Báo cáo sáng kiến: Thông qua hoạt động trò chơi giúp học sinh học tốt phân môn tập đọc nhạc đối với bộ môn Âm nhạc THCS tại trường PTDTBT THCS Trà Dơn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

4
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong quá trình giảng dạy Âm nhạc tại trường PTDTBT THCS Trà Dơn, việc giúp học sinh học tốt phân môn tập đọc nhạc luôn là một thách thức đối với giáo viên. Để khắc phục khó khăn này, sáng kiến “Thông qua hoạt động trò chơi giúp học sinh học tốt phân môn tập đọc nhạc đối với bộ môn Âm nhạc THCS tại trường PTDTBT THCS Trà Dơn” đã được triển khai. Sáng kiến này không chỉ tạo hứng thú cho học sinh mà còn giúp các em tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả và dễ dàng hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo sáng kiến: Thông qua hoạt động trò chơi giúp học sinh học tốt phân môn tập đọc nhạc đối với bộ môn Âm nhạc THCS tại trường PTDTBT THCS Trà Dơn

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc BÁO CÁO SÁNG KIẾN BIỆN PHÁP VIẾT NHẬT KÍ CẢM XÚC TRƯỚC VÀ SAU KHI HỌC VĂN BẢN GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỌC- HIỂU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 6 TẠI TRƯỜNG PTDTBT THCS TRÀ DƠN 1. Mô tả bản chất của sáng kiến: 1.1. Mô tả sáng kiến Có thể nói mỗi tác phẩm văn học là một sáng tạo độc đáo của nhà văn và tất nhiên mỗi học sinh là một chủ thể tiếp nhận riêng biệt. Sự đồng sáng tạo cùng với tác giả sẽ giúp các em hứng thú và cảm thụ tốt hơn văn bản. Thật buồn khi tình trạng học sinh không có hứng thú với môn văn diễn ra hầu hết các khối lớp. Đặc biệt đối với học sinh lớp 6, các em phải tiếp cận với bộ môn khác hoàn toàn với môn Tiếng Việt mà các em đã được học. Sự ngỡ ngàng, lúng túng khiến các em khó có thể học tốt bộ môn này. Qua thực tế giảng dạy văn ở trường PTDTBT THCS Trà Dơn, tôi nhận thấy các em chưa có thói quen chủ động tìm hiểu khám phá bài học, chưa thật sự cảm, hiểu và sống cùng với nhân vật. Hơn nữa đặc tính vốn có của học sinh người dân tộc thiểu số là các em có vốn từ hạn hẹp, khả năng hiểu nghĩa của từ còn hạn chế nên cách diễn đạt còn nhiều khó khăn. Trước những vấn đề văn học cần bộc lộ quan điểm, các em thường dựa vào cách hiểu, cách cảm, cách đánh giá của người khác. Nhất là trong phân môn đọc- hiểu, các em chưa hình thành thói quen đọc kĩ văn bản, thường đọc qua loa, điều này gây khó khăn trong quá trình tiếp thu và cảm thụ văn bản. Hơn nữa, đối với học sinh học lớp 6, lứa tuổi hồn nhiên, tâm lí ngây thơ, những trải nghiệm cuộc sống các em chưa có nhiều, kinh nghiệm sống cũng ít, các em chưa thể cảm nhận ngay cái hay, cái đẹp, những bài học cuộc sống mà tác giả gửi gắm trong từng văn bản. Điều đó khiến tôi luôn trăn trở, suy nghĩ và tìm ra giải pháp để phát triển năng lực cảm thụ văn bản cho học sinh đầu cấp. Dù tôi đã sử dụng nhiều phương pháp vẫn không thay đổi được lối học vẹt, tình trạng ngơ ngác của các em khi hỏi về ý nghĩa văn bản, hay ý nghĩa về một nhân vật, một chi tiết, một hình ảnh nào đấy. Các em còn chưa mạnh dạn bày tỏ quan điểm, cảm xúc, suy nghĩ của bản thân trước vấn đề đặt ra trong văn bản. Tuy nhiên, khi tôi áp dụng biện pháp: “Đọc viết nhật kí cảm xúc trước và sau khi học văn bản”, khi lần đầu tiếp xúc với các biện pháp mới mà giáo viên thực hiện, các em cảm thấy hứng thú bởi nó phù hợp với tâm lí tiếp nhận của các em, bởi những yếu tố gần gũi, thoải mái, không gò bó, không mang tính áp đặt, ... Chính vì vậy cũng gây được sự hứng thú và ham học của các em. Một số học sinh nhiệt tình trong việc phát biểu xây dựng qua các tình huống đưa ra, sôi nổi trong việc bày tỏ cách 1
