Tóm tắt dự thảo Luận án Tiến sĩ Khoa học đất: Quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Nguyễn Khắc Hấn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

140
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển tổng thể phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững tỉnh Quảng Ninh; quy hoạch phát triển nông lâm nghiệp xuất phát từ nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội đối với sản xuất nông nghiệp để xác định hướng đầu tư, biện pháp, bước đi về nhân lực, vật lực, đảm bảo cho ngành nông nghiệp phát triển đạt được các chỉ tiêu về đất đai, lao động, giá trị sản phẩm, sản phẩm hàng hoá trong một thời gian dài với tốc độ và tỷ lệ nhất định; bảo đảm mối quan hệ hài hòa giữa khai thác và sử dụng đất hiệu quả vào phát triển kinh tế - xã hội với bảo vệ môi trường sinh thái.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt dự thảo Luận án Tiến sĩ Khoa học đất: Quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ----------------------------------------- Nguyễn Quốc Việt QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN NÔNG LÂM NGHIỆP BỀN VỮNG TỈNH QUẢNG NINH CHUYÊN NGÀNH: QUY HOẠCH VÀ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP MÃ SỐ: 62 62 15 05 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC ĐẤT (DỰ THẢO) Hà nội, 2014 1
Công trình được hoàn thành tại: Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Lê Văn Khoa TS. Nguyễn Xuân Thành Phản biện 1: ............................................................................................. ............................................................................................. Phản biện 2: ............................................................................................. ............................................................................................. Phản biện 3: ............................................................................................. ............................................................................................. Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Nhà Nước chấm Luận án tiến sĩ họp tại: ........................................................................................................................................... Vào hồi ......... giờ............. ngày ............. tháng .......... năm Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội 2
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Nguyễn Xuân Hải, Nguyễn Quốc Việt, Sử dụng bền vững đất gò đồi vùng Đông Bắc, Tạp chí Nghiên cứu phát triển bền vững, 2007 2. Nguyễn Quốc Việt, Một số tính chất lý hóa học cơ bản của các loại đất chính tỉnh Quảng Ninh, Tạp chí Khoa học đất, 2009. 3. Nguyễn Quốc Việt, Ứng dụng GIS xây dựng bản đồ xói mòn đất tỉnh Quảng Ninh, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, tập 27, số 5S, 2011 4. Nguyễn Quốc Việt, Ứng dụng công nghệ Web-GIS xây dựng bản đồ đất tương tác trực tuyến tỉnh Quảng Ninh, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, tập 27, số 5S, 2011. 5. Nguyen Xuan Hai, Pham Thi Ha Nhung, Nguyen Quoc Viet. Standardized database of land evaluation for agricultural production. ARPN Journal of Agricultural and Biological Science. ISSN 1990-6145. Vol. 9, No. 7, July 2014. p. 219-225. 3
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là nguồn nội lực và nguồn vốn to lớn của đất nước, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, kinh tế, xã hội và quốc phòng, an ninh. Nghị quyết lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương khóa IX tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã khẳng định: "Khai thác, sử dụng đất đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, phát huy tối đa tiềm năng, nguồn lực về đất; đầu tư mở rộng diện tích, nâng cao chất lượng và bảo vệ đất canh tác nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và môi trường sinh thái theo quy hoạch, kế hoạch của Nhà nước" Quảng Ninh là một tỉnh ven biển với các thế mạnh về du lịch, khai thác khoáng sản, giao thông... đồng thời cũng có điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội thuận lợi cho phát triển nền nông lâm nghiệp, với sản phẩm hàng hoá cao. Trong những năm gần đây, khi nền kinh tế thị trường hình thành và phát triển đã kích thích mạnh mẽ đến sự phát triển của sản xuất nông nghiệp. Diện tích và sản lượng một số loại cây trồng không ngừng tăng trên cơ sở tối ưu hoá về sử dụng đất. Bên cạnh những hiệu quả kinh tế trước mắt đã đạt được, thì những quá trình sử dụng đất chưa hợp lý đã ảnh hưởng xấu đến việc sử dụng đất đai. Quy hoạch sử dụng đất là một hợp phần trong quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội, là một khâu không thể thiếu được trước khi đưa ra các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội. Để quản lý, sử dụng tài nguyên đất cho các ngành kinh tế trong thời gian trước mắt và lâu dài có hiệu quả và bền vững, việc nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững là việc làm rất cần thiết nhằm sử dụng quỹ đất một cách hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả, phù hợp với định hướng phát triển không gian đô thị, nhằm thúc đẩy kinh tế phát triển theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển tổng thể phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững tỉnh Quảng Ninh. Quy hoạch phát triển nông lâm nghiệp xuất phát từ nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội đối với sản xuất nông nghiệp để xác định hướng đầu tư, biện pháp, bước đi về nhân lực, vật lực, đảm bảo cho ngành nông nghiệp phát triển đạt được các chỉ tiêu về đất đai, lao động, giá trị sản phẩm, sản phẩm hàng hoá trong một thời gian dài với tốc độ và tỷ lệ nhất định. - Bảo đảm mối quan hệ hài hòa giữa khai thác và sử dụng đất hiệu quả vào phát triển kinh tế - xã hội với bảo vệ môi trường sinh thái. