Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật hành chính: Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp huyện, tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Nhumbien999 Nhumbien999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn dưới góc độ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện nói chung và hệ thống TAND cấp huyện tại địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật hành chính: Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp huyện, tỉnh Phú Thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ........../.......... ......./....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA BÙI THỊ THU HƯƠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ........../.......... ......./....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA BÙI THỊ THU HƯƠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật hiến pháp và luật hành chính Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRƯƠNG HỒ HẢI HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính “Tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện, tỉnh Phú Thọ”, là công trình nghiên cứu của riêng bản thân, được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực tiễn, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Trương Hồ Hải. Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc. Mọi số liệu được sử dụng đã được trích dẫn đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. Hà Nội, tháng 8 năm 2020 Người cam đoan Bùi Thị Thu Hương
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được bản Luận văn tốt nghiệp Cao học này, Tôi xin bày tỏ long biết ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo Học viện Hành Chính Quốc gia đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, quan tâm giúp đỡ Tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt, Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS Trương Hồ Hải - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, người hướng dẫn khoa học đã tận tình, trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ Tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Bên cạnh đó, Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và đồng nghiệp đang công tác tại Tòa án nhân dân thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ đã ủng hộ, giúp đỡ Tôi trong quá trình học tập. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nỗ lực, nhưng do hạn chế về lý luận, kinh nghiệm cũng như thời gian nghiên cứu nên luận văn không tránh khỏi nhiều thiếu sót, Tôi mong nhận được những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Một lần nữa Tôi xin trân trọng cảm ơn./. Hà Nội, tháng 8 năm 2020 Học viên Bùi Thị Thu Hương
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TAND CẤP HUYỆN .................................................................. 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của TAND cấp huyện ........................ 9 1.2. Cơ cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ TAND cấp huyện..................... 15 1.3. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện......................... 19 1.4. Điều kiện bảo đảm tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện............. 30 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TAND CẤP HUYỆN Ở TỈNH PHÚ THỌ ................................................................. 36 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ............................................................... 36 2.2. Ưu điểm trong tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và nguyên nhân.......................................................................... 38 2.3. Hạn chế trong tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và nguyên nhân.......................................................................... 51 CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TAND CẤP HUYỆN Ở TỈNH PHÚ THỌ .................. 60 3.1. Quan điểm đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện ở tỉnh Phú Thọ. .......................................................................................................... 60 3.2. Giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện ở tỉnh Phú Thọ................................................................................................................... 65 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 92
DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT BLTTHS: Bộ luật Tố tụng hình sự BLTTDS: Bộ luật Tố tụng dân sự BLDS: Bộ luật Dân sự BLHS: Bộ luật Hình sự HĐXX: Hội đồng xét xử HTND: Hội thẩm nhân dân HĐTP: Hội đồng Thẩm phán TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao TAND: Tòa án nhân dân TTLT : Thông tư liên tịch XHCN: Xã hội chủ nghĩa UBND: Ủy ban nhân dân HĐND: Hội đồng nhân dân VKSNDTC: Viện kiểm sát nhân dân tối cao VKSND: Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng thẩm phán sơ cấp tại các TAND ..................................... 39 Bảng 2.2. Số lượng thẩm phán trung cấp tại các Tòa án cấp huyện ............... 40 Bảng 2.1. Bảng số liệu án giải quyết từ năm 2015 đến 2019 của các TAND cấp huyện......................................................................................................... 47
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Trong Nhà nước pháp quyền, vị thế của Tòa án đã được xác lập là cơ quan duy nhất thực hiện quyền tư pháp. Lần đầu tiên ở nước ta, Hiến pháp 2013 xác định rõ TAND là cơ quan thực hiện quyền tư pháp (Điều 102). Theo đó, bằng việc thực hiện chức năng xét xử, TAND có vị trí là cơ quan thực hiện quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Trước nhiệm vụ phát triển và bảo vệ đất nước, trước yêu cầu Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và để đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta trong tình hình hiện nay đòi hỏi phải tập trung xây dựng, nghiên cứu và đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó việc đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND là một nội dung quan trọng được thể hiện trong nhiều văn kiện Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp. Nghị quyết số 49 - NQ/TW ngày 2 tháng 6 năm 2005 của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó xác định nhiều nội dung về đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó có đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND, Nghị quyết nêu rõ: Xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và hoàn thiện tổ chức, bộ máy các cơ quan tư pháp. Trọng tâm là xây dựng hoàn thiện tổ chức và hoạt động của TAND; tổ chức hệ thống Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính lãnh thổ. Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng 1
bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao chất lượng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp. Trong Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng cộng sản Việt Nam cũng nêu rõ: “ Tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp, xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, từng bước hiện đại; bảo vệ pháp luật, công lý, quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Phân định rành mạch thẩm quyền quản lý hành chính với trách nhiệm, quyền hạn tư pháp trong tổ chức, hoạt động của các cơ quan tư pháp. Cụ thể hóa đầy đủ các nguyên tắc hiến định về chức năng, nhiệm vụ của TAND và hoạt động xét xử. Tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử; bảo đảm nguyên tắc độc lập, nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo, của đương sự. Tiếp tục xã hội hóa một số hoạt động tư pháp và bổ trợ tư pháp có đủ điều kiện....” (văn kiện đại hội XII) Tại văn kiện đã xác định TAND phải tiến hành đổi mới tổ chức và hoạt động đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Do đó, TAND phải chủ động chuẩn bị tất cả các điều kiện để thực hiện thành công việc đổi mới tổ chức và hoạt động phù hợp với tiến trình cải cách tư pháp. Tuy nhiên, tổ chức và hoạt động của TAND nói chung và TAND cấp huyện nói riêng trong thời gian qua cũng đặt ra những vấn đề cần giải quyết có tính khoa học cả về mặt lý luận và thực tiễn. Cụ thể, về thành lập Tòa án khu vực để đảm bảo tổ chức hoạt động của Tòa án theo cấp xét xử không phụ thuộc vào đơn vị hành chính; thành lập các Tòa chuyên trách tại TAND cấp huyện; vấn đề đổi mới việc tranh tụng tại phiên tòa; về cải cách thủ tục hành chính tư pháp... Vì vậy, đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND các cấp nói chung, của TAND cấp huyện nói riêng có ý 2