cảm, cách nghĩ của bản thân về văn bản. Từ đó tạo hiệu quả cao, đạt mục tiêu về kiến thức, kĩ năng cần đạt trong mỗi tiết học. Đó là lí do tôi chọn biện pháp: “Thông qua hình thức viết nhật kí cảm xúc trước và sau khi học văn bản giúp học sinh học tốt phân môn Đọc- hiểu trong chương trình Ngữ văn 6 tại trường PTDTBT THCS Trà Dơn.” Nội dung sáng kiến: Sáng kiến là một bài viết đưa ra một số cải tiến các biện pháp đã dạy học trên lớp và biện pháp dạy mới trong bộ môn Ngữ văn 6 phân môn Đọc- hiểu văn bản tại trường PTDTBT THCS Trà Dơn. Thông qua những biện pháp này tạo hứng thú, giúp cho học sinh có tâm thế chủ động trong việc tiếp cận, khám phá, cảm thụ văn bản tiếp thu bài học tại lớp nhanh hơn, sẵn sàng và mong muốn tìm tòi kiến thức mới và khắc sâu hơn, nhớ lâu hơn bài học. Để thực hiện sáng kiến “Biện pháp viết nhật kí cảm xúc trước và sau khi học văn bản giúp học sinh học tốt phân môn Đọc-hiểu trong chương trình Ngữ văn 6” và nhằm nâng cao chất lượng dạy học các tiết đọc-hiểu văn bản, tôi thực hiện các biện pháp sau: - Biện pháp 1: Cho học sinh đọc văn bản và viết những cảm nhận ban đầu. Cách 1: Viết cảm nhận tự nhiên, ban đầu sau khi đọc một đoạn, cả bài. Cách 2: Viết cảm nhận về một chi tiết hay, một nhân vật mà em yêu thích. - Biện pháp 2: Thiết kế mẫu nhật kí, khơi gọi cảm hứng từ học sinh. Trong quá trình tiếp cận ban đầu với biện pháp viết nhật kí, một số em còn xa lạ, lúng túng do vậy tôi đã thiết kế mẫu nhật kí làm cơ sở cho các em. - Biện pháp 3: Viết lại nhật kí sau khi học văn bản. - Biện pháp 4: Tổ chức câu lạc bộ “Nhật kí cảm xúc”. - Biện pháp 5: Đa dạng hóa hình thức viết nhật kí cảm xúc. 1.2. Các bước thực hiện giải pháp, cách thức thực hiện giải pháp: 1.2.1. Các bước thực hiện giải pháp: Bước 1: Vào đầu năm học tôi khảo sát và tiến hành chọn khối lớp để áp dụng thử nghiệm sáng kiến. Bước 2: Lên kế hoạch chọn biện pháp nào vào từng giai đoạn của tiến trình bài học, có kế hoạch cụ thể cho việc học sinh trình bày trước lớp. Bước 3: Tiến hành áp dụng biện pháp trong các tiết dạy tại lớp. Bước 4: Thu thập số liệu và đánh giá ưu nhược điểm của biện pháp áp dụng vào tiết học, chỉnh sửa phù hợp với học sinh. Bước 5: So sánh kết quả đạt được qua quá trình thực hiện so với khi chưa áp dụng các biện pháp. 1.2.2. Cách thức thực hiện biện pháp: Lên kế hoạch giảng dạy cụ thể cho từng văn bản, mỗi văn bản sẽ áp dụng biện pháp hoặc kết hợp các biện pháp sao cho phù hợp với từng văn bản. Chọn lớp và đối tượng học sinh để tiến hành thực dạy – học và áp dụng biện pháp. 2
Mời đồng nghiệp dự giờ góp ý, đánh giá quá trình dạy học cũng như quá trình hoạt động của học sinh trong tiết học, đánh giá mức độ hiệu quả, khả năng áp dụng biện pháp trong các khối lớp khác . Thu thập và thông kê số liệu so sánh đối chiếu kết quả học tập của học sinh trước và sau khi áp dụng biện pháp. 1.2.3 Điều kiện để thực hiện giải pháp: Dù áp dụng biện pháp nào thì mục đích cuối cùng vẫn là sự tiến bộ, ý thức và ham muốn học tập của học sinh. Chính vì vậy, học sinh là yếu tố không thể thiếu quyết định sự thành công và hiệu quả của quá trình áp dụng biện pháp trong giảng dạy. Thế nên học sinh phải đi học chuyên cần và có ý thức học tập cao. Có thái độ hợp tác đối với giáo viên và nhóm học tập của mình. Trang thiết bị cần đồng bộ và đầy đủ để học sinh có thể tham gia vào hoạt động chung của nhóm. Giáo viên cần cụ thể hóa kế hoạch dạy học của mình để thực hiện áp dụng kết hợp nhiều biện pháp trong tiết dạy. Giáo viên có năng lực chuyên môn, tâm huyết và cần có sự chuẩn bị chu đáo cho tiết học. Cần có sự giúp đỡ của toàn thể hội đồng nhà trường, giáo viên để góp ý xây dựng cho tiết dạy đạt hiệu quả. Xuất phát từ việc tôn trọng tâm lý tiếp nhận của học sinh cùng với định hướng đúng về việc giúp học sinh cảm thụ tốt văn bản, học tốt phân môn đọc- hiểu, rèn thêm kĩ năng nói và viết của học sinh, tôi đã rút ra một số biện pháp cần thiết để áp dụng biện pháp viết nhật kí cảm xúc trong mỗi văn bản cụ thể nhằm đạt đến mục đích cuối cùng của việc dạy và học. 1.3. Phân tích tình trạng của giải pháp đã biết: 1.3.1. Biện pháp 1: Cho học sinh đọc và viết nhật kí ở nhà Thực tế, trong một tiết học 45 phút, việc đọc một văn bản sẽ chiếm một thời lượng rất lớn. Vì vậy, đa số giáo viên sẽ cho học sinh đọc trước ở nhà nhưng thử hỏi có được bao nhiêu học sinh đọc văn bản. Chưa nói đến vấn đề đọc kĩ, đọc để nắm bắt vấn đề được nói đến trong văn bản. Chình vì vậy, cần hình thành cho học sinh thói quen đọc trước văn bản ở nhà và đọc như thế nào cho có hiệu quả. Đọc cảm nhận và kết hợp viết nhật kí sẽ mang lại sự chuẩn bị chắc chắn cho việc tiếp thu bài học trên lớp. Thứ nhất, đối với những học sinh mà trước đây các em chưa được tiếp cận