Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu thực tiễn về các chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh và đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống thực thi chính sách ASXH toàn diện theo hướng bền vững phù hợp với hoàn cảnh của địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HỒNG NHUNG THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN HỒNG NHUNG THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS VŨ TRỌNG HÁCH HÀ NỘI - NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu “ Thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh” của luận văn này là kết quả nghiên cứu, tìm hiểu và sáng tạo của bản thân tôi cùng với sự hƣớng dẫn tận tình của ngƣời hƣớng dẫn khoa học PGS.TS Vũ Trọng Hách. Các số liệu trong luận văn là trung thực, khách quan, dựa trên các tài liệu đã đƣợc công bố. Tôi xin cam đoan những lời trên đây là hoàn toàn đúng sự thật và tôi xin chịu toàn bộ trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Học viên Nguyễn Hồng Nhung
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn, bên cạnh những thuận lợi, tôi cũng gặp những khó khăn, vƣớng mắc và thiếu sót, nhƣng nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy giáo, cô giáo, lãnh đạo địa phƣơng, bạn bè và ngƣời thân tôi đã hoàn thành luận văn của mình. Với tình cảm và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc Gia, quý thầy cô giáo trong khoa Quản lý nhà nƣớc về Xã hội, Khoa Sau Đại học, đặc biệt là PGS. TS Vũ Trọng Hách đã trực tiếp hƣớng dẫn, tận tình chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo các cấp chính quyền, Sở Lao động - Thƣơng binh và Xã hội tỉnh Quảng Ninh, các phòng ban cấp huyện của tỉnh Quảng Ninh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi để hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi cũng xin đƣợc chân thành cảm ơn ngƣời thân và bạn bè luôn tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Đây là lần đầu tiên thực hiện nghiên cứu một cách toàn diện về đề tài " Thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh" nên có cố gắng rất nhiều song vẫn còn thiếu nhiều kinh nghiệm và kiến thức khoa học trong việc nghiên cứu. Trong phạm vi một đề tài luận văn Thạc sĩ, với điều kiện về tài liệu, không gian, thời gian nghiên cứu hạn chế, chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót trong luận văn, vì vậy tôi rất mong nhận đƣợc những nhận xét, góp ý để cho đề tài nghiên cứu của tôi đạt kết quả tốt nhất. Xin chân thành cảm ơn!
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nguyên nghĩa 1 ASXH An sinh xã hội 2 BHXH Bảo hiểm xã hội 3 BHYT Bảo hiểm y tế 4 BTXH Bảo trợ xã hội 5 HĐND Hội đồng nhân dân 6 KCB Khám chữa bệnh 7 LĐTBXH Lao động thƣơng binh xã hội 8 NCT Ngƣời cao tuổi 9 NKT Ngƣời khuyết tật 10 TCXH Trợ cấp xã hội 11 TGXH Trợ giúp xã hội 12 TEMC Trẻ em mồ côi 13 UBND Uỷ ban nhân nhân 14 ƢĐXH Ƣu đãi xã hội
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC HÌNH PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................1 Chƣơng 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ AN SINH XÃ HỘI VÀ THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ...................................................................7 1.1. An sinh xã hội ........................................................................................ 7 1.1.1. Khái niệm về an sinh xã hội ............................................................. 7 1.1.2. Ý nghĩa an sinh xã hội ...................................................................... 9 1.1.3. Nội dung an sinh xã hội ................................................................. 11 1.2. Thực thi chính sách an sinh xã hội ................................................... 15 1.2.1. Chính sách ASXH .......................................................................... 15 1.2.2. Thực thi chính sách an sinh xã hội ................................................. 18 1.2.3. Vai trò của thực thi chính sách ASXH ............................................. 