Đề án tốt nghiệp: Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch qua thực tiễn tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề án "Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch qua thực tiễn tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình" được hoàn thành với mục tiêu nhằm để xuất các giải pháp nhằm khắc phục những vấn đề còn hạn chế, đồng thời đưa ra lộ trình và điều kiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình thông qua việc nghiên cứu lý luận về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch và thực tiễn về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án tốt nghiệp: Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch qua thực tiễn tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA BÙI THỊ LAN ANH BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH (QUA THỰC TIỀN TẠI HUYỆN THÁI THỤY, TỈNH THÁI BÌNH) ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 8 38 01 02 Hà Nội - 2024
BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA BÙI THỊ LAN ANH BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH (QUA THỰC TIỄN TẠI HUYỆN THÁI THỤY, TỈNH THÁI BÌNH) ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. Trần Nghị TS. Bùi Thị Hải Hà Nội - Tháng 11 năm 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong đề án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong đề án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Những kết luận khoa học của đề án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của đề án này. HỌC VIÊN Bùi Thị Lan Anh
LỜI CÁM ƠN Để hoàn thành chương trình đào tạo Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính và thực hiện đề án này, tôi đã nhận được sự quan tâm, giảng dạy và tạo điều kiện giúp đỡ của Ban lãnh đạo, các thầy, cô giáo tại Học viện Hành chính Quốc gia; cùng sự động viên, chia sẻ, giúp đỡ cả về thời gian, vật chất và tinh thần từ phía gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Trước hết, tôi xin chân thành cám ơn Ban lãnh đạo Học viện Hành chính Quốc gia và các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Học viện. Đặc biệt cho tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Trần Nghị - Công tác tại Bộ Nội vụ và TS. Bùi Thị Hải - Giảng viên Học viện Hành chính Quốc gia đã dành nhiều thời gian tâm huyết và tận tình hướng dẫn nghiên cứu, giúp tôi hoàn thành đề án này. Đồng thời tôi cũng xin chân thành cám ơn các đồng chí Lãnh đạo Huyện ủy, Ủy ban nhân dân, Phòng Tư pháp huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình đã tạo điều kiện, cung cấp tài liệu đáng tin cậy, chính xác để tôi có cơ sở thực hiện đề án này. Hà Nội, ngày 09 tháng 11 năm 2024 HỌC VIÊN Bùi Thị Lan Anh
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ĐKKS Đăng ký khai sinh CSDL Cơ sở dữ liệu HNGĐ Hôn nhân và gia đình TTHC Thủ tục hành chính UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG BIỂU Số hiệu Tên bảng Trang Kết quả đăng ký khai sinh, khai tử trên địa bàn huyện Bảng 2.1 Thái Thụy từ năm 2019 - năm 2023 26 Biểu tổng hợp kết quả đăng ký kết hôn trên Bảng 2.2 28 địa bàn huyện Thái Thụy giai đoạn 2019 - 2023 Biểu tổng hợp kết quả đăng ký giám hộ và nhận cha, Bảng 2.3 mẹ con giai đoạn 2019 - 2023 trên địa bàn 29 huyện Thái Thụy Biểu tổng hợp số liệu kết quả thay đổi, cải chính, Bảng 2.4 bổ sung thông tin hộ tịch giai đoạn 2019 - 2023 trên 30 địa bàn huyện Thái Thụy
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. Lý do xây dựng Đề án .............................................................................................1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề án ....................................................................2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ của Đề án .............................................................................4 3.1. Mục tiêu ................................................................................................................4 3.2. Nhiệm vụ...............................................................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Đề án ..........................................................5 4.1. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................5 4.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................5 5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................5 6. Hiệu quả/lợi ích của Đề án ứng dụng trong thực tiễn .............................................6 7. Bố cục của Đề án.....................................................................................................6 PHẦN NỘI DUNG ....................................................................................................7 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH ....................................................................7 1.1. Các khái niệm cơ bản ...........................................................................................7 1.1.1. Hộ tịch ...............................................................................................................7 1.1.2. Đăng ký hộ tịch .................................................................................................7 1.1.3. Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch ...........................................11