hình thức đọc, viết nhật kí cảm xúc trước ở nhà (đa số các em chỉ đọc trước văn bản ở nhà) thì người giáo viên cần có phương pháp khơi gợi sự thích thú, tò mò của các em khi tiếp cận. Việc khơi gợi ấy có thể là một lời giới thiệu các hình thức viết nhật kí, nêu lên những gì các em có thể làm khi sáng tạo cùng tác giả. Điều đó vừa góp phần tạo sự thành công trong tiết dạy mà còn tạo đà hưng phấn cho các em. Thứ hai, đối với những học sinh đã có tiếp cận hình thức đọc và viết trước khi học văn bản. Các em đã có một sự hiểu biết nhất định về phương pháp này. Tuy nhiên, các em chỉ quen với việc đọc qua và soạn câu hỏi trước ở nhà, chưa hiểu sâu sắc việc viết nhật kí cảm xúc là đồng sáng tạo cùng với tác giả, là cơ hội nói ra những cảm xúc và suy nghĩ thật nhất của bản thân. Và biện pháp viết 3
nhật kí cảm xúc là dịp để cho các em sống thật với chính mình, cùng tác giả đi sâu vào ngóc ngách của tác phẩm. 1.3.2. Biện pháp 2: Thiết kế mẫu nhật kí, khơi gợi cảm hứng của học sinh Việc cho học sinh đọc và soạn bài trước ở nhà vốn là biện pháp mà đa số các giáo viên Ngữ văn đã áp dụng từ rất lâu trong quá trình giảng dạy của mình. Tuy nhiên, các em chỉ đọc qua văn bản và trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa. Khi đến lớp, giáo viên thường chỉ kiểm tra qua bài soạn của các em. Tôi nhận thấy, với cách làm như vậy chỉ hình thành cho các em thói quen đọc trước văn bản ở nhà, chưa thể tạo cho các em một tâm thế chủ động trong việc tiếp cận văn bản tại lớp. Vậy bằng cách nào chúng ta cho các em có một nền tảng cơ bản, một cái nhìn sâu sắc trước mỗi tác phẩm văn học? Đọc và soạn câu hỏi thôi chưa đủ, tôi cho các em viết theo cảm nhận của riêng mình, tự do nói lên suy nghĩ, cách nhìn nhận của cá nhân các em. Đồng thời, khuyến khích các em tạo ra những mẫu nhật kí theo ý thích có thể kết hợp hội họa. Với những niềm yêu thích riêng, các em sẽ có cơ hội được kết hợp nhiều sở thích của mình. Từ đó, tạo hứng thú cho các em trong quá trình đọc và viết nhật kí ở nhà. 1.3.3. Viết lại nhật kí sau khi học xong văn bản Trong chương trình Ngữ văn các năm trước, tiết viết sẽ được thực hiện trong phân môn Tập làm văn. Các phân môn văn bản chỉ rèn cho học sinh kĩ năng đọc- hiểu là chủ yếu, thời gian cũng rất hạn hẹp không đủ để giáo viên thực hiện cho học sinh đầy đủ các kĩ năng như yêu cầu. Theo công văn 5512 quá trình lên lớp trong một tiết dạy gồm có 5 bước, hoạt động vận dụng là cơ hội để giáo viên cho học sinh rèn kĩ năng viết. Vì vậy, tôi tổ chức cho học sinh viết lại nhật kí sau khi học văn bản trong phần hoạt động vận dụng. Quá trình viết lại sẽ giúp cho học sinh nhìn nhận lại vấn đề, điều chỉnh những cảm xúc, suy nghĩ của bản thân đã có trước đó. 1.3.4. Tổ chức câu lạc bộ nhật kí cảm xúc Câu lạc bộ được tổ chức nhằm tạo cơ hội cho học sinh được trải nghiệm, được nói trước lớp. Thật ra một tiết học 45 phút, không đủ thời gian để học sinh vừa tiếp thu kiến thức, vừa viết và nói trước lớp. Chính vì vậy, tôi tổ chức một buổi sinh hoạt ngoài giờ, tại đây, học sinh sẽ trình bày trước lớp những ý kiến, suy nghĩ, cảm xúc của bản thân. Một không khí cởi mở, thân thiện, mang tính giao lưu học hỏi sẽ là cơ hội tốt để các em rèn luyện kĩ năng nói, nghe và đóng góp ý kiến trước vấn đề đăth ra trong văn bản. Hình thành thói quen tôn trọng và tiếp thu ý kiến của người khác. 1.3.5. Đa dạng hóa các hình thức viết nhật kí Hình thức viết nhật kí không chỉ được thực hiện bằng một đoạn văn xuôi quen thuộc, có thể đa dạng bằng các hình thức khác nhau như: thơ, vè, nhạc, họa… Việc kết hợp các hình thức khác nhau sẽ tạo cho các em sự hứng thú, các em được trải nghiệm và phát huy khả năng vốn có của mình. Các em cũng có nhiều hứng thú khi giáo viên yêu cầu vẽ tranh kết hợp với thơ ca, nhạc khi thể hiện cảm xúc của bản thân mình. Qua nắm bắt việc vẽ tranh, các em có sự tưởng tượng tốt, mọi tranh vẽ đều thể hiện rõ từng nội dung 4
