Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Phát triển đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

62
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu: "Phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị", nhằm tìm ra những điểm còn hạn chế, nguyên nhân, trở ngại trong tiến trình thực hiện việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện và từ đó đề xuất những giải pháp nhằm tăng thêm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị, hướng tới mọi người dân đều có “lương hưu”, đảm bảo an sinh, xã hội công bằng và phát triển.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Phát triển đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN LƢU TUYẾT SƢƠNG PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ QUẢNG TRỊ, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ – NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN LƢU TUYẾT SƢƠNG PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ QUẢNG TRỊ, TỈNH QUẢNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. ĐINH VĂN TIẾN THỪA THIÊN HUẾ – NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Phát triển đối tƣợng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị” là đề tài nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trên các công trình khác. Nếu không đúng như lời cam đoan trên tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về đề tài của mỉnh. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Lƣu Tuyết Sƣơng i
LỜI CẢM ƠN Luận văn này là kết quả của quá trình học tập ở nhà trường, kinh nghiệm trong quá trình công tác tại Bảo hiểm xã hội thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị và sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự hỗ trợ từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Tôi xin trân trọng cảm ơn Phòng Quản lý đào tạo, bồi dưỡng cùng các thầy giáo, cô giáo tại Học viện hành chính quốc gia đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện đề tài luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến thầy giáo GS.TS. Đinh Văn Tiến – Người đã nhiệt tình, dành nhiều thời gian và tâm huyết, tận tình hướng dẫn chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến tập thể Ban lãnh đạo, cán bộ viên chức Bảo hiểm xã hội thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị và các cá nhân trên địa bàn thị xã Quảng Trị đã cung cấp những thông tin cần thiết, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù, bản thân đã cố gắng rất nhiều nhưng luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết, hạn chế. Rất mong được sự góp ý chân thành của Quý thầy, cô giáo, đồng nghiệp và bạn đọc để luận văn được hoàn thiện hơn./. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Lƣu Tuyết Sƣơng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... I LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... II MỤC LỤC ................................................................................................................III DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................. VI DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU ............................................................................. VII DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ.................................................................... VIII LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN .....................................................................10 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ....................10 1.1.1. Khái niệm về đối tượng tham gia BHXH tự nguyện..............................10 1.1.2. Định nghĩa phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện .................17 1.2. Nội dung cơ bản về Bảo hiểm xã hội tự nguyện ................................................17 1.2.1. Đặc điểm và bản chất của BHXH tự nguyện .........................................17 1.2.2. Vai trò của BHXH tự nguyện .................................................................21 1.2.3. Nguyên tắc hoạt động của BHXH tự nguyện .........................................23 1.2.4. Chính sách BHXH tự nguyện .................................................................25 1.3. Nội dung về phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ...........................28 1.3.1. Gia tăng mức độ bao phủ của hệ thống BHXH tự nguyện ....................28 1.3.2. Kích thích nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người dân..............28 1.3.3. Hoàn thiện, mở rộng mạng lưới hệ thống Đại lý thu BHXH tự nguyện ....29 1.3.4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH tự nguyện ......................................................................................................31 1.3.5. Đổi mới các chế độ BHXH tự nguyện được hưởng ...............................32 1.3.6. Nâng cao chất lượng dịch vụ BHXH tự nguyện ....................................38 1.3.7. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.................................................................................................38 iii
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BHXH TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ QUẢNG TRỊ, TỈNH QUẢNG TRỊ ............................................................................................................................40 2.1. Tổng quan chung về thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị .....................................40 2.2. Tình hình cơ bản về BHXH thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị ..........................40 2.2.1. Giới thiệu chung về BHXH thị xã Quảng Trị ........................................40 2.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của BHXH thị xã Quảng Trị ...............................41 2.2.3. Cơ cấu tổ chức và hoạt động của BHXH thị xã Quảng Trị....................44 2.2.4. Nội dung về công tác thu BHXH tự nguyện và sử dụng quỹ BHXH tự nguyện tại BHXH thị xã Quảng Trị ..........................................................................47 2.3. Thực trạng công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị........................................................................54 2.3.1. Mức độ bao phủ của hệ thống BHXH tự nguyện tại địa bàn thị xã Quảng Trị ..............................................................................................................................54 2.3.2. Nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người dân trên địa bàn thị xã Quảng Trị ..................................................................................................................56 2.3.3. Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH tự nguyện.......................................................................................................................57 2.3.4. Mạng lưới Đại lý làm công tác BHXH tự nguyện tại thị xã Quảng Trị .64 2.3.5. Các chế độ BHXH tự nguyện .................................................................66 2.3.6. Chất lượng dịch vụ của cơ quan BHXH thị xã Quảng Trị .....................69 2.3.7. Công tác kiểm tra, đánh giá việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện .......................................................................................................................72 2.4. Đánh giá chung về tình hình tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị ........................................................................................72 2.4.1. Những kết quả đạt được .........................................................................72 2.4.2. Những mặt tồn tại, hạn chế ....................................................................75 2.4.3. Nguyên nhân các hạn chế .......................................................................76 iv
