Luận văn thạc sĩ Quản lý công: Thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Hinh Duyệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận văn là qua việc phân tích, đánh giá quá trình thực thi hệ thống chính sách ASXH đối với DTTS tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình thời gian qua, luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện việc thực thi hệ thống chính sách ASXH đối với DTTS ở huyện Lệ Thủy.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Quản lý công: Thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN DANH HÀO THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỆ THỦY, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN DANH HÀO THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LỆ THỦY, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐẶNG KHẮC ÁNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đề tài " Thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình " là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất ký công trình nào khác. Thừa Thiên Huế, ngày 27 tháng 12 năm 2017 Học viên Nguyễn Danh Hào
LỜI CẢM ƠN Để thực hiện và hoàn thành đề tài luận văn này tôi đã nhận được nhiều sự hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện từ nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Cơ sở Học viện Hành chính khu vực miền Trung. Khoa sau đại học – Học viện hành chính quốc gia cùng toàn thể các thầy giáo, cô giáo đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Khắc Ánh – người hướng dẫn khoa học, đã tận tình dành nhiều thời gian trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng đề cương, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Lệ Thủy cùng các phòng ban của huyện đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình khảo sát, thu thập số liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lớp HC20.T4 – Cơ sở Học viện Hành chính khu vực miền Trung, các đông nghiệp, gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đơc tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tuy đã có nhiều cố gắng , nhưng do hạn chế về thời gian và khả năng nghiên cứu nên trong luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong quý thầy giáo, cô giáo các chuyên gia, những người quan tâm đến đề tài tiếp tục có những ý kiến đóng góp, giúp đỡ để đề tài được hoàn thiện hơn. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn./. Học viên Nguyễn Danh Hào
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ ............................ 8 1.1An sinh xã hội và thực thi chính sách an sinh xã hội................................ 8 1.1.1Khái niệm an sinh xã hội ...................................................................... 8 1.1.2Bản chất và tính tất yếu của chính sách an sinh xã hội ....................... 10 1.1.3 Vai trò của hệ thống chính sách an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số trong giai đoạn hiện nay ............................................................... 15 1.1.4Cấu trúc nội dung của hệ thống chính sách an sinh xã hội ................ 18 1.1.5Thực thi chính sách an sinh xã hội và quy trình thực thi chính sách an sinh xã hội ………………………………………………………………..20 1.2 Dân tộc thiểu số và hệ thống an sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số... 24 1.2.1Khái niệm về dân tộc thiểu số ............................................................. 24 1.2.2Hệ thống an sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số ................................ 25 1.3Quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước ta về an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số .......................................................... 28 1.3.1 Quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước ................................. 28 1.3.2 Một số thành tựu quan trọng và những thách thức mới về an sinh xã hội hiện nay ................................................................................................ 31 1.3.3 Một vấn đề đặt ra trong quá trình đổi mới hoàn thiện hệ thống ASXH ở Việt Nam ................................................................................................. 35 Chương 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HUYỆN LỆ THỦY, TỈNH QUẢNG BÌNH ......................................................................................... 38 2.1 Khái quát chung về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình ......................................................................................... 38