22 1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến thực thi chính sách An sinh xã hội ...... 23 1.3.1. Các yếu tố từ đối tƣợng hƣởng lợi (quy mô, phân bố) .................. 23 1.3.2. Các yếu tố từ cơ chế, công cụ chính sách ...................................... 24 1.3.3. Các yếu tố thuộc về chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội .............. 25 1.4.Kinh nghiệm của một số địa phƣơng trong cả nƣớc về thực thi chính sách An sinh xã hội .......................................................................... 26 1.4.1. Kinh nghiệm của Hà Nội ............................................................... 26 1.4.2. Kinh nghiệm của Đà Nẵng............................................................. 29 1.4.3. Kinh nghiệm của Đắk Lắk ............................................................. 30 1.4.4. Bài học kinh nghiệm cho Quảng Ninh ........................................ 31 Tiểu kết chƣơng 1 ..............................................................................................33
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH TRONG THỜI GIAN QUA ............34 2.1. Khái quát về điều kiện phát triển trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh . 34 2.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................... 34 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội .............................................................. 35 2.2. Phân tích thực trạng thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ................................................................................. 36 2.2.1. Công tác xây dựng, ban hành văn bản chỉ đạo và phối hợp triển khai thực hiện chính sách trợ giúp các đối tƣợng an sinh xã hội ............. 36 2.2.2. Công tác tập huấn nâng cao năng lực và công tác tuyên truyền phổ biến chính sách ......................................................................................... 46 2.2.3. Công tác quản lý, kiểm tra ............................................................. 47 2.2.4. Quy trình xét duyệt, thẩm định hồ sơ ............................................. 49 2.2.5. Về thực hiện chính sách riêng của tỉnh Quảng Ninh ..................... 49 2.2.6. Công tác bảo đảm nguồn lực thực hiện .......................................... 51 2.3. Đánh giá thực trạng thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ................................................................................. 51 2.3.1. Những kết quả đạt đƣợc ................................................................. 51 2.3.2. Những hạn chế................................................................................ 60 2.3.3. Nguyên nhân của hạn chế .............................................................. 63 Tiểu kết chƣơng 2 ..............................................................................................66 Chƣơng 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NINH ............................67 3.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về An sinh xã hội ..................... 67 3.2. Phƣơng hƣớng thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ................................................................................................ 69
3.3. Giải pháp thực thi chính sách An sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ................................................................................................ 70 3.3.1 Hoàn thiện thể chế về an sinh xã hội .............................................. 70 3.3.2 Tuyên truyền chính sách an sinh xã hội .......................................... 71 3.3.3. Cải cách thủ tục hành chính đối với thực thi chính sách an sinh xã hội ............................................................................................................. 74 3.3.4. Hoàn thiện tổ chức bộ máy thực thi chính sách an sinh xã hội ........ 75 3.3.5. Nâng cao năng lực thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ....................................................................................... 