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ QUẢNG TRỊ, TỈNH QUẢNG TRỊ. ..............................................83 3.1. Quan điểm chỉ đạo, mục tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đến năm 2030 ............................................................................................................83 3.1.1. Quan điểm chỉ đạo ..................................................................................83 3.1.2. Mục tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị .............................................................................................................84 3.2. Giải pháp phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị ........................................................................................85 3.2.1. Nhóm giải pháp về cơ chế chính sách BHXH tự nguyện ......................85 3.2.2. Nhóm giải pháp về tổ chức triển khai BHXH tự nguyện .......................88 3.3. Kiến nghị ..........................................................................................................100 3.3.1. Kiến nghị với BHXH Việt Nam ...........................................................100 3.3.2. Kiến nghị với BHXH tỉnh Quảng Trị ...................................................102 3.3.3. Kiến nghị với UBND thị xã Quảng Trị ................................................103 KẾT LUẬN ............................................................................................................105 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................107 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Tên đầy đủ 1. ASXH An sinh xã hội 2. BHXH Bảo hiểm xã hội 3. BHYT Bảo hiểm y tế 4. BNN Bệnh nghề nghiệp 5. CNTT Công nghệ thông tin 6. HĐND Hội đồng nhân dân 7. LLLĐ Lực lượng lao động 8. NLĐ Người lao động 9. PCT Phi chính thức 10. TNLĐ Tai nạn lao động 11. UBND Ủy ban nhân dân vi
DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 2.1. Tình hình tham gia BHXH tại thị xã Quảng Trị giai đoạn 2014 - 2018...48 Bảng 2.2. Số chi của quỹ BHXH tự nguyện tại BHXH thị xã Quảng Trị giai đoạn 2014 – 2018 ...........................................................................................53 Bảng 2.3. Mức độ bao phủ của BHXH tự nguyện giai đoạn 2014 - 2018 .................55 Bảng 2.4. Tổng hợp hoạt động tuyên truyền BHXH trên địa bàn thị xã Quảng Trị giai đoạn 2014 - 2018 ............................................................................58 Bảng 2.5. Ảnh hưởng của mức độ hiểu biết về chính sách BHXH tự nguyện và kết quả thực hiện BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị ......................63 Bảng 2.6. Tình hình phát triển số lượng người tham gia BHXH tự nguyện của các đại lý thu trong năm 2018 ......................................................................65 Bảng 2.7. Đánh giá về thủ tục đăng ký tham gia BHXH tự nguyện .........................71 Bảng 2.8. Ảnh hưởng của thu nhập bình quân hàng tháng và quyết định tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị ...................................80 vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Kết quả thực hiện thu BHXH tự nguyện so với kế hoạch thu BHXH tự nguyện tại thị xã Quảng Trị giai đoạn 2014 – 2018 50 Biểu đồ 2.2. Tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện của người được điều tra ........ 51 Biểu đồ 2.3. Nhu cầu tham gia BHXH tự nguyện của người được điều tra ... 56 Biểu đồ 2.4. Nguồn thông tin về BHXH tự nguyện mà người dân có được... 60 Biểu đồ 2.5. Mức độ hiểu biết về chính sách BHXH tự nguyện .................... 61 Biểu đồ 2.6. Nhu cầu của người dân về các chế độ khi tham gia BHXH tự nguyện ....................................................................................... 67 Biểu đồ 2.7. Mức độ hài lòng của người lao động về tinh thần phục vụ của cán bộ BHXH thị xã Quảng Trị ................................................ 70 viii
LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, nền kinh tế Việt Nam đã có những bước chuyển hết sức mạnh mẽ với dấu mốc là sự kiện Việt Nam trở thành thành viên chính thức của tổ chức thương mại quốc tế (WTO). Kinh tế Việt Nam dần tiến tới hội nhập sâu và rộng với nền kinh tế thế giới, đời sống của đại bộ phận người dân đã có nhiều thay đổi. Để đảm bảo hội nhập sâu sắc và chủ động đối phó với những rủi ro trong cuộc sống cho người dân, đồng thời xây dựng đất nước phát triển vững mạnh thì điều quan trọng nhất là phải đảm bảo sự ổn định và công bằng xã hội. “Bảo hiểm xã hội là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước góp phần bảo đảm ổn định đời sống cho người lao động, ổn định chính trị, trật tự và an toàn xã hội, thúc đẩy sự nghiệp xây dựng đất nước, bảo vệ Tổ quốc” [3]. Với định hướng quan trọng này, đã cho thấy tầm nhìn chiến lược của Đảng ta đối với sự nghiệp bảo hiểm xã hội (BHXH), coi BHXH là chính sách xã hội lớn, là nhân tố chính trong thực hiện mục tiêu bảo đảm An sinh xã hội (ASXH), là nền tảng góp phần ổn định chính trị, xã hội, là động lực để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Chính sách BHXH thể hiện bản chất nhân văn sâu sắc và mục tiêu của nó là đảm bảo nhu cầu thiết yếu và điều kiện cơ bản của đời sống con người, mà trước hết là người lao động và gia đình họ, tạo cho xã hội an toàn, ổn định và phát triển bền vững; mục tiêu cao cả nhất là hướng đến BHXH toàn dân, để mọi người dân đều được tham gia BHXH, mọi người cao tuổi đều có lương hưu, góp phần đảm bảo đời sống của hàng triệu người lao động khi họ gặp phải những bất trắc làm giảm nguồn thu nhập từ lao động như ốm đau, tuổi già, tai nạn lao động… 1
Sau hơn 20 năm thực hiện đổi mới chính sách xã hội mà trụ cột là BHXH, BHYT, Đảng ta xác định, việc đổi mới hệ thống BHXH, BHYT có ý nghĩa hết sức quan trọng trong quá trình đổi mới toàn diện kinh tế - xã hội đất nước. Ngày 22/11/2012, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012 – 2020 [4], trong đó xác định mục tiêu cụ thể: Thực hiện có hiệu quả các chính sách, chế độ BHXH, BHYT xây dựng niềm tin, tạo nền tảng vững chắc để phát triển, tăng nhanh diện bao phủ đối tượng tham gia BHXH, trong đó coi trọng BHXH tự nguyện và thực hiện BHYT toàn dân. Đáng chú ý trong mục tiêu này là định hướng phát triển BHXH tự nguyện, bởi lẽ đây là đối tượng chiếm số lượng đông đảo trong xã hội, không thuộc đối tượng BHXH bắt buộc, là những người nông dân, lao động tự do, người thu nhập thấp… Xã hội ổn định, đất nước phồn vinh phải bảo đảm an sinh, chăm lo cuộc sống cho toàn bộ dân cư, nhất là đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương... Thực tế cho thấy, sự ra đời của chính sách BHXH tự nguyện cũng như việc vận dụng nó vào thực tiễn ở nước ta trong những năm qua được xem là một trong những chính sách ưu việt và đầy tính nhân văn cho người lao động tự do làm việc ở khu vực kinh tế phi chính thức. Bởi tham gia BHXH tự nguyện, người lao động tự do có thu nhập thấp sẽ được hưởng lương hưu khi hết tuổi lao động, góp phần bảo đảm cuộc sống khi về già. Do đó, việc phát triển BHXH tự nguyện cần được quan tâm thực hiện và tiềm năng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ở nước ta còn rất to lớn. Việc triển khai BHXH tự nguyện mặc dù còn mới, nhưng hệ thống BHXH đã phân cấp tổ chức bộ máy hoạt động đến cấp huyện, thành phố và có đại lý đến cấp xã, phường, rất thuận lợi cho người lao động tiếp cận để tham gia. Tuy nhiên, tính đến nay, số lượng người lao động tham gia vào BHXH tự nguyện 2
trên cả nước vẫn là con số rất khiêm tốn, chưa thể hiện hết nguồn lực tham gia, cũng như theo định hướng phát triển của Đảng và Nhà nước. Không nằm ngoài thực trạng đó, chương trình BHXH tự nguyện ở tỉnh Quảng Trị đã và đang triển khai trong thời gian qua, dù đã có những chuyển biến tích cực, nhưng việc thu hút số đông người tham gia cũng như mở rộng đối tượng người tham gia trên địa bàn tỉnh vẫn là những trăn trở lớn của lãnh đạo BHXH tỉnh Quảng Trị nói chung và lãnh đạo BHXH thị xã Quảng Trị nói riêng. Chính vì vậy, lựa chọn đề tài nghiên cứu: "Phát triển đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị", tôi muốn tìm ra những điểm còn hạn chế, nguyên nhân, trở ngại trong tiến trình thực hiện việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện và từ đó đề xuất những giải pháp nhằm tăng thêm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị, hướng tới mọi người dân đều có “lương hưu”, đảm bảo an sinh, xã hội công bằng và phát triển. 