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn - Quy hoạch sử dụng đất là mang tính chất dự báo và thể hiện những mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của cả tỉnh, các ngành, các lĩnh vực theo các mục đích sử dụng đất đai hợp lý và có hiệu quả. Do đó quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững tỉnh Quảng Ninh phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh của cả tỉnh, của cả vùng; cụ thể hóa một bước quy hoạch sử dụng đất làm cơ sở cho xây dựng quy hoạch sử dụng lâu dài. Quy hoạch sử dụng đất sẽ trở thành công cụ quản lý Nhà nước về đất đai để các cấp, các ngành quản lý, điều chỉnh việc khai thác sử dụng đất đai phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn; xử lý các vấn đề còn bất cập và các vi phạm pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai. - Quy hoạch sử dụng phục vụ phát triển bền vững nông lâm nghiệp là cơ sở quan trọng đảm bảo tính thống nhất trong quản lý Nhà nước về đất đai. Thông qua quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất, Nhà nước vừa thực hiện quyền định đoạt về đất đai, vừa tạo điều kiện phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong việc sử dụng đất nhằm đạt được mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh. Quy hoạch sử dụng đất là cơ sở cho việc định hướng sử dụng đất lâu dài của tỉnh Quảng Ninh. 4
- Quy hoạch sử dụng đất của vùng là công cụ để thực hiện sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, có tác dụng quyết định để cân đối giữa nhiệm vụ an ninh lương thực và nhiệm vụ công nghiệp hóa, đô thị hóa, phân công lại lao động, khắc phục hiện tượng mất đất nông nghiệp có năng suất cao. - Xây dựng quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững tỉnh Quảng Ninh đã tính toán đưa ra một khung chung có tính nguyên tắc để tiến tới xây dựng chiến lược khai thác sử dụng đất toàn vùng bao gồm cả đất bãi bồi ven sông, ven biển; đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa và hiện đại hóa, đảm bảo mối quan hệ hài hòa giữa khai thác và sử dụng đất để phát triển kinh tế - xã hội với sử dụng đất bền vững và bảo vệ môi trường sinh thái. 4. Những đóng góp mới của đề tài - Xây dựng mô hình cơ sở dữ liệu GIS phục vụ công tác lập quy hoạch sử dụng đất, xây dựng cơ sở dữ liệu GIS với các lớp thông tin khác nhau về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội tương tác trực tuyến phục vụ quy hoạch sử dụng đất một cách linh hoạt theo các tiêu chí khác nhau. - Xem xét quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững trong mối quan hệ tương hỗ mang tính liên vùng. Quảng ninh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ với các ưu thế là cửa ngõ giao thông quan trọng đường thủy, đường bộ, có tiềm năng lớn về du lịch, khai thác khoáng sản. - Quy hoạch sử dụng đất phục vụ phát triển nông lâm nghiệp bền vững tỉnh Quảng Ninh đã gắn kết với các vấn đề môi trường, lồng ghép tác động của biến đổi khí hậu đến quy hoạch sử dụng đất. Điều này hết sức có ý nghĩa với một tỉnh ven biển như Quảng Ninh, chịu nhiều tác động, ảnh hưởng của mực nước biển dâng. CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CHUNG 1.1. TỔNG QUAN VỀ QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 1.1.1. Quy hoạch sử dụng đất 1.1.1.1. Khái niệm về quy hoạch sử dụng đất Quy hoạch sử dụng đất là một hiện tượng kinh tế - xã hội có tính chất đặc thù. Đây là hoạt động vừa mang tính khoa học, vừa mang tính pháp lý của một hệ thống các biện pháp kỹ thuật, kinh tế, xã hội được xử lý bằng các phương pháp phân tích tổng hợp về sự phân bố địa lý của các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, có những đặc trưng của tính phân dị giữa các cấp vùng lãnh thổ theo quan điểm tiếp cận hệ thống để hình thành các phương án tổ chức lại việc sử dụng đất đai theo pháp luật của Nhà nước.Quy hoạch sử dụng đất là một hoạt động vừa mang tính kỹ thuật, kinh tế vừa mang tính pháp chế. Biểu hiện của tính kỹ thuật ở chỗ, đất đai được đo đạc, vẽ thành bản đồ, tính toán và thống kê diện tích, thiết kế phân chia khoảnh thửa để giao cho các mục đích sử dụng khác nhau. Về mặt pháp lý, đất đai được Nhà nước giao cho các tổ chức, hộ gia đình và cá nhân sử dụng vào các mục đích khác nhau. Nhà nước ban hành các văn bản pháp quy để điều chỉnh các mối quan hệ đất đai. Các đối tượng sử dụng đất có nghĩa vụ chấp hành nghiêm chỉnh các chủ trương chính sách của Nhà nước. 1.1.1.3. Vị trí và vai trò của quy hoạch sử dụng đất - Quy hoạch sử dụng đất luôn giữ vị trí quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. ở nước ta, đất đai thuộc sở hữu nhà nước, việc sử dụng đất đai hợ p lý, có hiệu quả cao và bền vững với lợi ích chung của cộng đồng sẽ là mục tiêu xuyên suốt. Quy hoạch sử dụng đất cũng có thể giải quyết vấn đề di chuyển dân cư, khai hoang xây dựng vùng kinh tế mới…vv. 1.1.1.4. Các loại hình quy hoạch sử dụng đất Sự phát triển kinh tế quốc dân đòi hỏi phải tổ chức phân bố hợp lý lực lượng sản xuất trong từng vùng và phạm vi cả nước. Đó chính là nhiệm vụ quan trọng nhất của quy 5
hoạch sử dụng đất. Luật Đất đai năm 2003 quy định hệ thống quy hoạch sử dụng đất theo cấ p lãnh thổ hành chính của cả nước ta gồm 4 cấp : - Quy hoạch sử dụng đất đai cả nước và cấp vùng, tỉnh, huyện, x ã. - Bên cạnh đó, Luật Đất đai năm 2003 quy định việc lập quy hoạch sử dụng đất theo ngành bao gồm:An ninh, quốc phòng, nông, lâm nghiệp... 1.1.1.7. Nguyên tắc lập quy hoạch sử dụng đất Việc lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất phải đảm bảo các nguyên tắc sau đây: 1. Phù hợp với chiến lược quy hoạch tổng thể, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh. 2. Được lập từ tổng thể đến chi tiết; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của cấp dưới phải phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của cấp trên; kế hoạch sử dụng đất phải phù hợp với quy hoạch sử dụng đất đó được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định, xét duyệt. 3. Quy hoạch sử dụng đất của cấp trên phải thể hiện nhu cầu sử dụng đất của cấp dưới. 4. Sử dụng đất tiết kiệm, có hiệu quả. 5. Khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. 6. Bảo vệ, tôn tạo di tích lịch sử - văn hoá, danh lam thắng cảnh. 7. Dân chủ, công khai. 8. Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất của mỗi kỳ phải được quyết định, xét duyệt trong năm cuối của kỳ trước đó. 1.1.1.8. Căn cứ lập quy hoạch sử dụng đất Căn cứ để lập quy hoạch sử dụng đất bao gồm: 1. Chiến lược, quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xó hội, quốc phũng, an ninh của cả nước; quy hoạch phát triển của các ngành và các địa phương. 2. Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 3. Điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội và nhu cầu của thị trường. 4. Hiện trạng sử dụng đất và nhu cầu sử dụng đất. 5. Định mức sử dụng đất. 6. Tiến bộ khoa học và công nghệ có liên quan đến việc sử dụng đất. 7. Kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất kỳ trước. 1.1.2. Phát triển bền vững 1.1.2.1. Định nghĩa và nguyên tắc phát triển bền vững Ủy ban Thế giới về môi trường và phát triển đưa ra định nghĩa về PTBV là: "sự phát triển nhằm thỏa mãn nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng làm thỏa mãn nhu cầu của chính các thế hệ mai sau" 1.1.3. Lồng ghép quy hoạch sử dụng đất và phát triển bền vững Có ba điều kiện cần thiết phải có để đạt được tính hữu dụng của quy hoạch sử dụng đất đai là: - Cần thiết phải thay đổi cách sử dụng đất đai, hay những tác động ngăn cản một vài sự thay đổi không nên đổi, và phải được chấp nhận bởi con người trong cộng đồng xã hội nơi đó. - Phải phù hợp với mong ước của chế độ chính trị và - Có khả năng đưa vào thực hiện có hiệu quả. 1.1.3.2. Mục tiêu của quy hoạch sử dụng đất và phát triển bền vững Mục tiêu của quy hoạch được định nghĩa như là làm thế nào để sử dụng đất đai được tốt nhất. Có thể phân chia ra tính chuyên biệt riêng của từng đề án. Mục tiêu của quy hoạch có thể được gom lại trong 3 tiêu đề: hiệu quả, bình đảng - có tính khả thi, và bền vững. 1.1.4. Quy hoạch sử dụng đất lồng ghép các yếu tố môi trường và biến đổi khí hậu Quy hoạch sử dụng đất được hiểu là hệ thống các biện pháp của Nhà nước về tổ chức, quản lý nhằm sử dụng hiệu quả tối đa tài nguyên đất trong mối tương quan với các nguồn tài 6
nguyên thiên nhiên khác và bảo vệ môi trường để phát triển bền vững trên cơ sở phân bố quỹ đất vào các mục đích phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng theo các đơn vị hành chính các cấp, các vùng và cả nước. Quy hoạch sử dụng đất mang tính chất dự báo và yêu cầu phải thể hiện được những mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của một vùng lãnh thổ, của các ngành, các lĩnh vực trên từng địa bàn cụ thể theo các mục đích sử dụng đất đai hợp lý và có hiệu quả. Sau khi được phê duyệt, quy hoạch sử dụng đất sẽ trở thành công cụ quản lý Nhà nước về đất đai để các cấp, các ngành quản lý, điều chỉnh việc khai thác sử dụng đất đai phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn phát triển; xử lý các vấn đề còn bất cập và các vi phạm pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai. 1.1.4.1. Quy hoạch sử dụng đất lồng ghép các yếu tố môi trường. Việc lồng ghép các yếu tố môi trường vào quy hoạch sử dụng đất bao gồm một số nội dung sau: Về quản lý: Cần thành lập một tổ công tác bao gồm các chuyên gia về môi trường, chuyên gia về quy hoạch sử dụng đất và phải xây dựng một kế hoạch hoạt động và kế hoạch kinh phí chung. Về kỹ thuật: Đây là mảng chính trong nội dung lồng ghép, tức là cách thức thực hiện lồng ghép; bao gồm các nội dung như: cần áp dụng tiêu chuẩn môi trường nào, xác định dữ liệu hiện trạng, xác định các yêu cầu bảo vệ môi trường, đánh giá tác động như thế nào, v.v… Nội dung lồng ghép về mặt kỹ thuật được bàn kỹ hơn ở phần sau. Các tiêu chí và chỉ số môi trường Xây dựng bộ tiêu chí môi trường phù hợp sử dụng trong lồng ghép. Bộ tiêu chí này được sử dụng nhằm hỗ trợ cho đánh giá môi trường của QHSDĐ. Bảng 1.1. Danh mục các vấn đề kinh tế, xã hội và môi trường Các vấn đề Biện pháp nào, danh mục Ví dụ về các Chỉ số Chất lượng không khí và khí Việc triển khai QHSDĐ có làm tăng ô nhiễm - Nhiệt độ hậu không khí hay không? - Lượng bụi - Phát thải ô nhiễm không QHSDĐ có làm tăng lượng khói bụi, mùi… - Lượng CO2, v.v… khí hay không? - Khí nhà kính QHSDĐ có tác động làm tăng mật độ giao - Bụi thông và tiếng ồn? - Các chất bốc mùi hôi Có kế hoạch cho giao thông công cộng - Ô nhiễm giao thông, tiếng không? ồn - Giao thông công cộng - Hạ tầng dành cho xe đạp, người đi bộ… Nước QHSDĐ có ảnh hưởng đến các vấn đề được - Mực nước sông - Mực nước ngầm liệt kê không? - Vấn đề xói mòn - Nước bề mặt, sông - ảnh hưởng của nước - Bờ biển/ vùng bờ biển gây ô nhiễm ở khu dân - Nước thải cư, khu vực nuôi trồng - Mất nước thủy sản và trang trại, - Xói mòn bờ biển … - Tác động đến khu vực nuôi trồng - Ô nhiễm bề mặt Tự nhiên - Đa dạng sinh học QHSDĐ có tác động đến đa dạng sinh học, - Số lượng loài - Cấu trúc cây xanh ví dụ phân bố các loài hay không? - Phân bổ các loài... - Tiếp cận khu vực giải trí Triển khai QHSDĐ có cản trở vùng đệm - Môi trường sống - Hệ động vật và thực vật sinh thái tự nhiên không? - Quy mô hành lang và 7