cảm xúc của các em. Các hình thức khác nhau trong việc thể hiện suy nghĩ, tình cảm, ý kiến cũng là cơ hội để các em kết hợp nhiều kĩ năng khác nhau trong học tập, khơi gợi tình sáng tạo và tư duy của các em. 1.4. Cải tiến các biện pháp 1.4.1. Cho học sinh đọc và viết nhật kí trước ở nhà a. Hình thành thói quen đọc- viết nhật kí cảm xúc cho học sinh Con đường cảm thụ văn bản nhất thiết phải đi qua giai đoạn đọc, không thể không có bước đọc văn bản. Và đọc như thế nào, đọc với tâm thế ra sao lại là vấn đề cần quan tâm. Ngữ văn là bộ môn đòi hỏi phải đọc nhiều, viết nhiều nhưng thực tế cho thấy, học sinh rất lười đọc, có một số em khi đến lớp vẫn chưa đọc văn bản, đọc lướt hoặc đọc xong nhưng không hề có một chút ấn tượng nào. Đặc biệt trong thời đại công nghệ số phát triển, các em thường mất thời gian vào những trang mạng facebook, zalo, tiktok hơn là những trang sách. Điều này gây khó khăn cho việc nắm bắt nội tâm cảm xúc tác giả, học sinh khó tiếp cận và cảm thụ văn bản. Để khắc phục tình trạng này, tôi chọn cách cho các em viết nhật kí cảm xúc ban đầu khi đọc văn bản. Các em có thể tùy ý viết những gì mình thích trong phạm vi nội dung văn bản.Trong quá trình đọc ban đầu có thể các em chưa có ấn tượng với văn bản, cũng có thể hình thành tâm lí chán nản, đọc qua loa và viết đối phó, giáo viên cần định hướng cho học sinh và đưa ra yêu cầu để tránh tình trạng này. Tất nhiên, lúc đầu cách ghi nhật ký này còn mới mẻ, các em chưa biết cách ghi. Nên tôi đã đặt ra một vài gợi ý từ những câu hỏi nhỏ, dẫn dắt các em đến vấn đề cần tiếp nhận. Tôi đã viết mẫu sau đó hướng dẫn các em ghi vào trọng tâm, tránh ghi vụn vặt, tản mạn. Và tôi bắt buộc tất cả các em phải thực hiện. Điều này có thể làm xuất hiện trong suy nghĩ của các em những cảm giác bị gò ép vì bị đưa vào khuôn khổ. Nhưng tôi cũng sẽ có phần thưởng riêng cho các em có những phần nhật kí hay, sáng tạo và có những khám phá thú vị về văn bản. Chúng ta có thể xác định rằng, muốn hình thành được thói quen đọc và viết nhật kí cảm xúc, phải tiến hành hai bước: Đầu tiên là việc đọc tác phẩm ở học sinh, điều này rất quan trọng. Việc tiếp cận ban đầu với tác phẩm với tâm thế như thế nào? Những khía cạnh của vấn đề đặt ra trong văn bản phải bắt đầu từ đâu? Học sinh có thể lúng túng với bước đầu tiên này, nên giáo viên cần động viên, khuyến khích học sinh kiên nhẫn đọc vài lần, đọc chậm và thật kĩ. Bước thứ hai - bước quan trọng nhất chính là việc định hướng học sinh bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc của cá nhân trước vấn đề đặt ra trong văn bản. Việc giúp học sinh thông qua một chi tiết hay một nhân vật, những hoàn cảnh nhất định mà nhân vật được đặt vào để có những cách cảm cách hiểu sâu sắc nhất. Cảm xúc của mỗi người khác nhau, suy nghĩ và cách nhìn nhận cũng khác nhau, vì thế tôi khuyến khích các em tự do sáng tạo, thành thật với cảm xúc và suy nghĩ của chính mình. b. Hướng dẫn học sinh cách viết và cách thể hiện cảm xúc bản thân Sau khi xây dựng mẫu nhật kí, tôi cũng đã giới hạn đề tài để học sinh viết như: nhân vật, hình ảnh, chi tiết, lời nhắn nhủ hoặc một lời tâm tình với nhân vật 5
các em yêu thích, ấn tượng cũng có thể bằng hình thức một bức thư chẳng hạn. Từ đó các em có được những cảm nhận đầu tiên, có một hiểu biết nhất định về văn bản. Đồng thời, trong quá trình viết các em cũng sẽ nảy sinh những thắc mắc, những điều cần được giải đáp, khiến các em mong chờ đến tiết học để được nói ra những khúc mắc trong lòng. Ý nghĩ đó phần nào khiến các em hứng thú với tiết học đến. Với việc ghi nhật ký trước khi đến lớp, trong quá trình giáo viên dẫn dắt học sinh khám phá, cảm thụ tác phẩm, các em sẽ chủ động hơn, có thể so sánh những ý kiến, lý giải của thầy cô, của các bạn khác trong lớp với những suy nghĩ của mình đã ghi trong nhật ký. Từ đó thôi thúc các em muốn trình bày ý kiến, phát biểu những cảm nhận chủ quan của bản thân, tạo ra một cuộc đối thoại trong nhiều mối quan hệ giữa người học với tác phẩm, giữa người học với thầy cô và người học với nhau. Ví dụ: Đối với văn bản: Lượm- Tố Hữu Tôi sẽ định hướng cho các em viết cảm nhận ở nhà bằng các câu hỏi gợi ý như sau: - Đọc xong văn bản em ấn tượng với hình ảnh nào nhất? - Em có thích chú bé Lượm ở điểm nào? - Em thấy cái chết của chú bé Lượm có bi thương không? Em có suy nghĩ gì về cái chết ấy? Hay văn bản: Lòng yêu nước- E-ren-bua. Các câu hỏi được gợi ý như sau: - Theo suy nghĩ của em lòng yêu nước là