Đề án Tốt nghiệp: Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề án "Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương" nhằm đề xuất những giải pháp, lộ trình thực hiệnvà điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hải Dương, thông qua đó góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án Tốt nghiệp: Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ THU HUỆ PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ, QUA THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG, TỈNH HẢI DƯƠNG ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Hà Nội,2024
BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ THU HUỆ PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ, QUA THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG, TỈNH HẢI DƯƠNG ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8380102 Người hướng dẫn: TS. Lê Anh Tuấn TS. Bùi Thị Thanh Thúy Hà Nội, 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Đề án “Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Số liệu trong Đề án“Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương” chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Số liệu trong Đề án có nguồn gốc rõ ràng,tính chính xác cao, tin cậy và trung thực. Theo quy định của Học viện Hành chính Quốc gia, trong quá trình học tập và nghiên cứu đề án, tôi đã hoàn thành các môn học theo đúng quy định và thanh toán đầy đủ tất cả các nghĩa vụ tài chính. Tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Nhà nước và Pháp luật – Học viện Hành chính quốc gia xem xét để tôi có thể bảo vệ Đề án “Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương”. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Lê Thị Thu Huệ
LỜI CẢM ƠN Đềán“Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương”tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính là công trình nghiên cứu đầu tiên của riêng em. Sau khi em đã hoàn thành các nghĩa vụ về học tập, nghĩa vụ tài chính và hoàn thành bản báo cáo thực tập cuối khóa của em. Cho em được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, công tác tại Viện Khoa học và Tổ chức – Bộ Nội vụ, đồng kính gửi lời cảm ơn của em tới Tiến sĩ Bùi Thị Thanh Thúy công tác tại Khoa Nhà nước và Pháp luật – Học viện Hành chính Quốc gia. TS. Lê Anh Tuấn và TS. Bùi Thị Thanh Thúy là giảng viên hướng dẫn trực tiếp giúp em hoàn thiện đề án. TS. Lê Anh Tuấn và TS. Bùi Thị Thanh Thúy đã tạo điều kiện hết mình, quan tâm sát sao, hướng dẫn tận tình trong thời gian em viết đề án. Trong quá trình viết đề án, em cũng gửi lời cảm ơn chân thành tới các quý cơ quan: UBND tỉnh Hải Dương, UBND thành phố Hải Dương, Cục Thống kê tỉnh Hải Dương, UBND xã/ phường trên địa bàn thành phố, đã giúp em hoàn thành số liệu trong đề án nghiên cứu của em. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 17 tháng 12 năm 2024 Học viên Lê Thị Thu Huệ
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Các công trình/ đề án đã được thực hiện nghiên cứupháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở liên quan đến đề án .......................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án ................................................ 4 4. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề án ................................................................... 5 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề án ..................................... 5 6. Những đóng góp về khoa học của đề án ....................................................... 6 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề án .......................................................... 6 8. Kết cấu của đề án .......................................................................................... 6 CHƯƠNG I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆNDÂN CHỦ Ở CƠ SỞ................................................................ 7 1.1. Dân chủ ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở .......................................... 7 1.1.1. Khái niệm về dân chủ, dân chủ ở cơ sở .................................................. 7 1.1.2. Khái niệm về thực hiện dân chủ ở cơ sở ................................................. 8 1.2. Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ...................................................... 9 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở............. 9 1.2.2. Nội dung pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ................................. 10 1.2.3. Vai trò của pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở ................................... 14 1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở và điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở .................................... 15