Các vấn đề Biện pháp nào, danh mục Ví dụ về các Chỉ số (phân bố, môi trường sống, QHSDĐ có tác động đến khu vực sinh sống, vị trí hành lang…) quy mô và hành lang không? - Kích thước và vị trí - Đa dạng sinh học QHSDĐ có tác động đến vườn quốc gia có khu vực bảo vệ - Hệ sinh thái giá trị bảo tồn, quy mô, hành lang…? - Độ che phủ rừng và - Đất ngập nước QHSDĐ có tác động đến phạm vi, quy mô cấu trúc cây đứng - Độ che phủ rừng và mực nước của vùng đất ngập nước hay - Kích thước và vị trí không? của đất ngập nước - Lượng nước Cảnh quan Việc triển khai QHSDĐ có ảnh hưởng đến - Thẩm mĩ cảnh quan đô thị vẻ đẹp của cảnh quan không? - Những yếu tố mới phù hợp QHSDĐ có ảnh hưởng đến các khu di tích với thiết kế đô thị lịc sử và văn hóa không? ảnh hưởng như thế - Khu di tích và văn hóa nào? - Mật độ đô thị QHSDĐ có làm tăng các khu đô thị không? Tài nguyên QHSDĐ ảnh hưởng đến sạt lở đất vùng cao, - Sản lượng nông nghiệp - Rừng ven biển và cửa sông? - Loại và quy mô rừng - Nông nghiệp QHSDĐ tác động như thế nào đến tiềm năng - Khoáng sản và xói lở đất sản xuất nông nghiệp? QHSDĐ tác động như thế nào đến tiềm năng trồng rừng, khả năng bảo vệ rừng…? 1.1.4.2 Biến đổi khí hậu và Quy hoạch sử dụng đất Mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và quy hoạch sử dụng đất là không thể tách rời và có thể được xác định thông qua hai vấn đề sau: - Biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng đến các kiểu sử dụng đất thông qua những hệ quả của nó; ví dụ như mực nước biển dâng, sa mạc hóa, thiếu nguồn nước, lụt lội, bão, sự xâm nhập mặn, … Vì vậy việc lồng ghép các yếu tố biến đổi khí hậu vào quy hoạch sử dụng đất nhằm thích ứng với các tác động của biến đổi khí hậu là hết sức cần thiết. - QHSDĐ có khả năng làm giảm nhẹ hậu quả của biến đổi khí hậu bằng cách đưa ra biện pháp để giảm hiệu ứng khí nhà kính, ví dụ như hạn chế tối đa diện tích rừng bị mất, trồng và khoanh nuôi rừng, khuyến khích sản xuất sạch, … Bảng 1.2. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu Yếu tố Ảnh hưởng Mực nước Có thể gây lụt lội cho những vùng địa hình thấp/khu dân cư. biển dâng Dự trữ các dòng sông và ngăn cản thoát nước Xâm nhập mặn những vùng bờ biển và hạ lưu sông. Bão Thường xuyên có bão với cường độ mạnh xảy ra liên tục gây thiệt hại về nhà cửa và cơ sở hạ tầng. Tăng xói mòn vùng bờ biển và lở đất. Tăng khả năng lụt lội. Mất cơ sở hạ tầng du lịch như bến tàu. Bão sóng Thiệt hại / mất của cải. Lưu lượng Mùa mưa kéo dài/tăng cường độ mưa có thể dẫn đến nạn lụt lội nặng nề hơn. mưa Những thay đổi sẽ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp. Nhiệt độ Tăng nhiệt độ không khí bề mặt trái đất có thể làm tăng nguy cơ cháy ở một số nơi. ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Tăng nhiệt độ bề mặt nước biển có thể dẫn đến thay đổi cơ cấu các loài cá, san hô trắng hoặc sự tuyệt chủng. 8
Các công cụ có thể được sử dụng trong lồng ghép quy hoạch sử dụng đất/quản lý đất với vấn đề biến đổi khí hậu bao gồm: Lập bản đồ vùng dễ tổn thương ở khu vực ven biển và tiến hành phân tích rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu. Xác định vùng đất dành cho khu vực đệm sinh thái và khu vực ven biển bị ảnh hưởng. Bảo tồn và khôi phục vùng đệm sinh thái ví dụ như rừng ngập mặn Lập kế hoạch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng. Bảng 1.3. Tác động của các yếu tố quy hoạch đến môi trường TT Nguồn gây tác động Yếu tố tác động 1 Các nguồn đang hoạt động: - Khí thải công nghiệp, giao thông KCN, đô thị, làng nghề, hoạt - Nước thải công nghiệp, sinh hoạt, nông nghiệp (tưới tiêu, nuôi động nông nghiệp, lâm nghiệp, trồng thuỷ sản) thủy sản - Chất thải rắn công nghiệp, bệnh viện, sinh hoạt, chất thải nông nghiệp (bao bì phân bón hoá học, thuốc BVTV, chất kích thích tăng trưởng,…) - Bệnh tật 2 Phát triển công nghiệp, kể cả - Khí thải công nghiệp, giao thông, bụi xây dựng phát triển các làng nghề - Nước thải công nghiệp, sinh hoạt - Chất thải rắn công nghiệp, sinh hoạt - Phá huỷ hệ sinh thái bản địa - Thay đổi mục đích sử dụng đất - Thay đổi cảnh quan - Thay đổi số lượng và cơ cấu việc làm ở địa phương - Bệnh tật 3 Phát triển đô thị, bao gồm phát - Khí thải giao thông, bụi xây dựng triển hạ tầng kỹ thuật (giao - Nước thải sinh hoạt, dịch vụ thông, điện, nước, bưu chính - Chất thải rắn sinh hoạt, bệnh viện viễn thông, xử lý chất thải) - Phá huỷ hệ sinh thái bản địa - Thay đổi mục đích sử dụng đất - Thay đổi cảnh quan - Thay đổi số lượng và cơ cấu việc làm, văn hoá, giáo dục ở địa phương - Bệnh tật 4 Phát triển du lịch - Khí thải giao thông - Nước thải sinh hoạt, dịch vụ - Chất thải rắn sinh hoạt - Phá huỷ hệ sinh thái bản địa - Thay đổi mục đích sử dụng đất - Thay đổi cảnh quan - Thay đổi số lượng và cơ cấu việc làm, văn hoá, giáo dục ở địa phương 5 Phát triển nông thôn, bao gồm - Khí thải đun nấu phát triển nông nghiệp, lâm - Nước thải sinh hoạt, bệnh viện nghiệp, thuỷ sản, thuỷ lợi và - Chất thải rắn nông nghiệp, sinh hoạt khu dân cư - Phát triển hạ tầng kỹ thuật 6 Khai thác tài nguyên, bao gồm - Phá vỡ cảnh quan tài nguyên nước, khoáng sản, - Phá huỷ hệ sinh thái biển - Khí thải, nước thải và chất thải từ các hoạt động khai thác - Thay đổi số lượng và cơ cấu việc làm ở địa phương - Bệnh tật 7 Chuyển đổi mục đích sử dụng - Phá vỡ cảnh quan đất - Phá huỷ hệ sinh thái - Thay đổi các yếu tố vi khí hậu 9
TT Nguồn gây tác động Yếu tố tác động - Phá huỷ kết cấu đất - Thay đổi cơ cấu việc làm, văn hoá, lối sống 8 Tác động tích luỹ - Khí thải - Nước thải - Chất thải rắn - Thay đổi các yếu tố vi khí hậu - Phá huỷ hệ sinh thái - Phá huỷ kết cấu đất - Thay đổi cơ cấu việc làm - Thay đổi nền tảng văn hoá, giáo dục, nếp sống - Thay đổi cơ cấu bệnh tật CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu Do tác động đồng thời của nhiều yếu tố cho nên để tổ chức sử dụng đất đầy đủ, hợp lý, có hiệu quả cao kết hợp với việc bảo vệ đất và bảo vệ môi trường phát triển bền vững, cần đề ra những nguyên tắc chung và riêng về chế độ sử dụng đất, căn cứ vào những quy luật đó được phát hiện. Như vậy, đối tượng nghiên cứu của quy hoạch sử dụng đất chính là - Nghiên cứu các quy luật về chức năng của đất như là một tư liệu sản xuất chủ yếu. - Đề xuất các biện pháp tổ chức sử dụng đất đầy đủ, hợp lý và có hiệu quả cao kết hợp với việc bảo vệ đất và bảo vệ môi trường trong