gì? - Em có nhận xét gì về những biểu hiện của lòng yêu nước được nêu trong văn bản? - Em sẽ thể hiện lòng yêu nước của mình bằng những việc làm nào? Đối với văn bản: nếu cậu muốn có một người bạn Tôi sẽ định hướng bằng những gợi ý: - Theo em điều gì khiến chúng ta vui vẻ và hạnh phúc trong cuốc sống? - Em nghĩ thế nào nếu chúng ta sống không có bạn bè? - Để có một người bạn, em cần làm gì? - Kể về một người bạn em yêu quý. Dựa trên những gợi ý của giáo viên, học sinh hình thành một giới hạn để bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ, tránh hiện tượng đi xa, đi lệch và không đúng trong phạm vi văn bản. 1.4.2. Biện pháp 2: Thiết kế mẫu nhật kí, khơi gợi cảm hứng của học sinh Tâm lí lứa tuối học sinh THCS rất dễ xúc động, lại thích khám phá, thích khẳng định, thể hiện bản thân nên tôi khuyến khích các em viết nhật kí trên những mẫu các em tự thiết kế. Càng sáng tạo, càng bắt mắt, độc, lạ về hình thức và hay về nội dung càng tốt. Ví dụ: Đối với văn bản Thánh Gióng các em có thể xây dựng hình tượng vị anh hùng chống giặc ngoại xâm theo cách của mình, có thể vẽ ra theo trí tưởng tượng của bản thân. Kèm theo đó là những tình cảm, cảm xúc, suy nghĩ của các em về nhân vật. Qua đó, giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp của nhân 6
vật: oai phong, lẫm liệt, hình tượng người anh hùng không màng tính mạng để đánh đuổi giặc ngoại xâm. Thực tế, cái gì càng áp đặt, rập khuôn càng khiến các em nhàm chán và không có tâm thế để tiếp nhận. Ngược lại, khơi gợi tính sáng tạo, thỏa niềm đam mê, tự do sẽ giúp học sinh có hứng thú hơn trong việc đọc và khám phá văn bản. Với những câu hỏi quen thuộc hay những áp đặt của giáo viên trong cách suy nghĩ, những quan điểm đã theo lối mòn không còn phù hợp với lứa tuổi học sinh hiện nay. Các em cần được tôn trọng theo cách được nói, được trình bày những suy nghĩ, quan điểm của bản thân. Chính vì vậy, khi cho các em được tự thiết kế và viết lên dòng suy nghĩ, cảm xúc của mình kết hợp sáng tạo cùng hội họa sẽ khơi gợi cảm hứng và tạo hứng thú cho học sinh. Sau đây là một số mẫu nhật kí của các em: Văn bản: Bài học đường đời đầu tiên 7
Văn bản: Thạch Sanh 8
Văn bản: Nếu cậu muốn có một người bạn Lượm 1.3.2.3 Biện pháp 3: Viết lại nhật kí cảm xúc sau khi học xong văn bản a. Trao đổi nhật kí lẫn nhau, cùng nhau điều chỉnh và góp ý Trên cơ sở những hiểu biết về nhân vật, nôi dung của văn bản, các em có một tâm thế tốt hơn để bước vào quá trình khám phá những giá trị tốt đẹp mà tác giả đã dụng công gửi gắm vào mỗi văn bản. Sau khi được giải mã những điều thú vị, những góc khuất của văn bản, tìm thấy một đáp án riêng cho mình. Tôi cho các em trao đổi nhật kí lẫn nhau, để các em góp ý, bổ sung cho nhau. Sau đó, tôi cho các em viết lại một lần nữa những cảm nhận của các em về vấn đề đặt ra trong văn bản. Cho các em cơ hội sáng tạo lần nữa cùng tác giả viết nên những câu chuyện của riêng các em. Việc trao đổi nhật kí này tạo cho các em một không khí cởi mở, tự nhiên, thoải mái. Các em sẽ học được lẫn nhau những lời hay, ý đẹp, học được cách tôn trọng, lịch sự khi nhận xét về người khác. Quá trình trao đổi, góp ý cũng sẽ giúp các em khám phá, hiểu sâu hơn, khắc sâu kiến thức về văn bản đã được học. b. Viết lại nhật kí sau khi được góp ý và chỉnh sửa Qua cuộc trao đổi, góp ý chân thành, thẳng thắn và mang tính bổ sung điều chỉnh giữa học sinh với nhau, giữa giáo viên và học sinh, các em bắt đầu viết lại. Từ việc viết lại, học sinh có thể đối chiếu những điều đã được phân tích trên lớp, soi rọi lại những điều mình đã viết qua cảm nhận ban đầu để hiểu sâu hơn, làm giàu vốn kiến thức, tự điều chỉnh những cảm nhận chưa chính xác, còn 9