CHƯƠNG II. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ VÀ THỰC TIỄN TRIỂN KHAI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG, TỈNH HẢI DƯƠNG .................................. 18 2.1. Giới thiệu chung về đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương .................................................................................. 18 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên của thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương ........... 18 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 18 2.1.3. Đánh giá về đặc điểm tình hình của thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương tác động đến thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ......... 19 2.2. Thực trạng pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ................................. 21 2.2.1. Quá trình hình thành và phát triển pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ............................................................................................................... 21 2.2.2. Đánh giá pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ................................. 25 2.3. Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở qua thực tiễn trên địa bàn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương..................................................................... 26 2.3.1. Hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở trong giai đoạn 2021–2024........ 26 2.3.2. Quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở ...... 31 2.3.3. Trách nhiệm thực hiện của cơ quan nhà nước và xã hội ...................... 35 2.4. Đánh giá chung và nguyên nhân của các kết quả đạt được trong hoạt động triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở qua thực tiễn trên địa bàn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương............................................................ 37 2.4.1. Những thành tựu đã đạt được trong thực tiễn triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở................................................................................ 37 2.4.2. Một số hạn chế và nguyên nhân trong triển khai pháp luật về thực hiệndân chủ ở cơ sở ......................................................................................... 40
CHƯƠNG III. GIẢI PHÁP, ĐIỀU KIỆN ĐẢM BẢO VÀ LỘ TRÌNH HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ QUA THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG, TỈNH HẢI DƯƠNG ........... 43 3.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ............... 43 3.1.1. Hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ................................ 43 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước kiến tạo phát triển .................................................................. 43 3.2. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương ................................ 44 3.2.1. Hoàn thiện, tổ chức rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành liên quan đến thực hiện dân chủ ở cơ sở; đề xuất sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ những quy định không còn phù hợp, hết hiệu lực thi hành hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với Luật. ..................................................................................................... 44 3.2.2. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở đối với người dân trên địa bàn ..................................................... 45 3.2.3. Nâng cao năng lực chính quyền cấp xã và của các tổ chức chính trị - xã hội và Ban chỉ đạo xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trong công tácthực thi pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ......................................... 46 3.2.4. Thực hiện tăng cường đối thoại giữa người dân và các cơ quan nhà nước trong việc thực thi pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ................... 47 3.2.5. Bồi dưỡng và nâng cao trình độ chuyên môn cán bộ, công chức, viên chức người thực hiện công tác triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ............................................................................................................... 48 3.2.6. Phối hợp chặt chẽ với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội ........................................................................................................ 50
