Khổ mẫu MARC 21 cho dữ liệu thư mục tập 1 part 1

Chia sẻ: Ajksdhj Dhiwud | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:46

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong những năm qua các thư viện và các cơ quan thông tin ở Việt Nam đã xây dựng rất nhiều CSDL nhưng những CSDL này bước đầu chỉ phục vụ hoạt động tra cứu nội bộ không có khả năng tích hợp, trao đổi vì vậy chúng ta gặp nhiều khó khăn trong chia sẻ nguồn lực thông tin và trao đổi quốc tế. Một trong vấn đề đặt ra là phải chuẩn hóa hoạt động biên mục cụ thể là thống nhất xây dựng mục lục đọc máy. Ngày 22-23/11/2001 tại Trung tâm Thông tin Tư liệu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khổ mẫu MARC 21 cho dữ liệu thư mục tập 1 part 1

Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc TËp 1 Biªn so¹n: Phßng Ph¸t triÓn m¹ng vµ ChuÈn MARC, Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú Víi sù hîp t¸c cña: Phßng Tiªu chuÈn vµ Hç trî, Th− viÖn Quèc gia Cana®a Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia Hµ Néi, 2004 1
ChØ ®¹o xuÊt b¶n: TS. T¹ B¸ H−ng
Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc H−íng dÉn ¸p dông ®Þnh danh néi dung TËp 1 MARC 21 Format for Bibliographic Data Including Guidelines for Content Designation Volume 1 Biªn so¹n: Phßng Ph¸t triÓn m¹ng vµ ChuÈn MARC, Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú Víi sù hîp t¸c cña: Phßng Tiªu chuÈn vµ Hç trî, Th− viÖn Quèc gia Cana®a Ng−êi dÞch: TS. NguyÔn ViÕt NghÜa Ths. NguyÔn ThÞ §µo Ths. NguyÔn TiÕn §øc Ths. NguyÔn ThÞ H¹nh Ths. Cao Minh KiÓm Ths. TrÇn Thu Lan CN. NguyÔn Xu©n B×nh Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia Hµ Néi, 2004 1
MARC 21 Format for bibliographic data: Including guidelines for content designation. Prepared by Network Development and MARC Standards Office, Library of Congress, in cooperation with Standards and Support, National Library of Canada 1999 edition. Library of Congress Cataloguing Distribution Service, Washington National Library of Canada, Ottawa Copyright (c) 1999 by the Library of Congress except within the USA Copyright (c) Her Majesty the Queen in Right of Canada (1999) as presented by the National Library of Canada This publication may be reproduced without permision provided the source is fully acknowledged 3
Ban cè vÊn Th¹c sü NguyÔn ThÞ B¾c Gi¸m ®èc Th− viÖn Khoa häc Tæng hîp thµnh phè Hå ChÝ Minh Th¹c sü NguyÔn Huy Ch−¬ng Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin - Th− viÖn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi «ng Ph¹m ThÕ Khang Gi¸m ®èc Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam «ng Vò V¨n S¬n Tæng th− ký Héi Th«ng tin - T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam 4
Lêi nãi ®Çu ViÖc øng dông m¸y tÝnh ®iÖn tö vµo ho¹t ®éng th«ng tin- th− viÖn trªn thÕ giíi ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña Biªn môc ®äc m¸y hay cßn gäi lµ MARC (viÕt t¾t tõ MAchine Readable Cataloguing). MARC lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña sù tiÕn triÓn qua nhiÒu n¨m cña c¸c khæ mÉu, giao thøc, tiªu chuÈn, m· hiÖu, ch−¬ng tr×nh, hÖ thèng thiÕt bÞ..., kÝch thÝch sù ph¸t triÓn tù ®éng ho¸ th− viÖn vµ c¸c m¹ng th«ng tin. ViÖc tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn MARC ®· lµm cho c¸c th− viÖn kh¸c nhau trªn thÕ giíi cã kh¶ n¨ng trao ®æi dÔ dµng biÓu ghi th− môc, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña tin häc ho¸ ho¹t ®éng th− viÖn. ë ViÖt Nam, tuy ho¹t ®éng tin häc ho¸ c«ng t¸c th«ng tin th− viÖn ®· b¾t ®Çu tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1980 víi viÖc x©y dùng c¸c c¬ së d÷ liÖu th− môc nh−ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nh− ch−a cã kinh nghiÖm, sù ph¸t triÓn mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu sù phèi hîp, v.v.. nªn c¸c c¬ së d÷ liÖu th− môc ë ViÖt Nam cã cÊu tróc mang tÝnh côc bé, kh«ng thèng nhÊt, kh«ng tu©n thñ nh÷ng khæ mÉu quèc tÕ. V× thÕ ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn viÖc trao ®æi d÷ liÖu, ®Õn sù ph¸t triÓn ho¹t ®éng tiªu chuÈn ho¸ cña ngµnh th«ng tin-th− viÖn. NhËn thøc ®−îc vai trß cña c«ng t¸c chuÈn ho¸ khæ mÉu th− môc nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc trao ®æi d÷ liÖu th− môc gi÷a c¸c tæ chøc th«ng tin th− viÖn, Trung t©m Th«ng tin Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ quyÕt ®Þnh lùa chän khæ mÉu MARC 21 ®Ó sù dông vµ phæ biÕn cho c¸c tæ chøc th«ng tin vµ th− viÖn ë ViÖt Nam. Khæ mÉu MARC 21 lµ khæ mÉu næi tiÕng vµ ®−îc céng ®ång th− viÖn - th«ng tin sö dông réng r·i nhÊt trªn thÒ giíi. §Õn nay ®· cã h¬n 40 n−íc chÊp nhËn sö dông MARC 21, mét khèi l−îng khæng lå c¸c biÓu ghi theo MARC 21 hiÖn ®ang ®−îc l−u tr÷ trong c¸c môc lôc liªn hîp cña Hoa Kú(800 triÖu biÓu ghi), cña m¹ng OCLC (50 triÖu biÓu ghi), cña Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú (20 triÖu biÓu ghi). HÇu hÕt c¸c hÖ thèng qu¶n trÞ th− viÖn lín vµ nhá trªn thÞ tr−êng ®Òu sö dông khæ mÉu MARC 21 nh− mét lùa chän chñ yÕu. T¹i mét sè héi th¶o vÒ hÖ thèng tiªu chuÈn cho th− viÖn ViÖt Nam, hÇu hÕt c¸c tæ chøc th− viÖn vµ th«ng tin cña ViÖt Nam ®Òu thèng nhÊt khuyÕn nghÞ sö dông khæ mÉu MARC 21 nh− mét trong nh÷ng tiªu chuÈn quan träng nhÊt viÖc x©y dùng c¸c c¬ së d÷ liÖu th− viÖn cña ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ë ViÖt Nam ch−a cã mét b¶n dÞch ®Çy ®ñ cña khæ mÉu MARC 21 ®Ó cung cÊp cho céng ®ång th− viÖn vµ th«ng tin nghiªn cøu vµ ¸p dông vµo ho¹t ®éng nghiÖp vô cña m×nh. ChÝnh v× lý do ®ã, Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia thuéc Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, ®−îc sù tµi trî cña tæ chøc The Phylantrophic ®· tiÕn hµnh dÞch sang tiÕng ViÖt toµn bé b¶n " Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc: H−íng dÉn ¸p dông ®Þnh danh néi dung" do Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú vµ Th− viÖn Quèc gia Cana®a biªn so¹n. §Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng dÞch thuËt, Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia ®· mêi mét sè chuyªn gia ®Çu ngµnh cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc th− viÖn gåm: TiÕn sü T¹ B¸ H−ng, Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ Cång nghÖ Quèc gia; TiÕn sü Ph¹m ThÕ Khang, Gi¸m ®èc Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam; Th¹c sü NguyÔn Huy Ch−¬ng, Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin vµ Th− viÖn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi; TiÕn sü NguyÔn ThÞ B¾c, Gi¸m ®èc Th− viÖn Khoa häc Tæng hîp Thµnh phè Hå ChÝ Minh; «ng Vò V¨n S¬n, Tæng th− ký Héi Th«ng tin - T− liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam, tham gia Ban cè vÊn ®Ó chØ ®¹o, t− vÊn vµ hiÖu ®Ýnh b¶n dÞch. Tham gia nhãm dÞch thuËt lµ nh÷ng chuyªn gia cã kinh nghiÖm trong c«ng t¸c biªn môc vµ khæ mÉu gåm: TiÕn sü NguyÔn ViÕt NghÜa, Th¹c sü NguyÔn ThÞ §µo, Th¹c sü 5