nông cạn, phát huy khả năng tự đối thoại ở bản thân. Thông qua bước này một lần nữa các em khắc sâu hơn kiến thức của văn bản. Nhìn thấy nhiều hơn những vấn đề mà trong lúc học có thể các em chưa cảm nhận được. Quá trình viết lại tôi sẽ tổ chức trong hoạt động vận dụng, sau khi các em viết lại tôi sẽ cho một số em trình bày lại cảm nhận của mình. Nêu những điểm khác trong cảm xúc, trong cách nhìn nhận vấn đề được đặt ra trong tác phẩm trước và sau khi học văn bản. Quá trình viết lại cũng giúp các em rèn thêm kĩ năng viết. Thực tế đối với học sinh tại trường, kĩ năng viết của các em vẫn còn rất nhiều hạn chế. Đa số các em chưa biết dùng từ, đặt câu sao cho hay, cho hợp lí. Kĩ năng viết đoạn văn, bài văn trong các tiết tập làm văn, tiết Viết chưa được rèn luyện nhiều do thời lượng không cho phép. Vậy thông qua biện pháp này, tôi đồng thời rèn kĩ năng viết cho học sinh. 1.4.4 Biện pháp 4: Tổ chức câu lạc bộ nhật kí cảm xúc Sau khi cho các em viết lại nhật kí, tôi tập hợp các cuốn nhật ký lại, tổ chức một hoạt động ngoại khóa dưới hình thức câu lạc bộ "Nhật ký cảm xúc” tại lớp, trao cho các em cơ hội trình bày. Trong quá trình nói trước lớp, các em có thể tóm tắt những ý kiến then chốt lấy ra từ nhật ký của mình để tiến hành thảo luận. Tất nhiên, không phải sau mỗi tác phẩm là tổ chức câu lạc bộ mà có thể tiến hành sau khi học xong chủ đề, một thể loại, cùng đề tài hoặc cùng tác giả... Trong quá trình các em trình bày, tôi sẽ rèn các em kĩ năng nói trước tập thể. Thực tế, một điểm yếu của học sinh ở đây là các em chưa mạnh dạn, còn rụt rè, kĩ năng nói trước đám đông chưa có. Thông qua việc trình bày trước lớp, các em cũng hình thành thói quen nêu ý kiến cá nhân, bày tỏ quan điểm, phá bỏ rào cản e ngại, sợ sệt, sợ bị sai, vốn là những đặc tính cố hữu trong suy nghĩ của các em. Đáp ứng yêu cầu của chương trình GDPT 2018 đối với môn Ngữ văn, học sinh phải được rèn luyện và trang bị bốn kĩ năng: đọc, viết, nói và nghe. Việc hình thành và rèn luyện kĩ năng nói cho học sinh THCS không phải là vấn đề ngày một ngày hai có thể làm được. Nhất là đối với các em học sinh người dân tộc thiểu số, khả năng sử dụng ngôn ngữ còn rất nhiều hạn chế. Với vốn từ hạn hẹp, khả năng hiểu nghĩa từ ngữ còn chưa rộng, chưa sâu cộng thêm việc rụt rè, sợ sệt khiến cho khả năng trình bày một vấn đề trước lớp hay đám đông hầu như không có. Vì vậy, tôi tổ chức câu lạc bộ nhật kí cảm xúc nhằm mục đích tạo cho các em cơ hội được nói, được trải nghiệm. Điều quan trọng khi tổ chức cho các em trình bày trước lớp là cần phải tạo ra một môi trường sinh hoạt tự nhiên, thân thiện, thoải mái, không mang nặng tính áp đặt, chỉ trích; mọi ý kiến đều được trân trọng, sẻ chia để tạo thuận lợi cho sự phát triển của tính tích cực học tập. Các em có quyền nói lên suy nghĩ riêng của mình, có quyền sáng tạo trong phạm vi cho phép của đề tài, tác phẩm. Thông qua đó, các em sẽ phá bỏ rào cản e ngại, tự tin hơn trong giao tiếp với bạn bè, thầy cô. Cũng trong quá trình tổ chức câu lạc bộ này, tôi sẽ giúp các em còn hạn chế về kĩ năng nói trước đám đông được có cơ hội trau dồi, rèn luyện mà trong tiết Nói và nghe không đủ thời gian thực hiện. 1.4.5. Biện pháp 5: Đa dạng hóa các hình thức viết nhật kí cảm xúc 10
Nếu chỉ cho các em trình bày cảm xúc về văn bản qua hình thức viết một đoạn văn thì thật sự là một thiếu sót khi khả năng sáng tạo của các em là vô cùng. Để trí tưởng tượng, khả năng sáng tác thơ ca, nhạc họa của học sinh được phát huy, kịp thời phát hiện tài năng thiên phú của các em, tôi khuyến khích các em viết nhật kí cảm xúc dưới hình thức một bài thơ, một bức họa, một bài vè, một bài hát dân ca… Đối với các văn bản truyện dân gian, tôi khuyến khích các em viết nhật kí dưới hình thức bài vè hay thơ. Bên cạnh việc áp dụng các hình thức viết nhật kí cảm xúc như đoạn văn, thơ, nhạc, tôi còn gợi ý học sinh có thể vẽ các hình tượng nhân vật theo trí tưởng tượng của các em. Việc vẽ lại nhân vật theo suy nghĩ cảm xúc của bản thân giúp các em nhớ lâu những đặc điểm về hình dáng, tính cách, đồng thời cũng nắm bắt tâm tư, tình cảm suy nghĩ của nhân vật. Qua đó, hiểu được ý đồ của tác giả gửi gắm qua mỗi nhân vật. Qua những lần như thế, kết quả mà tôi thu được khá khả quan, đó là những bức tranh ngộ nghĩnh về các nhân vật theo trí tưởng tượng rất hồn nhiên, đáng yêu của các em. Cảm xúc yêu ghét của các em sẽ thể hiện qua rõ trong hội họa, điển hình nhất khi các em vẽ nhân vật, tính cách, đạo đức được thể hiện rõ trên khuôn mặt. Việc phác họa hình dáng nhân vật hoặc thông qua một chi tiết, tình huống truyện để vẽ các bức tranh khác nhau có thể kết hợp trong các tiết học Mỹ thuật. Điều này thực hiện trên sự kết hợp