Đánh giá việc thực hiện chính sách đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất thực hiện một số dự án đầu tư trên địa bàn thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: Phùng Minh Đại | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

153
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đền bù giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất là vấn đề hết sức nhạy cảm, phức tạp, tác động tới mọi mặt đời sống, kinh tế, xã hội, nhân văn của nhiều người, của cả cộng đồng dân cư. Trong điều kiện quỹ đất ngày càng hạn hẹp và giá đất ngày càng cao thì vấn đề lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân khi Nhà nước thu hồi đất và giao đất ngày càng được quan tâm hơn. Vì vậy, vấn đề bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất đã và đang là vấn đề mang...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá việc thực hiện chính sách đền bù thiệt hại khi Nhà nước thu hồi đất thực hiện một số dự án đầu tư trên địa bàn thành phố Hải Phòng

PhÇn thø nhÊt Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt lµ vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m, phøc t¹p, t¸c ®éng tíi mäi mÆt ®êi sèng, kinh tÕ, x· héi, nh©n v¨n cña nhiÒu ng−êi, cña c¶ céng ®ång d©n c−. Trong ®iÒu kiÖn quü ®Êt ngµy cµng h¹n hÑp vµ gi¸ ®Êt ngµy cµng cao th× vÊn ®Ò lîi Ých kinh tÕ cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt vµ giao ®Êt ngµy cµng ®−îc quan t©m h¬n. V× vËy, vÊn ®Ò bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®· vµ ®ang lµ vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù cÊp b¸ch. Thùc tiÔn ®· kh¼ng ®Þnh c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó thùc hiÖn dù ¸n ph¸t triÓn, nÕu kh«ng ®−îc xö lý tèt th× sÏ trë thµnh vËt c¶n sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· hé. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thùc hiÖn ®−êng lèi c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc do §¶ng ta ®Ò x−íng, chóng ta ®· vµ ®ang triÓn khai nhiÒu dù ¸n ®Çu t− x©y dùng vµ c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng, c¸c dù ¸n nµy ®Òu cÇn quü ®Êt. Sù ph¸t triÓn c¬ së s¶n xuÊt, ph¸t triÓn ®« thÞ, khu d©n c−, an ninh quèc phßng ®Òu cÇn quü ®Êt. ViÖc ®Òn bï thiÖt h¹i khi thu håi ®Êt ®−îc thùc hiÖn theo c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ nh−: ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 90/CP ngµy 17/8/1994 quy ®Þnh vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng, sau nµy ®−îc thay b»ng NghÞ ®Þnh sè 22/1998N§ - CP ngµy 24/4/1998. MÆc dï c¸c ngµnh, c¸c cÊp vµ nhÊt lµ ë c¬ së ®· cã nhiÒu cè g¾ng song c¶ trong chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i vµ t¸i ®Þnh c− vÉn cßn nhiÒu tån t¹i: hiÖn t−îng khiÕu kiÖn kÐo dµi, mét sè n¬i chËm triÓn khai hoÆc triÓn khai ch−a phï hîp víi chÝnh s¸ch, hå s¬ qu¶n lý ®Êt ®ai ch−a ®Çy ®ñ ... rÊt phæ biÕn. NhiÒu dù ¸n kh«ng ®¶m b¶o tiÕn ®é GPMB, thËm chÝ cã nh÷ng dù ¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn c«ng t¸c giao ®Êt. §Ó nh×n nhËn ®Çy ®ñ vÒ 1
c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng ë thµnh phè H¶i Phßng, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: “§¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt thùc hiÖn mét sè dù ¸n ®Çu t− trªn ®Þa bµn thµnh phè H¶i Phßng”, nh»m t×m ra nh÷ng ¸ch t¾c vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®Ó c«ng t¸c GPMB ë H¶i Phßng triÓn khai nhanh h¬n, ®¸p øng ®−îc yªu cÇu c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña Nhµ n−íc. 1.2. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi * Môc ®Ých - T×m hiÓu nh÷ng v−íng m¾c, tån t¹i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt thùc hiÖn dù ¸n ®Çu t− trªn ®Þa bµn thµnh phè H¶i Phßng. - §Ò xuÊt ý kiÕn, gãp phÇn ®Èy nhanh c«ng t¸c ®Òn bï GPMB khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt phôc vô cho môc ®Ých an ninh quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng. * Yªu cÇu: - Nghiªn cøu, n¾m v÷ng chÝnh s¸ch ph¸p luËt ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch ®Òn bï GPMB vµ c¸c v¨n b¶n cã liªn quan ®· ®−îc ban hµnh tõ tr−íc cho ®Õn nay. - C¸c tµi liÖu, sè liÖu ®iÒu tra, thu thËp ph¶i ph¶n ¸nh ®óng qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng vµ cã ®é chÝnh x¸c qua mét sè dù ¸n ®· ®−îc thùc hiÖn trªn ®Þa bµn thµnh phè H¶i Phßng trong thêi gian gÇn ®©y. - C¸c sè liÖu thu thËp ph¶i ®−îc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸nh kh¸ch quan 2
PhÇn thø hai Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. Kh¸i niÖm vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i 2.1.1. §Òn bï thiÖt h¹i ( Båi th−êng thiÖt h¹i): §Òn bï thiÖt h¹i cã nghÜa lµ tr¶ l¹i t−¬ng xøng gi¸ trÞ hoÆc c«ng lao cho mét chñ thÓ nµo ®ã bÞ thiÖt h¹i v× mét hµnh vi cña chñ thÓ kh¸c [29]. ViÖc ®Òn bï thiÖt h¹i nµy cã thÓ v« h×nh (xin lçi) hoÆc h÷u h×nh (Båi th−êng b»ng tiÒn, b»ng vËt chÊt kh¸c...), cã thÓ do c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®iÒu tiÕt, hoÆc do tháa thuËn gi÷a c¸c chñ thÓ. Trªn thùc tÕ, ngoµi c¸c kho¶n båi th−êng thiÖt h¹i nãi trªn th× cßn cã mét h×nh thøc båi th−êng kh¸c gäi lµ viÖc hç trî, hç trî t−¬ng xøng víi gi¸ trÞ hoÆc c«ng lao cho mét chñ thÓ nµo ®ã bÞ thiÖt h¹i v× mét hµnh vi cña chñ thÓ kh¸c. 2.1.2. §Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ N−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng. §Òn bï thiÖt h¹i (båi th−êng thiÖt h¹i) khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng lµ hµnh vi ®−îc HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh t¹i ®iÒu 27 cña LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn nh− NghÞ ®Þnh sè 22/1998/N§-CP ngµy 24/4/1998 cña ChÝnh Phñ [11,18]. 2.2 ChÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i ë mét sè n−íc vµ kinh nghiÖm cho ViÖt Nam - T¹i Hµn quèc, LuËt båi th−êng thiÖt h¹i cña Hµn Quèc ®−îc chia lµm 2 thÓ chÕ. Mét lµ "®Æc lÖ"liªn quan ®Õn båi th−êng thiÖt h¹i cho ®Êt c«ng céng ®· ®−îc theo thñ tôc th−¬ng l−îng cña ph¸p luËt. Hai lµ luËt: "sung c«ng ®Êt" theo thñ tôc quy ®Þnh c−ìng chÕ cña c«ng ph¸p [7]. 3
§Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ th× cÇn rÊt nhiÒu ®Êt c«ng céng trong mét thêi gian ng¾n víi môc ®Ých c−ìng chÕ ®Êt cho nªn luËt "sung c«ng ®Êt" ®· ®−îc thiÕt lËp tr−íc vµo n¨m 1962. Sau ®ã theo ph¸p luËt ngoµi môc ®Ých th−¬ng l−îng thu håi ®Êt c«ng céng th× cßn muèn thèng nhÊt viÖc nµy trªn toµn quèc vµ ®¶m b¶o quyÒn tµi s¶n cña c«ng nªn luËt nµy ®· ®−îc lËp vµo n¨m 1975 vµ dùa vµo 2 luËt trªn Hµn Quèc triÓn khai ®Òn bï thiÖt h¹i cho ®Õn nay. Tuy nhiªn d−íi 2 thÓ chÕ luËt vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËt "®Æc lÖ" th−¬ng l−îng kh«ng ®¹t ®−îc tháa thuËn th× luËt "sung c«ng ®Êt" ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch c−ìng chÕ nh−ng nÕu nh− thÕ th× ph¶i lÆp ®i lÆp l¹i qu¸ tr×nh nµy vµ ®«i khi bÞ trïng hîp cho nªn thêi gian cã thÓ bÞ kÐo dµi hoÆc chi phÝ båi th−êng sÏ t¨ng lªn. Do ®ã, cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu tháa thuËn thèng nhÊt 2 thÓ chÕ nµy thµnh mét vµ dù ®Þnh sÏ thi hµnh vµo 1/1/2003. Thùc hiÖn luËt båi th−êng cña Hµn Quèc theo luËt míi th× sÏ thùc hiÖn theo 3 giai ®o¹n: Thø 1, tiÒn ®Òn bï ®Êt ®ai sÏ ®−îc gi¸m ®Þnh viªn c«ng céng ®¸nh gi¸ trªn tiªu chuÈn gi¸ quy ®Þnh ®Ó thu håi ®Êt phôc vô cho c«ng tr×nh c«ng céng. Gi¸ quy ®Þnh kh«ng dùa vµo nh÷ng lîi nhuËn khai th¸c do ®ã cã thÓ ®¶m b¶o sù kh¸ch quan trong viÖc båi th−êng. Thø 2, ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh«ng g©y thiÖt h¹i nhiÒu cho ng−êi cã quyÒn së h÷u ®Êt trong qu¸ tr×nh th−¬ng l−¬ng chÊp nhËn thu håi ®Êt. Quy tr×nh chÊp nhËn theo thø tù lµ c«ng nhËn môc ®Ých, lËp biªn b¶n tµi s¶n vµ ®Êt ®ai, th−¬ng l−¬ng, chÊp nhËn thu håi. Thø 3, biÖn ph¸p di dêi lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng. ChÕ ®é nµy ®−îc Nhµ n−íc hç trî tÝch cùc vÒ mäi mÆt chÝnh s¸ch b¶o ®¶m sù sinh ho¹t cña con ng−êi, cung cÊp ®Êt ®ai cho nh÷ng ng−êi bÞ mÊt n¬i c− tró do thùc hiÖn c«ng tr×nh c«ng céng cÇn thiÕt cña nhµ n−íc. §©y lµ c«ng viÖc cã hiÖu qu¶ l«i cuèn ng−êi d©n tù nguyÖn di dêi vµ liªn quan rÊt nhiÒu tíi viÖc gi¶i phãng mÆt b»ng. Theo luËt båi th−êng, nÕu nh− toµ nhµ n¬i dù ¸n sÏ ®−îc thùc hiÖn cã trªn 10 4
ng−êi së h÷u th× ph¶i x©y dùng cho c¸c ®èi t−îng nµy c− tró hoÆc hç trî 30% gi¸ trÞ cña toµ nhµ ®ã. Cßn nÕu lµ dù ¸n x©y nhµ chung c− th× cung cÊp cho c¸c ®èi t−îng nµy chung c− hoÆc nhµ ë víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ thµnh. §èi víi c¸c ®èi t¸c kinh doanh ®Ó kiÕm sèng nh−ng kh«ng cã ph¸p nh©n, c¸c ®èi t¸c kinh doanh n«ng nghiÖp, gia cÇm th× cã chÝnh s¸ch mang tÝnh chÊt ©n huÖ th× ngoµi biÖn ph¸p di dêi cßn −u tiªn cung cÊp cho hä c¸c cöa hµng hoÆc khu vùc kinh doanh. - T¹i Trung Quèc, ph¸p luËt ®Êt ®ai cña Trung Quèc cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång víi ph¸p luËt ®Êt ®ai cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, nh×n vÒ tæng thÓ, viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt cña ng−êi Trung Quèc lµ rÊt cao. ViÖc sö dông ®Êt ®ai t¹i Trung Quèc thùc sù tiÕt kiÖm, Nhµ n−íc Trung Quèc hoµn toµn cÊm viÖc mua b¸n chuyÓn nh−îng ®Êt ®ai. Do vËy thÞ tr−êng ®Êt ®ai gÇn nh− kh«ng tån t¹i mµ chØ cã thÞ tr−êng nhµ cöa. VÒ ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt ®ai, Do ®Êt ®ai thuéc së h÷u Nhµ n−íc nªn kh«ng cã chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i. Khi nhµ n−íc thu håi ®Êt, kÓ c¶ ®Êt n«ng nghiÖp, tuú tr−êng hîp cô thÓ, Nhµ n−íc sÏ cÊp ®Êt míi cho c¸c chñ sö dông bÞ thu håi ®Êt. VÒ ph−¬ng thøc ®Òn bï thiÖt h¹i, Nhµ n−íc th«ng b¸o cho ng−êi sö dông ®Êt biÕt tr−íc viÖc hä sÏ bÞ thu håi ®Êt trong thêi h¹n mét n¨m. Ng−êi d©n cã quyÒn lùa chän c¸c h×nh thøc ®Òn bï thiÖt h¹i b»ng tiÒn hoÆc b»ng nhµ t¹i khu ë míi. T¹i Thñ ®« B¾c Kinh vµ thµnh phè Th−îng H¶i. Ng−êi d©n th−êng lùa chän ®Òn bï thiÖt h¹i b»ng tiÒn vµ tù t×m chç ë míi phï hîp víi c«ng viÖc n¬i lµm viÖc cña m×nh. VÒ gi¸ ®Òn bï thiÖt h¹i, tiªu chuÈn lµ gi¸ thÞ tr−êng. Møc gi¸ nµy còng ®−îc Nhµ n−íc quy ®Þnh cho tõng khu vùc vµ chÊt l−îng nhµ, ®ång thêi ®−îc ®iÒu chØnh rÊt linh ho¹t cho phï hîp víi thùc tÕ, võa ®−îc coi lµ Nhµ n−íc t¸c ®éng ®iÒu chØnh t¹i thÞ tr−êng ®ã. §èi víi ®Êt n«ng nghiÖp, viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i theo tÝnh chÊt cña ®Êt vµ lo¹i ®Êt (tèt, xÊu). 5