1.2. Nội dung bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch ...............................14 1.2.1. Bảo đảm quyền khai sinh ................................................................................14 1.2.2. Bảo đảm quyền kết hôn ...................................................................................15 1.2.3. Bảo đảm quyền giám hộ ..................................................................................17 1.2.4. Bảo đảm quyền nhận cha mẹ, con ...................................................................18 1.2.5. Bảo đảm thay đổi, cải chính hộ tịch xác định lại dân tộc, bổ sung hộ tịch ...........19 1.2.6. Bảo đảm quyền khai tử ....................................................................................20 1.2.7. Bảo đảm quyền khai sinh, khai tử quá hạn, đăng ký lại việc sinh tử kết hôn....21 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch .............22 1.3.1. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................22 1.3.2. Các yếu tố khách quan ....................................................................................23 Tiểu kết Chương 1 .....................................................................................................24 Chương 2: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH TẠI HUYỆN THÁI THỤY, TỈNH THÁI BÌNH ....................................25 2.1. Những kết quả đạt được qua quá trình bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình .............................................................25 2.2. Những hạn chế trong quá trình thực hiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình ........................................................37 2.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................................39 Tiểu kết Chương 2 .....................................................................................................41 Chương 3: GIẢI PHÁP, LỘ TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH TẠI HUYỆN THÁI THỤY, TỈNH THÁI BÌNH .........................................................................................................................42 3.1. Quan điểm bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình .................................................................................................42
3.1.1. Quán triệt chủ trương của Đảng, Nhà nước về cải cách hành chính và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ..........................................42 3.1.2. Đề cao quyền con người; quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân theo tinh thần Hiến pháp năm 2013 .................................................................................................43 3.1.3. Phù hợp với pháp luật quốc gia, các điều ước quốc tế hội nhập quốc tế............44 3.2. Giải pháp bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình ...........................................................................................................44 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật về đăng ký hộ tịch ........................................................44 3.2.2. Nâng cao chất lượng đội ngũ công chức làm công tác đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình ........................................................................50 3.2.3. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký hộ tịch .......................51 3.2.4. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục về quyền con người trong đăng ký hộ tịch ..53 3.2.5. Một số đề xuất, kiến nghị khác nhằm nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch ......................................................................................54 3.3. Lộ trình và điều kiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình .........................................................................................57 3.3.1. Lộ trình thực hiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình .........................................................................................57 3.3.2. Điều kiện bảo đảm thực hiện quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình .........................................................................................58 Tiểu kết Chương 3 .....................................................................................................59 KẾT LUẬN ...............................................................................................................60 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................61
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do xây dựng Đề án Trong suốt chiều dài của lịch sử, loài người đã luôn không ngừng đấu tranh cho sự bình đẳng, tự do và quyền con người. Những thành tựu pháp lý quốc tế về quyền con người hôm nay là kết quả của các cuộc đấu tranh trường kỳ chống áp bức, bất công vì một thế giới tự do, văn minh, hạnh phúc của toàn thể nhân loại tiến bộ. Quyền con người và quyền công dân là những giá trị cao quý nhất cần được tôn trọng, bảo vệ và phát huy của các nhà nước trên thế giới nói chung, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng. Xuất phát từ quan điểm luôn coi con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển xã hội của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề bảo đảm quyền con người luôn được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm, chú trọng và coi đó là yêu cầu cơ bản, cấp thiết trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, công cuộc cải cách tư pháp, thể hiện trong nhiều văn kiện của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm bảo đảm các quyền con người