTP là một bộ phận hợp thành của hệ thống pháp luật Việt Nam, xuất phát từ nhu cầu của thực tiễn, góp phần điều chỉnh các quan hệ xã hội, ổn định xã hội, giữ vững trật tự quản lý xã hội của nhà nước. Pháp luật về LLTP bao hàm tất cả các quy phạm pháp luật điều chỉnh về trình tự, thủ tục cung cấp, tiếp nhận, cập nhật thông tin LLTP; lập LLTP; tổ chức và quản lý cơ sở dữ liệu LLTP; cấp Phiếu LLTP; quản lý nhà nước về LLTP. 10
Như vậy, pháp luật về LLTP đã từng bước được xây dựng và dần đi vào cuộc sống, góp phần nâng cao chất lượng theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp; là những quy phạm pháp luật, cơ sở pháp lý cho việc điều chỉnh các quan hệ pháp lý phát sinh trong quá trình tổ chức, quản lý nhà nước về LLTP. 1.1.1.3. Thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp Hiện nay có khá nhiều quan điểm pháp lý về thực hiện pháp luật như “thực hiện pháp luật là hiện tượng, quá trình có mục đích làm cho những quy định của pháp luật trở thành hoạt động thực tế của các chủ thể pháp luật”[45, tr.369-371] hay “thực hiện pháp luật là quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế, hợp pháp của các chủ thể pháp luật” [28, tr.465-466]. Các quy phạm pháp luật muốn đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả thì cần được thực hiện thông qua hoạt động có mục đích của các chủ thể vào các quan hệ xã hội. Hơn nữa thực hiện pháp luật còn là yếu tố không thể thiếu của cơ chế điều chỉnh pháp luật, giúp phát huy vai trò của pháp luật và được các chủ thể tiệp nhận, tôn trọng và tự giác thực hiện. Như vậy, thực hiện pháp luật là tổng thể các hoạt động có mục đích của các chủ thể pháp luật nhằm hiện thực hóa các quy định của pháp luật thành các hành vi thực tế, hợp pháp của các chủ thể qua các hoạt động cụ thể nhằm phát huy vai trò của pháp luật trong điều chỉnh các quan hệ xã hội. Thực hiện pháp luật về LLTP là tổng thể các hoạt động có mục đích của các chủ thể nhằm hiện thực hóa pháp luật về LLTP thành các hành vi thực tế, hợp pháp của các chủ thể qua các hoạt động cụ thể vì mục tiêu bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân theo tinh thần Hiến pháp năm 2013; đảm bảo sự thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam. Thực hiện pháp luật về LLTP là nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân, trong đó, trước hết thuộc về nhà nước mà đại diện là cơ 11
quan, đội ngũ cán bộ, công chức. Các chủ thể này sẽ thực hiện nhiệm vụ xây dựng, quản lý, khai thác cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp; tuân thủ, chấp hành và áp dụng pháp luật một cách đúng đắn, sáng tạo. Đối với các cá nhân cũng có quyền thực hiện pháp luật về LLTP nhằm chứng minh nhân thân tư pháp của mình khi tham gia vào các quan hệ pháp luật. 1.1.2. Đặc điểm của thực hiện pháp luật về lý lịch tư pháp Thực hiện pháp luật về LLTP là những hành vi thực tế của các chủ thể liên quan đến LLTP, nội dung của nó mang đặc trưng của thực hiện pháp luật như: Là hành vi hợp pháp của các chủ thể, là hoạt động đưa ra các quy phạm pháp luật được thực hiện trên thực tế, do nhiều chủ thể khác nhau thực hiện với nhiều các hình thức khác nhau, được đảm bảo thực hiện bằng quyền lực nhà nước, được thực hiện chặt chẽ về hình thức, nội dung. Ngoài ra, thực hiện pháp luật về LLTP cũng có những đặc điểm riêng, cụ thể: Một là, thực hiện pháp luật về LLTP hỗ trợ việc chứng minh nhân thân tư pháp của từng cá nhân Hiện nay, khi các cá nhân tham gia vào các quan hệ xã hội, họ thường được yêu cầu bổ sung phiếu LLTP đề chứng minh nhân thân của mình trong các quan hệ pháp luật. Do đó, thực hiện pháp luật về LLTP có ý nghĩa rất quan trọng, giúp người dân thực hiện quyền của mình, đề nghị cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP cấp phiếu LLTP. Phiếu LLTP sẽ phản ánh toàn bộ tình trạng pháp lý của cá nhân nhằm chứng minh nhân thân của họ từ quá khứ đến hiện tại. Do đó, các doanh nghiệp, cơ quan yêu cầu các cá nhân bổ sung thêm phiếu LLTP để biết rõ nhân thân về phương diện pháp lý của cá nhân đó và đảm bảo an ninh, trật tự được ổn định. Theo quy định của BLHS, người từ đủ 14 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về một số tội phạm, người từ đủ 16 tuổi trở lên chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm [30]. Vì vậy, khi một cá nhân từ đủ 14 tuổi, tất 12
cả thông tin về tình trạng án tích của họ sẽ do các cơ quan như tòa án, cơ quan thi hành án, Công an, viện kiểm sát cung cấp cho cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP và được cập nhật, lưu trữ tại cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP này. Ngoài ra, pháp luật hiện hành cho phép mọi cá nhân có quyền cư trú, đi lại, được học tập, lao động ở nhiều địa phương khác nhau. Tuy nhiên, sẽ rất khó khăn để chứng minh tình trạng án tích của cá nhân nếu không có thông tin do các cơ quan xử lý tại địa phương đó cung cấp. Do đó, pháp luật về LLTP và thực hiện pháp luật về LLTP tạo hành lang pháp lý cho các cơ quan tố tụng cung cấp thông tin án tích, cùng với cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP xây dựng cơ sở dữ liệu LLTP. Hai là, thực hiện pháp luật về LLTP hỗ trợ bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Đối với thủ tục đương nhiên được xóa án tích theo quy định trước đây, cá nhân khi thấy mình đủ điều kiện đương nhiên được xóa án tích, họ sẽ tự mình liên hệ tới các cơ quan như Tòa án, cơ quan thi hành án, UBND xã nơi cư trú, Trại giam,…để trích lục các giấy tờ nhằm chứng minh và nộp tại Tòa án để được cấp Giấy chứng nhận xóa án tích. Khi Luật LLTP và Bộ luật hình sự năm 2015 có hiệu lực thi hành, các cá nhân sẽ không cần tự mình liên hệ tới nhiều cơ quan có liên quan nữa mà chỉ cần liên hệ tới cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP nộp hồ sơ cấp phiếu LLTP, còn việc xác minh tình trạng thi hành án, thông tin xóa án tích sẽ do cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP thực hiện. Quy định này giúp quá trình thực hiện pháp luật về LLTP của người dân được dễ dàng, tạo rất nhiều điều kiện thuận lợi cho người dân, tiết kiệm chi phí đi lại, thời gian, kinh phí, đảm bảo bảo vệ quyền lợi chính đáng của cá nhân một cách tốt nhất. Đối với công dân, pháp luật về LLTP và thực hiện pháp luật về LLTP có ý nghĩa đáp ứng yêu cầu của cá nhân cần chứng minh bản thân có hay 13