2.1.1 Đặc điểm tự nhiên ............................................................................. 38 2.2 Cơ cấu cơ quan thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số................................................................................................................ 41 2.3 Tình hình thực hiện chính sách ASXH đối với DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy...................................................................................................... 46 2.3.1 Thực hiện chính sách ưu đãi người có công, thương bệnh binh, gia đình chính sách thuộc đối tượng DTTS ............................................................... 46 2.3.2. Thực hiện chính sách Bảo trợ xã hội ............................................... 48 2.3.3. Thực hiện chính sách xóa đói, giảm nghèo đối với dân tộc thiểu số ... 52 2.3.4. Thực hiện chính sách Bảo hiểm xã hội đối với dân tộc thiểu số .......... 56 2.3.5. Thực hiện chính sách Bảo hiểm y tế đối với dân tộc thiểu số .............. 57 2.4 Đánh giá tình hình thực hiện chính sách ASXH đối với DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2011 – 2015 ..................... 59 2.4.1 Bối cảnh thực thi hệ thống ASXH đối với đồng bào DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng bình. ................................................................ 59 2.4.2 Kết quả đạt được ............................................................................... 61 2.4.3 Những tồn tại, hạn chế ....................................................................... 62 2.4.4. Nguyên nhân của những thành công và hạn chế .................................. 65 Chương 3. PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN VIỆC THỰC HIỆN HỆ THỐNG AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC TIỂU SỐ Ở HUYỆN LỆ THỦY, TỈNH QUẢNG BÌNH .................................................................................................................................. 70 3.1. Quan điểm định hướng.......................................................................... 70 3.1.1. Quan điểm định hướng của Đảng ....................................................... 70 3.1.2. Quan điểm định hướng về chính sách An sinh xã hội đối với DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy ................................................................................ 75 3.2. Những giải pháp cụ thể ......................................................................... 79
3.2.1. Đối với chính sách ưu đãi người có công, thương bệnh binh, gia đình chính sách thuộc đối tượng dân tộc thiểu số ................................................ 79 3.2.2. Chính sách Bảo trợ xã hội đối với người cao tuổi, người cao tuổi cô đơn; trẻ em mồ côi, bị bỏ rơi, nạn nhân chất độc da cam và người tàn tật là người dân tộc thiểu số ................................................................................ 82 3.2.3. Chính sách xóa đói, giảm nghèo đối với dân tộc thiểu số .................... 85 3.2.4. Chính sách Bảo hiểm xã hội đối với dân tộc thiểu số ......................... 87 3.2.5. Chính sách Bảo hiểm y tế đối với dân tộc thiểu số .............................. 88 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASXH : An sinh xã hội BTXH : Bảo trợ xã hội BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế DTTS : Dân tộc thiểu số KT – XH : Kinh tế xã hội UBND : Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG BIỂU Số hiệu Tên Bảng Trang 2.1 Số lượng đối tượng và kinh phí hỗ trợ chính sách 53 trợ giúp các đối tượng BTXH đối với người khuyết tật là người đồng bào DTTS trong 5 năm qua. 2.2 Tốc độ giảm nghèo trên địa bàn huyện Lệ Thủy, 54 tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2011 – 2015 2.3 Đối tượng dân tộc thiểu số tham gia BHYT từ 2011 59 – 2015