cho mỗi người dân thì việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn về trách nhiệm bảo đảm quyền con người trong các hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung và đăng ký hộ tịch nói riêng có tính cấp thiết khách quan, bởi hộ tịch là vấn đề rất quan trọng, gắn liền với mỗi con người từ khi sinh ra cho tới khi chết đi, gắn bó chặt chẽ với những giá trị nhân thân của mỗi công dân. Qua nhiều năm thực hiện, công tác hộ tịch vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, khó khăn, chưa đáp ứng được yêu cầu cải cách hành chính trong giai đoạn mới. Ở các địa phương trên cả nước nói chung và huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình nói riêng vẫn còn tình trạng các cơ quan, tổ chức chưa thực hiện đúng quy định pháp luật về công tác hộ tịch, như xác định chưa đúng giá trị pháp lý của giấy tờ hộ tịch, còn những biểu hiện gây khó khăn cho người dân khiến người dân vô cùng bức xúc, điều này ảnh hưởng đến quyền con người của họ đã được ghi nhận và khẳng định trong Hiến pháp, pháp
2 luật. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này xuất phát từ nhận thức, trình độ của công chức tư pháp - hộ tịch và các chủ thể có liên quan chưa thực sự đầy đủ khi tham gia vào quá trình thực hiện đăng ký hộ tịch. Hiện nay, các quan hệ xã hội về đăng ký hộ tịch được điều chỉnh theo Luật Hộ tịch năm 2014. Sau gần 10 năm thực hiện, Luật Hộ tịch năm 2014 đã thể hiện sự hoàn thiện cơ bản về công tác hộ tịch. Tuy nhiên, bên cạnh những quy định pháp luật cơ bản hoàn thiện mà Luật Hộ tịch năm 2014 mang lại thì vẫn tồn tại những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thi hành, các quy định pháp luật hộ tịch còn gây nhầm lẫn cho công dân. Từ những yêu cầu thực tiễn nêu trên, việc tác giả lựa chọn chủ đề “Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch qua thực tiễn tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình” làm Đề án tốt nghiệp cao học chuyên ngành Luật Hiến pháp và luật hành chính tại Học viện Hành chính Quốc gia với mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch và thực thi pháp luật đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình và các địa phương trên cả nước. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề án Trên các phương tiện thông tin đại chúng và các cơ sở đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân có khá nhiều công trình nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau về vấn đề hộ tịch và bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch. Các công trình nghiên cứu này đã cung cấp nhiều thông tin hữu ích, cũng như cách thức trình bày, triển khai nghiên cứu về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch mà Đề án có thể tham khảo. Một số công trình nghiên cứu nổi bật, tiêu biểu về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch là: * Các khóa luận, luận văn, luận án: - Phan Văn Pháp (2018), Bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực quản lý nhà nước về hộ tịch từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội. Nội dung của luận văn tập trung xây dựng các khái niệm cơ bản về quyền con người trong quản lý hộ tịch, nêu được ý nghĩa đặc điểm, bản chất của quyền con người trong quản lý hộ tịch.
3 - Lê Thị Bích Hạnh (2020), Bảo đảm quyền bình đẳng của con người trước pháp luật trong quá trình kiểm sát hoạt động tư pháp từ thực tiên tỉnh Phú Thọ, Luận văn thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn đã phân tích và làm rõ được cơ sở lý luận chung về bảo đảm quyền bình đẳng của con người trước pháp luật trong quá trình kiểm soát hoạt động tư pháp từ thực tiễn tỉnh Phú Thọ. - Trần Thị Thu Hiền (2020), Bảo đảm quyền con người của bị can trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, Luận án tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Tác giả luận án đã phân tích và làm rõ hơn những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền con người của bị can trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Bên cạnh đó, đã phân tích và làm rõ các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về bảo đảm quyền con người của bị can trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và thực tiễn bảo đảm quyền con người của bị can trong giai đoạn điều tra. - Bùi Thiên Chi (2021), Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch qua thực tiễn tại huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, tác giả đã tập trung trình bày những vấn đề lý luận làm cơ sở để triển khai thành thực tiễn, đưa ra những khái niệm cơ bản có liên quan, làm rõ nội dung của quyền con người trong đăng ký hộ tịch, đưa ra những giải pháp, đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội. * Các bài viết trên các báo, tạp chí chuyên ngành: - Trần Thị Mai (2016), Địa vị pháp lý của công chức Tư pháp - hộ tịch cấp xã trong quản lý nhà nước về công tác tư pháp của Ủy ban nhân dân cấp xã giai đoạn hiện nay, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, Bộ Tư pháp. Thông qua bài viết, tác giả đã có những đánh giá khái quát về địa vị pháp lý của công chức Tư pháp - hộ tịch cấp xã. - Nguyễn Anh Tú (2020), Công tác quản lý nhà nước về hộ tịch tại các tỉnh biên giới phía Bắc hiện nay, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, Bộ Tư pháp. Bài viết đã phản ánh thực trạng công tác quản lý nhà nước về hộ tịch tại các tỉnh biên giới phía Bắc, chỉ ra những hạn chế, khó khăn, thách thức và nguyên nhân, từ đó đề xuất các định hướng nhằm nâng cao hiệu quả công tác này trong thời gian tới.