76 3.3.6. Tăng cƣờng thêm nguồn kinh phí cho thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh .............................................................. 79 3.3.7. Xã hội hóa công tác công tác an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh .......................................................................................................... 79 3.3.8. Thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trong thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ........................................................ 81 3.4. Một số kiến nghị, đề xuất ................................................................... 83 3.4.1 Đối với các cơ quan Trung ƣơng .................................................... 83 3.4.2 Đối với tỉnh Quảng Ninh ................................................................. 84 Tiểu kết chƣơng 3 ..............................................................................................86 KẾT LUẬN.........................................................................................................87 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ...............................................90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................91 PHỤ LỤC
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Hệ thống an sinh xã hội Việt Nam giai đoạn 2012 – 2020 ................14 Hình 1.3: Các nhân tố ảnh hƣởng đến thực thi chính sách ASXH ....................26
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quá trình phát triển xã hội loài ngƣời với những quy luật vốn có của nó luôn làm cho xã hội nảy sinh những mâu thuẫn mới, những nhu cầu mới. Một trong những nhu cầu của xã hội hiện đại là bảo vệ sự an toàn cho tất cả các thành viên trong xã hội trƣớc các nguy cơ bị suy giảm hoặc bị mất thu nhập, trƣớc các cú sốc về kinh tế - xã hội. Tuy vậy, tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế - xã hội, tuỳ theo cách tiếp cận giải quyết vấn đề, mỗi quốc gia, mỗi tổ chức đều có quan niệm cũng nhƣ thể chế chính sách, thể chế tài chính và thể chế tổ chức cụ thể về ASXH. Theo cách hiểu phổ biến ASXH là sự bảo vệ, trợ giúp của Nhà nƣớc và cộng đồng đối với những ngƣời “yếu thế” trong xã hội bằng các biện pháp khác nhau nhằm hỗ trợ cho các đối tƣợng khi họ bị suy giảm khả năng lao động, giảm sút thu nhập hoặc gặp rủi ro, bất hạnh, rơi vào tình trạng nghèo đói, hoặc ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, mất sức lao động, già yếu,… Đồng thời, qua đó động viên, khuyến khích họ tự vƣơn lên giải quyết vấn đề của chính mình. Mặc dù các quan niệm, các thể chế chính sách, các thể chế tài chính và tổ chức, cán bộ ở mỗi quốc gia có những nét riêng, đặc điểm riêng, song họ vẫn có điểm chung là bảo vệ các thành viên xã hội trƣớc các rủi ro hoặc sự suy giảm về kinh tế. Với ý nghĩa là thƣớc đo trình độ phát triển của mỗi quốc gia, an sinh xã hội luôn là mục tiêu phát triển của tất cả các nƣớc, dù ở bất kỳ thể chế chính trị nào. Từ phƣơng diện tiếp cận các chính sách, hệ thống ASXH chính là sự phúc đáp của Nhà nƣớc đối với các quyền cơ bản, thiết yếu của con ngƣời. ASXH cũng là một trong những chính sách xã hội cơ bản thể hiện đƣờng lối chủ trƣơng của Đảng và Nhà nƣớc ta hƣớng vào mục tiêu phát triển con ngƣời, thúc đẩy công bằng và tiến bộ xã hội, nâng cao chất lƣợng cuộc sống 1
của nhân dân, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nƣớc trong từng giai đoạn phát triển. Từ năm 2011 đến nay, Ủy ban nhân dân Tỉnh Quảng Ninh đã cùng với các ngành các cấp đã có nhiều biện pháp để thực hiện chính sách ASXH của Nhà nƣớc trên địa bàn, đã giúp đỡ, tạo điều kiện những gia đình chính sách, gia đình khó khăn, hộ nghèo và các đối tƣợng yếu thế trong xã hội có điều kiện vƣơn lên ổn định cuộc sống. Tuy nhiên, việc thực thi các chính sách ASXH chƣa đồng bộ từ Tỉnh đến cơ sở. Hệ quả là tỷ lệ hộ nghèo còn cao, kết quả giảm nghèo chƣa bền vững, nhiều hộ gia đình ở mức cận nghèo hoặc vừa thoát nghèo nhƣng lỡ gặp thiên tai, rủi ro, bệnh tật, thay đổi chính sách,…thì khả năng tái nghèo rất lớn. Vẫn còn ngƣời dân lao động phổ thông, lao động trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ chƣa đƣợc tham gia BHYT, BHXH…, một bộ phận nhân dân chƣa muốn tham gia BHYT do thủ tục khó khăn, chất lƣợng khám, chữa bệnh theo chế độ BHYT chƣa tốt, công tác BTXH vẫn còn nhiều bất cập,… Nhận thức đƣợc vấn đề trên tôi chọn đề tài “Thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh” làm luận văn thạc sĩ quản lý công để tìm hiểu thực trạng, nguyên nhân việc thực thi các chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp để tổ chức thực hiện tốt hơn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong những năm gần đây, ASXH là một trong những lĩnh vực đƣợc các nhà nghiên cứu cả trong và ngoài nƣớc quan tâm. Ở Việt Nam, có thể chỉ ra một số các nghiên cứu quan trọng có liên quan tới lĩnh vực nghiên cứu này nhƣ: GS.TS Mai Ngọc Cƣờng (Chủ biên), Xây dựng và hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam, (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009). Sau đó, năm 2013, GS.TS Mai Ngọc Cƣờng cũng đã xuất bản cuốn “ Một số vấn đề về 2
chính sách xã hội ở Việt Nam hiện nay” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2013). Đây là những kết quả nghiên cứu từ đề tài nghiên cứu cấp nhà nƣớc đã khái quát về hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam thời gian qua, với những cấu thành chủ yếu là BHXH, BHYT, TGXH và ƢĐXH. Với nhiều số liệu đƣợc cập nhật, phân tích cặn kẽ, đặc biệt công trình đã phân tích chỉ rõ những hạn chế yếu kém của hệ thống các chính sách ASXH cũng nhƣ đề xuất một số phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống ở nƣớc ta trong giai đoạn 2010 – 2015. Đây cũng là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách trong lĩnh vực ASXH. Mai Ngọc Cƣờng (Chủ nhiệm đề tài) Cơ sở khoa học của việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội ở nước ta giai đoạn 2006-2015 (Đề tài cấp nhà nƣớc, Chƣơng trình KH&CN trọng điểm cấp Nhà nƣớc, Bộ Khoa học và công nghệ, 2009). Công trình nghiên cứu làm rõ những vấn đề cơ bản về ASSXH và hệ thống chính sách ASXH trong nền kinh tế thị trƣờng; Đánh giá thực trạng của hệ thống ASXH và việc thực hiện chính sách ASXH; Phân tích xu hƣớng đổi mới hệ thống ASXH, hệ thống chính sách ASXH; Đề xuất các giải pháp xây dựng hệ thống tổng thể quốc gia về ASXH ở Việt Nam giai đoạn 2006 – 2015. Phạm Văn Sáng, Ngô Quang Minh, Bùi Văn Huyền, Nguyễn Anh Dũng, Lý thuyết và mô hình An sinh xã hội (Phân tích thực tiễn ở Đồng Nai), (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội – 2009 ). Cuốn sách trình bày những bất cập, xu hƣớng vận động và kinh nghiệm quốc tế về xây dựng và phát triển hệ thống ASXH đồng thời phân tích ASXH nhìn từ đối tƣợng thụ hƣởng và những trụ cột chính trong ASXH thực tiễn ở tỉnh Đồng Nai. Vũ Văn Phúc, An sinh xã hội ở Việt Nam hướng tới 2020 (Nxb Chính trị quốc gia, 2012) đã đề xuất các giải pháp cho ASXH trong chiến lƣợc 10 năm 2010 – 2020. 3
Tạ Thị Hồng, Chính sách an sinh xã hội đối với người khó khăn hiện nay ở tỉnh Thái Nguyên (Luận văn thạc sỹ năm 2013). Luận văn tập trung làm rõ những vấn đề lí luận về chính sách ASXH nói chung và ASXH cho ngƣời có hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Trên cơ sở đó, tác giả của Luận văn đã đánh giá đúng thực trạng và chỉ ra những vấn đề còn bất cập trong thực hiện chính sách ASXH đối với ngƣời có hoàn cảnh khó khăn ở tỉnh Thái Nguyên. Tác giả đã đề xuất một số phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH đối với ngƣời có hoàn cảnh khó khăn ở tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. Nguyễn Thị Linh Giang, Thực thi chính sách an sinh xã hội trên địa bàn Tây Nguyên, Luận án tiến sĩ quản lý công năm 2017, Luận án đã hệ thống hóa cơ sở khoa học những vấn đề lý luận về thực thi chính sách ASXH; tiến hành phân tích, đánh giá thực trạng thực thi một số chính sách ASXH ở Tây Nguyên, từ đó đề xuất một số giải pháp cho việc tổ chức thực thi chính sách ASXH ở Tây Nguyên đƣợc đảm bảo trong thời gian tới. Ở một khía cạnh khác, Lê Anh, Thực thi chính sách an sinh xã hội ở thành phố Đà Nẵng hiện nay – Thực trạng và giải pháp, Luận án tiến sĩ chuyên ngành chính trị học 2017 đã nghiên cứu vấn đề nâng cao chất lƣợng thực thi chính sách xã hội sao cho hiệu quả trên địa bàn Đà Nẵng trong thời gian tới trên phƣơng diện khoa học chính trị. Trƣớc đó, trong luận văn Chính sách an sinh xã hội thành phố Đà Nẵng – Thực trạng và giải pháp, Luận văn thạc sỹ của Học viện hành chính quốc gia 2013, Lê Anh đã nghiên cứu vấn đề ASXH dƣới góc độ quản lý công. Có thể thấy các nghiên cứu trên đã đƣa ra đƣợc một cách nhìn tổng quát về ASXH với các mô hình, chính sách trên thế giới và ở Việt Nam, các giải pháp hoàn thiện hệ thống ASXH... song chƣa có nghiên cứu, bài viết nào đi sâu vào việc thực thi chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Ninh, để từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp thực thi chính sách ASXH một cách hiệu quả. 4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Luận văn nghiên cứu thực tiễn về các chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh và đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống thực thi chính sách ASXH toàn diện theo hƣớng bền vững phù hợp với hoàn cảnh của địa phƣơng. Nhiệm vụ: Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ cụ thể sau: Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lý luận về thực thi chính sách ASXH. Thứ hai, đánh giá thực trạng thực thi chính sách ASXH và ảnh hƣởng của chính sách ASXH đối với phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Thứ ba, xác định phƣơng hƣớng và đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo tổ chức thực thi chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 và kiến nghị với Nhà nƣớc. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu: Thực thi chính sách ASXH tại Tỉnh và một số huyện trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Phạm vi nghiên cứu: Trong luận văn này, tác giả tập trung nghiên cứu việc thực thi chính sách ASXH là một trong những chính sách quan trọng của chính sách xã hội trên địa bàn Tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2011 đến 2017 và kiến nghị các giải pháp cho đến năm 2020, tầm nhìn 2030. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Phương pháp luận: Nghiên cứu sử dụng phƣơng pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và đƣờng lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu cụ thể: 5
Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Sử dụng phƣơng pháp này trong thu thập thông tin, xử lý các số liệu, tài liệu khác nhau nhƣ: các văn kiện, nghị quyết đại Đảng bộ các cấp, các sách, tài liệu nghiên cứu lý luận về các chính sách an xã hội, các tài liệu thống kê, các tài liệu, số liệu có đƣợc từ khảo sát thực tế,... liên quan đến đề tài nghiên cứu. Phương pháp phân tích, tổng hợp: Sử dụng để phân tích các số liệu tài liệu thu thập đƣợc trên cơ sở đó tổng hợp khái quát hóa rút ra các kết luận, các nhận định, phục vụ mục đích nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn góp phần bổ sung cơ sở lý luận về thực thi chính sách ASXH gắn với tình hình thực tiễn trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo góp phần vào việc nâng cao chất lƣợng thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, mục lục, phụ lục, kết cấu luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Lý luận chung về ASXH và thực thi chính sách ASXH. Chƣơng 2: Thực trạng thực thi chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong thời gian qua. Chƣơng 3 : Quan điểm và giải pháp thực thi chính sách ASXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh 6