nghĩa quan trọng nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. Đến đây hàng loạt các vấn đề về lý luận và thực tiễn được đặt ra khi đổi mới tổ chức, hoạt động của TAND đòi hỏi phải được quan tâm nghiên cứu. Với lý do nêu trên, tôi đã chọn đề tài: " Tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện, tỉnh Phú Thọ” để làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính. Đây là vấn đề có tính thời sự, cần thiết và cấp bách trong tiến trình sự nghiệp đổi mới đất nước. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong thời gian gần đây, việc nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp không chỉ có Nhà nước quan tâm mà còn được nhiều nhà nghiên cứu chú ý. Có thể phân loại thành hai nhóm như sau: * Nhóm thứ nhất: Những công trình là đề tài khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, các luận án tiến sĩ, sách chuyên khảo nghiên cứu về hệ thống tư pháp Việt Nam có liên quan đến TAND như: Đề tài khoa học cấp Nhà nước mã số KX.04.06 "Cải cách các cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của tòa án trong Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân". Luận văn thạc sĩ luật học, Đại học Huế, “Tổ chức và hoạt động của TAND cấp tỉnh - Từ thực tế TAND tỉnh Quảng Ngãi”, của tác giả Vũ Anh Tuấn năm 2017. Luận án Tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học Xã hội "Đổi mới tổ chức và hoạt động TAND cấp huyện trong quá trình cải cách tư pháp ở Việt Nam" của tác giả Nguyễn Minh Sử năm 2011. Luận án tiến sĩ luật học, Đại học quốc gia Hà nội "Những vấn đề lý luận và thực tiễn về cải cách hệ thống cơ quan Tòa án Việt Nam theo định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền" của tác giả Đỗ Thị Ngọc Tuyết 2005. Sách tham khảo: "Một số vấn đề về Hiến pháp và bộ máy Nhà nước" của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung, Nxb Giao thông vận tải năm 2002; "Hệ 3
thống tư pháp và cái cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay" của tập thể các tác giả do GS.TS Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Khoa học xã hội năm 2002; "Góp bàn về cải cách pháp luật ở Việt Nam hiện nay" của TS Ngô Huy Cương, Nxb Tư pháp năm 2005; "Xây dựng Nhà nước pháp quyền dưới sự lãnh đạo của Đảng" của Luật sư Nguyễn Văn Thảo, Nxb Tư pháp năm 2006. Liên quan đến nhóm vấn đề này còn có kỷ yếu các cuộc hội thảo về lịch sử ngành TAND. * Nhóm thứ hai, là các bài viết liên quan đến nội dung đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND được đăng trên các tạp chí: “Những vấn đề chủ yếu của công cuộc cải cách tư pháp trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt nam” của TSKH.PGS Lê Cảm, tạp chí TAND số 3 năm 2006; "Yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền đối với đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp " của tác giả Nguyễn Mạnh Cường, tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 10 năm 2002; “Thành tựu cải cách tư pháp nổi bật của TAND”, Báo công lý năm 2016; "Cải cách tư pháp nâng tầm vị thế của hệ thống TAND" của tác giả Lưu Bình Nhưỡng, Nguyên phó Chánh văn phòng, Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương năm 2014. Năm 2014, Luật tổ chức TAND năm 2014 được sửa đổi, một số công trình nghiên cứu, bàiviết đã giành nhiều sự quan tâm trong việc đổi mới cơ cấu tổ chức và hoạt động của Tòa án, trong đó có những bài viết tiêu biểu như bài viết tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của TAND, tương xứng với chức năng, nhiệm vụ “Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp” của đồng chí Trương Hòa Bình - Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Chánh án TANDTC đăng trên báo điện tử công lý ngày 05/4/2014; “Độc lập tư pháp trong Nhà nước pháp quyền XHCN, bảo đảm cho Tòa án thực hiện đúng đắn quyền tư pháp” của nguyên Chánh án TAND tối cao Trương Hòa Bình ... 4
Đặc biệt, Nhà nước ta với Nghị quyết số 49 - NQ/TW của Bộ chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc kiện toàn cơ chế tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung và TAND các cấp nói riêng. Tinh thần của Nghị quyết 49 đã thể hiện được việc cải cách tư pháp mang tính diện rộng mà trung tâm là Tòa án. Tuy nhiên, thực tiễn chưa có công trình nghiên cứu mới nào đi sâu vào thực tiễn trong việc nghiên cứu cơ cấu tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện hiện nay để từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống Tòa án phù hợp với sự phát triển trong công cuộc đổi mới của đất nước. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn dưới góc độ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện nói chung và hệ thống TAND cấp huyện tại địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện. 3.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục đích trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động của Tòa án như phân tích, làm rõ vị trí, vai trò, các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án trong bộ máy nhà nước. - Phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện ở Việt Nam hiện nay trên cơ sở thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ, trong đó đánh giá những thành tựu, những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém. 5
- Xây dựng các quan điểm và đề xuất các giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu. Trong khuôn khổ chuyên ngành Luật Hiến Pháp và Luật Hành chính, luận văn tập trung phân tích các cơ sở lý luận và thực tiễn tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện, nên đối tượng là những vấn đề lý luận và thực tiễn về việc đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND ở cấp huyện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Luận văn chỉ nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của TAND, không nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của Tòa án quân sự. 4.2. Phạm vi nghiên cứu. Đối tượng: Chỉ nghiên cứu TAND cấp huyện ( không nghiên cứu TAND tỉnh) Không gian: Trên địa bàn tỉnh Phú Thọ Thời gian:Từ 2014(Từ khi Luật Tổ chức TAND có hiệu lực 01/04/2014). Đề tài lấy số liệu nghiên cứu trong thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật, về tổ chức và hoạt động của TAND trong tiến trình cải cách tư pháp, những thành tựu của khoa học pháp lý trên thế giới. Đồng thời, tác giả nghiên cứu luận văn trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Các phương pháp nghiên cứu được tác giả sử dụng trong luận văn bao gồm: 6
- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Được sử dụng để phân tích, khái quát các vấn đề lý luận cũng như đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND nói chung, TAND cấp huyện nói riêng. - Phương pháp hệ thống: Luận văn sử dụng phương pháp phân tích theo hệthống các vấn đề nghiên cứu đặt trong hệthống có mối quan hệ biện chứng, hữu cơ như một chỉnh thể thống nhất. Đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện là một nội dung của đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND, do vậy, phương pháp hệ thống được sử dụng để nghiên cứu tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện trong mối quan hệ với đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND và bộ máy nhà nước. - Phương pháp lịch sử được sử dụng trong luận văn để nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển và yêu cầu đổi mới pháp luật về tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện. - Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp lý luận với thực tiễn, xem xét từng vấn đề nghiên cứu trong mối liên hệ giữa lý luận và thực tiễn, các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của TAND. - Phương pháp trừu tượng hóa, khái quát hóa được sử dụng trong Chương 3 nhằm đề xuất giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện; phát huy vai trò của TAND trong việc bảo vệ pháp luật, bảo vệ công lý và tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân đối với hoạt động của Tòa án. Các kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần bổ sung vào lý luận về tổ chức và hoạt động của hệ thống TAND nói chung và TAND cấp huyện nói riêng nhằm thống nhất nhận thức về bản chất, vai trò hoạt động xét xử của Tòa án trong đời sống xã hội, bảo vệ các quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức. 7
Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các Tòa án và các cơ quan, tổ chức liên quan trong việc nghiên cứu, chỉ đạo, phối hợp trong hoạt động của TAND, đồng thời có thể sử dụng được cho việc giảng dạy tại các cơ sở đào tạo các chuyên gia pháp luật. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 Chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện ở tỉnh Phú Thọ Chương 3: Quan điểm và giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND cấp huyện ở tỉnh Phú Thọ 8