tất cả các ngành căn cứ vào điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội cụ thể của tỉnh Quảng Ninh. Do việc quy hoạch sử dụng đất chịu sự tác động của các nhân tố điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và nhân tố không gian nên khi tiến quy hoạch sử dụng đất nông lâm nghiệp tỉnh Quảng Ninh cần xem xét các đối tượng sau: - Đặc điểm khí hậu, địa hình, thổ nhưỡng. - Đặc điểm thủy văn, địa chất - Đặc điểm thảm thực vật tự nhiên, - Mật độ, cơ cấu và đặc điểm phân bố dân cư - Tình trạng và sự phân bố cơ sở hạ tầng - Tình trạng phát triển các ngành sản xuất - Định hướng phát triển kinh tế xã hội của tỉnh nằm trong mối liên hệ liên vùng. 2.2. Phương pháp nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất 2.2.1. Phương pháp luận trong nghiên cứu Cơ sở của phương pháp luận trong nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất dựa trên phép biện chứng duy vật về mặt nhận thức, thể hiện ở các điểm sau: - Nghiên cứu các sự kiện, hiện tượng, phạm trù xã hội trong mối liên hệ phụ thuộc lẫn nhau ở trạng thái vận động (phát triển). - Nhìn nhận sự phát triển như là sự chuyển hoá từ lượng thành chất. - Xem xét các sự kiện và hiện tượng trên quan điểm thống nhất của các mặt đối lập nhau. 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu các vấn đề cụ thể - Phương pháp điều tra khảo sát: Phương pháp này được ứng dụng để điều tra thu thập các số liệu, sự kiện, thông tin cần thiết phục vụ cho mục đích nghiên cứu. Trong thực tiễn có thể thực hiện phương pháp điều tra ngoại nghiệp, nội nghiệp, điều tra nông thôn có sự tham gia của người dân. - Phương pháp sử dụng công nghệ GIS và minh hoạ trên bản đồ Đây là phương pháp đặc thù của quy hoạch sử dụng đất. Mọi thông tin cần thiết được biểu diễn trên bản đồ có tỷ lệ thích hợp, tạo thành tập bản đồ gồm bản đồ hiện trạng sử dụng đất, bản đồ quy hoạch sử dụng đất, bản đồ địa hình, bản đồ đơn vị đất, chế độ nước...vv. 10
- Phương pháp nghiên cứu điểm Đây là phương pháp áp dụng nhằm bổ sung cho phương pháp thống kê, nó nghiên cứu từng sự kiện và hiện tượng mang tính điển hình. Phương pháp này có ưu điểm là cho phép phân tích cụ thể tình trạng qúa khứ và hiện tại của các sự kiện và hiện tượng, song cũng có nhược điểm là xuất hiện các điều kiện và các mối quan hệ mới thấy kết quả nghiên cứu cũ của nó không thể áp dụng cho tương lai. - Phương pháp phương án Đây là phương pháp áp dụng nhiều trong quy hoạch sử dụng đất để dự đoán và tạo ra các hình thức tổ chức lãnh thổ mới dựa vào định mức tính toán về thời gian, chi phí vật chất, lao động, thức ăn, nhiên liệu... Phương pháp này đòi hỏi xây dựng hệ thống định mức trên cơ sở khoa học và ảnh hưởng quyết định đến kết quả, phải xây dựng được các phương án quy hoạch sử dụng đất sơ bộ theo định mức, phải phân tích, so sánh, đánh giá và lựa chọn phương án hợp lý và kinh tế nhất theo các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật. Ngoài ra cần phải kết hợp phương pháp này với phương pháp tư duy trừu tựơng. - Các phương pháp dự báo: Dựa vào việc ứng dụng chuỗi biến động, phép ngoại suy toán học, phương pháp chuyên gia để đưa ra các dự báo trong tương lai về năng suất cây trồng, năng suất gia súc, khả năng phát triển các ngành, dự báo về dân số, lao động vv... 2.2.3. Phương pháp lồng ghép - Lồng ghép các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường Quy hoạch sử dụng đất được hiểu là hệ thống các biện pháp tổ chức, quản lý nhằm mục đích sử dụng hiệu quả tối đa tài nguyên đất trong mối tương quan với các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác và bảo vệ môi trường để phát triển bền vững trên cơ sở phân bố quỹ đất vào các mục đích phát triển kinh tế xó hội. Mục đích, yêu cầu của quy hoạch sử dụng đất là mang tính chất dự báo và thể hiện những mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, các ngành, các lĩnh vực theo các mục đích sử dụng đất đai hợp lý và cú hiệu quả. - Lồng ghép các vấn đề về biến đổi khí hậu trong QHSD đất Mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và quy hoạch sử dụng đất là không thể tách rời và có thể được xác định thông qua hai vấn đề: - Biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng đến các kiểu sử dụng đất thông qua những hệ quả của nó; ví dụ như mực nước biển dâng, sa mạc hóa, thiếu nguồn nước, lụt lội, bão, sự xâm nhập mặn, … Vì vậy việc lồng ghép các yếu tố biến đổi khí hậu vào quy hoạch sử dụng đất nhằm thích ứng với các tác động của biến đổi khí hậu là cần thiết. - QHSDĐ có khả năng làm giảm nhẹ hậu quả của biến đổi khí hậu bằng cách đưa ra biện pháp để giảm hiệu ứng khí nhà kính, ví dụ như hạn chế tối đa diện tích rừng bị mất, trồng và khoanh nuôi rừng, khuyến khích sản xuất sạch. CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 3.1. HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT VÀ ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP Theo kết quả thống kê tính đến ngày 01 tháng 01 năm 2014 tổng diện tích tự nhiên của tỉnh là 610.235,31 ha được phân chia thành 14 đơn vị hành chính (huyện, thị xã, thành phố), huyện có diện tích tự nhiên lớn nhất là huyện Hoành Bồ 84.463.22 ha, chiếm 13.84% diện tích toàn tỉnh; đơn vị có diện tích nhỏ nhất là huyện Cô Tô 4.750,75 ha, chiếm 0,78% diện tích toàn tỉnh. 11
Bảng 3.1 Cơ cấu sử dụng đất toàn tỉnh: Loại đất Diện tích (ha) % diện tích Tổng diện tích tự nhiờn 610.235,31 100,00 Diện tích đất nông nghiệp 460.119,34 75,40 Diện tích đất phi nông nghiệp 83.794,82 13,73 Diện tích đất chưa sử dụng 66.321,15 10,87 Hỡnh 3.1. Bản đồ hiện trạng sử dụng đất tỉnh Quảng Ninh 3.1.1. Hiện trạng sử dụng các loại đất: 3.1.1.1 Hiện trạng sử dụng nhóm đất nông nghiệp: Diện tích nhóm đất nông nghiệp toàn tỉnh hiện có 460.119,34 ha, chiếm 75,40% diện tích tự nhiên. Bình quân diện tích đất nông nghiệp cho một khẩu nông nghiệp là 7.480,0 m2, trong đó đất sản xuất nông nghiệp cho 1 khẩu nông nghiệp là 827,0 m2. Hiện trạng sử dụng nhóm đất nông nghiệp được thể hiện theo mục đích sử dụng cụ thể như sau: Loại đất Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) Diện tích đất nông nghiệp: 460.119,34 100,0 Trong đó: - Đất trồng lúa: 28.530,51 6,20 - Đất trồng cây lâu năm : 15.227,27 3,31 - Đất rừng phòng hộ: 122.064,39 26,53 - Đất rừng đặc dụng: 25.258,10 5,49 - Đất rừng sản xuất: 241.071,15 52,39 - Đất nuôi trồng thuỷ sản: 20.806,61 4,52 12