3.3. Lộ trình triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hải Dương ...................................................................................... 50 3.3.1. Giai đoạn năm 2024 – 2025: Triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, cụ thể là Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. ........................................ 50 3.3.2. Giai đoạn 2025 – 2030:Theo dõi, đánh giá công tác triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở và các văn bản chỉ đạo của tỉnh, cấp ủy, chính quyền ............................................................................................................... 53 3.3.3. Giai đoạn 2035-2040: Kiến nghị hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả đánh giá thực thi Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở tại cấp xã, phường trên địa bàn thành phố ............................................................................................ 54 3.3.4. Cơ chế bảo đảm việc thực thi pháp luật về thực hiệndân chủ ở cơ sở . 55 3.4. Điều kiện đảm bảotriển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở hiệu quả ................................................................................................................... 56 3.4.1. Linh hoạt và cởi mở trong hoạt động của chính quyền cơ sở, các hoạt động công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình ..................................... 56 3.4.2. Bảo đảm về nguồn tài chính và điều kiện cơ sở vật chất, bao gồm chính sách, chế độ và điều kiện hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội của cơ sở, đa dạng hóa các trang thiết bị kỹ thuật công khai thông tin, thảo luận, bàn bạc tại cộng đồng dân cư ................................................................................. 58 3.4.3. Năng lực nhận thức của người dân và chính quyền trong việc thực hành dân chủ ............................................................................................................ 60 KẾT LUẬN .................................................................................................... 62 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 64
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT XHCN Xã hội chủ nghĩa HĐND Hội đồng nhân dân UBND Ủy ban nhân dân MTTQ Mặt trận Tổ quốc BCĐ Ban chỉ đạo
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ lâu, luận điểm “Dân là gốc nước” được của Khổng Tử đưa ra, trong tư tưởng Khổng Tử, luận điểm trên đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Một triều đại có tồn tại hay diệt vong phụ thuộc phần lớn vào việc dân có tin, có nghe theo người cai trị hay không, “Chở thuyền cũng là dân, lật thuyển cũng là dân”, nếu dân tin, dân theo, dân ủng hộ thì triều đình vững mạnh. Người dân không tin tưởng và phục tùng theo chính quyền đang cai trị, người dân có thể bỏ đi nơi khác hoặc nổi loạn gây mất đoàn kết trong xã hội thì triều đình sẽ dẫn đến suy vong. Và từ đó, xuất hiện quan điểm của Khổng Tử đã cho rằng “Quốc dĩ dân vi bản” nghĩa là “Nước phải lấy dân làm gốc”, quan điểm trên xuất hiện khi nhận thấy rõ sức mạnh to lớn của người dân nên ôngchỉ ra “Dân là gốc nước”. Từ truyền thống “Khoan thư sức dân” – quốc sách dựng nước và giữ nước của các triều đại phong kiến tiến bộ ở Việt Nam tới học tập các quan điểm tư tưởng lỗi lạc của thế giới của Chủ nghĩa Mác – Lênin về vai trò của quần chúng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã học tập, nghiên cứu vàxây dựng tư tưởng về dân chủ: “Dân là chủ” và “Dân làm chủ”. Quan điểm trênkhẳng định rõ vị thế của người dân trong chế độ xã hội chủ nghĩa. Hài hòa và song hành chặt chẽ giữa quyền lợi và trách nhiệm cùng nhau,vì vậy dân “là chủ” thì dân phải có trách nhiệm “làm chủ”. Chủ tịch Hồ Chí Minh luônkhẳng định “Nước ta là nước dân chủ” nhấn mạnh địa vị của người dân trong xã hội “địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ”. Sau nhiều cuộc kháng chiến trường kỳ khốc liệt để giành lại được nền độc lập, ngay khi bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội và phát triển đất nước, Đảng ta đã xác định tính đúng đắn và ý nghĩa to lớn của tư tưởng “Dân là chủ”với mục tiêu nhằm hiện thực hóa lý tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. 1