2. Tình hình nghiên cứu Liên quan đến BHXH tự nguyện đã có nhiều công trình và bài viết liên quan đến vấn đề này, cụ thể: - Đề tài của Ban Thu BHXH thuộc cơ quan BHXH Việt Nam (2004), với tiêu đề: “Cơ sở khoa học quản lý và tổ chức thu bảo hiểm xã hội tự nguyện” do Nguyễn Anh Vũ làm chủ nhiệm [27]. Đề tài nêu lên những cơ sở khoa học để nghiên cứu tình hình thu BHXH tự nguyện, phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến việc quản lý và thực hiện thu BHXH tự nguyện, thực trạng tham gia BHXH tự nguyện qua việc thực hiện thí điểm ở Việt Nam, qua đó xây dựng mô hình quản lý thu BHXH tự nguyện và đưa ra các giải pháp tổ chức thực hiện thu BHXH tự nguyện có hiệu quả. Đề tài dừng lại ở việc đưa ra mô hình quản lý thu BHXH tự nguyện, chưa đánh giá được nhu cầu tham gia và những bất cập khi tổ chức triển khai. 3
- Trung tâm nghiên cứu khoa học BHXH thuộc cơ quan BHXH Việt Nam (2004), đã nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội đối với người lao động tự tạo việc làm” do TS. Bùi Văn Hồng làm chủ nhiệm [13]. Đề tài đã đưa ra khái niệm và đặc điểm của lao động tự tạo việc làm, đánh giá thực trạng lao động tự tạo việc làm ở nước ta. Đề xuất loại hình BHXH thích hợp, chế độ trợ cấp, cơ chế đóng và hưởng cho các đối tượng này. Nghiên cứu dừng lại ở việc đưa ra các đề xuất để mở rộng đối tượng tham gia BHXH đối với người lao động tự tạo việc làm, chưa mở rộng cho lao động là nông dân, lao động tự do tham gia, phương pháp nghiên cứu chủ yếu mang tính mô tả, phân tích thực trạng bằng những số liệu thứ cấp. - Đề tài của Trung tâm nghiên cứu khoa học BHXH thuộc cơ quan BHXH Việt Nam (2004), với tiêu đề: “Nghiên cứu xây dựng lộ trình thực hiện bảo hiểm xã hội đối với mọi người lao động ở Việt Nam” do TS. Nguyễn Tiến Phú làm chủ nhiệm [16]. Đề tài căn cứ vào tình hình thực tế xây dựng lộ trình thực hiện BHXH đối với mọi người lao động ở Việt Nam. Đánh giá thực trạng tình hình lao động, việc làm và thực hiện BHXH ở nước ta trong thời gian qua, đề xuất lộ trình thực hiện BHXH đối với mọi người lao động. Đề tài chưa đi sâu vào những vấn đề lý luận mà chỉ dừng lại ở việc mô tả thực tế, sau đó đưa ra lộ trình thực hiện BHXH nói chung ở Việt Nam. - Đề tài: “Đánh giá 3 năm triển khai thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội” do TS. Đỗ Thị Xuân Phương làm chủ nhiệm (2010) [19]. Đề tài chỉ ra những bất cập về chính sách và tổ chức thực hiện chính sách BHXH tự nguyện như: Điều kiện hưởng chế độ hưu trí, tử tuất, chưa quy định về trích hoa hồng cho các đại lý thu, phương thức đóng chưa linh hoạt… Do vậy, chính sách BHXH tự nguyện chưa thu hút được nhiều người lao động tham gia. Nghiên cứu này mới dừng lại ở việc tổng kết, đánh giá 3 năm triển khai thực hiện Luật BHXH nói chung. Những vấn đề về tổ chức triển khai BHXH tự nguyện tuy có được đề cập song mới dừng lại ở việc đánh giá ưu, nhược điểm và những vấn đề bất cập phát sinh. 4
- Bài viết của Mỹ Hoa, với tiêu đề: “Tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện: Vì sao ít thu hút người dân tham gia”, đăng trên Báo Quảng Ngãi (10/2011) [12]. Nội dung bài viết nêu lên thực trạng tham gia BHXH tự nguyện của tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian qua, chỉ ra những nguyên nhân vì sao ít thu hút người dân tham gia như: Công tác thông tin tuyên truyền chưa sâu rộng, cơ chế chính sách chưa phù hợp, cần thông thoáng hơn, tâm lý người dân “trẻ cậy cha, già cậy con”. Bài viết dừng lại phạm vi cấp tỉnh và chỉ ra một vài nguyên nhân vì sao BHXH tự nguyện chưa thực sự thu hút người dân Quảng Ngãi tham gia, tuy nhiên chưa đưa ra những giải pháp và kiến nghị để mở rộng đối tượng tham gia. - Luận văn thạc sĩ Kinh tế: “Các giải pháp tăng cường bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân ở tỉnh Quảng Nam” của Phạm Ngọc Hà (2011) [11]. Đề tài nêu lên cơ sở lý luận về BHXH tự nguyện cho nông dân, đánh giá thực trạng BHXH tự nguyện cho nông dân tỉnh Quảng Nam về nhu cầu tham gia, công tác quản lý đối tượng, tổ chức thu phí, các chế độ mà nông dân mong muốn, công tác kiểm tra và mạng lưới làm công tác BHXH, chỉ ra những tồn tại, nguyên