- Đất làm muối: 3,00 0,001 - Đất nông nghiệp còn lại: 7.158,31 1,56 3.1.2.1 Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội, môi trường của việc sử dụng đất: - Qua số liệu thống kê đất đai năm 2013, toàn tỉnh đã khai thác 89,13% diện tích tự nhiên để đưa vào sử dụng cho các mục đích, đây là tỷ lệ sử dụng đất cao. - Sản xuất nông, lâm nghiệp đó có chính sách hợp lý, đất có rừng tăng lên, bao gồm cả việc trồng mới rừng trên đất trống đồi núi trọc và khoanh nuôi tái sinh rừng tự nhiên, góp phần giải quyết đời sống cho một bộ phận dân cư, cải thiện môi trường, đưa tỷ lệ che phủ rừng tăng lên 50%, góp phần bảo vệ nguồn nước, bảo vệ đất, bảo vệ nguồn gien động thực vật, cân bằng môi trường sinh thái.... + Việc khai thác các loại tài nguyên không có kiểm soát, đã đưa đến ô nhiễm bởi các chất độc hại, cũng như khai thác rừng đó làm xói mòn đất và tích tụ các loại khí độc, ô nhiễm không khí ở nhiều nơi vượt mức cho phép, nhất là ở các khu xây dựng, các cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng, chế biến lương thực, thực phẩm… + Ô nhiễm môi trường gây ra do các hoạt động nông nghiệp, đặc biệt là do quá trình sử dụng các chất hóa học trong nông nghiệp đã và đang là nguyên nhân làm giảm số lượng của nhiều loại vi sinh vật có ích, làm giảm đa dạng sinh học… 3.1.2.3. Những tồn tại trong việc sử dụng đất Việc mất đất sản xuất nông nghiệp nhất là đất trồng lúa cho mục đích phát triển công nghiệp, xây dựng kết cấu hạ tầng và đô thị hoá còn là vấn đề gay cấn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước từ nay đến năm 2020. Trong quỏ trình sử dụng đất, một số tổ chức, doanh nghiệp còn coi nhẹ việc bảo vệ cảnh quan mụi trường dẫn đến ô nhiễm đất, huỷ hoại đất. 3.1.4. Đánh giá tiềm năng đất nông lâm nghiệp Để đánh giá tiềm năng đất phục vụ sản xuất nông nghiệp tỉnh Quảng Ninh, chúng tôi đã tiến hành xây dựng bản đồ đơn vị đất toàn tỉnh theo FAO. Yêu cầu về phân cấp, chỉ tiêu Để có được các đơn vị đất đai, theo hướng dẫn của FAO cần tuân theo các yêu cầu sau: - Các đơn vị đất đai càng đồng nhất càng tốt. - Việc tập hợp thành nhóm phải có ý nghĩa thực tế quan hệ với sử dụng đất dự kiến. - Nên vẽ các đơn vị đất đai một cách nhất quán. - Các đơn vị đất đai được xác định nhờ một bộ đặc tính của đất mà các đặc tính này là các thuộc tính đơn giản của đất có thể đo được hay ước lượng được. - Các đơn vị đất đai cần xác định theo các tính chất bền vững tương đối của bề mặt đất, chúng không có triển vọng làm thay đổi nhanh chóng theo các biện pháp quản lý. 3.1.4.1. Kết quả phân cấp và lựa chọn chỉ tiêu Từ những căn cứ và yêu cầu lựa chọn do FAO hướng dẫn, căn cứ vào đặc điểm tự nhiên của tỉnh, các chỉ tiêu được chọn và phân cấp được trình bày trong bảng 3.2. Bảng 3.2 Các yếu tố, chỉ tiêu xây dựng bản đồ đất đai Chỉ tiêu Phân cấp Ký hiệu Loại đất Đất cát bằng ven biển, ven sông G1 Cồn cát ven biển G2 Cồn cát trắng G3 Đất cát glây G4 13
Chỉ tiêu Phân cấp Ký hiệu Đất thung lũng G5 Đất xói mòn trơ sỏi đá G6 Đất vàng đỏ trên đá mắcma axít G7 Đất nâu tím trên đá sét màu tím G8 Đất đỏ vàng biến đổi do trồng lúa nước G9 Đất nâu vàng trên phù sa cổ G10 Đất vàng nhạt trên đá cát G11 Đất đỏ vàng trên đá sét và biến chất G12 Đất mùn vàng đỏ trên đá mắcma axít G13 Đất mùn vàng nhạt trên cát G14 Đất mùn đỏ vàng trên đá sét biến chất G15 Đất mặn ít và trung bình G16 Đất mặn sú vẹt đước G17 Đất mặn nhiều G18 Núi đá G19 Đất phù sa được bồi chua G20 Đất phù sa không được bồi chua G21 Đất phù sa không được bồi, trung tính., ít chua G22 Đất phù sa cổ có tầng loang lổ đỏ vàng G23 Đất phù sa glây G24 Đất phèn hoạt động sâu G25 Đất phèn hoạt động mặn G26 Đất phèn tiềm tàng sâu G27 Đất phèn tiềm tàng sâu mặn G28 Đất thổ cư G29 Sông, suối G30 Đất xám trên phù sa cổ G31 Đất xám bạc màu trên phù sa cổ G32 Đất xám glây G33 Độ dày tầng đất < 30 cm D1 >100 cm D2 100 – 70 cm D3 70 – 50 cm D4 Độ dốc < 3 độ Sl1 3 – 8 độ Sl2 8 – 15 độ Sl3 15 – 20 độ Sl4 20 – 25 độ Sl5 25 – 30 độ Sl6 30 – 35 độ Sl7 > 35 độ Sl8 Thành phần cơ Cát C1 giới Cát pha C2 Thịt nhẹ C3 Thịt trung bình C4 Thịt nặng C5 14
Chỉ tiêu Phân cấp Ký hiệu Không có K1 Đá lẫn,kết von Có K2 Glây Glây yếu ở độ sâu 70 – 100cm Gl1 Glây TB ở độ sâu 0 – 30cm Gl2 Glây TB ở độ sâu 30 – 70cm Gl3 Glây TB ở độ sâu 70 – 100cm Gl4 Glây mạnh ở độ sâu 0 – 30 cm Gl5 Hình 3.2. Bản đồ đất tỉnh Quảng Ninh 3.1.4.2 Kết quả xây dựng bản đồ đơn vị đất đai tỉnh Quảng Ninh Kết quả tổng hợp đó xác định được tỉnh Quảng Ninh có 220 đơn vị đất. Quy mô diện tích các đơn vị đất đai không đồng đều. Có 150 ĐVĐĐ có diện tích