giữa giáo viên bộ môn Ngữ văn và giáo viên Mỹ thuật tạo nên một tiết học tích hợp liên môn và đây cũng là một phương pháp dạy học mới - dạy học tích hợp liên môn. Vẽ tranh theo các tác phẩm văn học có thể thực hiện trong những tiết Mỹ thuật mà các em được vẽ tự do, vẽ theo đề tài mà em yêu thích. Điều này vừa giúp các em có sự cảm nhận tốt hơn về các tác phẩm đã học mà các em còn thể hiện năng lực, tài năng hội họa của mình. 1.5. Khả năng áp dụng của sáng kiến Với đề tài Biện pháp viết nhật kí cảm xúc trước và sau khi học văn bản giúp học sinh học tốt phân môn Đọc- hiểu trong chương tình Ngữ văn 6, tôi đã đưa ra năm biện pháp nhằm giúp các em học tốt phân môn Đọc- hiểu văn bản Ngữ văn 6. Trong quá trình thực hiện và khảo sát học sinh, tôi nhận thấy được đề tài này đã đem lại những kết quả thiết thực trong tiết dạy như học sinh có khả năng tiếp nhận, cảm thụ tốt hơn; tâm lí tiếp nhận tiết học văn bản cũng hưng phấn hơn, tiết dạy khá sôi nổi. Học sinh có sự chủ động trong quá trình khám phá văn bản, hăng hái xung phong, phát biểu xây dựng bài; điểm bài kiểm tra phần đọc hiểu cũng vì thế được nâng cao... Trong quá trình giảng dạy, để một tiết học văn bản thật sự đem lại hiệu quả, theo tôi cần lưu ý một số vấn đề sau: - Trong quá trình soạn, giảng, giáo viên phải có sự linh hoạt trong việc lựa chọn những biện pháp phù hợp với bài học. Biện pháp giáo viên sử dụng phải phù hợp được với các đối tượng tiếp nhận, phải khơi gợi được ở các em trí tò mò, sáng tạo, phát huy tính chủ động, tích cực và khả năng tư duy để các em dần quen với cách dạy và học tích cực. Đa số các em lớp 6 vẫn còn thói quen 11
học thầy cô đọc, trò chép; vốn dĩ chưa có khái niệm tự chiếm lĩnh tri thức, thụ động trong quá trình tiếp nhận. Vì vậy, cần hình thành cho các em thói quen tự học, tự khám phá và bày tỏ suy nghĩ, ý kiến riêng của bản thân, phát huy vai trò trung tâm của mình. - Để tiết dạy văn bản thêm thành công, giáo viên cần tích cực tổ chức cho học sinh đọc và viết nhật kí trước ở nhà một cách thường xuyên và cần có các biện pháp bắt buộc tất cả học sinh đều thực hiện. Những phần thưởng cũng cần phải có sự phân hóa, không khen chung chung để tạo động lực và sự phấn khởi cho học sinh. Bên cạnh đó, cũng cần có những lời động viên cho các em còn chậm và phần nhật kí chưa được sâu sát, sáng tạo tránh tâm lí tổn thương, ý nghĩ tự ti và chán nản trong học sinh. - Việc lựa chọn cách tiếp cận cho từng tác phẩm phải linh hoạt, có thể sử dụng cùng một lúc nhiều cách tiếp cận nhưng phải đảm bảo tính logic, tính hệ thống. - Tôn trọng tâm lý tiếp nhận các thể loại văn bản khác nhau, lấy học sinh làm trung tâm, để cho các em có cơ hội bộc lộ năng lực cảm thụ không có nghĩa là liên tục đưa các em vào những tình huống có vấn đề mà qua đó giờ học trở nên căng thẳng. Cần cho các em thông qua các tình huống đóng vai để nêu lên suy nghĩ sau khi học văn bản. Có thể dành ra mười phút trong hoạt động vận dụng để cho các em tự đối thoại, đóng vai… - Đối với học sinh, trước khi lên lớp, cần dặn dò các em đọc kĩ các văn bản và viết ở nhà, tìm hiểu trước những nội dung trong phần đọc - hiểu văn bản SGK, chú ý ghi lại những điều khiến mình thích thú, thắc mắc ... Có được những điều đó, khi lên lớp, các em dễ dàng và nhanh chóng tiếp nhận kiến thức và góp phần tạo được thành công trong tiết học về mặt thời gian, những kiến thức cần truyền đạt. Có thể thấy rằng mỗi tác phẩm văn học một sáng tạo nghệ thuật, là sản phẩm của trí tưởng tượng. Nhưng việc bảo đảm sự tưởng tượng mang tính kì lạ, khác thường của truyện dân gian, hay bay bổng, tươi mới trong các tác phẩm hiện đại có một vị trí vô cùng quan trọng. Có nhiều cách để bảo quản hương và hoa của các tác phẩm văn học, giữ lại cái riêng của tác giả đồng thời tạo ra cái đặc biệt của chính mình mới là điều quan trọng mà mỗi giáo viên cần giúp học sinh làm được trong quá trình tiếp cận, khám phá tác phẩm. Kinh nghiệm trên là các biện pháp chủ quan của tôi đối với việc dạy phân môn Đọc- hiểu văn bản trong chương trình Ngữ văn 6 và nó cũng chỉ là những kinh nghiệm nhỏ của tôi. Vì vậy, tôi cũng xin đưa ra để đồng nghiệp tham khảo nhưng chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong đón nhận những ý kiến góp ý của đồng nghiệp để việc dạy – học văn bản đạt hiệu quả hơn. Trong năm học 2021-2022, tôi cũng đã áp dụng biện pháp này và mang lại một số hiệu quả nhất định. Chính vì vậy, tôi nghĩ rằng biện pháp nhỏ của tôi có khả năng áp dụng cho khối lớp 6 và các khối lớp còn lại của trường PTDTBT THCS Trà Dơn và các trường khác trên địa bàn huyện. 1.6. Hiệu quả sáng kiến mang lại: 12