Quan điểm của Đảng trong thời kỳ mới chỉ ra rằng:“Mục tiêu xây dựng phát triển đất nước là dân chủ. Dân chủ là động lực phát triển đất nước. Từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa,bảo đảm xây dựng và thực hiện dân chủ trong thực tế cuộc sống ở mỗi cấp, mỗi ngành, trên tất cả lĩnh vực”. Nhận thức của Đảng về dân chủ và thực hành dân chủ ngày càng sâu sắc hơn, cụ thể hơn, cố gắng hơn sau nhiều năm thực hiện đường lối đổi mới trong thời kỳ xây dựng và phát triển đất nước. Đảng và Nhà nước hướng tới một mục tiêu nhằmxây dựng và hoàn thiện một nền dân chủ thực chất, toàn diện, một xã hội chủ nghĩa xuất phát từ nhân dân và vì nhân dân, khẳng định vai trò của người dân trên nhiều lĩnh vực. Với mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, thực hiện nhiệm vụ trênngày 10 tháng 11 năm 2022,Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV đã thông qua Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở tại kỳ họp thứ 4. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 07 năm 2023. Với mong muốn nhằm thực hiện hóa, nghiên cứu chi tiết hơn các vấn đề lý luận pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, tìm hiểuvà phân tích chủ trương “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát,dân thụ hưởng”. Phân tích thực tiễn pháp luật về thực hiện dân chủ ở địa phương, để từ đó đánh giá, đưa ra giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, lộ trình thực hiện và đảm bảo thực hiện về thực hiện dân chủ ở cơ sởtại trên địa bàn thành phố Hải Dương, tác giả chọn đề tài “Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương” làm đề án thạc sĩ của mình. 2. Các công trình/ đề án đã được thực hiện nghiên cứupháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở liên quan đến đề án Tác giả tìm hiểu và đưa ra một vài công trình tiêu biểu đã được thực hiện nghiên cứuđược công bố trong những năm gần đây.Các công trình khoa học nổi bật nghiên cứu pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở bao gồm: 2
- Về quá trình dân chủ hóa xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, PGS. TS Lê Minh Quân, Viện Chính trị học, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, 2011. - “Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa”, Luận văn Thạc sĩ Luật học của Lại Thế Nguyên, Khoa Luật – ĐHQG Hà Nội, 2014. - Thực hành dân chủ trong điều kiện một đảng duy nhất cầm quyền, GS.TS. Phạm Văn Đức,Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, 2017. - Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa dân chủ trong hoạt động chính trị và sự vận dụng ở Việt Nam hiện nay, TS. Nguyễn Thế Phúc, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, 2017. - Pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở -Từ thực tiễn Quận Thanh Xuân, Thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật hành chính của Vũ Hoàng Hiệp,2017. - Cần hiểu đúng về bản chất dân chủ, nhân quyền và việc lợi dụng dân chủ, nhân quyền để chống phá Việt Nam, TS. Lê Thái Sơn, Tạp chí Cộng sản, 2021. - Tư tưởng Hồ Chí Minh về nâng cao dân trí và vận dụng trong giai đoạn hiện nay, TS. Lê Thị Thúy Bình, Nxb. Tư pháp, 2021. - Pháp luật về dân chủ trực tiếp, TS. Hoàng Thị Thu Thủy, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, 2023. - Tăng cường phát huy dân chủ ở cơ sở, thực hiện hiệu quả mô hình chính quyền đô thị trên địa bàn thủ đô Hà Nội – Một số vấn đề hiện nay, TS. Nguyễn Văn Phong, Tạp chí Cộng sản, 2023. - “Thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn của huyện Sơn Hoà, tỉnh Phú Yên”, Luận văn thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính của Lê Chăm Thời, 2023. Các công trìnhkhoa học nêu trên đã làm rõ và đi sâu vào nghiên cứubản chất của dân chủ, khái niệm dân chủ trong thời đại mới, việc thực hiện dân 3