nhân. Từ đó đề xuất những giải pháp cơ bản về hoàn thiện cơ chế chính sách, tổ chức thực hiện và điều kiện thực thi giải pháp. Đề tài nghiên cứu ở phạm vi cấp tỉnh và đối tượng tham gia BHXH tự nguyện chỉ là nông dân, chưa đề cập đến các đối tượng khác như lao động tự do, lâm nghiệp, ngư nghiệp… - Đề tài: “Cơ sở khoa học hoàn thiện chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện ở Việt Nam” do Ths. Lê Thị Quế làm chủ nhiệm (2012) [20]. Đề tài đánh giá thực trạng chính sách BHXH tự nguyện, chỉ ra những bất cập về cơ chế chính sách của loại hình bảo hiểm này, nêu lên những bài học kinh nghiệm về chính sách BHXH tự nguyện hiện nay ở các nước trên thế giới như Pháp, các nước Đông Âu, Trung Quốc, Indonesia. Từ đó đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện giai đoạn 2010 - 2020. 5
- Bài viết của Hoàng Bá, với tiêu đề: “Bảo hiểm xã hội tự nguyện: Người dân chưa mặn mà”, đăng trên Thời báo Ngân hàng (5/2013) [1]. Trong đó, chỉ ra những nguyên nhân mà người dân chưa mặn mà tham gia là do mức phí đóng cao, chế độ được hưởng ít chỉ có 2 chế độ hưu trí và tử tuất, thời gian đóng kéo dài 20 năm, thu nhập của người lao động là thấp, biện pháp thông tin tuyên truyền chưa sâu rộng. Bài viết đã chỉ ra những bất cập về chính sách và quá trình tổ chức thực hiện nhưng còn chung chung chưa đưa ra những giải pháp cụ thể. - Luận văn thạc sĩ Kinh tế: “Phát triển dịch vụ bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân trên địa bàn tỉnh Bình Định” của Trần Yên Thái (2014) [24]. Đề tài trình bày cơ sở lý luận phát triển dịch vụ BHXH tự nguyện cho nông dân, đánh giá thực trạng về nhu cầu và khả năng tham gia dịch vụ này, thực trạng chính sách và công tác tổ chức triển khai chính sách trên địa bàn tỉnh Bình Định, đưa ra những kiến nghị và giải pháp tổ chức dịch vụ BHXH tự nguyện cho nông dân nhằm đáp ứng ngày càng cao chất lượng dịch vụ BHXH của đối tượng tham gia BHXH ở tỉnh Bình Định trong thời gian tới. - Luận văn thạc sĩ Luật học: “Pháp luật về bảo hiểm xã hội tự nguyện - Thực trạng và giải pháp” của Dương Thảo Phương (2014) [18]. Đề tài nghiên cứu một số vấn đề lý luận chung về pháp luật BHXH tự nguyện, đánh giá thực trạng pháp luật và tình hình thực hiện pháp luật BHXH tự nguyện, đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật BHXH tự nguyện ở Việt Nam trong thời gian tới. - Luận án tiến sĩ: “Nghiên cứu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện đối với người lao động trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc” của Phạm Thị Lan Phương (2015) [17]. Đề tài đã góp phần bổ sung và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến BHXH, phát triển BHXH tự nguyện đối với người lao động như: Khái niệm về BHXH, BHXH tự nguyện, vai trò, bản chất, đặc 6
điểm và nguyên tắc của BHXH tự nguyện. Đánh giá thực trạng phát triển BHXH tự nguyện ở tỉnh Vĩnh Phúc và xây dựng mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển BHXH tự nguyện. Qua đó đề xuất các giải pháp phát triển BHXH tự nguyện đối với người lao động. Nhìn chung, các công trình và bài viết trên đã góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng và thực hiện BHXH tự nguyện tại nước ta trong những năm qua. Đồng thời đánh giá thực trạng phát triển, phân tích tìm ra những nguyên nhân, giải pháp để phát triển BHXH tự nguyện đối với người lao động. Tuy vậy cho đến nay, chưa có một công trình khoa học hay bài viết nào đề cập đến thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục tiêu chung Phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị trong thời gian tới có hiệu quả cao nhất. 3.2. Nhiệm vụ cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. - Đánh giá thực trạng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện của người lao động trên địa bàn thị xã Quảng Trị giai đoạn 2014 – 2018, từ đó tìm ra những mặt hạn chế, bất cập và nguyên nhân sâu xa ảnh hưởng đến việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại thị xã Quảng Trị. - Đề xuất giải pháp nhằm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị trong thời gian tới. 7