VÒ t¸i ®Þnh c−, c¸c khu t¸i ®Þnh c− vµ c¸c khu nhµ ë ®−îc x©y dùng ®ång bé vµ kÞp thêi, th−êng xuyªn ®¸p øng yªu cÇu nhiÒu lo¹i c¨n hé víi c¸c nhu cÇu sö dông kh¸c nhau. C¸c chñ sö dông ph¶i di chuyÓn ®Òu ®−îc chÝnh quyÒn chó ý ®iÒu kiÖn vÒ viÖc lµm, ®èi víi c¸c ®èi t−îng, chÝnh s¸ch x· héi ®−îc Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch x· héi riªng [27]. - T¹i Th¸i Lan, ph¸p luËt ®Êt ®ai Th¸i Lan cho phÐp h×nh thøc së h÷u c¸ nh©n víi ®Êt ®ai, do vËy vÒ nguyªn t¾c khi Nhµ n−íc hoÆc c¸c tæ chøc lÊy ®Êt ®Ó lµm bÊt cø viÖc g× ®Òu ph¶i cã sù tho¶ thuËn vÒ sö dông ®Êt gi÷a chñ dù ¸n vµ chñ ®ang sö dông khu ®Êt ®ã (chñ së h÷u) trªn c¬ së mét hîp ®ång. VÒ gi¸ ®Êt ®Ó lµm c¨n cø båi th−êng thiÖt h¹i, c¸c bªn c¨n cø møc gi¸ do mét uû ban cña chÝnh phñ x¸c ®Þnh trªn c¬ së thùc tÕ gi¸ thÞ tr−êng chuyÓn nh−îng bÊt ®éng s¶n. ViÖc båi th−êng thiÖt h¹i chñ yÕu b»ng tiÒn mÆt, sau ®ã ng−êi bÞ thu håi ®em tiÒn nµy ®i mua ®Êt t¹i khu vùc kh¸c. NÕu ph¶i di chuyÓn nhµ ë ®Õn n¬i ë míi, Uû ban nµy sÏ chØ cho ng−êi d©n biÕt m×nh ®−îc ®Õn ®©u, ph¶i tr¶ tiÒn mét lÇn, ®−îc cho thuª hay mua tr¶ gãp... TÊt nhiªn còng cã viÖc bªn bÞ thu håi kh«ng chÊp hµnh, c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn sÏ kiÓm tra mét lÇn n÷a vµ kh¼ng ®Þnh møc gi¸ ®Òn bï ®· hîp lý ch−a vµ dï ®óng hay kh«ng ®óng nÕu ng−êi bÞ thu håi kh«ng di chuyÓn sÏ bÞ c−ìng chÕ. ViÖc khiÕu n¹i tiÕp tôc sÏ do toµ ¸n gi¶i quyÕt. Thùc tÕ hÇu nh− kh«ng cã tr−êng hîp nµo ph¶i nhê ®Õ sù can thiÖp cña toµ ¸n. ViÖc chuÈn bÞ khu t¸i ®Þnh c− ®−îc chÝnh quyÒn Nhµ n−íc quan t©m ®óng møc, lu«n ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c nhu cÇu t¸i ®Þnh c−, cho nªn hä chñ ®éng ®−îc c«ng t¸c nµy. ViÖc tuyªn truyÒn vËn ®éng ®èi víi c¸c ®èi t−îng ®−îc di dêi ®−îc thùc hiÖn rÊt tèt, gÇn nh− ngay tõ ®Çu, xÊp xØ 100% c¸c hé d©n ®· hiÓu vµ chÊp hµnh chÝnh s¸ch, ph−¬ng ¸n ®Òn bï. gi¶i phãng mÆt b»ng cña Nhµ n−íc. 6
ViÖc bè trÝ c¸n bé cã phÈm chÊt, n¨ng lùc phôc vô c«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng ®−îc phÝa b¹n rÊt quan t©m, t¹i c¸c quËn, huyÖn ®Òu cã tæ chøc chuyªn tr¸ch thùc hiÖn c«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng. ViÖc thèng nhÊt trong chØ ®¹o, ®iÒu hµnh gi¶i quyÕt khiÕu kiÖn cña c«ng d©n còng nh− sù ®ång ý cña chÝnh s¸ch, sù ph©n c«ng nhiÖm vô râ rµng, ph©n cÊp râ vÒ tr¸ch nhiÖm, sù phèi hîp cao trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò còng gãp phÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é thùc hiÖn c«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng. Mét sè kinh nghiÖm cho ViÖt Nam, chÝnh s¸ch ®Òn bï cña Trung Quèc vµ Th¸i Lan ®· thÓ hiÖn râ c¸c v¨n b¶n cña hä ®Òu ®Çy ®ñ, kÞp thêi ®iÒu chØnh linh ho¹t theo thùc tÕ. ViÖc ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng kh«ng chØ thùc hiÖn ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông ®Êt míi ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh, mµ cßn ®Ó c¶i t¹o, chØnh trang chÝnh bé mÆt cña ®« thÞ ®ã. Trong khi t¹i ViÖt Nam, quy ho¹ch th−êng chõa khu d©n c− ra víi lý do khã gi¶i phãng mÆt b»ng, cho nªn bé mÆt ®« thÞ thiÕu mü quan, thiÕu sù hµi hoµ vÒ c¶nh quan kiÕn tróc... 2.3 ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt ®ai cña c¸c tæ chøc tµi trî (WB vµ ADB) [3] VÒ c¬ b¶n, c¸c dù ¸n vay vèn cña Ng©n hµng thÕ ThÕ giíi (WB), Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) ®Òu cã chÝnh s¸ch vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i, t¸i ®Þnh c− do c¸c dù ¸n nµy ®−a ra. C¸c chÝnh s¸ch nµy cã nhiÒu kh¸c biÖt so víi luËt lÖ, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ViÖt Nam nªn mét mÆt, cã thÓ cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh trong viÖc ¸p dông cho c¸c dù ¸n vay vèn vµ ®Æc biÖt cã kh¶ n¨ng g©y ra mét sè vÊn ®Ò x· héi nhÊt ®Þnh, song mÆt kh¸c còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc tíi viÖc c¶i thiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï vµ t¸i ®Þnh c− cho nh÷ng ng−êi bÞ thu håi ®Êt cña c¸c dù ¸n kh¸c. Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt ®−îc tæng hîp nh− sau: - Môc tiªu chñ yÕu cña c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ViÖt Nam dõng l¹i ë viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt vµ tµi s¶n trªn ®Êt. §iÒu nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ 7
thêi bao cÊp tËp trung khi cßn thùc hµnh quan niÖm vÒ lîi Ých x· héi vµ lîi Ých c«ng céng ®−îc ®Æt lªn trªn hÕt, vµ do ®Êt ®ai lµ quyÒn së h÷u toµn d©n, khi cÇn Nhµ n−íc cã thÓ lÊy l¹i ®−îc ngay, cßn viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i lµ cßn tïy thuéc vµo hoµn c¶nh cô thÓ chø kh«ng ph¶i lµ b¾t buéc (v× rÊt nhiÒu dù ¸n Nhµ n−íc ®éng viªn nh©n d©n ph¸ dì nhµ cöa, tr¶ l¹i mét phÇn ®Êt ®ai mµ kh«ng cÇn ®Òn bï), riªng viÖc c¸c hé bÞ ¶nh h−ëng ph¶i tù kh¾c phôc c¸c khã kh¨n gÆp ph¶i ®−îc coi lµ hÕt søc b×nh th−êng, dï cho hä cã thiÖt thßi Ýt nhiÒu so víi tr−íc. HÇu hÕt mäi ng−êi ®Òu s½n sµng hy sinh lîi Ých c¸ nh©n v× lîi Ých chung cña tËp thÓ hay cña toµn x· héi . Môc tiªu chÝnh s¸ch t¸i ®Þnh c− cña ADB lµ gi¶m thiÓu tèi ®a T§C vµ ph¶i b¶o ®¶m cho c¸c hé bÞ di chuyÓn ®−îc ®Òn bï vµ hç trî sao cho t−¬ng lai kinh tÕ vµ x· héi cña hä ®−îc thuËn lîi t−¬ng tù nh− trong tr−êng hîp kh«ng cã dù ¸n. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu nµy, chÝnh s¸ch T§C cña ADB ph¶i bao hµm toµn bé qu¸ tr×nh tõ ®Òn bï, gióp di chuyÓn vµ kh«i phôc c¸c ®iÒu kiÖn sèng, t¹o thu nhËp cho c¸c hé bÞ ¶nh h−ëng b»ng møc Ýt nhÊt nh− kh«ng cã dù ¸n. HiÖn nay, víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr−êng, bªn c¹nh lîi Ých chung cña céng ®ång th× lîi Ých c¸ nh©n còng ngµy cµng ®−îc khuyÕn khÝch vµ b¶o vÖ, nh− lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Tõ môc tiªu "X©y dùng mét n−íc ViÖt Nam hßa b×nh, thèng nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh " ®· chuyÓn dÇn sang môc tiªu "D©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh ", lÊy con ng−êi lµm träng t©m cña sù ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, do kinh tÕ cßn nhiÒu khã kh¨n vµ nguån vèn h¹n chÕ, môc tiªu gi¶i táa mÆt b»ng vÉn ®−îc ®Æt trªn môc tiªu kh«i phôc cuéc sèng cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt. MÆc dï nghÞ ®Þnh 22/1998 ®· t¨ng thªm møc ®Òn bï còng nh− c¸c chÝnh s¸ch hç trî ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng vµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ng−êi bÞ thu håi ®Êt, song vÉn ch−a ®¹t ®−îc môc tiªu kh«i phôc møc sèng nh− khi kh«ng cã dù ¸n . V× vËy, c¸c dù ¸n do Ng©n hµng thÕ giíi, Ng©n hµng ph¸t triÓn 8
Ch©u ¸... cho vay ph¶i ®−îc c¸c Bé chñ qu¶n dù ¸n th«ng qua nh− c¸c ch−¬ng tr×nh T§C ®Æc biÖt vµ khi tæ chøc thùc hiÖn còng th−êng gÆp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt trong viÖc g©y ra sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh trong cïng mét ®Þa ph−¬ng nh−ng l¹i h−ëng c¸c chÝnh s¸ch ®Òn bï kh¸c nhau cña c¸c dù ¸n kh¸c nhau. - Kh¸i niÖm hîp ph¸p hay kh«ng hîp ph¸p trong chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i, t¸i ®Þnh c− lµ mét trong nh÷ng kh¸c biÖt cã kh¶ n¨ng g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò x· héi lín khi ¸p dông chÝnh s¸ch T§C cña ADB mµ theo ®ã th× ng−êi sö dông ®Êt thiÕu c¸c chøng chØ hîp ph¸p vÒ quyÒn sö dông ®Êt sÏ kh«ng ph¶i lµ vËt c¶n ®èi víi viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i, chØ nh÷ng ng−êi "nh¶y dï" sau ngµy kÕt thóc danh s¸ch c¸c hé bÞ ¶nh h−ëng nh»m môc ®Ých kiÕm lêi tõ chÝnh s¸ch ®Òn bï thiÖt h¹i cña dù ¸n míi lµ nh÷ng ng−êi bÊt hîp ph¸p vµ kh«ng ®−îc ®Òn bï, cßn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tån t¹i tr−íc ngµy lËp danh s¸ch nµy ®Òu cã quyÒn ®−îc ®Òn bï kh«ng phô thuéc quyÒn së h÷u cña hä ®èi víi ®Êt bÞ thu håi. C¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ta chØ ®Òn bï cho nh÷ng ng−êi cã quyÒn sö dông ®Êt hîp ph¸p hoÆc cã kh¶ n¨ng hîp ph¸p hãa quyÒn sö dông ®Êt. Tuy nhiªn, NghÞ ®Þnh sè 22/1998 cã quy ®Þnh thªm ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng ®−îc ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt lµ: "Trong tr−êng hîp xÐt thÊy cÇn hç trî th× UBND cÊp tØnh xem xÐt quyÕt ®Þnh ®èi víi tõng tr−êng hîp cô thÓ" ChÝnh néi dung nµy ®· lµ mèi nèi, bï ®¾p sù kh¸c biÖt gi÷a 2 chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ta vµ cña ADB. - Theo chÝnh s¸ch cña ADB th× ®Êt ®ai vµ tµi s¶n ph¶i ®−îc ®Òn bï b»ng gi¸ trÞ thay thÕ, ®¶m b¶o t¸i t¹o l¹i c¸c tµi s¶n ph¶i ®−îc ®Òn bï b»ng gi¸ trÞ thay thÕ, ®¶m b¶o t¸i t¹o l¹i ®−îc c¸c tµi s¶n nh− khi kh«ng cã dù ¸n. Nh− ®· nªu t¹i môc 2.3.2 trªn ®©y, chÝnh s¸ch ®Òn bï cña Nhµ n−íc ta ®· vµ ®ang tiÕn gÇn tíi chÝnh s¸ch cña ADB nh−ng kh«ng hoµn toµn gi¸ trÞ thay thÕ nh− c¸ch hiÓu cña ADB. 9
- Theo chÝnh s¸ch cña ADB th× viÖc ®Òn bï vµ t¸i ®Þnh c− bao giê còng ph¶i hoµn thµnh xong tr−íc khi tiÕn hµnh c«ng tr×nh x©y dùng trong khi ë ViÖt Nam ch−a cã quy ®Þnh râ rµng vÒ thêi h¹n nµy (rÊt nhiÒu dù ¸n võa gi¶i táa mÆt b»ng võa triÓn khai thi c«ng, chç nµo gi¶i phãng mÆt b»ng xong th× thi c«ng tr−íc ®Ó chèng lÊn chiÕm ®Êt ®ai...), do vËy, nhiÒu gia ®×nh cßn ch−a kÞp thêi söa ch÷a, x©y dùng l¹i hoÆc x©y dùng nhµ ë míi cã n¬i æn ®Þnh tr−íckhi gi¶i táa. - C«ng t¸c t¸i ®Þnh c− ®ßi hái c¸c chñ dù ¸n ph¶i quan t©m nhiÒu h¬n n÷a vµ gióp ®ì nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng trong suèt qu¸ tr×nh t¸i ®Þnh c−, tõ viÖc t×m n¬i ë míi thÝch hîp cho mét khèi l−îng lín chñ sö dông ®Êt ph¶i di chuyÓn, ph¶i tæ chøc c¸c khu t¸i ®Þnh c−, trî gióp chi phÝ vËn chuyÓn, x©y dùng nhµ ë míi, ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, cho vay vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cung cÊp c¸c dÞch vô ...t¹i khu t¸i ®Þnh c−. NghÞ ®Þnh 22/1998 còng cã quy ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch hç trî ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña c¸c hé di chuyÓn, song do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nªn nhiÒu chÝnh s¸ch ®· kh«ng ®−îc ¸p dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ ®êi sèng cña nh÷ng ng−êi bÞ di chuyÓn vÉn kh«ng ®−îc kh«i phôc nh− môc tiªu ®· ®Ò ra. §èi víi c¸c dù ¸n ph¶i tæ chøc di d©n ®Ó gi¶i phãng mÆt b»ng ch−a quy ®Þnh cô thÓ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña chñ ®Çu t− trong viÖc x©y dùng h¹ tÇng kü thuËt khu di d©n T§C, nhÊt lµ ®èi víi c¸c dù ¸n ph¶i thùc hiÖn T§C t¹i chç. Nhµ n−íc ch−a cã mét chÝnh s¸ch nh»m T§C còng nh− ch−a cã nh÷ng hç trî cô thÓ vÒ tµi chÝnh, c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t− ®èi víi dù ¸n x©y dùng T§C. - Ng©n hµng ADB coi viÖc lËp kÕ ho¹ch cho c«ng t¸c T§C ë tÊt c¶ c¸c dù ¸n cã T§C kh«ng tù nguyÖn lµ ®iÒu b¾t buéc trong qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh dù ¸n. Møc ®é chi tiÕt cña kÕ ho¹ch T§C phô thuéc vµo sè l−îng vµ møc ®é bÞ ¶nh h−ëng cña dù ¸n tíi ng−êi d©n bÞ thu håi ®Êt. 10
C¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh t¹i ViÖt Nam ch−a cã quy tr×nh b¾t buéc vÒ kÕ ho¹ch T§C nªn ë c¸c c¬ quan Nhµ n−íc ch−a cã nh÷ng c¸n bé, chuyªn gia cã n¨ng lùc thùc hiÖn, ®èi víi c¸c dù ¸n cã kÕ ho¹ch T§C th−êng ph¶i thuª c¸c chuyªn gia n−íc ngoµi. - Quy ®Þnh cña ng©n hµng ADB lµ kh«ng nh÷ng ph¶i th«ng b¸o ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ dù ¸n còng nh− chÝnh s¸ch ®Òn bï, T§C cña dù ¸n cho c¸c hé d©n mµ cßn tham kh¶o ý kiÕn vµ t×m mäi c¸ch tháa m·n c¸c yªu cÇu chÝnh ®¸ng cña hä trong suèt qu¸ tr×nh kÕ ho¹ch hãa còng nh− thùc hiÖn c«ng t¸c T§C. LuËt ®Êt ®ai cña chóng ta quy ®Þnh "Tr−íc khi thu håi ®Êt ph¶i th«ng b¸o cho ng−êi sö dông ®Êt lý do thu håi, thêi gian, kÕ ho¹ch di chuyÓn vµ ph−¬ng ¸n båi th−êng thiÖt h¹i". Trªn thùc tÕ, viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ néi dung nµy lµ rÊt khã kh¨n, v× viÖc thu håi ®Êt lµ quyÒn cña Nhµ n−íc, nh−ng viÖc di chuyÓn theo kÕ ho¹ch nh− thÕ nµo, t¸i ®Þnh c− ra sao hÇu nh− kh«ng tr¶ lêi ngay ®−îc. - Theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng ADB, ngoµi gi¸m s¸t néi bé, c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n ph¶i thuª mét tæ chøc bªn ngoµi lµm gi¸m s¸t ®éc lËp ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng th«ng tin lµ kh¸ch quan. NhiÖm vô cña c¬ quan gi¸m s¸t ®éc lËp lµ ph¶i kiÓm tra xem c¸c ho¹t ®éng T§C cã ®−îc triÓn khai ®óng kh«ng? Tõ ®ã cã nh÷ng kiÕn nghÞ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt, sao cho c«ng t¸c T§C ®¹t ®−îc môc tiªu cuèi cïng lµ gi¶i quyÕt nh÷ng v−íng m¾c n¶y sinh, sao cho c«ng t¸c T§C ®¹t môc tiªu cuèi cïng. C¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh t¹i ViÖt Nam ch−a cã quy ®Þnh vÒ gi¸m s¸t ®éc lËp vÒ T§C. Do vËy, chØ ë dù ¸n vay vèn ADB, WB míi quen lµm viÖc nµy. Còng chÝnh v× vËy, viÖc gi¸m s¸t ®éc lËp c«ng t¸c T§C lµ c«ng t¸c kh¸ míi mÎ ë ViÖt Nam vµ Ýt c¸ nh©n quen víi c«ng viÖc nµy. - Theo ADB, nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng lµ nh÷ng ng−êi bÞ mÊt toµn bé hay mÊt tµi s¶n vËt chÊt hoÆc phÝ vËt chÊt, kÓ c¶ ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn cña gia 11
®×nh nh− rõng, khu ®¸nh c¸ ... Do vËy, ph¹m vi ¶nh h−ëng cña dù ¸n ph¶i quan t©m lµ rÊt réng. Theo c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh t¹i ViÖt Nam, chØ nh÷ng ng−êi bÞ mÊt ®Êt vµ c¸c tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt thuéc ®èi t−îng ®−îc ®Òn bï, hç trî. NghÞ ®Þnh sè 22/1998 míi më réng ph¹m vi nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng tíi c¸n bé, c«ng nh©n viªn cña tæ chøc kinh tÕ ph¶i di chuyÓn trong thêi gian ngõng s¶n xuÊt, cßn c¸c ®èi t−îng kh¸c ch−a thuéc ph¹m vi nµy. 2.4 ChÝnh s¸ch cña nhµ n−íc vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých an ninh, quèc phßng, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng 2.4.1 Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy cña Nhµ n−íc vÒ ®Êt ®ai - NghÞ ®Þnh 151/TTg ngµy 14/4/1959 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ quy ®Þnh thÓ lÖ t¹m thêi vÒ tr−ng dông ruéng ®Êt, lµ v¨n b¶n ph¸p quy ®Çu tiªn liªn quan ®Õn viÖc ®Òn bï vµ t¸i ®Þnh c− b¾t buéc ë ViÖt Nam. NghÞ ®Þnh nµy quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong viÖc tr−ng dông ruéng ®Êt cña nh©n d©n trong viÖc x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh do Nhµ n−íc qu¶n lý, ®ã lµ:" §¶m b¶o kÞp thêi vµ ®ñ tiÖn Ých cÇn thiÕt cho c«ng tr×nh x©y dùng, ®ång thêi chiÕu cè ®óng møc quyÒn lîi vµ ®êi sèng cña ng−êi cã ruéng ®Êt. Nh÷ng ng−êi cã ruéng ®Êt ®−îc tr−ng dông ®−îc båi th−êng vµ trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt ®−îc gióp gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm..... hÕt søc tiÕt kiÖm ruéng ®Êt cµy cÊy, trång trät, tËn dông ®Êt hoang ®Ó kh«ng ph¶i tr−ng dông hoÆc chØ tr−ng dông Ýt ruéng ®Êt cña nh©n d©n... hÕt søc tr¸nh nh÷ng n¬i d©n c− ®«ng ®óc, nghÜa trang liÖt sÜ, nhµ thê, ®Òn, chïa. Tr−êng hîp ®Æc biÖt ph¶i bµn kü víi nh©n d©n ®Þa ph−¬ng" VÒ møc ®Òn bï vµ c¸ch tÝnh ®Òn bï, NghÞ ®Þnh 151/TTg cã quy ®Þnh: “- §èi víi ruéng ®Êt nÕu kh«ng thÓ ®æi b»ng ®Êt th× sÏ båi th−êng b»ng mét sè tiÒn b»ng tõ 1 ®Õn 4 n¨m s¶n l−îng th−êng niªn cña ®Êt bÞ tr−ng dông. 12
- §èi víi nhµ cöa vËt kiÕn tróc... th× ®−îc gióp ®ì x©y dùng c¸i kh¸c. - §èi víi hoa mµu ®· trång mµ ch−a thu ho¹ch... ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i ®óng møc. - §èi víi må m¶ c¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ, phong tôc tËp qu¸n cña ®Þa ph−¬ng mµ gióp cho hä sè tiÒn thÝch ®¸ng lµm phÝ tæn di chuyÓn...” Cã thÓ nãi, nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i trong nghÞ ®Þnh 151/TTg lµ rÊt ®óng ®¾n, ®¸p øng nhu cÇu tr−ng dông ®Êt ®ai trong nh÷ng n¨m 1960. Tuy nhiªn, NghÞ ®Þnh ch−a quy ®Þnh cô thÓ møc ®Òn bï thiÖt h¹i mµ chØ quan t©m ®Õn sù tháa thuËn cña c¸c bªn. - Th«ng t− sè 1792/TTg ngµy 11/01/1970 cña Thñ t−íng chÝnh phñ quy ®Þnh mét sè ®iÓm t¹m thêi vÒ båi th−êng thiÖt h¹i nhµ cöa, ®Êt ®ai, c©y cèi l©u n¨m, hoa mµu cho nh©n d©n ë nh÷ng n¬i x©y dùng kinh tÕ, më réng thµnh phè trªn nguyªn t¾c:" Ph¶i ®¶m b¶o tho¶ ®¸ng quyÒn lîi hîp ph¸p cña Hîp t¸c x· vµ cña nh©n d©n". §©y thùc sù lµ b−íc chuyÓn ®èi víi ng−êi bÞ ¶nh h−ëng, nÕu nh− t¹i nghÞ ®Þnh 151/TTg cã ghi " chiÕu cè ®óng møc quyÒn lîi vµ ®êi sèng cña ng−êi cã ruéng ®Êt" th× t¹i th«ng t− nµy, Nhµ n−íc ®· thõa nhËn quyÒn ®−îc ®Òn bï thiÖt h¹i tháa ®¸ng cña nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng. Ngoµi ra Th«ng t− nµy ®· quy ®Þnh râ møc ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ nhµ ë. §Êt ®ai, c©y cèi hoa mµu, vÝ dô ®Êt ®ai vïng ®«ng b¾c chia lµm 4 lo¹i, vïng trung du ®åi nói chia lµm 5 lo¹i, mçi lo¹i cã møc gi¸ tèi ®a vµ møc gi¸ tèi thiÓu, ®èi víi nhµ cöa th× c¨n cø gi¸ trÞ sö dông, diÖn tÝch mµ ®Þnh gi¸ båi th−êng.... - LuËt ®Êt ®ai n¨m 1988 kh«ng nªu cô thÓ viÖc ®Òn bï khi Nhµ N−íc thu håi ®Êt, mµ chØ nªu t¹i phÇn nghÜa vô cña ng−êi sö dông ®Êt (§iÒu 48): "§Òn bï thiÖt h¹i cho ng−êi sö dông ®Êt ®Ó giao cho m×nh, båi hoµn thµnh qu¶ lao ®éng vµ kÕt qu¶ ®Çu t− ®· lµm t¨ng gi¸ trÞ cña ®Êt ®ã theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt"[17] Thùc tÕ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh luËt ®Êt ®ai 1988 kh«ng h−íng dÉn néi dung vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt, mµ chØ tËp trung 13
vµo viÖc ®Òn bï thiÖt h¹i ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt cã rõng khi chuyÓn sang môc ®Ých kh¸c. Thùc chÊt ®©y l¹i lµ quy ®Þnh viÖc thùc hÞªn nghÜa vô víi Nhµ n−íc khi ®−îc giao ®Êt (mµ sau nµy khi thùc hiÖn LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993, ®−îc coi lµ tiÒn sö dông ®Êt) trong ®ã phÇn nhá ®−îc ph©n bæ cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt. - QuyÕt ®Þnh sè 186/H§BT ngµy 31/5/1990 cña Héi ®ång Bé Tr−ëng quy ®Þnh vÒ ®Òn bï thiÖt h¹i ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt cã rõng khi chuyÓn sang môc ®Ých kh¸c. C¨n cø ®Ó tÝnh møc ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt cã rõng theo quyÕt ®Þnh nµy lµ diÖn tÝch, chÊt l−îng vµ vÞ trÝ ®Êt. VÒ chÊt l−îng ®Êt n«ng nghiÖp c¨n cø theo h¹ng ®Êt tÝnh thuÕ, vÒ vÞ trÝ ®Þa lý ®−îc chia lµm 4 khu vùc (néi thµnh phè, thÞ x·, thÞ trÊn, ®Êt ven ®«, ®Êt ven ®−êng giao th«ng vµ ®Êt vïng n«ng th«n). Mçi h¹ng ®Êt t¹i mçi vÞ trÝ ®Òu quy ®Þnh gi¸ tèi ®a, tèi thiÓu. ñy ban nh©n d©n c¸c tØnh, thµnh phè, quy ®Þnh cô thÓ møc ®Òn bï thiÖt h¹i cña ®Þa ph−¬ng m×nh s¸t víi gi¸ ®Êt thùc tÕ ë ®Þa ph−¬ng nh−ng kh«ng thÊp h¬n hoÆc cao h¬n khung ®Þnh møc [14] T¹i quyÕt ®Þnh nµy, møc ®Òn bï cßn ®−îc ph©n biÖt theo thêi h¹n sö dông ®Êt l©u dµi hay t¹m thêi. §ång thêi quy ®Þnh viÖc miÔn gi¶m tiÒn ®Òn bï ®èi víi viÖc sö dông ®Êt ®Ó x©y dùng hÖ thèng ®−êng giao th«ng, thñy lîi ®−êng s¾t. Toµn bé tiÒn ®Òn bï ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ n−íc vµ ®−îc ®iÒu tiÕt cho ng©n s¸ch trung −¬ng 30%, ®Þa ph−¬ng 70% ®Ó sö dông vµo viÖc khai hoang, phôc hãa ...vµ ®Þnh canh, ®Þnh c− cho nh©n d©n vïng bÞ thu håi ®Êt chø kh«ng ph¶i tr¶ trùc tiÕp cho ng−êi bÞ thu håi ®Êt. - HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· c«ng nhËn vµ b¶o vÖ quyÒn sö dông ®Êt cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n vµ quyÒn së h÷u c¸ nh©n vÒ tµi s¶n vµ s¶n xuÊt, cô thÓ: + T¹i ®iÒu 17, HiÕn ph¸p quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai: " §Êt ®ai, rõng nói, s«ng hå, nguån n−íc, tµi nguyªn trong lßng ®Êt, nguån lîi ë vïng biÓn thÒm lôc ®Þa vµ vïng trêi... ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n". 14
+ T¹i ®iÒu 18, HiÕn ph¸p quy ®Þnh vÒ quyÒn qu¶n lý cña Nhµ n−íc ®èi víi ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt, b¶o ®¶m viÖc sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶; ®ång thêi quy ®Þnh viÖc giao ®Êt cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµ cã tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña ng−êi ®−îc Nhµ n−íc cho sö dông ®Êt (tæ chøc vµ c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ, båi th−êng khai th¸c hîp lý, sö dông tiÕt kiÖm ®Êt, ®−îc chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt do Nhµ n−íc giao theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt). + T¹i ®iÒu 58, HiÕn ph¸p quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u c¸ nh©n: " C«ng d©n cã quyÒn së h÷u thu nhËp hîp ph¸p, cña c¶i ®Ó dµnh, nhµ ë, t− liÖu sinh ho¹t, t− liÖu s¶n xuÊt.....Nhµ n−íc b¶o hé quyÒn së h÷u hîp ph¸p vµ quyÒn thõa kÕ cña c«ng d©n" [13] - LuËt §Êt dai n¨m 1993 ®· thÓ chÕ hãa c¸c quy ®Þnh cña HiÕn Ph¸p 1992 vÒ ®Êt ®ai th«ng qua viÖc giao ®Êt, cho thuª ®Êt, chÕ ®é qu¶n lý , sö dông c¸c läai ®Êt, qu¶n lý viÖc sö dung ®Êt ®óng môc ®Ých, x¸c ®Þnh thêi h¹n giao ®Êt, cho thuª ®Êt, thÈm quyÒn thu håi vµ giao, cho thuª ®Êt; h¹n møc sö dông c¸c lo¹i ®Êt vµ quy ®Þnh cô thÓ c¸c quyÒn, nghÜa vô cña tæ chøc, c¸ nh©n sö dông ®Êt. Th«ng qua LuËt §Êt ®ai n¨m 1993, ng−êi sö dông ®Êt ®· ®−îc lµm chñ vÒ ruéng ®Êt, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®−îc x¸c lËp cô thÓ, ®Êt ®ai ®−îc vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, viÖc sö dông ®Êt ®ai ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n, trë thµnh ®éng lùc to lín ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ph¸t triÓn ®« thÞ vµ thu hót vèn ®Çu t− trùc tiÕp tõ n−íc ngoµi, thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 thùc sù lµ v¨n b¶n quan träng ®èi víi quyÒn sö dông ®Êt, chuyÓn quyÒn sö dông vµ ®Òn bï ®Êt ®ai, tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt. §iÒu 1 cña LuËt §Êt ®ai quy ®Þnh quyÒn së h÷u ®èi víi ®Êt ®ai (thuéc së h÷u toµn d©n, do Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý), ®ång thêi quy ®Þnh vÒ quyÒn cña Nhµ n−íc trong viÖc giao ®Êt, cho thuª ®Êt, (Nhµ n−íc giao ®Êt cho c¸c tæ 15