Hỡnh 3.5 : Bản đồ đơn vị đất tỉnh Quảng Ninh - Nhóm đất đỏ vàng và đất mùn trên núi (từ G11 đến G17) bao gồm 65 đơn vị đất, chiếm diện tích 92385,79 ha (17,51 %) phân bố chủ yếu ở huyện Bình Liêu, Quảng Hà, Tiên Yên. Đặc điểm của nhóm đất này là thường có độ dốc lớn, phân bố trên núi cao. - Nhóm đất mặn (từ G18 đến G20) bao gồm 21 đơn vị đất chiếm 74931,2 ha (15,3 %).Nhóm đất này đang gặp nhiều khó khăn trong việc sử dụng, chỉ một phần nhỏ nhóm đất này được sử dụng vào mục đích nông nghiệp. Nhóm đát này phân bố ở huyện Yên Viên, Hoành Bồ, Vân Đồn. - Nhóm đất phù sa (từ G22 đến G26) bao gồm 41 đơn vị đất chiếm 106248,14 ha (19,87 %).Nhóm đất này chủ yếu được sử dụng vào mục đích nông nghiệp (trồng lúa, hoa màu). Nhóm đất này chủ yếu nằm trên dải đồng bằng phù sa kéo dài từ Tiên Yên đến Móng Cái. - Nhóm đất phèn (từ G27 đến G30) bao gồm 15 đơn vị đất chiếm 56.162,76 ha (12,23 %) phân bố chủ yếu ở các huyện ven biển, Vân Đồn, Quảng Hà, Hải Ninh. Đất phèn được hnh thành do sản phẩm bồi tụ phù sa với vật liệu sinh phèn (xác sinh vật chứa lưu huỳnh : Pyrite) phát triển mạnh ở môi trường đầm mặn khó thoát nước qua hoạt động của vi sinh vật. Trong đất phèn, một số độc tố có hàm lượng rất cao, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của cây. - Nhóm đất xám (từ G31 đến G33) bao gồm 17 đơn vị đất 69.144,86 (chiếm 14,18 %). Quá trình hình thành cơ bản của nhóm đất này là quá trình rửa trôi, xói mòn bề mặt, các qúa trình xảy ra trong tự nhiên và được thúc đẩy do quá trình sử dụng đất chưa hợp lý. Đất nghèo dinh dưỡng, chua, đất không có cấu trúc, cứng chặt. Phân bố chủ yếu ở Quảng Hà, Bình Liêu. - Còn các nhóm đất khác bao gồm đất thổ cư, núi đá chiếm 67.138,16 ha (13,6 %) diện tích. Các đất này không thuộc loại hình đất canh tác. 3.1.4.3. Đánh giá tiềm năng đất đai Tiềm năng để mở rộng đất sản xuất nông, lâm nghiệp ở Quảng Ninh chủ yếu phát triển trên đất chưa sử dụng trong đó đất đồi núi chưa sử dụng sẽ phát triển trồng rừng, đất bằng chưa sử dụng sẽ phát triển sản xuất cây hàng năm và nuôi trồng thuỷ sản. Trên cơ sở bản đồ đánh giá thích nghi đất đai cho thấy khả năng sử dụng đất vào mục đích nông nghiệp khoảng 84% tổng diện tích đất tự nhiên, trong đó đất trồng lúa khoảng 7 %, đất cây lâu năm khoảng 7% ha, đất lâm nghiệp khoảng 60% ha, đất thuỷ sản khoảng 10%. 16
- Đất sản xuất nông nghiệp: Đặc điểm của loại đất này là có độ phì từ trung bình đến khá, có điều kiện tự nhiên phù hợp với sự phát triển ngành nông nghiệp và hiện trạng cũng là sử dụng vào mục đích nông nghiệp. Kết quả đánh giá thích nghi đất đai và hiện trạng đang sử dụng; đất trồng lúa nước có tiềm năng mở rộng có ở các huyện, thị xã, thành phố: Đông Triều, Quảng Yên, Móng Cái, Bình Liêu, Hải Hà, Đầm Hà, Hoành Bồ, Tiên Yên, Uông Bí, Vân Đồn, Ba Chẽ... + Đất chuyên trồng lúa có khả năng thích nghi tối đa là 50.491,25 ha, trong đó rất thích nghi 3.425,46 ha, thích nghi trung bình 33.336,9 ha, ít thích nghi 13.728,81 ha. + Đất lúa màu (đất lúa còn lại): có khả năng thích nghi tối đa là 42.994,48 ha, trong đó rất thích nghi là 3.049,65 ha, thích nghi trung bình 32.876,68 ha. + Đất chuyên rau màu và cây công nghiệp hàng năm: Có khả năng thích nghi tối đa 82.991,86 ha, trong đó rất thích nghi 304.965 ha, thích nghi trung bình 29.474,17 ha. + Lúa cá: Có khả năng thích nghi tối đa 9.427,04 ha, thích nghi trung bình 468,4 ha. + Đất chè: Có khả năng thích nghi tối đa 89.620,24 ha, trong đó rất thích nghi 1.053,48 ha. + Đất trồng cây ăn quả lâu năm : Có khả năng thích nghi tối đa 184.631 ha, trong đó rất thích nghi 10.226,27 ha, thích nghi trung bình 31.878,93 ha. + Cây dược liệu: Có khả năng thích nghi tối đa 90.700,73 ha, trong đó rất thích nghi 1.245,7 ha, thích nghi trung bình 18.317,12 ha. + Nông - lâm kết hợp có khả năng thích nghi tối đa 169.703,29 ha, trong đó rất thích nghi 8.800,16 ha, thích nghi trung bình 52.605,24 ha. + Đất cỏ dùng vào chăn nuôi: Có khả năng thích nghi tối đa 82.750,35 ha, trong đó rất thích nghi 3.049,65 ha, thích nghi trung bình 29.690,48 ha. - Đất lâm nghiệp (trồng rừng): Tiềm năng đất để phát triển rừng của tỉnh là khá lớn, có thể đầu tư khoanh nuôi hoặc trồng mới cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp bột giấy (bao gồm rừng sản xuất, rừng phòng hộ và rừng đặc dụng). Diện tích đất lâm nghiệp có rừng trên địa bàn tỉnh có khoảng là 388.350,0 ha được phân bố ở các đơn vị hành chính trong tỉnh. Trong khi đó diện tích đất chưa sử dụng của tỉnh còn nhiều 66.017,44 ha), khả năng thích nghi để trồng rừng của các loại đất này khoảng 25.000 ha. Vì vậy nếu được đầu tư vốn, lao động thì trong tương lai đất lâm nghiệp có rừng của tỉnh lên tới 400.000,0 ha - Đất nuôi trồng thuỷ sản: + Nuôi trồng thuỷ sản nước ngọt: Có khả năng thích nghi ở mức thấp nhất là 3.596,76 ha. + Đất nuôi trồng thuỷ sản nước lợ: Có khả năng thích nghi tối đa 53.212,93 ha, phân bố ở các đơn vị đất mặn, phèn ven biển. Các địa phương có tiềm năng diện tích nuôi trồng thuỷ sản lớn chủ yếu nằm ở ven biển như: thị xó Quảng Yên 8.200,0 ha, huyện Vân Đồn 4.300,0 ha, thành phố Móng Cái 3.800,0 ha, huyện Đầm Hà 2.800,0 ha, huyện Hải Hà 2.400,0 ha, huyện Tiên Yên 2.000,0 ha, thành phố Uông Bí 1.500,0 ha, huyện Đông Triều 1.000,0 ha. Các địa phương khác còn lại có từ 100,0- 1000,0 ha. Với kết quả trên, Quảng Ninh có đủ tiềm năng đất đai để phát triển sản xuất nông nghiệp, trồng rừng và nuôi trồng thuỷ hải sản. 3.2. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ XÓI MÒN ĐẤT 3.2.1. Biến đổi khí hậu Quảng Ninh là một trong những tỉnh nằm ở dải ven biển, chịu ảnh hưởng trực tiếp của hiện tượng biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Rừng ngập mặn, bình thường khi đạt độ thành thục đó vươn lên khỏi mặt nước lúc triều cường, do ngâm lâu trong nước biển, trong khi sinh khối của các loài cây ngập mặn ở khu vực chỉ là hữu hạn; vì vậy, các khu vực ven biển ở Móng Cái, Hải Hà, Đầm Hà, Tiên Yên, Vân Đồn, Cẩm Phả, Hạ Long, Quảng Yên, khả năng các loài cây ngập mặn đại trà như sú, vẹt có chiều cao hạn chế sẽ khó thích ứng được, các chức năng ưu việt như phòng hộ đê biển, cung cấp môi sinh an lành đang suy giảm đáng kể. 17
Theo công bố của Bộ Tài nguyên & Môi trường, kết quả xác định vùng có nguy cơ bị ngập theo các mực nước biển dâng cho thấy: Nếu nước biển dâng 1m, khoảng trên 10% diện tích đồng bằng sông Hồng và Quảng Ninh có nguy cơ bị ngập. Kết quả xây dựng bản đồ các kịch bản nước biển dâng ảnh hưởng đến Quảng Ninh như sau: Hình 3.6: Bản đồ các vùng bị ngập (nước biển dâng 50 cm) Hình 3.11 : Bản đồ các vựng bị ngập (nước biển dâng 100 cm) 3.2.2. Nghiên cứu xói mòn đất tỉnh Quảng Ninh Phương pháp Nghiên cứu sử dụng phương trình mất đất phổ dụng (Universal Soil Loss Equation - USLE) của Wischmeier và Smith đưa ra vào năm 1978. Phương trình này được lập dựa theo sự ảnh hưởng của các yếu tố chính đến xói mòn là các yếu tố xói mòn của: đất, mưa, chiều dài sườn dốc, độ dốc, lớp phủ thực vật và phương thức canh tác của con người. Phương trình mất đất phổ dụng của Wischmeier và Smith: A=R*K*L*S*C*P Trong đó: A: là lượng đất mất do xói mòn (tấn/ha/năm). R: hệ số xói mòn đất do mưa. 18