Chƣơng 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ AN SINH XÃ HỘI VÀ THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI 1.1. An sinh xã hội 1.1.1. Khái niệm về an sinh xã hội ASXH là khái niệm đƣợc ra đời ở các nƣớc công nghiệp phát triển từ cuối thế kỷ XIX và hiện nay đã phát triển rộng khắp trên toàn cầu. ASXH là khái niệm có nội dung rộng và ngày càng đƣợc hoàn thiện về phạm vi, đối tƣợng và chức năng. ASXH theo quan điểm của một số tổ chức quốc tế cũng có mức độ rộng, hẹp và đối tƣợng hƣớng tới khác nhau: Theo tổ chức Lao động quốc tế (ILO): “ASXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thƣơng tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con” [49]. Định nghĩa nhấn mạnh khía cạnh phân phối phúc lợi, bảo hiểm và mở rộng việc làm cho các đối tƣợng. Theo Ngân hàng Thế giới (WB): “ASXH là những biện pháp công cộng nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đƣơng đầu và kiềm chế đƣợc nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thƣơng và những bấp bênh thu nhập” [51]. Định nghĩa này nhấn mạnh đến các giải pháp nhằm kiềm chế nguy cơ làm giảm thu nhập của các cá nhân, gia đình và cộng đồng. Theo Ngân hàng Phát triển châu (ADB): “ASXH là các chính sách, chƣơng trình giảm nghèo và sự giảm sự yếu thế bởi sự thúc đẩy có hiệu quả thị trƣờng lao động, giảm thiểu rủi ro của ngƣời dân và nâng cao năng lực của họ để đối phó với rủi ro và suy giảm hoặc mất thu nhập” [47]. Định nghĩa 7
nhấn mạnh vai trò của nhà nƣớc trong việc đảm bảo ASXH, giảm nhẹ những tác động bất lợi đến ngƣời dân. Ở Việt Nam, xung quanh khái niệm an sinh xã hội cũng còn có nhiều ý kiến khác nhau. Khái niệm về ASXH trong Nghị quyết số 15 của Đảng về một số chính sách xã hội, ngoài chính sách về ngƣời có công, đã xác định nội dung của an sinh xã hội Việt Nam dựa trên trụ cột: việc làm, thu nhập và giảm nghèo; Bảo hiểm xã hội; Trợ giúp xã hội và đảm bảo mức sống tối thiểu về một số dịch vụ xã hội cơ bản cho ngƣời dân. Điều này có nghĩa là pháp luật bảo đảm và tạo điều kiện để ngƣời dân có quyền có việc làm, đƣợc đảm bảo thu nhập tối thiểu, đảm bảo mức sống tối thiểu. GS.TS Mai Ngọc Cƣờng trong công trình “ Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam” lại cho rằng, để thấy hết đƣợc bản chất của ASXH cần phải tiếp cận khái niệm này theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, “ASXH là sự đảm bảo thực hiện các quyền để con ngƣời đƣợc an bình, đảm bảo an ninh, an toàn trong xã hội”. Còn khi hiểu ASXH theo nghĩa hẹp thì đó “là sự đảm bảo thu nhập và một số điều kiện thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do họ bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm; cho những ngƣời già cô đơn, trẻ em mồ côi, ngƣời tàn tật, những ngƣời yếu thế, ngƣời bị thiên tai địch hoạ” [12]. Theo GS Hoàng Chí Bảo: ASXH là sự an toàn của cuộc sống con ngƣời, từ cá nhân đến cộng đồng, tạo tiền đề và động lực phát triển con ngƣời và xã hội. ASXH là những đảm bảo cho con ngƣời tồn tại (sống) nhƣ một con ngƣời và phát triển các sức mạnh bản chất ngƣời, tức là nhân tính trong hoạt động, trong đời sống hiện thực của nó nhƣ một chủ thể mang nhân cách [4]. 8
Trong “Chiến lược ASXH giai đoạn 2011 – 2020” do Bộ LĐTBXH xây dựng thì: “ASXH là sự bảo đảm mà xã hội cung cấp cho mọi thành viên trong xã hội thông qua việc thực thi hệ thống các cơ chế, chính sách và biện pháp can thiệp trƣớc các nguy cơ, rủi ro có thể dẫn đến suy giảm hoặc mất đi nguồn sinh kế” [3]. Trong bài “ Đảm bảo ngày càng tốt hơn ASXH và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của “Chiến lược phát triển KT - XH 2011 – 2020”, nguyên Thủ tƣớng Nguyễn Tấn Dũng cho rằng “ ASXH và phúc lợi xã hội là hệ thống các chính sách và giải pháp nhằm vừa bảo vệ mức sống tối thiểu của ngƣời dân trƣớc những rủi ro và tác động bất thƣờng về kinh tế, xã hội và môi trƣờng; vừa góp phần không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân” [14]. Từ những quan điểm trên, trong nội dung luận văn này An sinh xã hội theo nghĩa chung nhất là sự giúp đỡ của Nhà nƣớc, xã hội, cộng đồng bằng những biện pháp và các hình thức khác nhau đảm bảo thực hiện các quyền của con ngƣời: đƣợc sống trong điều kiện hòa bình, đƣợc bảo vệ và bình đẳng trƣớc pháp luật, đƣợc thoả mãn những nhu cầu sinh sống thiết yếu, đƣợc học tập, đƣợc có việc làm, có nhà ở,… nhằm giúp họ tránh đƣợc mối đe doạ của cuộc sống thƣờng nhật, trợ giúp họ đối phó khi bị rủi ro, tai nạn, bệnh tật, tuổi già, trẻ mồ côi, nghèo khổ,… giúp họ vƣợt qua những khó khăn và từng bƣớc nâng cao ổn định cuộc sống, hoà nhập cộng đồng. 1.1.2. Ý nghĩa an sinh xã hội Đề cập đến ASXH thực chất là nói đến những vấn đề nhằm đảm bảo đời sống cho nhân dân. Các chính sách ASXH là những điều kiện cơ bản của nhà nƣớc đề ra nhằm thực hiện chức năng phòng ngừa, hạn chế và khắc phục rủi ro, bảo đảm an toàn thu nhập và cuộc sống cho các thành viên trong xã hội, do đó nó vừa có tính kinh tế, vừa có tính xã hội và nhân đạo sâu sắc. Nhƣ vậy, bản chất sâu xa của ASXH là góp phần bảo đảm thu nhập và đời sống 9