chøc kinh tÕ, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n, c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi- gäi chung lµ tæ chøc hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi. Nhµ n−íc cßn cho tæ chøc hé gia ®×nh c¸ nh©n thuª ®Êt) [18] T¹i ®iÒu 1 kho¶n 2 cña LuËt ®Êt ®ai quy ®Þnh viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cho ng−êi sö dông ®Êt æn ®Þnh, ®−îc ñy ban nh©n d©n x·, ph−êng, thÞ trÊn x¸c nhËn. §iÒu nµy thùc chÊt lµ thõa nhËn tÝnh lÞch sö vÒ c«ng t¸c qu¶n lý ®Êt ®ai cña chóng ta, lµ ®Êt n−íc ph¶i høng chÞu nhiÒu mÊt m¸t cña chiÕn tranh, võa kh¸ng chiÕn võa kiÕn quèc. Khi hßa b×nh lËp l¹i, c«ng viÖc kiÕn thiÕt ®Êt n−íc cßn qu¸ nhiÒu nªn Nhµ n−íc ch−a thÓ b¾t tay lµm ngay ®−îc c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ ®Êt ®ai. §Ó ng−êi d©n yªn t©m sö dông ®Êt vµ ®Çu t− n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt, t¹i ®iÒu 3 LuËt §Êt ®i cã nªu viÖc Nhµ n−íc b¶o hé quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng−êi sö dông ®Êt, ®ång thêi quy ®Þnh c¸c quyÒn cña ng−êi sö dông ®Êt ®èi víi thöa ®Êt mµ m×nh ®ang qu¶n lý vµ sö dông. §Ó x¸c ®Þnh nghÜa vô cña ng−êi sö dông ®Êt ®èi víi Nhµ n−íc, ®iÒu 12 cña LuËt §Êt ®ai quy ®Þnh viÖc Nhµ n−íc x¸c ®Þnh gi¸ c¸c lo¹i ®Êt ®Ó tÝnh thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thu tiÒn khi giao ®Êt hoÆc cho thuª ®Êt, tÝnh gi¸ trÞ tµi s¶n khi giao ®Êt, båi th−êng thiÖt h¹i vÒ khi thu håi ®Êt. Khung gi¸ c¸c lo¹i ®Êt ®èi víi tõng vïng vµ theo thêi gian do chÝnh phñ quy ®Þnh. §iÒu 22 cã quy ®Þnh tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt ®Ó sö dông môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghÞªp, nu«i trång thñy s¶n vµ lµm muèi kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn sö dông ®Êt. VÒ thêi h¹n giao ®Êt, §iÒu 20 cña LuËt §Êt ®ai quy ®Þnh thêi h¹n giao ®Êt sö dông æn ®Þnh l©u dµi ®Ó trång c©y hµng n¨m, nu«i trång thñy s¶n lµ 20 n¨m, ®Ó trång c©y l©u n¨m lµ 50 n¨m. Riªng ®Êt x©y dùng nhµ ë Nhµ n−íc sÏ giao l©u dµi ( Kh«ng thêi h¹n). §iÒu 27 cña LuËt ®Êt ®ai cã quy ®Þnh viÖc thu håi ®Êt vµ viÖc båi th−êng thiÖt h¹i khi Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých quèc phßng an 16
ninh, lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng, ViÖc thu håi, thêi gian, kÕ ho¹ch di chuyÓn, ph−¬ng ¸n ®Òn bï thiÖt h¹i ( §iÒu 18). T¹i c¸c ®iÒu 73 vµ 79, LuËt ®Êt ®ai quy ®Þnh cô thÓ, chi tiÕt vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi sö dông ®Êt, mét trong nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô lµ ®−îc Nhµ n−íc b¶o vÖ khi bÞ ng−êi kh¸c x©m ph¹m ®Õn quyÒn sö dông ®Êt hîp ph¸p cña m×nh; ®−îc båi th−êng thiÖt h¹i vÒ ®Êt khi bÞ thu håi. §Òn bï cho ng−êi cã ®Êt bÞ thu håi ®Ó giao cho m×nh vµ giao l¹i cho Nhµ n−íc khi cã quyÕt ®Þnh thu håi [18] Nh− vËy, ®Êt ®ai tõ chç lµ së h÷u toµn d©n, víi quyÒn sö dông thuéc Nhµ n−íc hoÆc tËp thÓ th× nay quyÒn sö dông cßn ®−îc trao cho hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi. QuyÒn sö dông ®Êt cßn ®−îc níi réng gåm c¶ quyÒn chuyÓn ®æi, chuyÓn nh−îng, cho thuª, thõa kÕ, thÕ chÊp. Ng−êi sö dông ®Êt æn ®Þnh ®−îc ñy ban nh©n d©n x·, ph−êng, thÞ trÊn x¸c nhËn th× ®−îc xÐt cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. Trong tr−êng hîp thËt cÇn thiÕt v× lý do quèc phßng, an ninh vµ lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng, Nhµ n−íc thu håi ®Êt, tr−ng mua, tr−ng dông, cã båi th−êng tµi s¶n cho c¸c ®èi t−îng sö dông ®Êt. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 còng nh− quy ®Þnh viÖc Nhµ n−íc x¸c ®Þnh gi¸ c¸c lo¹i ®Êt ®Ó tÝnh tiÒn khi giao ®Êt, cho thuª ®Êt vµ båi th−êng thiÖt h¹i khi thu håi, theo khung gi¸ do chÝnh phñ quy ®Þnh. - LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu LuËt ®Êt ®ai ngµy 02/12/1998 ®· quy ®Þnh chi tiÕt quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc Nhµ n−íc giao ®Êt kh«ng thu tiÒn sö dông ®Êt, giao ®Êt cã thu tiÒn sö dông ®Êt, cho thuª ®Êt, nhËn quyÒn sö dông ®Êt cña ng−êi kh¸c, cô thÓ: + X¸c ®Þnh râ c¸c quyÒn cña ng−êi sö dông ®Êt khi ®−îc giao ®Êt cã thu tiÒn sö dông ®Êt, giao ®Êt nh−ng kh«ng ph¶i nép tiÒn sö dông ®Êt vµ ®−îc cho thuª ®Êt. 17
+ ChuyÓn sang thuª ®Êt n«ng nghiÖp (Kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ h¹n ®iÒn) ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c trang tr¹i, thu hót mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ®Çu t− vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khai th¸c ®Êt hoang hãa, ®Êt trèng ®åi nói träc vµ th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ ®Çu t− trong n−íc, Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch miÔn gi¶m tiÒn thuª ®Êt. + Xö lý c¸c tån t¹i cò mµ c¸c tæ chøc ®· ®−îc giao ®Êt, ®· nép tiÒn sö dông ®Êt kh«ng ph¶i chuyÓn sang thuª ®Êt ®Ó yªn t©m ®Çu t−, ph¸t triÓn s¶n xuÊt. - LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt ®Êt ®ai ngµy 29/6/2001 quy ®Þnh cô thÓ h¬n vÒ viÖc båi th−êng thiÖt h¹i vµ gi¶i phãng mÆt b»ng (söa ®æi, bæ sung §iÒu 27), cô thÓ nh− sau: 1. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, Nhµ n−íc thu håi ®Êt ®ang sö dông cña ng−êi sö dông ®Êt vµo môc ®Ých quèc phßng, an ninh, Lîi Ých quèc gia, lîi Ých c«ng céng th× ng−êi bÞ thu håi ®Êt ®−îc båi th−êng hoÆc hç trî. ViÖc båi th−êng hoÆc hç trî ®−îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña chÝnh phñ. 2. Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng cho ng−êi cã ®Êt bÞ thu håi. Trong tr−êng hîp ng−êi bÞ thu håi ®Êt ph¶i di chuyÓn chç ë th× ®−îc mua nhµ ë cña Nhµ n−íc hoÆc ®−îc giao ®Êt cã thu tiÒn sö dông ®Êt ®Ó lµm nhµ ë. Trong tr−êng hîp ph−¬ng ¸n båi th−êng ®· ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn phª duyÖt, ®−îc c«ng bè c«ng khai vµ cã hiÖu lùc thi hµnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt mµ ng−êi bÞ thu håi ®Êt kh«ng thùc hiÖn quyÕt ®Þnh thu håi th× c¬ quan quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh c−ìng chÕ. Trong tr−êng hîp ChÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt th× ñy ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng ra quyÕt ®Þnh c−ìng chÕ. 3. Trong tr−êng hîp céng ®ång d©n c− x©y dùng c¸c c«ng tr×nh phôc vô lîi Ých c«ng céng cña céng ®ång theo quy ho¹ch b»ng vèn do nh©n d©n ®ãng gãp hoÆc nhµ n−íc cã hç trî th× viÖc båi th−êng hoÆc hç trî cho ng−êi cã ®Êt 18
®−îc sö dông ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh do céng ®ång d©n c− vµ ng−êi cã ®Êt ®ã tháa thuËn [20]. Qua néi dung ®iÒu 27 nªu trªn, chóng ta thÊy ®−îc tÝnh kiªn quyÕt cña Nhµ n−íc ®−îc thÓ hiÖn t¹i v¨n b¶n ph¸p luËt cao nhÊt vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai. Nhµ n−íc kh«ng khoan nh−îng víi nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n cè t×nh ch©y ú, kh«ng chÊp hµnh chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc vµ héi nhËp quèc tÕ. - T¹i ®iÒu 46, LuËt ®Çu t− n−íc ngoµi (söa ®æi) ngµy 09/6/2000 quy ®Þnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng theo LuËt nµy ph¶i nép tiÒn thuª sö dông mÆt b»ng, mÆt ®Êt, mÆt biÓn, nép thuÕ tµi nguyªn (nÕu cã). §èi víi viÖc tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng trong c¸c tr−êng hîp cô thÓ: + Trong tr−êng hîp bªn ViÖt Nam gãp vèn b»ng gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt, th× bªn ViÖt Nam cã tr¸ch nhiÖm ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng vµ hoµn thµnh c¸c thñ tôc ®Ó ®−îc quyÒn sö dông ®Êt. + Trong tr−êng hîp nhµ n−íc ViÖt Nam cho thuª ®Êt th× ñy ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng n¬i cã dù ¸n ®Çu t− tæ chøc thùc hiÖn viÖc ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng, hoµn thµnh c¸c thñ tôc cho thuª ®Êt. - NghÞ ®Þnh 64/CP ngµy 27/9/1993 cña ChÝnh phñ vµ NghÞ ®Þnh sè 85/1999/N§-CP bæ sung nghÞ ®Þnh 64/CP ngµy 27/9/1993 vÒ giao ®Êt n«ng nghiÖp cho hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: mçi x· ®−îc ®Ó l¹i kh«ng qu¸ 5% ®Êt n«ng nghiÖp dµnh cho nhu cÇu c«ng Ých cña x·. Quü ®Êt c«ng Ých nµy cã thÓ ®−îc dïng ®Ó ®Òn bï cho ®Êt ®−îc dïng vµo môc ®Ých x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng t¹i x· ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cho phÐp. - NghÞ ®Þnh 02/CP ngµy 15/01/1994 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, héi gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghÞªp. §iÒu 15 quy ®Þnh quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng−êi sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc cÊp GCN-QSD§ ®−îc ®Òn bï, båi hoµn thµnh qu¶ lao ®éng, kÕt qu¶ ®Çu t− trªn ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao theo thêi gi¸ thÞ tr−êng vµ 19
hiÖn tr¹ng cña rõng trong tr−êng hîp bÞ nhµ n−íc thu håi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - NghÞ ®Þnh sè 88/CP ngµy 17/8/1994 cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt ®« thÞ. §iÒu 15 cña nghÞ ®Þnh nµy cã nªu: "ñy ban nh©n d©n chØ ®¹o c¸c c¬ quan chuyªn m«n ®o ®¹c ®Êt, Ên ®Þnh gi¸ ®Êt, giao vµ cho thuª ®Êt, gi¶i phãng mÆt b»ng c¸c khu ®Êt vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng phï hîp víi quy ho¹ch sö dông ®Êt ®« thÞ ®−îc duyÖt". VÒ thu håi ®Êt, §iÒu 28 cña nghÞ ®Þnh cã nªu: " Tr−íc khi thu håi ®Êt, c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn ph¶i th«ng b¸o cho ng−êi ®ang sö dông ®Êt vÒ lý do thu håi, kÕ ho¹ch di chuyÓn vµ ph−¬ng ¸n ®Òn bï thiÖt h¹i vÒ ®Êt ®ai vµ tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt ®ã". Ng−êi ®ang sö dông ®Êt bÞ thu håi ph¶i chÊp hµnh nghiªm chØnh quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt cña nhµ n−íc."Tr−êng hîp ng−êi cã ®Êt bÞ thu håi cè ý tõ chèi thi hµnh quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt, hä sÏ bÞ c−ìng chÕ di chuyÓn ra khái khu ®Êt ®ã. ñy ban nh©n d©n chÞu tr¸ch nhiÖm lËp vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n di d©n, gi¶i phãng mÆt b»ng, t¹o ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cÇn thiÕt vµ æn ®Þnh cuéc sèng cho ng−êi cã ®Êt bÞ thu håi". - NghÞ ®Þnh 91/CP ngµy 17/8/1994 cña ChÝnh phñ ®−a ra c¸c quy ®Þnh qu¶n lý quy ho¹ch ®« thÞ trong ®ã giÊy phÐp x©y dùng chØ ®−îc cÊp khi cã giÊy chøng minh sö dông ®Êt.... c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n kh«ng ®−îc lÊn chiÕm ®Êt c«ng dµnh cho x©y dùng c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng ®« thÞ, kÓ c¶ vïng b¶o vÖ ®−îc khoanh ®Þnh theo tiªu chuÈn quy ph¹m cña Nhµ n−íc. - NghÞ ®Þnh 45/CP ngµy 3/8/1996 cña ChÝnh phñ ®−a ra c¸c tiªu chuÈn hîp ph¸p vÒ së h÷u nhµ ë vµ quyÒn sö dông ®Êt ë t¹i ®« thÞ, dùa theo ®ã c«ng d©n sÏ ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt vµ quyÒn së h÷u nhµ ë quy ®Þnh cô thÓ c¸c tr−êng hîp ®−îc miÔn, gi¶m nép tiÒn sö dông ®Êt khi nhËn giÊy chøng nhË quyÒn sö dông ®Êt trong ®ã nh−: 20