chủ,ý nghĩa của việc thực hiện dân chủ ở cơ sở; định nghĩa rõ bản chất, nội dung, tính chất dân chủ ở cơ sở, nêu rõ được thực trạng thực hiện dân chủ ở cơ sở trong một phạm vi nhất định. Song vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu mới nhất sau khi Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở (2022) được thông qua và có hiệu lực thi hành, ngoài ra địa bàn thành phố Hải Dương – một đơn vị cấp huyện, thành phố trực thuộc tỉnh mà chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở tiếp thu những kết quả của các tài liệu nghiên cứu về lý luận dân chủ ở cơ sở, hệ thống văn bản pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay, tác giả chỉ ra hai nhóm vấn đề trong tình hình thực hiện dân chủ ở cơ sở. Kết hợp với những số liệu trong phân tích, đánh giá thực tiễn pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở và đề xuất những giải pháp, lộ trình thực hiện và điều kiện đảm bảo thực hiện cụ thể trên địa bàn thành phố Hải Dương. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề án 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, qua thực tiễn, thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi thời gian: Đề án tập trung phân tích và nghiên cứu triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở giai đoạn 2021 – 2024 trên địa bàn thành phố Hải Dương. Phạm vi không gian: Đề án được thực hiện nghiên cứu trên địa bàn thành phố Hải Dương – tỉnh Hải Dương, thực hiện nghiên cứu tập trung tại tình hình các cơ sở xã, phường, thị trấn nằm trên địa bàn thành phố. Phạm vi nội dung: Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở hiểu theo hai nghĩa “tĩnh” và “động”. Trong đó phân tích thực trạng sẽ tập trung tình hình thực tiễn triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; 4
không nghiên cứu trong cơ quan nhà nước, đơn vị và các tổ chức có sử dụng lao động. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề án 4.1. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất những giải pháp, lộ trình thực hiệnvà điều kiện bảo đảm thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hải Dương, thông qua đó góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luậncủa pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. - Phân tích thực trạng pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hải Dương, qua đó đánh giá kết quả về thành tựu đã đạt được, tìm hiểu ra nguyên nhân thực tiễn. - Đề xuất giải pháphoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở qua thực tiễn thành phố Hải Dương; điều kiện đảm bảo và lộ trình thực hiện trong giai đoạn hiện nay. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề án Đề án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta vềhệ thống pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở bao gồm các văn bản quy phạm pháp luật như Quy chế dân chủ, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, khái quát các nhóm vấn đề về nội dung pháp luật. Đề án được thực hiện nghiên cứu dựa trên các phương pháp như phương pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng, và kết hợp sử dụng các phương pháp khoa học nghiên cứu cụ thể, như: phương pháp thống kê và so sánh, phương pháp lịch sử và logic, phân tích tổng hợp và các phương pháp khác. 5
6. Những đóng góp về khoa học của đề án - Đề án phân tích và góp phần làm sáng tỏ thêm nội dung của các nhóm vấn đề qua thực tiễn thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hải Dương. - Đề án đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, điều kiện đảm bảo và lộ trình thực hiện trên địa bàn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề án - Đề án nghiên cứu cơ sở lý luận về dân chủ, pháp luật về thực hiện dân chủ và khái quát các nhóm vấn đề trong việc thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hải Dương. - Đề án đánh giá thực trạng, trong đó đánh giá nhận thức và trách nhiệm việc thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở của các chủ thể trên địa bàn thành phố Hải Dương trong giai đoạn hiện nay. - Đề án đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, điều kiện đảm bảo và lộ trình thực hiện qua thực tiễn trên địa bàn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương trong giai đoạn hiện nay. 8. Kết cấu của đề án Kết cấu của đề án bao gồm phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung của đề án gồm 3 chương: Chương I: Một số vấn đề lý luậncủapháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Chương II: Thực trạng pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở và thực tiễn triển khai trên địa bànthành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương. Chương III: Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sởqua thực tiễn trên địa bàn thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương Điều kiện đảm bảo và lộ trình thực hiện 6