DANH MỤC SƠ ĐỒ TT TÊN SƠ ĐỒ TRANG 1 Cơ cấu cơ quan thực hiện chính sách an 44 sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ khi mới thành lập đến nay, Đảng ta luôn chú trọng chăm lo đời sống của nhân dân mà nổi bật là chính sách ASXH đảm bảo nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Chính sách ASXH đã được Đảng ta nâng tầm lên ngang bằng với các chính sách phát triển kinh tế của đất nước. Những thành quả đạt được trong thời gian qua đã được Đại hội Đảng XII chỉ rõ “Phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ công bằng xã hội đạt được những kết quả tích cực. Chính sách ASXH tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện trên các lĩnh vực. ASXH cơ bản được đảm bảo, phúc lợi xã hội và đời sống nhân dân tiếp tục được cải thiện. Nhận thức của nhân dân về tự bảo đảm ASXH có tiến bộ, huy động nguồn lực xã hội tốt hơn. Đã hoàn thành trước thời hạn nhiều mục tiêu phát triển thiên nhiên kỷ” [20,tr. 238]. Chiến lược phát triển kinh tế - Xã hội 2011 – 2020 cũng khẳng định “Tạo bước phát triển mạnh mẽ về văn hoá, xã hội. Tăng đầu tư của Nhà nước, đồng thời đẩy mạnh huy động các nguồn lực của xã hội để phát triển văn hoá, xã hội. Hoàn thiện hệ thống chính sách, kết hợp chặt chẽ các mục tiêu, chính sách kinh tế với các mục tiêu, chính sách xã hội; thực hiện tốt tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển phù hợp với điều kiện cụ thể, bảo đảm phát triển nhanh, bền vững" [2, tr.124].. Bên cạnh những thành công đó, nước ta đang phải đối mặt với những khó khăn về lĩnh vực xã hội. Đặc biệt, là một nước nông nghiệp với gần 80% dân cư sống ở khu vực nông thôn, nhưng đến nay nông thôn nước ta vẩn còn nghèo, nông dân vẩn còn khổ, nền nông nghiệp vẩn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Tình trạng thất nghiệp thiếu công ăn việc làm của người lao động còn khá phổ biến, khoảng cách thu nhập vẩn chưa được thu hẹp, tình trạng đói nghèo và tái 1
nghèo vẩn chưa được giải quyết một cách bền vững, phân hóa xã hội ngày càng sâu sắc, ASXH còn nhiều khó khăn đặc biệt là ASXH cho người DTTS. Những năm qua Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương chính sách để giải quyết những khó khăn trên, song đây vẩn là vấn đề phức tạp, trong đó ASXH đối với người DTTS là vấn đề bức xúc nhất. Mấu chốt của vấn đề là ở chổ người DTTS có thu hập rất thấp, đời sống hiện tại còn rất khó khăn, hệ thống ASXH đối với dân tộc thiểu số chưa được thực hiện đầy đủ về chiều rộng lẩn chiều sâu. Chính điều đó làm cho họ dễ bị tổn thương khi có những biến đổi trong cuộc sống như ốm đau, bệnh tật, thiên tai…, xảy ra. Hậu quả là họ lâm vào đói nghèo. Huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng bình có 02 dân tộc thiểu số chủ yếu đó là: Dân tộc Bru – Vân Kiều và dân tộc Khùa với 1.268 hộ, 5.300 khẩu sinh sống tập trung chủ yếu ở 3 xã với 25 bản. Đời sống của người DTTS ở đây còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ gia đình có nguy cơ tái nghèo là rất cao. Chính sách ASXH ở đây tuy đã được quan tâm nhưng vẩn còn nhiều hạn chế. Tình trạng người DTTS ở đây thất nghiệp và không có việc làm còn phổ biến, người dân ở đây chủ yếu là làm rẩy nên hiệu quả chưa cao. Các chính sách hỗ trợ cho người DTTS đang mang tính tức thời, chưa có chiều sâu do đó, đời sống người DTTS ở đây vẩn còn nhiều phức tạp. Tình hình phân hóa giàu nghèo giữa người DTTS với các nhóm người khác ngày càng tăng. Từ đó, đã có rất nhiều vấn đề đã đặt ra đó là: các hình thức ASXH đối với người DTTS ở đây được thực hiện như thế nào? Trong thời gian tới sẽ có những chính sách gì phù hợp để thúc đẩy kinh tế người DTTS ở đây phát triển? Chính sách ASXH sẽ tiếp cận trên những phương diện nào để giúp cho người DTTS ở đây phát triển toàn diện rút ngắn khoảng cách giàu nghèo, hệ thống chính sách ASXH đối với người DTTS đã được thực hiện đầy đủ hay chưa? Đó là những vấn đề đang đặt ra đòi hỏi có sự nghiên cứu trong quá 2