4 Có thể thấy đã có khá nhiều các công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch. Tuy nhiên, bản thân tác giả muốn tìm hiểu qua đó phân tích, đánh giá vấn đề bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch theo quy định của pháp luật hiện hành dựa trên sự so sánh với chính những quy định của luật trước đây cũng như so sánh với quy định luật pháp một số quốc gia trên thế giới. Bên cạnh đó, thông qua Đề án, tác giả cũng muốn cập nhật những số liệu mới nhất, cũng như số liệu những năm trước đây tại địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình; so sánh số liệu giữa một số địa phương điển hình với thực trạng của cả nước từ đó chỉ ra những kết quả tích cực cần phát huy và cả những vướng mắc, khó khăn cần tháo gỡ địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình và có thể sử dụng để tham khảo cho các địa phương khác trên cả nước. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ của Đề án 3.1. Mục tiêu Trên cơ sở nhận thức lý luận về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch; tác giả đánh giá thực tiễn thực hiện việc bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Từ đó, để xuất các giải pháp nhằm khắc phục những vấn đề còn hạn chế, đồng thời đưa ra lộ trình và điều kiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình thông qua việc nghiên cứu lý luận về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch và thực tiễn về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại địa phương. 3.2. Nhiệm vụ Để đảm bảo mục tiêu nghiên cứu nêu trên, Đề án cần phải thực hiện những nhiệm vụ sau đây: Một là, làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận chung về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch. Hai là, phân tích thực trạng bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình; đánh giá thực trạng pháp luật, thực tiễn thi hành pháp luật về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch trên địa
5 bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình; từ đó rút ra những ưu điểm, hạn chế, thiếu sót và tìm ra nguyên nhân của những vướng mắc còn tồn tại. Ba là, đề xuất giải pháp, kiến nghị hoàn thiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Bên cạnh đó, đưa ra lộ trình và điều kiện bảo đảm thực hiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Đề án 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề án nghiên cứu các vấn đề lý luận, pháp lý về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch, thực tiễn bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề án tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành liên quan đến vấn đề bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại cấp huyện và cấp xã trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Bên cạnh đó, tác giả cũng sẽ có sự so sánh với pháp luật thời kỳ trước và pháp luật một số nước khác nhau để đảm bảo chặt chẽ về mặt lập luận, phân tích. - Về thời gian: Đề án nghiên cứu, so sánh các số liệu, nội dung trong vòng khoảng 05 năm (từ năm 2019 đến năm 2023). Đây là thời gian tỉnh Thái Bình bắt đầu triển khai phần mềm quản lý hộ tịch của Bộ Tư pháp từ năm 2019. 5. Phương pháp nghiên cứu Tác giả nghiên cứu đề tài trên cơ sở phương pháp luận là chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó, đề tài được nghiên cứu bằng các phương pháp cụ thể là phân tích, tổng hợp, hệ thống, so sánh,… Các phương pháp được vận dụng linh hoạt và đan xem để có thể đạt được kết quả nghiên cứu tốt nhất. Cụ thể là các phương pháp sau: - Phương pháp phân tích được sử dụng để làm rõ các vấn đề thuộc cơ sở lý luận bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch như khái niệm hộ tịch, đăng ký hộ
6 tịch, khái niệm quyền con người, nội dung ý nghĩa và các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch. - Phương pháp liệt kê, phương pháp so sánh được sử dụng trong các nội dung nghiên cứu về quá trình hình thành, phát triển pháp luật hộ tịch vẫn để bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch theo pháp luật hiện hành. - Phương pháp quy nạp, phương pháp tổng hợp được sử dụng trong các vấn đề từ thực tiễn hiện nay, nêu những nhận định hay rút ra các bài học kinh nghiệm, phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao ý thức xã hội nhằm bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch. 6. Hiệu quả/lợi ích của Đề án ứng dụng trong thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của Đề án góp phần làm rõ làm rõ những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình trong thời gian qua - Đưa ra những giải pháp bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch nhằm nâng cao hiệu quả đảm bảo quyền con người trong đăng ký hộ tịch trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. - Kết quả nghiên cứu có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu cho các tổ chức, cá nhân quan tâm đến quyền con người trong đăng ký hộ tịch. 7. Bố cục của Đề án Ngoài lời mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của Đề án gồm 03 phần: Chương 1: Cơ sở lý luận về bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch. Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Chương 3: Giải pháp, lộ trình và điều kiện bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch tại huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình.