CHƯƠNG I MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ 1.1. Dân chủ ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở 1.1.1. Khái niệm về dân chủ, dân chủ ở cơ sở Trong lịch sử tư tưởng chính trị của thế giới, có vô số quan điểm, tư tưởng về nhiều hình thái xã hội khác nhau, nhưng trong những năm 40 của thế kỉ trước, quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lêninvề hình thái xã hội“dân chủ” xuất hiện lần đầu trong giai đoạn phát triển của xã hội.Từ khi bắt đầu có sự xuất hiện của Nhà nước, thìđồng thời với đó là sự xuất hiện của “Nhân dân”. Nhà nước với chức năngquản lí xã hội, nhà nước quyết định tất cả thảy mọi việc, người dân không được tham gia ý kiến thì đó là xã hội không có dân chủ. Và ngược lại, xã hội có dân chủ là xã hội mà trong đó nhân dân có quyền quyết định mọi vấn đề hoặc tham gia ý kiến với những vấn đề nhất định, người dân được khẳng địnhvị thế trong xã hội. Chủ tịch Hồ Chí minh thông qua kinh nghiệm thực tiễn của bản thân và đồng thời được tiếp xúc vớinhững tư tưởng về dân chủ của chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra những quan điểm cốt lõi về dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan điểm rằng, dân chủ nghĩa là "dân là chủ" và "dân làm chủ nhà nước". Quan điểm này được Chủ tịch Hồ Chí Minh bày tỏ trong phần đầu của bài báo Dân Vận viết ngày 15 tháng 10 năm 1949 như sau: Nước ta là nước dân chủ, Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân. ......... 7
Chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ương do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên. Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân. [6, t.5, tr. 698.] Từ những nội dung của tư tưởng về dân chủ trong thời đại trước và tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh, định nghĩa về“dân chủ” được thể hiện một cách tổng quan như sau: Dân chủ là một loại hình tổ chức thiết chế chính trị xã hội tiêu biểu, khẳng định toàn bộ quyền lực thuộc về nhân dân, do nhân dân thực hiện hoặc thông qua người đại diện do nhân dân bầu ra, thừa nhận nguyên tắc bình đẳng, tự do và quyền con người. Dân chủ bản chất là một cơ chế đặc biệt trong thời đại mới nhằm khẳng định vị thế của nhân dân trong xã hội. Cơ sở là xã, phường, thị trấn (sau đây gọi chung là cấp xã) và cộng đồng dân cư trên địa bàn cấp xã.Dân chủ ở cơ sở là hình thức tổ chức ở địa phương như xã, phường, thị trấn. Cụm từ “dân chủ ở cơ sở” được thể hiện dưới nhiều hình thức như: bầu cử dân chủ và bãi miễn đại biểu cơ quan dân cử, các chức danh đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân ở cơ sở; bàn bạc, thảo luận và tham gia quyết định, cho ý kiến liên quan tới các quyết định cộng đồng, quyết định của chính quyền có ảnh hưởng tới người dân; giám sát, kiểm tra, tham gia phản biện xã hội đối với việc thực hiện các quyết định, nhiệm vụ của chính quyền cấp cơ sở. 1.1.2. Khái niệm về thực hiện dân chủ ở cơ sở Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định về khái niệm “thực hiện dân chủ ở cơ sở” như sau: “Thực hiện dân chủ ở cơ sở là phương thức phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, để công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động được thông tin, thể hiện ý chí, nguyện vọng, chính kiến của mình thông qua việc thảo luận, tham gia ý kiến, quyết định và kiểm tra, giám sát các vấn đề ở cơ sở theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.”. 8
1.2. Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở là tổng thể các quy tắc xử sự do Nhà nước đặt ra, có tính quy phạm phổ biến, tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức và tính bắt buộc chung và được Nhà nước đảm bảo thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hộivề thực hiện dân chủ ở cơ sở đối tại xã, phường, thị trấn, tại các cơ quan, đơn vị và các tổ chức có sử dụng lao động. Pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở có một số đặc điểm sau: Đầu tiên, pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở là sự cụ thể hoá dân chủ xã hội chủ nghĩa ở cơ sở, gắn liền quan điểm “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ” của Đảng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân. Thứ hai, pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở thể hiện trách nhiệm của Nhà nước và yêu cầu của người dân trong việc đảm bảo thực thi quyền con người, quyền công dân tạicơ sở. Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở phản ánh bản chất dân chủ và địa vị của người dântrong xã hội hiện nay. Trách nhiệm của Nhà nước thường được hiểu trên hai phương tiện là đảm bảo thực hiện và đảm bảo bảo vệ. Nhà nước tạo điều kiện để công dân thể hiện ý chí của mình, tự mình thực hiện một số hoạt động trong chu trình quyền lực trên thực tế. Nhà nước giải quyết các khiếu nại, khiếu kiện và xử lý các vi phạm trong quá trình đảm bảo thực thi dân chủ ở cơ sở. Thứ ba, giá trị và năng lực tác động thực tế của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở phụ thuộc vào nhận thức, khả năng của mỗi cá nhân công dân, trình độ nhận thức của đội ngũ cán bộ công chức và sự tôn trọng, hỗ trợ từ phía xã hội. Thứ tư, sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc các cấp và đoàn thể Nhân dân ở trong quá trình thực hiện các quy định dân chủ ở cơ sở để thấm nhuần 9