trình hoàn thiện hệ thống ASXH cho người DTTS của cả nước nói chung và của người DTTS ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình nói riêng. Xuất phát từ đó, tác giả lựa chọn vấn đề “Thực hiện chính sách an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ. 2. Tình hình nghiên cứu Vấn đề ASXH đã và đang được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề này có thể kể đến như sau: Mai Ngọc Cường , Chính sách xã hội nông thôn: Kinh nghiệm Cộng Hòa Liên Bang Đức và thực tiễn Việt Nam. Đã đúc rút kinh nghiệm chính sách xã hội nông thôn của Cộng Hòa Liên Bang Đức để đề ra các chính sách nông thôn ở Việt Nam phù hợp với thực tiễn, điều kiện kinh tế xã hội của đất nước. Mai Ngọc Anh, ASXH đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam, năm 2009. Trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn ở Việt Nam kết hợp với hệ thống ASXH đối với nông dân của các nước phát triển cũng như các nước có môi trường kinh tế chính trị hoặc văn hóa tương đồng ở Việt Nam, luận án ASXH đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam cũng đưa ra những quan điểm và phương hướng phát triển hệ thống ASXH đối với nông dân trong điều kiện kinh tế ở nước ta hiện nay và trong những năm tới. Song song với các đề tài cấp Nhà nước thì có nhiều nghiên cứu khoa học liên quan đến vấn đề ASXH được đăng trên các tạp chí, diển đàn khoa học và có thể kể đến các chuyên đề nghiên cứu sau: Nguyễn Trọng Đàm, Thứ trưởng Bộ Lao Động Thương Binh và Xã hội;Hoàn thiện chính sách ASXH phù hợp với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Được đăng trên tạp chí cộng sản (2015). 3
Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc, Thạc sỹ Đặng Đỗ Quyên; Đánh giá thực trạng chính sách ASXH đối với DTTS ở Việt Nam. Thạc sỹ Nguyễn Văn Chiều; ASXH và định hướng nghiên cứu nhằm nâng cao vai trò của khoa học xã hội vào quá trình hoach định chính sách ASXH ở Việt Nam. “ Thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững cho người dân tộc Cơ tu trên địa bàn huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam” của học viên Nguyễn Xuân Chiêm, khóa 17, Học viện Hành chính quốc gia. “Thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa của bàn quận Hải Châu, Thành phố Đà Nẵng” của học viên Lương Vĩnh Thái, khóa 16, Học viện Hành chính quốc gia. Các nghiên cứu trên đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận và thực tiễn và thực hiện chính sách ASXH và các nội dung liên quan đến ASXH. Đồng thời, các nghiên cứu này đã tiến hành khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng, những kết quả đạt được và hạn chế trong quá trình thực hiện chính sách ASXH tại địa bàn nghiên cứu. Trên cơ sở đó, các nghiên cứu này đã đề ra các giải pháp để thực hiện chính sách ASXH khá phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của địa phương. Tuy nhiên, các nghiên cứu đó mang tầm vĩ mô bao quát toàn nước hoặc nghiên cứu ở các địa phương khác nên chưa thực sự phù hợp với đặc điểm của huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình nên việc nghiên cứu thực hiện chính sách ASXH đối với người DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình như là một hệ thống độc lập vẩn chưa được giải quyết. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn * Đối tượng nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động thực hiện chính sách ASXH đối với DTTS ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. 4
