Đề án tốt nghiệp Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề án "Xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh" nhằm tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật và đề xuất các giải pháp hoàn thiện việc xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại UBND quận Tân Bình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án tốt nghiệp Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN ĐỨC HIẾU XÂY DỰNG, BAN HÀNH, KIỂM TRA, RÀ SOÁT VĂN BẢN PHÁP LUẬT TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2024
ii BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN ĐỨC HIẾU XÂY DỰNG, BAN HÀNH, KIỂM TRA, RÀ SOÁT VĂN BẢN PHÁP LUẬT TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 Người hướng dẫn: TS. Hoàng Thị Giang Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong đề án là trung thực. Những kết luận khoa học của đề án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 18 tháng 10 năm 2024 Tác giả đề án Nguyễn Đức Hiếu
ii LỜI CẢM ƠN Tác giả đề án xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo thuộc Học viện Hành chính Quốc gia và Phân hiệu Học viện Hành chính Quốc gia tại Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Hoàng Thị Giang đã hướng dẫn tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành đề án. Tác giả xin gửi lời cảm ơn đến các đồng chí cán bộ lãnh đạo, công chức, viên chức thuộc UBND quận Tân Bình đã hợp tác, hỗ trợ cho tác giả trong quá trình thu thập tài liệu, khảo sát, nghiên cứu, góp phần làm nên thành công của đề án. Cuối cùng tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã luôn động viên, chia sẻ và hỗ trợ trong suốt thời gian tác giả thực hiện đề án. Tác giả Nguyễn Đức Hiếu
iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ADPL Áp dụng pháp luật BHVBQPPL Ban hành văn bản quy phạm pháp luật CQCM Cơ quan chuyên môn CQNN Cơ quan nhà nước CQĐT Chính quyền đô thị CQĐP Chính quyền địa phương HĐND Hội đồng nhân dân KT-XH Kinh tế - xã hội QPPL Quy phạm pháp luật QĐHC Quyết định hành chính QLNN Quản lý nhà nước TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Uỷ ban nhân dân VB Văn bản VBPL Văn bản pháp luật VBADPL Văn bản áp dụng pháp luật VBQPPL Văn bản quy phạm pháp luật XDPL Xây dựng pháp luật XHCN Xã hội chủ nghĩa
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .....................................................................................iii MỞ ĐẦU.......................................................................................................................... 1 1. Lý do xây dựng đề án ............................................................................................. 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án......................................................... 5 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề án................................................................ 5 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 6 6. Hiệu quả và lợi ích của đề án có thể ứng dụng trong thực tiễn ............................ 6 7. Kết cấu của đề án .................................................................................................... 8 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ XÂY DỰNG, BAN HÀNH, KIỂM TRA, RÀ SOÁT VĂN BẢN PHÁP LUẬT CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN ..................................................................................................................................... 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại, hình thức văn bản pháp luật và thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật; khái niệm xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật ................................................................................................................................ 9 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của văn bản pháp luật ............................................... 9 1.1.2. Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật ...................................................11 1.1.3. Các hình thức văn bản quy phạm pháp luật và thẩm quyền ban hành ...12 1.1.4. Khái niệm xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật .................13 1.1.5. Khái niệm kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật .......................14 1.2. Pháp luật về xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật của Ủy ban nhân dân cấp huyện ........................................................................................16 1.2.1. Xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật ...................................16 1.2.2. Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật ......................................................18 1.2.3. Rà soát văn bản quy phạm pháp luật ........................................................20 1.3. Mục tiêu, nguyên tắc và yêu cầu của hoạt động xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật ....................................................................................................22 1.3.1. Mục tiêu ......................................................................................................22 1.3.2. Nguyên tắc ..................................................................................................23 1.3.3. Yêu cầu của hoạt động xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật ...............................................................................................................24 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật .......................................................................................................................................25
ii 1.4.1. Các yếu tố chủ quan ...................................................................................25 1.4.2. Các yếu tố khách quan ...............................................................................25 Chương 2 THỰC TRẠNG XÂY DỰNG, BAN HÀNH, KIỂM TRA, RÀ SOÁT VĂN BẢN PHÁP LUẬT TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .......................................................................................................................27 2.1. Khái quát về quận Tân Bình..............................................................................27 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ................................................................ 27 2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của UBND quận Tân Bình ...................................28 2.1.3. Cơ cấu tổ chức của UBND quận Tân Bình ..............................................29 2.2. Thực trạng công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật tại UBND quận Tân Bình ..................................................................................31 2.2.1. Thực trạng công tác xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật .31 2.2.2. Thực trạng công tác kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật .......38 2.3. Đánh giá chung ..................................................................................................42 2.3.1. Những kết quả đạt được.............................................................................42 2.3.2. Những bất cập, hạn chế và nguyên nhân ..................................................43 Chương 3 GIẢI PHÁP VÀ LỘ TRÌNH ĐẢM BẢO XÂY DỰNG, BAN HÀNH, KIỂM TRA, RÀ SOÁT VĂN BẢN PHÁP LUẬT TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........................................................................46 3.1. Giải pháp đảm bảo xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân quận Tân Bình .......................................................................................46 3.1.1. Hoàn thiện thể chế về chức năng, nhiệm vụ của các CQCM trong UBND quận; tiếp tục xây dựng và hoàn thiện thể chế liên quan đến công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBQPPL của UBND quận......................................................46 3.1.2. Tăng cường trách nhiệm, kỷ luật, kỷ cương trong công tác xây dựng, ban hành VBQPPL ...............................................................................................................47 3.2. Lộ trình thực hiện............................................................................................... 50 3.2.1. Giai đoạn 2025-2026 .................................................................................50 3.2.2. Giai đoạn sau năm 2026 ............................................................................51 3.3. Nguồn lực thực hiện ..........................................................................................52 3.3.1. Nguồn ngân sách ........................................................................................52 3.3.2. Nguồn nhân lực ..........................................................................................53 1. KẾT LUẬN .......................................................................................................54 2. KIẾN NGHỊ ..........................................................................................................55 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................59