và phát huy mạnh mẽ vai trò dân chủ của Nhân dân trong việc thực thi nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Thứ năm, với mục đích nhằm phát huy quyền làm chủ, sức sáng tạo của nhân dân ở cấp cơ sở, động viên, khơi dậy sức mạnh vật chất và sức mạnh tinh thần của Nhân dân, đẩy mạnhphát triển kinh tế - xã hội. Qua đó từng bước cải thiện dân sinh, nâng cao dân trí, ổn định chính trị, tăng cường đoàn kết, xây dựng Đảng bộ, chính quyền và các đoàn thể cấp cơ sở trong sạch, vững mạnh. Ngoài ra, góp phần ngăn chặn và khắc phục tình trạng suy thoái, quan liêu, tham nhũng của một số cán bộ, đảng viên và các tệ nạn xã hội với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. 1.2.2. Nội dung pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở Tại Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 18/02/1998 của Bộ Chính trị về xây dựng và thực hiện dân chủ ở cơ sở, chủ trương “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” được thể chế hóa. Đây cũng chính là nội dung cốt lõi trongcác văn bản pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sởhiện nay. Chủ trương “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát” được thể hiện qua: Hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở; Quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở; Trách nhiệm thực hiện của cơ quan nhà nước và xã hội trong việc thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. 1.2.2.1. Hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở Hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở tại xã, phường, thị trấn, bao gồm các nội dung như:Công khai thông tin; Nhân dân bàn, quyết định; Nhân dân tham gia ý kiến; Nhân dân kiểm tra, giám sát như sau: - Chính quyền cấp xã phải công khai những nội dung cần được công khai cụ thể, trừ trường hợp các thông tin thuộc bí mật nhà nước hoặc thông tin chưa được công khai. Hình thức công khai bao gồm:Công khai thông tin trên 10
cổng thông tin điện tử, trang thông tin điện tử của chính quyền cấp xã; hoạt động đối thoại giữa UBND cấp xã và Nhân dân; hội nghị trao đổi giữa chính quyền và người dân; kế hoạch tiếp công dân, tiếp xúc cử tri; thông báo đến tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức, đoàn thể cùng cấp; tài khoản mạng xã hội hoạt động hợp pháp. - Nhân dân bàn và quyết định các nội dung: Chủ trương xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình công cộng trên địa bàn cấp xã, ở thôn, tổ dân phố; Mức đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình công cộng trên địa bàn cấp xã, ở thôn, tổ dân phố bao gồm kinh phí hoặc công sức của nhân dân toàn bộ hay một phần; Nguồn thu, khoản chi và khoản đóng góp của cộng đồng dân cư ngoài các khoản đã được pháp luật quy định; Việc quản lý các khoản tài chính, tài sản được giao quản lý hoặc được tiếp nhận từ các nguồn thu, tài trợ, ủng hộ hợp pháp khác; Nội dung hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư; Việc bầu, cho thôi những cá nhân giữ vị trí Trưởng thôn; Tổ trưởng tổ dân phố; các thành viên thuộc Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. - Hình thức Nhân dân bàn và quyết định:Phát phiếu lấy ý kiến của từng hộ gia đình; Cuộc họp của cộng đồng dân cư;Thực hiện biểu quyết qua các hình thức khác (các hình thức trực tuyến phù hợp). - Nhân dân tham gia ý kiến tùy theo nội dung, tính chất, yêu cầu của việc lấy ý kiến; khả năng, điều kiện đáp ứng thực tế tại cơ sở và phù hợp với quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở. - Nhân dân kiểm tra, giám sát các nội dung:Thực hiện tiến hành kiểm tra việc thực hiện các nội dung đã bàn và đưa ra quyết định; việc thực hiện chính sách, pháp luật của chính quyền địa phương cấp xã; giám sát việc tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở; giám sát việc hoạt động của cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố. 11