* Phạm vi nghiên cứu Luận văn khảo sát, nghiên cứu việc thực hiện chính sách ASXH đối với người DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy bao gồm: Chính sách ưu đãi người có công với cách mạng, chính sách BTXH, chính sách xóa đói giảm nghèo, chính sách BHXH, chính sách BHYT. Thời gian ghiên cứu: Từ năm 2011 đến năm 2015. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích Qua việc phân tích, đánh giá quá trình thực thi hệ thống chính sách ASXH đối với DTTS tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình thời gian qua, luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện việc thực thi hệ thống chính sách ASXH đối với DTTS ở huyện Lệ Thủy. * Nhiệm vụ Để thực hiện được mục đích trên luận văn đặt ra những nhiệm vụ sau: + Làm rõ những nội dung lý luận về hệ thống ASXH đối với người DTTS dựa trên quan điểm của Đảng và các quy định của nhà nước ta. + Phân tích thực trạng thực hiện chính sách ASXH đối với người DTTS ở huyện Lệ Thủy. + Đề xuất phương hướng, giải pháp xây hoàn thiện việc thực thi chính sách ASXH đối với người DTTS ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Trên cơ sở phương pháp luận đó, trong nghiên cứu sử dụng: - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp để thu thập số liệu về thực trạng thực hiện chính sách ASXH đối với DTTS trên địa bàn huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Sử dụng phương pháp tư duy Logic, tổng hợp quy nạp, diển giải 5
trong quá trình nghiên cứu việc thực hiện ASXH đối với DTTS ở huyện Lệ Thủy. - Phương pháp ngiên cứu tài liệu điều tra, khảo sát, thu thập số liệu thống kê và phân tích…, của các đề tài, dự án , công trình nghiên cứu đã được công bố về vấn đề liên quan để đề xuất các giải pháp trong việc thực hiện chính sách ASXH đối với DTTS ở huyện Lệ Thủy trong giai đoạn tới. - Trong quá trình thực hiện luận văn sử dụng thống kê định lượng và phân tích định tính. Tùy vào tính chất của từng chương, từng phần để sử dụng một trong các phương pháp trên làm chủ đạo. 6. Ý nghĩa luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Luận văn góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng và thực hiện chính sách ASXH đối với người DTTS trong giai đoạn hiên nay. Khái quát thực trạng việc thực hiện chính sách ASXH đối với người DTTS tại huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn hiện nay, chỉ ra những thành tựu hạn chế và nguyên nhân của hạn chế của việc thực hiện ASXH hiện hành đối với DTTS. Làm rõ những thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trên cơ sở đó đề xuất các phương án xây dựng và hoàn thiện chính sách ASXH đối với DTTS ở huyện Lệ Thủy trong giai đoạn tới. Khuyến nghị các giải pháp xây dựng và thực hiện chính sách ASXH đối với DTTS đảm bảo cho tính khả thi của các phương án chính sách đã đề xuất. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương: 6
Chương I: Cơ sở lý luận về thực thi chính sách ASXH đối với người DTTS trong giai đoạn hiện nay. Chương II: Thực trạng việc thực hiện hệ thống ASXH đối với người DTTS ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Chương III: Phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện trong việc thực hiện hệ thống ASXH đối với người DTTS ở huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn tới. 7
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY 1.1 An sinh xã hội và thực thi chính sách an sinh xã hội 1.1.1 Khái niệm an sinh xã hội ASXH là khái niệm được ra đời ở các nước công nghiệp phát triển từ cuối thế kỷ XIX và hiện nay đã phát triển rộng khắp trên toàn thế giới. ASXH là khái niệm có nội dung rộng và ngày càng được hoàn thiện về phạm vi, đối tượng và chức năng. Theo một số tổ chức của thế giới thì ASXH được hiểu như sau: Theo tổ chức Lao động quốc tế (ILO): "ASXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một số biện pháp được áp dụng rộng rãi để đương đầu với những khó khăn, cú sốc về kinh tế và xã hội làm mất hoặc suy giảm nghiêm trọng nguồn thu nhập do ốm đau, thai sản, thương tật do lao động hoặc tử vong. Cung cấp chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình có nạn nhân trẻ em". Định nghĩa nhấn mạnh khía cạnh phân phối phúc lợi, bảo hiểm và mở rộng việc làm cho những đối tượng ở khu vực kinh tế không chính thức. [30, Tr.3] Theo Ngân hàng Thế giới (WB): "ASXH là những biện pháp công cộng nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đương đầu và kiềm chế được nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh thu nhập". Định nghĩa này nhấn mạnh đến các giải pháp nhằm kiềm chế nguy cơ làm giảm thu nhập của các cá nhân, gia đình và cộng đồng. [30, Tr6] Theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB): "ASXH là các chính sách, chương trình giảm nghèo và sự giảm sự yếu thế bởi sự thúc đẩy có hiệu quả thị trường lao động, giảm thiểu rủi ro của người dân và nâng cao năng lực của 8