7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG ĐĂNG KÝ HỘ TỊCH 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Hộ tịch Khái niệm hộ tịch được giải nghĩa ngay ở phần đầu tiên của Luật Hộ tịch năm 2014 (khoản 1 Điều 2) như sau: “Hộ tịch là những sự kiện được quy định tại Điều 3 của Luật này, xác định tình trạng nhân thân của cá nhân từ khi sinh ra đến khi chết”. Đây là một khái niệm có tính mở và chỉ có thể hiểu một cách đầy đủ khi gắn với khái niệm đăng ký hộ tịch. Theo đó, đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận hoặc ghi vào sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch của cá nhân, tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, thực hiện quản lý về dân cư (Khoản 2 Điều 2 Luật Hộ tịch năm 2014). Phạm vi và nội dung của việc đăng ký hộ tịch bao gồm: “1. Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch; … 4. Xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch các việc hộ tịch khác theo quy định của pháp luật” (Điều 3 Luật Hộ tịch năm 2014). Kết hợp giữa khái niệm hộ tịch và đăng ký hộ tịch, có thể hiểu một cách chính xác và đầy đủ về khái niệm hộ tịch dưới góc độ pháp luật như sau: Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một người được sinh ra đến khi chết [32]. Tuy nhiên, những sự kiện cơ bản này cũng đồng thời phải là những sự kiện mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền muốn quản lý. Từ các phân tích trên, Đề án đưa ra quan niệm: “Hộ tịch là các sự kiện cơ bản và quan trọng nhất nhằm xác định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết và được ghi nhận bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền”. 1.1.2. Đăng ký hộ tịch 1.1.2.1. Khái niệm
8 Tại Việt Nam, vấn đề đăng ký và quản lý hộ tịch có lịch sử từ lâu đời (thời nhà Trần). Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, đăng ký và quản lý hộ tịch được Nhà nước tiếp tục duy trì và phát triển. Ngày 25/4/2014, tại Phiên họp thứ 27, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII đã xem xét, cho ý kiến về dự án Luật Hộ tịch đề cao việc đăng ký và quản lý hộ tịch là một trong những nhiệm vụ quan trọng mà nhiều quốc gia quan tâm, trong đó có Việt Nam. Không dùng cách thức liệt kê để quy định về khái niệm “đăng ký hộ tịch” như quy định tại Điều 1 Nghị định số 158/2005/NĐ-CP, Luật Hộ tịch năm 2014 đã quy định rõ hơn về khái niệm này. Theo đó, “đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch - sổ giấy được lập và lưu giữ tại cơ quan đăng ký hộ tịch về các sự kiện hộ tịch của cá nhân, tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước bảo hộ quyền lợi ích hợp pháp của cá nhân thực hiện quản lý về dân cư”. 1.1.2.2. Nội dung đăng ký hộ tịch Luật Hộ tịch năm 2014 được ban hành là một bước quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về đăng ký hộ tịch, có vai trò quan trọng trong việc cải cách thủ tục hành chính (TTHC), thúc đẩy, hỗ trợ việc đăng ký hộ tịch, trong đó có việc quan tâm hỗ trợ “nhóm yếu thế” thực hiện quyền đăng ký hộ tịch của mình ở mức độ cao hơn, thuận lợi hơn. Theo quy định pháp luật, nội dung đăng ký hộ tịch thực hiện qua hai nhóm hành vi của đăng ký hộ tịch là hành vi Xác nhận vào Sổ hộ tịch và hành vi Ghi vào Sổ hộ tịch. Thứ nhất, về hành vi xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch: Đối với nhóm hành vi xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch, sau sự kiện hộ tịch thông thường xảy ra (khai sinh, kết hôn, giám hộ, nhận cha, mẹ, con, thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ tịch, khai tử) và các xác nhận các việc hộ tịch khác theo quy định của pháp luật được cơ quan đăng ký hộ tịch xác nhận bằng cách đăng ký vào số dành riêng cho từng loại sự kiện hộ tịch, đồng thời cấp giấy chứng nhận về việc đó cho cá nhân yêu cầu như Giấy khai sinh, Giấy chứng nhận kết hôn, … Sau khi có hành vi xác nhận của cơ quan đăng ký hộ tịch đối