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do xây dựng đề án “Công tác soạn thảo, ban hành văn bản (VB) nói chung và văn bản pháp luật (VBPL) nói riêng có vị trí quan trọng, diễn ra thường xuyên trong hoạt động quản lý của các cơ quan nhà nước (CQNN) từ trung ương (TW) đến địa phương. Trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, các chủ thể ban hành VBPL nhằm thực hiện hoạt động quản lý một cách có hiệu quả nhất. Bởi VBPL là phương tiện ghi lại và truyền đạt các quyết định quản lý hình thành trong hoạt động quản lý của các CQNN cũng như cá nhân có thẩm quyền. Việc áp dụng pháp luật (ADPL) chính là môi trường kiểm nghiệm rõ nhất tính đúng đắn của quy định pháp luật, thể hiện tính quyền uy của pháp luật.” [40, tr.7] “Hoạt động kiểm tra, rà soát VBPL trước hết có ý nghĩa phục vụ trực tiếp cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Kiểm tra, rà soát VBPL có mục đích là phát hiện những khiếm khuyết của VB như: nội dung trái pháp luật, được ban hành trái thẩm quyền, hình thức không đúng quy định pháp luật, nội dung không phù hợp với thực tế khách quan... Từ việc phát hiện những khiếm khuyết đó, các CQNN có thẩm quyền sẽ kịp thời đình chỉ thi hành, huỷ bỏ, bãi bỏ, sửa đổi, bổ sung... các VBPL khiếm khuyết nhằm bảo đảm tính hợp pháp, hợp lí và tính thống nhất của hệ thống VBPL.” [40, tr.210] Trong những năm gần đây, việc xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL của UBND quận Tân Bình đã được thực hiện tương đối có hiệu quả. Đa số các VBPL được ban hành đã đáp ứng được những yêu cầu đặt ra trong công tác quản lý nhà nước của UBND quận, góp phần vào những thành tựu về mọi mặt của thành phố Hội Chí Minh (TPHCM) nói chung và quận Tân Bình nói riêng. Thủ tục xây dựng, ban hành VBPL ngày càng đi vào nền nếp. Công tác kiểm tra, rà soát VB có chất lượng, kịp thời phát hiện quy định trái pháp luật,
2 mâu thuẫn, chồng chéo, hết hiệu lực hoặc không còn phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) để kiến nghị xử lý. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được thì công tác này cũng còn một số tồn tại, hạn chế nhất định, như: (1) một số văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) có nội dung còn chung chung, chưa cụ thể hóa tình hình đặc điểm của địa phương; vẫn còn tình trạng chép lại quy định trong các VB của Chính phủ, của Bộ, ngành TW hoặc Thành phố một cách rập khuôn, máy móc; (2) một số VBPL còn sai về thể thức, kỹ thuật trình bày (ngôn ngữ sử dụng trong VB đôi khi chưa chính xác và chuẩn với quy định của pháp luật hiện hành); VB chứa quy phạm pháp luật (QPPL) nhưng lại được ban hành bằng hình thức văn bản hành chính và ngược lại VB không chứa QPPL nhưng lại được ban hành bằng hình thức VBQPPL; (3) việc lấy ý kiến đối với hồ sơ dự thảo VBQPPL còn mang tính hình thức, đại trà, chưa tập trung vào các đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của VB; các đơn vị được lấy ý kiến chưa có sự đầu tư, nghiên cứu khi góp ý dự thảo VB. (4) tình trạng VBPL được xây dựng, ban hành chưa phù hợp quy định pháp luật vẫn còn xảy ra; hiệu quả của công tác kiểm tra, rà soát VB còn hạn chế, việc xử lý những VB khiếm khuyết chưa thực sự triệt để, chưa đáp ứng yêu cầu của tình hình mới... Từ những thực tế nêu trên, tác giả với tư cách là học viên được đào tạo bậc cao học ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính, đồng thời cũng đang là một công chức làm việc tại Văn phòng UBND quận Tân Bình, nhận thấy được vai trò, ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát (XD, BH, KT, RS) VBPL trong hoạt động quản lý nhà nước (QLNN) trên mọi lĩnh vực của UBND quận, những mặt đã làm được cũng như những tồn tại, hạn chế cần được khắc phục, điều chỉnh và hoàn thiện để có thể thực hiện hiệu quả hơn, đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Do đó, tác giả chọn vấn đề: “Xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban
3 nhân dân quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh” làm đề án Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Cho đến nay, đã có nhiều công trình khoa học đã công bố liên quan đến XD, BH, KT, RS VBPL với các góc độ và phạm vi khác nhau. Các công trình nghiên cứu đã được công bố dưới dạng sách, giáo trình, luận án, luận văn, báo, tạp chí. Có thể kể đến các công trình sau: - Đoàn Thị Tố Uyên (chủ biên - 2018), Giáo trình Xây dựng văn bản pháp luật (tái bản lần thứ tư), Nxb. Tư pháp, Hà Nội. Giáo trình này gồm có 07 chương, là tài liệu giảng dạy chính thức môn học Xây dựng VBPL của Trường Đại học Luật Hà Nội nhằm trang bị cho người học kiến thức về VBPL và kỹ năng xây dựng VBPL như thẩm quyền ban hành, thủ tục, trình tự ban hành; quy tắc sử dụng ngôn ngữ để soạn thảo VBPL, cách thức soạn thảo hình thức, nội dung VBPL và kiểm tra, rà soát, xử lý VBPL. Đây cũng là tài liệu tham khảo chủ yếu của tác giả khi thực hiện đề án này. - Đoàn Thị Tố Uyên (chủ biên - 2022), Giáo trình Kỹ năng thẩm định, thẩm tra trong xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, Nxb. Tư pháp, Hà Nội. Giáo trình này gồm có 07 chương, là tài liệu giảng dạy chính thức môn học Kỹ năng thẩm định, thẩm tra trong xây dựng VBPL của Trường Đại học Luật Hà Nội nhằm trang bị cho người học những kiến thức và kỹ năng mang tính thực tiễn về thẩm định, thẩm tra đề nghị và dự thảo VBQPPL. - Nguyễn Thị Thu Hòe (2023), Đảm bảo quyền con người thông qua hoạt động kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam hiện nay, Luận án Tiến sĩ Luật học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam - Học viện Khoa học Xã hội, Hà Nội. Luận án đã làm rõ khái niệm đảm bảo quyền con người thông qua hoạt động kiểm tra VBQPPL và mối quan hệ giữa hoạt động kiểm tra VBQPPL với việc đảm bảo quyền con người trên cơ sở lý luận, thực tiễn
4 triển khai hoạt động kiểm tra VBQPPL tại Việt Nam thời gian qua; đánh giá thực trạng, nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong việc đảm bảo quyền con người thông qua hoạt động kiểm tra VBQPPL; kiến nghị các giải pháp nâng cao hiệu quả đảm bảo quyền con người thông qua hoạt động kiểm tra VBQPPL ở Việt Nam hiện nay. - Nguyễn Thị Ngọc Mai (2019), Văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật TPHCM, TPHCM. - Đặng Thị Hà (2023), “Hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm tra văn bản pháp luật ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Dân chủ & Pháp luật, Số 393, 19. - Lê Thị Thiều Hoa (2021), “Bảo đảm tính công khai, minh bạch trong quy trình xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, Số 17, 441. - Trần Thị Thu Hương (2015), “Công tác kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật – Thực trạng và giải pháp”, Tạp chí Quản lý nhà nước, Số 231. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã đề cập đến hoạt động XD, BH, KT, RS VBQPPL, VBPL trên phạm vi, góc độ khác nhau. Đa số các công trình trên chưa đi sâu nghiên cứu về hoạt động XD, BH, KT, RS VBPL của UBND cấp huyện, các công trình nghiên cứu đều trước thời điểm 16 quận và 149 phường thuộc TPHCM thực hiện mô hình chính quyền đô thị (CQĐT) theo Nghị quyết số 131/2020/QH14 và Nghị định số 33/2021/NĐ-CP. Do đó, việc nghiên cứu toàn diện về hoạt động về XD, BH, KT, RS VBPL tại UBND quận Tân Bình nói riêng và trên địa bàn TPHCM nói chung là cần thiết.
5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề án tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn XD, BH, KT, RS VBPL và đề xuất các giải pháp hoàn thiện việc XD, BH, KT, RS VBPL tại UBND quận Tân Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề án được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu hệ thống tài liệu, VBPL được ban hành tại UBND quận Tân Bình. - Về thời gian: Đề án chọn khung thời gian để nghiên cứu bắt đầu từ ngày 01/7/2021 (là ngày TPHCM chính thức áp dụng mô hình CQĐT: không còn tổ chức HĐND tại 16 quận và 149 phường trong đó có quận Tân Bình); thời điểm kết thúc nghiên cứu là ngày 31/12/2023. - Về nội dung: Đề án tập trung nghiên cứu việc xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL (cụ thể là VBQPPL) tại UBND quận Tân Bình. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề án 4.1. Mục tiêu đề án Tìm hiểu, nắm vững cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và các quy định pháp luật hiện hành về xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL. Trên cơ sở đó nghiên cứu, đề xuất, kiến nghị các giải pháp, cách làm nhằm ứng dụng vào thực tiễn tại UBND quận Tân Bình. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề án Để đạt được mục tiêu trên, Đề án có nhiệm vụ sau: Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và các quy định pháp luật hiện hành về xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL.