họ để đối phó với rủi ro và suy giảm hoặc mất thu nhập". Định nghĩa nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc đảm bảo ASXH, giảm nhẹ những tác động bất lợi đến người dân. Ở Việt Nam, xung quanh khái niệm ASXH cũng còn có nhiều ý kiến khác nhau. GS.TS Mai Ngọc Cường trong công trình "Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam lại cho rằng, để thấy hết được bản chất của ASXH cần phải tiếp cận khái niệm này theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, "ASXH là sự đảm bảo thực hiện các quyền để con người được an bình, đảm bảo an ninh, an toàn trong xã hội" [31, tr.21]. Còn khi hiểu ASXH theo nghĩa hẹp thì đó "là sự đảm bảo thu nhập và một số điều kiện thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do họ bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm; cho những người già cô đơn, trẻ em mồ côi, người tàn tật, những người yếu thế, người bị thiên tai địch hoạ" [31, tr.22]. Theo GS Hoàng Chí Bảo “ASXH là sự an toàn của cuộc sống con người, từ cá nhân đến cộng đồng, tạo tiền đề và động lực phát triển con người và xã hội. ASXH là những đảm bảo cho con người tồn tại (sống) như một con người và phát triển các sức mạnh bản chất người, tức là nhân tính trong hoạt động, trong đời sống hiện thực của nó như một chủ thể mang nhân cách”[1, tr.2] Trong Chiến lược ASXH giai đoạn 2011 – 2020 do Bộ Lao động, thương binh và xã hội xây dựng thì: "ASXH là sự bảo đảm mà xã hội cung cấp cho mọi thành viên trong xã hội thông qua việc thực thi hệ thống các cơ chế, chính sách và biện pháp can thiệp trước các nguy cơ, rủi ro có thể dẫn đến suy giảm hoặc mất đi nguồn sinh kế" [2, tr.3]. Tóm lại, An sinh xã hội là những can thiệp của Nhà nước và xã hội bằng các biện pháp kinh tế để hạn chế, phòng ngừa và khắc phục rủi ro cho 9
các thành viên trong cộng đồng do bị mất hoặc giảm thu nhập bởi các nguyên nhân ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời, bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con. 1.1.2 Bản chất và tính tất yếu của chính sách an sinh xã hội Chính sách ASXH là hệ thống các chính sách do nhà nước ban hành để thực hiện các mục tiêu ASXH Theo khái niệm an sinh xã hội ở trên, có thể thấy: - ASXH trước hết đó là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình. - Sự bảo vệ này được thực hiện thông qua các biện pháp công cộng. - Mục đích của sự bảo vệ này nhằm giúp đỡ các thành viên của xã hội trước những biến cố, những “ rủi ro xã hội” dẫn đến bị giảm hoặc mất thu nhập…. Như vậy, có thể nói bản chất sâu xa của ASXH là góp phần đảm bảo thu nhập và đời sống cho các công dân trong xã hội với phương thức hoạt động là thông qua các biện pháp công cộng, nhằm tạo ra sự “an sinh” cho mọi thành viên trong xã hội và vì vậy mang tính xã hội và tính nhân văn sâu sắc. Có thể thấy rõ bản chất của ASXH từ những khía cạnh sau: * ASXH là biểu hiện rõ rệt của quyền con người đã được Liên hợp quốc thừa nhận. Để thấy rõ bản chất của ASXH, cần hiểu rõ mục tiêu của nó. Mục tiêu của ASXH là tạo ra một lưới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp bảo vệ cho tất cả mọi thành viên của cộng đồng trong những trường hợp bị giảm hoặc bị mất thu nhập hoặc phải tăng chi phí đột xuất trong chi tiêu của gia đình do nhiều nguyên nhân khác nhau, như ốm đau, thương tật, già cả… gọi chung là những biến cố và những “rủi ro xã hội”. Để tạo ra lưới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp, ASXH dựa trên nguyên tắc san sẻ trách nhiệm và thực hiện 10