9 với các sự kiện hộ tịch nêu trên, thời điểm đó mới làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt các quyền và nghĩa vụ của cá nhân. Thứ hai, về hành vi Ghi vào Sổ hộ tịch. Hành vi này là việc ghi chú vào Sổ hộ tịch những thay đổi hộ tịch (bao gồm ly hôn hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhân việc kết hôn, công nhận giám hộ, thay đổi quốc tịch, xác định lại giới tính, xác định cha, mẹ, con, nuôi con nuôi, chấm dứt việc nuôi con nuôi, tuyên bố hoặc hủy tuyên bố một người mất tích, đã chết, bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự), và sự kiện hộ tịch của công dân Việt Nam được giải quyết tại cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài (khai sinh, kết hôn, ly hôn, hủy việc kết hôn, giám hộ, nhận cha, mẹ, con, xác định cha, me, con, nuôi con nuôi, thay đổi hộ tịch, khai tử) cùng các việc hộ tịch khác theo quy định pháp luật. Đây có thể hiểu là hành vi ghi chú đơn thuần vào Sổ hộ tịch khi có căn cứ pháp lý theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, để theo dõi, quản lý sự kiện hộ tịch thay đổi. Hai nhóm hành vi trên tuy có sự khác biệt với nhau song trong hoạt động đăng ký hộ tịch chúng luôn đi liền và tác động qua lại. Xác nhận vào Sổ hộ tịch thể hiện Nhà nước công nhận một cá nhân tồn tại với đầy đủ tính pháp lý và bảo hộ quan hệ phát sinh từ các sự kiện hộ tịch đó, là dữ liệu hộ tịch bằng văn bản mà nhà nước lưu giữ lâu dài - cơ sở để sau này ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân đã xác nhận trước đó. Ngược lại, việc ghi chú vào Sổ hộ tịch những thay đổi về hộ tịch theo bản án của Tòa án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, điều đó giúp cho cơ quan đăng ký hộ tịch cập nhật Sổ hộ tịch kịp thời, phục vụ việc tra cứu thông tin về nhân thân của từng cá nhân nhanh chóng, chính xác, đầy đủ. Đối với vấn đề quyền con người, hai nhóm hành vi của đăng ký hộ tịch cũng đóng vai trò quan trọng có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến các quyền lợi đương nhiên của cá nhân, thúc đẩy các quyền con người được thực hiện theo pháp luật Việt Nam, đồng thời giúp giảm thiểu các tranh chấp pháp lý về hộ tịch của mỗi công dân trong tương lai. 1.1.2.3. Chủ thể đăng ký hộ tịch
10 Luật Hộ tịch năm 2014 ra đời là kết quả của quá trình pháp điển hóa các quy định về hộ tịch trên cơ sở tổng kết thực tiễn. Qua việc thi hành Luật Hộ tịch, có thể phân chủ thể thi hành Luật Hộ tịch năm 2014 thành 02 đối tượng chính, đó là: Cơ quan, người có thẩm quyền đăng ký, quản lý hộ tịch và người có quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm đăng ký hộ tịch. Thứ nhất, đối với cơ quan, người có thẩm quyền đăng ký, quản lý hộ tịch: Các quy định tại Luật Hộ tịch năm 2014 xác định rõ cơ quan có thẩm quyền đăng ký hộ tịch là UBND xã, phường, thị trấn (gọi chung là UBND cấp xã), UBND cấp quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là UBND cấp huyện) và cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan đại diện lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài (gọi chung là cơ quan đại diện); trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền trong việc thực hiện đăng ký các sự kiện hộ tịch phát sinh trong phạm vi thẩm quyền của mình theo yêu cầu của công dân song song với việc tăng cường