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TAND CẤP HUYỆN 1.1.Khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của TAND cấp huyện 1.1.1. Khái niệm TAND cấp huyện Bộ máy Nhà nước của mỗi quốc gia có thể được tổ chức khác nhau nhưng về cơ bản chúng có ba bộ phận hợp thành, gồm: hệ thống cơ quan quyền lực Nhà nước, hệ thống cơ quan quản lý Nhà nước và hệ thống cơ quan tư pháp có mối quan hệ tương hỗ lẫn nhau để thực hiện chức năng của Nhà nước. Mỗi hệ thống này có cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn xác định để tổ chức và thực thi quyền lực Nhà nước dưới dạng quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trên phương diện tổ chức thực hiện quyền lực Nhà nước, tư pháp là một nhánh quyền lực độc lập với quyền lập pháp, quyền hành pháp. Trong hệ thống cơ quan tư pháp, Tòa án có vị trí trung tâm thực hiện chức năng xét xử bảo vệ các giá trị mà xã hội ghi nhận. Theo từ điển tiếng Việt NXB Đà Nẵng năm 2008, “Tòa án” được định nghĩa “Là cơ quan nhà nước có nghiệm vụ xét xử các vụ phạm pháp, kiện tụng” [33, tr1242]. Cũng như các cơ quan chức năng nhà nước khác, Tòa án được xây dựng một quy chế tổ chức và hoạt động nhất định.Theo từ điển tiếng Việt NXB Đà Nẵng năm 2008, tổ chức có nghĩa là “ Làm những gì cần thiết để tiến hành một hoạt động nào đó nhằm có được hiệu quả tốt nhất” [33, tr 1249]. “Hoạt động” có nghĩa là “Thực hiện một chức năng nào đó trong một chỉnh thể” [33, tr562] Ở nước ta, bộ máy nhà nước được tổ chức theo kiểu Nhà nước XHCN có bản chất khác với bản chất của các kiểu nhà nước bóc lột ( Nhà nước chủ nô, Nhà nước phong kiến, Nhà nước tư sản), nhiệm vụ của Nhà nước XHCN 9
là thực hiện dân chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện công bằng xã hội. “Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiềm soát giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp,tư pháp” [03, 2013, tr9]. Qua đó cho thấy ở Việt Nam quyền tư pháp luôn gắn bó chặt chẽ với quyền lập pháp và hành pháp trong tổng thể của quyền lực Nhà nước. Trong khi hoạt động chủ yếu của cơ quan lập pháp là ban hành hiến pháp, pháp luật; của cơ quan hành pháp là tổ chức thực hiện pháp luật để điều chỉnh hành vi của cá nhân, tổ chức trong giới hạn mà pháp luật quy định. Do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, hiện tượng xâm phạm hiến pháp và pháp luật luôn là một nguy cơ trong đời sống xã hội. Để bảo vệ pháp luật, khôi phục trật tự pháp luật bị xâm phạm là một đòi hỏi khách quan của xã hội, từ đó hình thành nên hoạt động bảo vệ pháp luật là nội dung cơ bán của quyền tư pháp. Hoạt động xét xử của Tòa án là lĩnh vực thể hiện tập trung của quyền tư pháp. TAND là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. 1.1.2. Đặc điểm của TAND cấp huyện Thứ nhất, TAND cấp huyện là một bộ phận của TAND, Tòa án được thành lập để nhân danh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam thực hiện chức năng xét xử. Tổ chức TAND gồm có: TANDTC, TAND cấp cao, TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ( gọi tắt TAND cấp tỉnh), TAND huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương ( gọi tắt TAND cấp huyện), Tòa án quân sự. Tổ chức Tòa án quân sự gồm: Tòa án quân sự Trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực [09]. Như vậy, TAND cấp huyện là một bộ phận của hệ thống TAND thực 10
hiện chức năng xét xử ở phạm vi lãnh thổ cấp huyện. Đây là cấp Tòa án thực hiện xét xử thấp nhất tại địa phương đối với các vụ án được pháp luật quy định. Vì vậy, TAND cấp huyện cần phải thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ trong việc giải quyết những vụ việc thuộc thẩm quyền của mình theo yêu cầu của cá nhân, tố chức hoặc theo các trường hợp khác mà pháp luật quy định để vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Cán bộ, công chức làm việc tại TAND cấp huyện có chế độ lương, phụ cấp theo quy định chung của hệ thống Tòa án giống như các Tòa án khác trong hệ thống TAND, chịu sự điều chỉnh của quy chế, quy định riêng về quy tắc ứng xử, về thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của nội bộ hệ thống Tòa án. Thứ hai, TAND cấp huyện có chức năng xét xử sơ thẩm các vụ án theo thẩm quyền và giải quyết các việc khác theo quy định pháp luật. Lịch sử pháp luật Việt Nam cho thấy thẩm quyền của TAND cấp huyện trên các lĩnh vực hình sự, dân sự và các việc khác theo quy định của pháp luật có sự mở rộng. Chẳng hạn, trên lĩnh vực hình sự, tại khoản 1 Điều 145 của BLTTHS năm 1988 quy định: “TAND cấp huyện xét xử sơ thẩm những tội phạm