K: hệ số xói mòn đất do yếu tố đất. L: hệ số xói mòn đất do yếu tố chiều dài sườn dốc. S: hệ số xói mòn đất do yếu tố độ dốc. C: hệ số xói mòn đất do yếu tố lớp phủ thực vật. P: hệ số xói mòn đất do các biệt pháp canh tác. Bản đồ địa hình Bản đồ đất Bản đồ mưa Bản đồ thực vật DEM Bản đồ hệ số (S) Bản đồ hệ số (K) Bản đồ hệ số (R) Bản đồ hệ số (C) và (L) A = S*L*K*R*C Bản đồ xói mòn đất Hình 3.16. Bản đồ xói mòn đất tỉnh Quảng Ninh Kết quả xây dựng bản đồ xói mòn đất tỉnh Quảng Ninh bằng phương pháp GIS cho thấy, đất tỉnh Quảng Ninh có mức độ xói mòn thuộc loại trung bình và trung bình khá: Lượng xói mòn 50 tấn/ha/năm (khá cao), còn lại 29,02% diện tích có lượng xói mòn trong khoảng 5-50 tấn/ha/năm. 3.3. Định hướng sử dụng đất Nông lâm nghiệp 3.3.1. Khái quát phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế - xó hội Theo mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của tỉnh đến năm 2020 và giai đoạn tiếp theo là phát triển có trọng tâm trọng điểm, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế có hiệu quả để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Tốc độ tăng trưởng GDP thời kỳ 2011-2020 khoảng 13% - 15%, thu nhập bình quân đầu người đến năm 2020 đạt 5.000 - 6.000 USD. Phát triển theo hướng công 19
nghiệp hoá, hiện đại hoá kinh tế hướng mạnh về xuất khẩu. Nhanh chóng chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng tăng nhanh tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ, đặc biệt là các ngành kinh tế giữ vai trò chủ đạo của tỉnh. Phát huy tối đa thế mạnh về du lịch, giải quyết hài hoà giữa phát triển du lịch với các lĩnh vực khác, chú trọng giữ gìn cảnh quan, bảo vệ môi trường. Coi trọng hàng đầu việc xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, tích cực chuẩn bị tốt tiền đề để phát triển nhanh và bền vững hơn sau năm 2020. Kết hợp giữa phát triển kinh tế với bảo vệ tài nguyên, môi trường bảo đảm phát triển bền vững, phát triển kinh tế phải bảo đảm tăng cường và củng cố quốc phòng, an ninh, đặc biệt giữ vững chủ quyền vùng biển đảo và thềm lục địa về quyền lợi kinh tế, giữ vững chủ quyền quốc gia. Như vậy, để đạt được mục tiêu trên việc sử dụng đất phải đi trước một bước và bám sát theo các mục đích phát triển của các ngành từ Trung ương đến địa phương và của các thành phần kinh tế trên địa bàn tỉnh. 3.3.2. Các quan điểm khai thác sử dụng đất. Xuất phát từ những quan điểm và mục tiêu về phát triển kinh tế có những định hướng khai thác sử dụng đất trong những năm tới với các quan điểm sau: Để phát triển kinh tế xã hội theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, cần ưu tiên đất đai cho xây dựng cơ sở hạ tầng, các cơ sở công nghiệp, dịch vụ và các khu dân cư đô thị, khu dân cư nông thôn, các công trình văn hoá thể thao. Có kế hoạch sử dụng đất hợp lý trong quá trình chuyển đổi mục đích sử dụng từ đất nông nghiệp sang đất công nghiệp và các mục đích chuyên dùng khác. Trong sử dụng đất nông nghiệp phải coi trọng yếu tố bền vững với sự kết hợp đồng bộ các biện pháp bảo vệ và cải tạo, hạn chế một cách hiệu quả nhất tình trạng xói mòn, rửa trôi thóai hóa đất, từng bước nâng cao độ phì của đất, tránh ô nhiễm môi trường đất. Sử dụng đất nông nghiệp theo hướng tập trung chuyên canh, thâm canh, tạo ra sản phẩm nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và sản xuất hàng hoá. - Không ngừng nâng cao ý thức vừa sử dụng vừa bảo vệ đất, phủ xanh đất trống đồi trọc, bảo vệ tài nguyên rừng, đặc biệt là các khu vực rừng phòng hộ đầu nguồn, để không ngừng nâng cao chất lượng môi trường sống, giữ gìn cân bằng sinh thái, làm giàu và bảo vệ môi trường đất để sử dụng lâu dài và bền vững. - Dành một số quỹ đất thoả đáng cho xây dựng cơ sở hạ tầng văn hoá phúc lợi và các khu công nghiệp, khu dân cư theo định hướng phát triển của tỉnh. 3.3.3. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp: Định hướng phát triển đất nông nghiệp là tập trung phát triển nông nghiệp toàn diện, chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu giống cây trồng vật nuôi theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nhằm duy trì tốc độ tăng trưởng cao, bền vững. Cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển đổi theo xu thế giảm dần tỷ trọng ngành trồng trọt, tăng dần tỷ trọng ngành chăn nuôi, giữ vững an ninh lương thực, đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm tại chỗ. Trong giai đoạn 20 năm tới khi các ngành kinh tế công nghiệp, xây dựng du lịch thương mại đang trên đà phát triển, quỹ đất chưa sử dụng chưa khai thác hết nên sản xuất nông nghiệp vẫn là ngành có nhu cầu sử dụng đất cao để mở rộng diện tích sản xuất, đặc biệt là sản xuất cây lương thực, cây ăn quả, cây công nghiệp lâu năm, nuôi trồng thuỷ sản và trồng rừng phủ xanh đất trống đồi núi trọc… 3.3.3.3. Định hướng sử dụng đất lâm nghiệp: Phát triển lâm nghiệp theo hướng toàn diện, khôi phục và phát triển vốn rừng trên quan điểm kết hợp chặt chẽ giữa các mục tiêu kinh tế với mục tiêu xã hội, cải thiện môi trường sinh thái và tham gia hoạt động du lịch, tỷ lệ che phủ của rừng đạt 60-65%. Gắn tăng trưởng kinh tế lâm nghiệp với xoá đói giảm nghèo, xây dựng nghành lâm nghiệp với nhiều thành phần tham gia, khuyến khích hỗ trợ phát triển kinh tế hộ, kinh tế trang trạng. Sản xuất lâm nghiệp theo sản xuất hàng hóa, hình thành 2 vùng sản xuất lâm nghiệp chính: Vùng nguyên liệu gỗ khoảng 200.000 ha, 20