Sau một thời gian thử nghiệm những nguyên tắc, biện pháp nêu trên, tôi nhận thấy việc giảng dạy phân môn Đọc -hiểu văn bản cho học sinh khối 6 có những kết quả nhất định. Bản thân tôi nhận thấy chất lượng học tập, sự sáng tạo cũng như khả năng tiếp thu kiến thức, vận dụng các kỹ năng trong học tập của học sinh tăng lên rõ rệt. Đặc biệt học sinh hình thành lối tư duy rất đa dạng, phong phú, tiếp cận vấn đề không còn lúng túng. Học sinh có thói quen đọc- viết trước ở nhà, mạnh dạn trình bày những thắc mắc của bản thân, đóng góp ý kiến cho các bạn, tôn trọng, biết lắng nghe ý kiến người khác. Qua một thời gian áp dụng đề tài, với sự nỗ lực hết mình của bản thân đã đem lại những kết quả khả quan nhất định. Học sinh đã phát triển dần năng lực đọc-hiểu và cảm thụ văn bản, bắt đầu hứng thú hơn đối với môn học. Điều này thể hiện ở mức độ hiểu bài, thái độ tích cực của học sinh và sự hứng khởi, sôi nổi khi đến với môn học, biết vận dụng những bài học trong văn bản vào trong cuộc sống, dần hoàn thiện nhân cách của bản thân. Đa số học sinh nắm được nội dung, ý nghĩa của nhân vật, chi tiết trog văn bản. Phần lớn các em có tâm thế chủ động khi tiếp cận bài học, chủ động khám phá, ham học hỏi, hứng thú với tiết học hơn rất nhiều so với trước kia. Một điều đặc biệt hơn nữa là sự tiến bộ của học sinh trong các bài kiểm tra. Trong chương trình GDPT 2018, mục tiêu cần đạt là học sinh thành thạo 4 kĩ năng: đọc, nói, viết, nghe. Với biện pháp tôi áp dụng, có thể giúp các em rèn luyện cả 4 kĩ năng trên. Đặc biết đối với học sinh người dân tộc thiểu số, thì việc hình thành 4 kĩ năng này cho các em là một vấn đề rất khó, không phải ngày một ngày hai là có thể đạt được. Một thực tế cho thấy, đa số học sinh khối 6 ở trường PTDTBT THCS Trà Dơn là học sinh người dân tộc thiểu số, các em với vốn từ ít, khả năng hiểu nghĩa từ ngữ hạn chế. Hơn nữa, ý thức học tập của học sinh rất thấp. Học sinh chưa có trách nhiệm và chưa nhận ra vai trò của việc học. Thêm vào đó là điều kiện, hoàn cảnh gia đình của các em quá khó khăn, thiếu thốn về vật chất. Yếu tố này ảnh hưởng lớn đến chất lượng học tập của các em. Một số em vì phải giúp đỡ gia đình làm việc nhà nên ảnh hưởng đến thời gian học tập. Sự quan tâm của cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương vẫn còn thấp. Một khó khăn nữa là điều kiện tổ chức câu lạc bộ chưa đảm bảo, thời gian cho các hoạt động ngoài giờ lên lớp, các Hội thi và bồi dưỡng học sinh giỏi cũng ảnh hưởng ít nhiều đến việc tổ chức các buổi luyện nói, trao đổi theo kế hoạch đã đề ra. Tuy còn nhiều khó khăn trong quá trình áp dụng các biện pháp nhưng bằng sự nỗ lực của bản thân và sự giúp đỡ của đồng nghiệp, sự quan tâm tạo điều kiện của nhà trường, chất lượng học sinh cũng được nâng lên đáng kể. Qua khảo sát 94 em học sinh khối 6 năm học 2020-2021 và 96 em học sinh khối 6 năm học 2021-2022, tôi thu được kết quả như sau: - Khảo sát bằng định lượng: Kết quả khảo sát thu được theo bảng sau: 13
+ Năm học 2020 - 2021: Thời điểm Đọc trôi chảy Nhớ tên nhân Hiểu nội dung, ý Hứng thú với vật nghĩa môn học Trước 30% 30% 10% 10% Sau 50% 60% 40% 30% + Năm học 2021-2022: Thời điểm Đọc trôi chảy Nhớ tên nhân Hiểu nội dung, ý Hứng thú với vật nghĩa môn học Trước 50% 60% 40% 30% Sau 80% 90% 70% 80% - Khảo sát bằng chất lượng chấm điểm các bài kiểm tra + Năm học: 2020-2021: Tổng Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém 100% 2,9% 11,4% 42,8% 28,6% 14,3% + Năm học: 2021-2022: Tổng Tốt Khá Đạt Chưa đạt 100% 12,6% 35,7% 51,7% 0% 2. Những thông tin cần được bảo mật - nếu có: 3. Danh sách những thành viên đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu - nếu có: TT Họ và tên Nơi công tác Nơi áp dụng sáng kiến Ghi chú 4. Hồ sơ kèm theo: Không 14
15