mà BLHS quy định hình phạt từ bảy năm tù trở xuống [04,1988]; Theo quy định tại khoản 1 Điều 268 của BLTTHS năm 2015 quy định: “TAND cấp huyện xét xứ sơ thẩm những vụ án hình sự về những tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và tội phạm rất nghiêm trọng…'’ [06, 2015, Điều 268]; trên lĩnh vực dân sự, tại khoản 1 Điều 136 Luật đất đai năm 2003 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 quy định: “Tranh chấp về quyền sử dụng đất mà đương sự có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất hoặc có một trong các loại giấy tờ quy định tại các khoản 1, 2 và 5 Điều 50 của Luật này và tranh chấp về tài sản gắn liền với đất thì do TAND giải quyết” [11, 2003, Điều 136]. Theo khoản 2 Điều 203 Luật đất đai năm 2013 quy định: “TAND có thẩm quyền có quyền 11
giải quyết sơ thấm các tranh chấp đất đai mà đương sự không có Giấy chứng nhận hoặc không có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 100 của Luật này” [12, 2013, Điều 203]. Chức năng xét xử sơ thẩm các vụ án theo thẩm quyền và giải quyết các việc khác theo quy định pháp luật của TAND cấp huyện hiện nay được quy định tại Luật Tổ chức TAND năm 2014, BLTTDS năm 2015, BLTTHS năm 2003, Luật tố tụng hành chính năm 2015 và một sốvăn bản pháp luật có liên quan khác. Thứ ba, TAND có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tồ chức, cá nhân TAND cấp huyện có vị trí quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường ồn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; TAND là chỗ dựa của Nhân dân trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, đồng thời là công cụ hữu hiệu báo vệ pháp luật và pháp chế XHCN, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và hành vi vi phạm pháp luật, đồng thời nâng cao ý thức pháp luật và giáo dục trong xã hội. Nhiệm vụ này của TAND cấp huyện được khẳng định trong Hiến pháp năm 2013 và cũng là nhiệm vụ của hệ thống TAND nói chung. TAND cấp huyện là cơ quan nhân danh Nhà nước ra các phán quyết ảnh hưởng đến lợi ích của tổ chức, cá nhân, Nhà nước trong phạm vi thẩm quyền của mình, vì vậy TAND cấp huyện cần thực hiện tốt chức năng này của mình để lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, tổ chức được bảo đảm. Những đặc điểm trên cho thấy Tòa án nói chung, TAND cấp huyện nói riêng đóng vai trò quan trọng, chủ chốt trong bộ máy Nhà nước ta. Tòa án nhân danh Nhà nước đưa ra phán quyết khi xét xử, thể hiện quan điểm của 12
Nhà nước ta về quyền công dân, quyền con người, những giá trị được pháp luật bảo vệ và đưa pháp luật do Nhà nước ban hành áp dụng vào xã hội. Phán quyết của TAND cấp huyện thể hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của nhà nước và cụ thể hóa cho khẳng định mà Hiến pháp đặt ra “Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân" [03,2013, tr 8]. Việc quy định về số lượng HTND trong thành phần HĐXX cũng thể hiện tính nhân dân của nhà nước pháp quyền. 1.1.3. Vị trí, vai trò của TAND cấp huyện Nhà nước pháp quyền là hệ thông các tư tưởng, quan điểm đề cao pháp luật, pháp chế trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước và trong đời sống xã hội. Nhà nước pháp quyền là Nhà nước được tổ chức và quản lý theo pháp luật, bảo đảm tính thượng tôn pháp luật và đề cao các giá trị nhân văn, tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, tăng cường pháp chế, xử lý nghiêm minh, kịp thời mọi vi phạm pháp luật nhằm thực hiện và bảo vệ các quyền tự do dân chủ và lợi ích hợp pháp của công dân, ngăn ngừa mọi sự tùy tiện lạm quyền từ phía cơ quan nhà nước và công chức nhà nước, ngăn ngừa hiện tượng dân chủ cực đoan, vô kỷ luật kỷ cương, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nước. Đó là Nhà nước mà tất cả các cơ quan Nhà nước, các tổ chức, kể cả tổ chức Đảng đều phải hoạt động theo pháp luật, tuân thủ pháp luật, chịu trách nhiệm trước nhân dân về các hoạt động của mình. Mọi công dân đều có nghĩa vụ chấp hành hiến pháp và pháp luật, phải sống và làm việc theo pháp luật. Trong các Nhà nước hiện đại bao giờ cũng có các cơ quan Nhà nước được trao quyền phân xử các tranh chấp trong xã hội. Ở nước ta, các cơ quan Nhà nước đó lập thành hệ thống gọi là “Tòa án nhân dân”. Trong sơ đồ tổ chức của bộ máy Nhà nước Việt Nam, hệ thống Tòa án hiện diện song song với các hệ thống cơ quan Nhà nước khác như hệ thống cơ quan đại diện, hệ thống cơ quan 13