NguyÔn TiÕn §øc, Th¹c sü NguyÔn ThÞ H¹nh, Th¹c sü Cao Minh KiÓm, Th¹c sü TrÇn Thu Lan vµ bµ NguyÔn Xu©n B×nh. Nguyªn b¶n tiÕng Anh "Format for Bibliographic Data: Including Guidelines for Content Designation" ph¶n ¶nh thùc tiÔn biªn môc cña Hoa Kú vµ Cana®a, do ®ã c¸c thÝ dô cña nguyªn b¶n ®Òu sö dông ng«n ng÷ m« t¶ th− môc b»ng tiÕng Anh. Nh»m lµm cho b¶n dÞch nµy trë nªn dÔ hiÓu vµ dÔ ¸p dông trong thùc tÕ biªn môc cña ViÖt Nam, nhãm dÞch thuËt ®· chän ph−¬ng ¸nh dÞch hÇu hÕt c¸c phÇn phô chó, m« t¶ chñ ®Ò, sang tiÕng ViÖt kÕt hîp víi gi÷ nguyªn b¶n ë c¸c tr−êng liªn quan ®Õn th«ng tin m« t¶ th− môc (nh− c¸c nhãm tr−êng 1XX vµ 2XX). Ngoµi ra, ®Ó gióp ng−êi sö dông cã thÓ so s¸nh thuËt ng÷ trong b¶n dÞch víi nguyªn b¶n, chóng t«i ®−a thªm B¶ng ®èi chiÕu thuËt ng÷ ViÖt - Anh vµ Anh ViÖt (Phô lôc G) cho mét sè thuËt ng÷ ®−îc sö dông nhiÒu trong tµi liÖu. Chóng t«i bµy tá sù c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn tæ chøc The Philantropic ®· tµi trî vÒ vËt chÊt ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh c«ng t¸c dÞch thuËt vµ ®µo t¹o sö dông khæ mÉu MARC 21. Chóng t«i xin c¶m ¬n Th− viÖn Quèc héi Hoa kú, ®Æc biÖt bµ Sally McCallum, Tr−ëng phßng Ph¸t triÓn M¹ng vµ ChuÈn MARC, Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú, ®· cung cÊp cho chóng t«i nguyªn b¶n tiÕng Anh "Format for Bibliographic Data: Including Guidelines for Content Designation" mµ thiÕu nã viÖc dÞch thuËt sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. C¸c dÞch gi¶, mÆc dï ®· nç lùc hÕt søc ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng dÞch thuËt, nh−ng mét phÇn do cßn cã h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é, mét phÇn do tµi liÖu cã nhiÒu kh¸i niÖm vµ thuËt ng÷ míi vµ kh¸ xa l¹ víi thùc tiÔn biªn môc ë ViÖt Nam, nªn ch¾c ch¾n b¶n dÞch nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®−îc sù nhËn xÐt, gãp ý, phª b×nh cña ®éc gi¶ vµ c¸c ng−êi sö dông. Xin c¸c b¹n ®ång nghiÖp, b¹n ®äc göi c¸c nhËn xÐt, gãp ý vµ phª b×nh ®Õn: Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia 24 Lý Th−êng KiÖt Hµ Néi, ViÖt Nam §iÖn tho¹i: (84-4)-9349123 Fax.: (84-4)-9349127 Email: bhung@vista.gov.vn TS T¹ B¸ H−ng Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia 6
Danh môc mét sè tõ viÕt t¾t Quy t¾c biªn môc Anh - Mü AACR 2 Anglo-American Cataloguing Rule, Edition Two Khæ mÉu MARC cña Cana®a CAN/MARC Ph©n lo¹i thËp ph©n Dewey DDC Dewey Decimal Classification Quy t¾c m« t¶ th− môc quèc tÕ ISBD International Standard Book Description Sè s¸ch theo tiªu chuÈn quèc tÕ ISBN International Standard Book Number Sè Ên phÈm nhiÒu kú theo tiªu chuÈn quèc tÕ ISSN International Standard Serial Number B¶ng ph©n lo¹i Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú LCC Library of Congress Classification §Ò môc chñ ®Ò Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú LCSH Library of Congress Subject Headings Biªn môc m¸y tÝnh ®äc ®−îc MARC MAchine Readable Cataloguing Ph©n lo¹i thËp ph©n b¸ch khoa UDC Universal Decimal Classification §Þnh danh tµi nguyªn thèng nhÊt; §Þnh danh nguån tin thèng nhÊt URI Uniform Resource Identifier §Þnh vÞ nguyªn thèng nhÊt; §Þnh vÞ nguån tin thèng nhÊt URL Uniform Resource Locator Khæ mÉu MARC cña Hoa Kú USMARC Côc in Ên ChÝnh phñ Hoa Kú GPO Government Printing Office 7