công tác quản lý hộ tịch theo từng lĩnh vực cụ thể. Cơ quan đăng ký hộ tịch có trách nhiệm tạo điều kiện thuận lợi để mọi cá nhân thực hiện quyền và nghĩa vụ đăng ký hộ tịch được quy đinh tại Điều 7 Luật Hộ tịch năm 2014. Bên cạnh các chủ thể có chức năng thực hiện công tác đăng ký hộ tịch thì Chính phủ, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, Bộ Công an và UBND các cấp đều là những chủ thể có chức năng quản lý nhà nước về hộ tịch; bảo đảm sự thống nhất trong việc triển khai tổ chức thực hiện công tác đăng ký và quản lý hộ tịch. Ngoài việc thực hiện các thẩm quyền về đăng ký và quản lý hộ tịch, các cơ quan có thẩm quyền còn phải thực hiện pháp luật về hộ tịch khi xử lý các chủ thể vi phạm pháp luật về đăng ký và quản lý hộ tịch đối với cả chủ thể là cá nhân và tổ chức có liên quan. Những quy định trên đều nhằm hướng tới việc thực hiện tốt công tác hộ tịch ở từng cấp hành chính; bảo đảm thực hiện trách nhiệm của mỗi cá nhân, tổ chức có thẩm quyền. Đó cũng là những biểu hiện rõ nét đặc điểm của chủ thể là cơ quan, người có thẩm quyền đăng ký, quản lý hộ tịch trong thi hành Luật Hộ tịch năm 2014. Thứ hai, đối với chủ thể là người có quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm đăng ký hộ tịch:
11 Công dân Việt Nam, người không quốc tịch thường trú tại Việt Nam, công dân nước ngoài thường trú tại Việt Nam (trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định khác) được xác định là chủ thể có quyền, nghĩa vụ đăng ký hộ tịch. Theo đó, người có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ đăng ký hộ tịch phải tự giác đăng ký các sự kiện hộ tịch theo quy định của pháp luật về đăng ký và quản lý hộ tịch. Đăng ký hộ tịch có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo đảm các quyền dân sự của mỗi cá nhân quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015. Đăng ký hộ tịch góp phần là cơ sở pháp lý vững chắc cho sự phát sinh, thay đổi và chấm dứt các quyền và nghĩa vụ của cá nhân trong nhiều lĩnh vực có liên quan đến nhân thân, đồng thời cũng là cơ sở làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ nhân thân của cá nhân đó. Đăng ký hộ tịch có vai trò quan trọng trong xã hội, là căn cứ pháp lý xác định mỗi cá nhân riêng biệt, được hưởng các quyền lợi hợp pháp về nhân thân và nghĩa vụ của mỗi cá nhân đối với Nhà nước khi được Nhà nước bảo đảm các quyền đó. Đồng thời, thể hiện trách nhiệm bảo hộ bình đẳng quyền con người trong đăng ký hộ tịch và mối quan hệ chặt chẽ của Nhà nước đối với mỗi công dân. Hơn nữa, đăng ký hộ tịch góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về đa lĩnh vực, thúc đẩy phát triển cơ chế quản lý trật tự xã hội ở Việt Nam tiếp tục hoàn thiện hơn. 1.1.3. Bảo đảm quyền con người trong đăng ký hộ tịch 1.1.3.1. Quyền con người Quyền con người luôn là vấn đề được tất cả các quốc gia trên thế giới quan tâm và phấn đấu thực hiện qua nhiều thế kỷ. Bởi lẽ quyền con người được coi “là những giá trị cao quý, la thành quả đấu tranh chung, là sự kết tinh của nền văn minh nhân loại”. Trong Tuyên ngôn Quốc tế nhân quyền năm 1948 của Liên hợp quốc ghi nhận: “Mọi người sinh ra tự do và bình đẳng về phẩm cách và quyền lợi có lý trí và lương tri, và phải đối xử với nhau trong tình bác ái”. Cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX ở Việt Nam, tư tưởng quyền con người được các nhà yêu nước đề cao, đặt vào bối cảnh khi đó là sự liên quan mật thiết về đảm bảo quyền con người với nền độc lập dân tộc, giữa dân với nước, trong đó có Cụ Phan Bội Châu - nhà yêu nước, người lãnh đạo phong trào Đông Du từng viết: “Dân quyền