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: + Các vấn đề liên quan tới việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại địa bàn thị xã Quảng Trị. + Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới việc tham gia BHXH tự nguyện như: Chính sách pháp luật của nhà nước, thu nhập của người dân, nhận thức của người tham gia, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật… - Về không gian: Đề tài được thực hiện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. - Về thời gian: Các số liệu phục vụ để đánh giá thực trạng được thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2014 đến năm 2018. Giải pháp đề xuất đến năm 2030. Tác giả lấy cột mốc từ năm 2014 vì lúc này vừa ban hành Luật BHXH mới, từ đó đánh giá được sự thay đổi trước và sau khi áp dụng Luật BHXH mới, đối tượng tham gia BHXH tự nguyện có sự thay đổi như thế nào? 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Các phương pháp chủ yếu được sử dụng để nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ nội dung đề tài bao gồm: - Phương pháp luận: duy vật biện chứng. - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: luận văn sử dụng phương pháp này để thu thập thông tin khoa học trên cơ sở nghiên cứu công trình khoa học, tài liệu, văn bản đã có và bằng các thao tác tư duy logic để rút ra các kết luận. - Phương pháp hệ thống, khái quát, đối chiếu và so sánh, thống kê để phân tích, tổng hợp: luận văn sử dụng các phương pháp này ngoài việc phân tích và 8
tổng hợp lý thuyết, còn dùng để phân tích và tổng hợp các số liệu về tình hình tham gia BHXH tự nguyện của người lao động tại địa bàn thị xã Quảng Trị… Qua đó đánh giá thực trạng và đưa ra các giải pháp về việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. - Phương pháp điều tra: Tác giả phát ra 600 phiếu điều tra cho những người đang trong độ tuổi lao động, thu về 572 phiếu, loại trừ các phiếu không đầy đủ thông tin, nội dung không hợp lệ, tác giả lựa chọn 500 mẫu phiếu hợp lệ để lấy số liệu sơ cấp phục vụ cho bài luận văn của mình. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận: Hệ thống hóa và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện; xác định vai trò của BHXH tự nguyện đối với người lao động. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Phân tích, đánh giá về tình hình phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại địa bàn thị xã Quảng Trị giai đoạn từ 2014 – 2018. - Xác định các nguyên nhân ảnh hưởng đến việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. - Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện. Chương 2: Thực trạng phát triển đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. Chương 3: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm phát triển đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị. 9
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỐI TƢỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển đối tƣợng tham gia BHXH tự nguyện 1.1.1. Khái niệm về đối tượng tham gia BHXH tự nguyện 1.1.1.1. Khái niệm về Bảo hiểm xã hội - Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO): “BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua các biện pháp công cộng nhằm chống lại các khó khăn về kinh tế, xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già, chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con” [14]. - Theo tập 1 Từ điển Bách khoa Việt Nam: BHXH là sự thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, tử tuất. Dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật, nhằm bảo đảm an toàn đời sống của người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội [23, tr.12]. Tùy từng góc độ tiếp cận khác nhau mà BHXH được hiểu theo những cách khác nhau: - Từ góc độ pháp luật: BHXH là một chế định bảo vệ người lao động sử dụng nguồn đóng góp của mình, của người sử dụng lao động và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người lao động được bảo hiểm và gia đình họ trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, tai nạn lao động, hết tuổi lao động hoặc chết theo quy định của pháp luật [10, tr.49]. 10