cho các công dân trong xã hội với phƣơng thức hoạt động là thông qua các biện pháp công cộng, của Nhà nƣớc hay cộng đồng, nhằm tạo ra sự “an sinh” cho mọi thành viên của xã hội. Từ đó có thể thấy rõ ý nghĩa của ASXH thể hiện trên những khía cạnh sau: Thứ nhất, ASXH là biểu hiện rõ rệt của quyền con ngƣời. Để thấy rõ bản chất của ASXH, cần hiểu rõ mục tiêu của nó. Mục tiêu của ASXH là tạo ra một lƣới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp bảo vệ cho tất cả mọi thành viên của cộng đồng trƣớc những “rủi ro xã hội”. Để tạo ra lƣới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp, ASXH dựa trên nguyên tắc san sẻ trách nhiệm và thực hiện công bằng xã hội, đƣợc thực hiện bằng nhiều hình thức, phƣơng thức và các biện pháp khác nhau. Nhƣ vậy, có thể thấy rõ bản chất của ASXH là nhằm che chắn, bảo vệ cho các thành viên của xã hội trƣớc mọi “biến cố" (các cú sốc) gây ra các rủi ro bất lợi. Thứ hai, ASXH thể hiện chủ nghĩa nhân đạo cao đẹp. ASXH tạo cho những ngƣời bất hạnh, những ngƣời bình thƣờng khác có thêm những điều kiện, những lực đẩy cần thiết để khắc phục những “biến cố”, những “rủi ro", có cơ hội để phát triển, hòa nhập vào cộng đồng. ASXH kích thích tính tích cực xã hội trong mỗi con ngƣời, kể cả ngững ngƣời giàu và ngƣời nghèo; ngƣời may mắn và ngƣời kém may mắn, giúp họ hƣớng tới những chuẩn mực của Chân – Thiện – Mỹ. Nhờ đó, nó có thể chống thói ỷ lại vào xã hội; mặt khác, có thể chống lại đƣợc tƣ tƣởng mạnh ai nấy lo, “đèn nhà ai nhà ấy sáng”… Đồng thời, giúp mọi ngƣời hƣớng tới một xã hội nhân ái, góp phần tạo nên một cuộc sống công bằng, bình yên. Thứ ba, ASXH thể hiện truyền thống đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau, tƣơng thân tƣơng ái của cộng đồng. Sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng là một trong những nhân tố để ổn định và phát triển xã hội. Sự san sẻ trong cộng đồng, giúp đỡ những ngƣời bất hạnh là nhằm hoàn thiện 10
những giá trị nhân bản của con ngƣời, bảo đảm cho một xã hội phát triển lành mạnh. ASXH thực hiện một phần công bằng và tiến bộ xã hội thông qua công cụ phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong cộng đồng, đƣợc thực hiện theo hai chiều ngang và dọc. Nhờ đó ASXH góp phần thúc đẩy tiến bộ xã hội. 1.1.3. Nội dung an sinh xã hội Hệ thống ASXH giữa các quốc gia trên thế giới đƣợc xây dựng không hoàn toàn đồng nhất với nhau. Tuy nhiên, hệ thống ASXH ở nƣớc ta hiện nay bao gồm một số nội dung cơ bản sau đây: 1.1.3.1.Bảo hiểm xã hội BHXH là bộ phận lớn nhất trong hệ thống ASXH. Có thể nói, không có BHXH thì không thể có một nền ASXH vững mạnh. BHXH có điểm cơ bản là: BHXH dựa trên nguyên tắc cùng chia sẻ rủi ro giữa những ngƣời tham gia; đòi hỏi tất cả mọi ngƣời tham gia phải đóng góp tạo nên một quỹ chung; các thành viên đƣợc hƣởng chế độ khi họ gặp các “sự cố” và đủ điều kiện để hƣởng; chi phí cho các chế độ đƣợc chi trả bởi quỹ BHXH; nguồn quỹ đƣợc hình thành từ sự đóng góp của những ngƣời tham gia, thƣờng là sự chia sẻ giữa chủ sử dụng lao động và ngƣời lao động, với một phần tham gia của nhà nƣớc; đòi hỏi tham gia bắt buộc, trừ những trƣờng hợp ngoại lệ; phần tạm thời chƣa sử dụng của Quỹ đƣợc đầu tƣ tăng trƣởng, nâng cao mức hƣởng cho ngƣời thụ hƣởng chế độ BHXH; các chế độ đƣợc bảo đảm trên cơ sở các đóng góp BHXH, không liên quan đến tài sản của ngƣời hƣởng BHXH; các mức đóng góp và mức hƣởng tỷ lệ với thu nhập trƣớc khi hƣởng BHXH… Các chế độ nằm trong hệ thống BHXH hiện hành bao gồm: trợ cấp ốm đau, trợ cấp thai sản, trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, bảo hiểm thất nghiệp, trợ cấp hƣu trí và trợ cấp tử tuất. 11