6 Thứ hai, phân tích và đánh giá thực trạng công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL tại UBND quận Tân Bình, TPHCM từ ngày 01/07/2021 đến ngày 31/12/2023. Thứ ba, đề xuất phương hướng, kiến nghị các giải pháp nâng cao chất lượng công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trên địa bàn quận trong thời gian tới. 5. Phương pháp nghiên cứu Tác giả tiếp cận và nghiên cứu đề án trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nước và pháp luật XHCN. Cơ sở phương pháp luận của đề án là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau: - Phương pháp tiếp cận hệ thống: được sử dụng trong hầu hết các chương của đề án, nhất là tại Chương 1 để nghiên cứu quá trình phát triển của pháp luật về tổ chức CQĐP cũng như về VBQPPL của CQĐP gắn với bối cảnh của quận Tân Bình. - Phương pháp thống kê, phân tích, so sánh luật học: được sử dụng tại Chương 2 để thống kê, phân tích, so sánh và đánh giá về những kết quả, hạn chế và nguyên nhân liên quan đến nội dung đề án. - Phương pháp tổng hợp, tổng kết thực tiễn: được sử dụng chủ yếu ở Chương 3 để giới thiệu một số giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL. 6. Hiệu quả và lợi ích của đề án có thể ứng dụng trong thực tiễn 6.1. Hiệu quả đối với cơ quan quản lý Thông qua nghiên cứu đề án giúp hệ thống hóa các quy định pháp luật hiện hành về xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát VBPL gắn với thực hiện mô
7 hình chính quyền đô thị tại quận Tân Bình nói riêng và Thành phố Hồ Chí Minh nói chung, thể hiện qua các nội dung cụ thể như sau: Thứ nhất, các cơ quan quản lý nhà nước có cơ chế kiểm soát, theo dõi, đôn đốc xử lý các văn bản một cách sát sao và quyết liệt, đồng thời giúp cơ quan tham mưu xây dựng văn bản nhận thức rõ sai sót để xử lý kịp thời, hạn chế đến mức thấp nhất các trường hợp văn bản có quy định trái pháp luật chậm được xử lý hoặc xử lý không triệt để, qua đó ngăn ngừa hậu quả tác động tiêu cực đối với xã hội, nhất là trường hợp văn bản có liên quan rộng rãi, trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp, môi trường đầu tư, sản xuất, kinh doanh. Thứ hai, chuẩn hóa các VBPL của UBND quận Tân Bình qua đó tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước (QLNN) của đơn vị, góp phần hạn chế tình trạng VB được ban hành không phù hợp quy định pháp luật. Thứ ba, việc xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản nếu kịp thời phát hiện sai sót sẽ đánh giá các quy định pháp luật còn bất cập, mâu thuẫn, chồng chéo, không còn phù hợp với thực tiễn. Thứ tư, với tinh thần “kịp thời, thận trọng, chính xác, quyết liệt”, hoạt động kiểm tra, rà soát văn bản của UBND quận Tân Bình ngày càng bám sát thực tiễn ban hành văn bản QPPL của Thành phố; tiếp cận kiểm tra văn bản có hệ thống theo ngành, lĩnh vực; quan tâm đúng mức hoạt động rà soát thường xuyên, rà soát định kỳ và rà soát chuyên đề. 6.2. Lợi ích của đề án có thể ứng dụng trong thực tiễn Ngoài khả năng ứng dụng trực tiếp tại UBND quận Tân Bình, Đề án còn có thể được ứng dụng tại 15 quận khác thực hiện mô hình CQĐT thuộc TPHCM. Việc nghiên cứu tự xử lý theo thẩm quyền và đề xuất, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền giải pháp xử lý, sửa đổi, hoàn thiện chính sách, quy định của pháp
8 luật, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về thể chế, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đáp ứng yêu cầu phát triển KT-XH trong giai đoạn Thành phố Hồ Chí Minh xây dựng mô hình chính quyền đô thị và được áp dụng nhiều cơ chế đặc thù. 7. Kết cấu của đề án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, Đề án có 03 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và pháp luật về xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân cấp huyện Chương 2. Thực trạng xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh Chương 3. Giải pháp và lộ trình đảm bảo xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật tại Ủy ban nhân dân quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh
9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ XÂY DỰNG, BAN HÀNH, KIỂM TRA, RÀ SOÁT VĂN BẢN PHÁP LUẬT CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP HUYỆN 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại, hình thức văn bản pháp luật và thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật; khái niệm xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản pháp luật 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của văn bản pháp luật Theo quan điểm của học thuyết Mác - Lênin, nhà nước và pháp luật là hai hiện tượng xã hội thuộc kiến trúc thượng tầng luôn gắn liền với nhau. Về bản chất, pháp luật cũng như nhà nước, là hiện tượng vừa mang tính giai cấp vừa mang tính xã hội. Theo đó, pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung, do nhà nước ban hành (hoặc thừa nhận) và được nhà nước bảo đảm thực hiện; thể hiện ý chí của giai cấp thống trị và phản ảnh các điều kiện KT-XH; là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội. “Ở nước ta pháp luật là công cụ thực hiện đường lối chính sách của Đảng, công cụ thực hiện quyền làm chủ của nhân dân lao động và là công cụ quản lý của Nhà nước. Pháp luật thường được nhận biết thông qua các đặc điểm cơ bản sau đây: một là, tính được bảo đảm bởi Nhà nước; hai là, tính quy phạm phổ biến; ba là, tính ổn định; bốn là, tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức.” [1, tr.32- 35] “Theo quy định của Hiến pháp, Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, dùng pháp luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Để thực hiện quyền lực nhà nước, thực hiện chức năng quản lý nhà nước thì cần sử dụng các hình thức hoạt động cơ bản trong quản lý, một trong những hoạt động quan trọng đó là ban hành các Quyết định hành chính.” [42, tr.104]
10 Như vậy, các QĐHC chính là biểu hiện ra bên ngoài của pháp luật. Theo Từ điển tiếng Việt phổ thông của Viện Ngôn ngữ học thì “Quyết định” là động từ, có nghĩa định ra một cách dứt khoát việc sẽ làm; đồng thời với từ loại danh từ thì nó có nghĩa là văn bản hành chính về quyết định của một cấp có thẩm quyền. [39, tr.744] “Theo thuật ngữ pháp lý thì từ “Quyết định” được hiểu là hình thức VBPL bao gồm cả VBQPPL và VBADPL do CQNN có thẩm quyền ban hành.” [42, tr.104] “Trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, các chủ thể ban hành VBPL nhằm thực hiện hoạt động quản lý một cách có hiệu quả nhất. Bởi VBPL là phương tiện ghi lại và truyền đạt các quyết định quản lý hình thành trong hoạt động quản lý của các CQNN cũng như cá nhân có thẩm quyền. Vì thế, VBPL luôn thể hiện tính pháp lý, tính mệnh lệnh, quản lý điều hành, tính thống nhất về hình thức, nội dung của từng loại và phản ánh kết quả hoạt động quản lý trên các lĩnh vực.” [40, tr.7] Như vậy, “VBPL là văn bản do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, thể hiện ý chí của Nhà nước, được ban hành theo hình thức, thủ tục do pháp luật quy định, luôn mang tính bắt buộc và được bảo đảm thực hiện bởi Nhà nước.” [40, tr.8] Theo đó, VBPL có những đặc điểm sau: Thứ nhất, VBPL được ban hành bởi chủ thể có thẩm quyền. Trên bình diện chung nhất, VBPL được ban hành bởi những nhóm chủ thể sau: một là, mọi CQNN từ TW đến địa phương đều là cơ quan có thẩm quyền ban hành VBPL; hai là, VBPL không chỉ do các CQNN mà còn do những cá nhân được Nhà nước trao quyền ban hành.
11 Thứ hai, nội dung của VBPL là ý chí của Nhà nước. Ý chí của Nhà nước trong VBPL được hiểu là Nhà nước quyết tâm đạt được mục đích đem lại lợi ích cho Nhà nước và xã hội. Thứ ba, VBPL được ban hành theo thủ tục do pháp luật quy định, đó là những cách thức, trình tự mà các chủ thể có thẩm quyền cần phải tiến hành khi ban hành VBPL. Thứ tư, VBPL được trình bày theo hình thức do pháp luật quy định. Hình thức của VBPL bao gồm tên loại VB và thể thức, kĩ thuật trình bày. Hệ thống VBPL ở nước ta hiện nay bao gồm nhiều loại VB. Các loại VB này không chỉ khác nhau về tên gọi mà còn về cách thức trình bày. Thứ năm, VBPL luôn mang tính bắt buộc và được bảo đảm thực hiện bởi Nhà nước. Bởi vì “để VB được triển khai và thi hành nghiêm chỉnh tên thực tế, Nhà nước sử dụng nhiều biện pháp như phổ biến, tuyên truyền; biện pháp tổ chức, hành chính; biện pháp cưỡng chế…” [40, tr.9-13] Có nhiều tiêu chí khác nhau để phân loại VBPL như dựa vào chủ thể ban hành (cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp, cơ quan tư pháp); tiêu chí hiệu lực pháp lí (VB luật và VB dưới luật; tiêu chí về tính chất pháp lý (VBQPPL và VBADPL) [40, tr.14] Trong phạm vi đề án này, tác giả sẽ đi sâu nghiên cứu về công tác xây dựng, ban hành, kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật của UBND quận Tân Bình. 1.1.2. Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật “Dưới góc độ khoa học, quy phạm pháp luật là quy tắc xử sự chung do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức. Quy phạm pháp luật (QPPL) được phân thành nhiều loại như quy phạm chung (quy phạm nguyên tắc, quy phạm giải thích, quy phạm tuyên bố), quy
12 phạm riêng (quy phạm cấm đoán, quy phạm bắt buộc, quy phạm cho phép, quy phạm trao quyền), ngoài ra còn có quy phạm thủ tục... QPPL có dấu hiệu bên ngoài để nhận diện đó là tính bắt buộc chung (tính không xác định cụ thể của đối tượng thi hành), khả năng áp dụng nhiều lần (lặp đi lặp lại).” [40, tr.15] Văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) được áp dụng nhiều lần trên thực tế. “Dấu hiệu áp dụng nhiều lần được hiểu, QPPL luôn được các chủ thể ADPL lựa chọn làm cơ sở pháp lí để triển khai thực hiện hoặc giải quyết những công việc cụ thể xảy ra trên thực tế, nên được áp dụng lặp đi lặp lại nhiều lần. Có nghĩa VBQPPL có khả năng tác động trong khoảng thời gian lâu dài. VBQPPL có hiệu lực pháp lí trong phạm vi cả nước hoặc từng địa phương tùy thuộc vào thẩm quyền của cơ quan ban hành cũng như nội dung của mỗi VBQPPL.” [40, tr.18] 1.1.3. Các hình thức văn bản quy phạm pháp luật và thẩm quyền ban hành 1.1.3.1. Hình thức văn bản quy phạm pháp luật Hình thức VBQPPL được quy định tại Điều 4 Luật BHVBQPPL năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2020), gồm hình thức VBQPPL do CQNN TW ban hành và hình thức VBQPPL do CQĐP ban hành. Trong đó, hình thức VBQPPL do UBND cấp huyện ban hành là quyết định. 1.1.3.2. Thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật Thẩm quyền BHVBQPPL của các CQNN ở TW và địa phương đã được quy định trong Luật BHVBQPPL năm 2015 (từ Điều 15 đến Điều 3), trong đó HĐND, UBND cấp huyện ban hành nghị quyết, quyết định để quy định những vấn đề được luật, nghị quyết của Quốc hội giao hoặc để thực hiện việc phân cấp cho CQĐP, CQNN cấp dưới theo quy định của Luật Tổ chức CQĐP (khoản 1 Điều 30).
13 Như vậy, VBQPPL của HĐND, UBND là văn bản do HĐND, UBND ban hành theo thẩm quyền, trình tự, thủ tục do pháp luật quy định, trong đó có quy tắc xử sự chung, có hiệu lực trong phạm vi địa phương, được Nhà nước bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội ở địa phương theo định hướng xã hội chủ nghĩa. 1.1.4. Khái niệm xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật 1.1.4.1. Xây dựng văn bản quy phạm pháp luật Theo Từ điển Tiếng Việt phổ thông, “xây dựng” là động từ với nhiều lớp ý nghĩa khác nhau, một trong số đó là tạo ra, sáng tạo ra cái có giá trị tinh thần, có ý nghĩa trừu tượng, ví dụ như xây dựng cốt truyện, xây dựng một giả thuyết mới. [39, tr.1055] Như vậy, xây dựng VBPL có thể hiểu là việc tạo ra, sáng tạo ra cái có ý nghĩa trừu tượng là VBPL. “Dưới góc độ khoa học, hoạt động xây dựng, ban hành pháp luật là một trong những hình thức hoạt động cơ bản nhất của Nhà nước. Xây dựng pháp luật (XDPL) là hoạt động mang tính sáng tạo, là quá trình nhận thức các quy luật xã hội đặc biệt là quy luật lợi ích, xác định tầm quan trọng của các quan hệ xã hội từ đó xác định phạm vi và phương pháp điều chỉnh đúng đắn đối với chúng. Thông qua việc sử dụng những quy tắc đặc thù của kỹ thuật lập pháp, Nhà nước ta đặt ý chí của nhân dân lao động lên thành các chuẩn mực mang tính chất bắt buộc chung. Các chuẩn mực đó được chứa đựng trong các hình thức VBPL hoặc VBQPPL dưới luật. Do đó, hoạt động XDPL còn được gọi là hoạt động sáng tạo pháp luật. Hoạt động XDPL phải tuân thủ những nguyên tắc nhất định.” [35, tr.414-417] 1.1.4.2. Ban hành văn bản quy phạm pháp luật Theo Từ điển Tiếng Việt phổ thông, “ban hành” là động từ với ý nghĩa là chính thức thông qua và cho thi hành (nói về văn bản pháp luật, chính sách, v.v.) [39, tr.24]