Môc lôc Lêi nãi ®Çu .......................................................................................................................... 5 Danh môc mét sè tõ viÕt t¾t ................................................................................................ 7 Môc lôc ............................................................................................................................... 8 Giíi thiÖu............................................................................................................................. 11 §Çu biÓu (KL) ..................................................................................................................... 23 Danh môc (KL) ................................................................................................................... 37 00X C¸c tr−êng kiÓm so¸t - Th«ng tin chung ..................................................................... 39 001 Sè kiÓm so¸t (KL) ...................................................................................................... 40 003 M· c¬ quan g¸n Sè kiÓm so¸t (KL)............................................................................ 41 005 Ngµy vµ thêi gian giao dÞch lÇn cuèi víi biÓu ghi (KL) ............................................. 42 006 YÕu tè d÷ liÖu cã ®é dµi cè ®Þnh - §Æc tr−ng tµi liÖu bæ sung (L) ............................. 43 007 Tr−êng m« t¶ vËt lý cã ®é dµi cè ®Þnh - Th«ng tin chung (L) .................................... 48 007 B¶n ®å (L) .................................................................................................................. 57 007 TÖp tin (L) .................................................................................................................. 64 007 B¶n ®å h×nh cÇu (L).................................................................................................... 75 007 Tµi liÖu ch÷ næi (L) .................................................................................................... 80 007 §å ho¹ chiÕu h×nh (L) ................................................................................................ 87 007 Vi h×nh (L) ................................................................................................................. 97 007 §å ho¹ kh«ng chiÕu (L) ............................................................................................. 108 007 Phim ®iÖn ¶nh............................................................................................................. 117 007 Bé tµi liÖu (L) ............................................................................................................. 136 007 B¶n nh¹c cã chó gi¶i (L) ............................................................................................ 138 007 ¶nh viÔn th¸m (L) ...................................................................................................... 140 007 Tµi liÖu ghi ©m (L) ..................................................................................................... 149 007 V¨n b¶n (L) ................................................................................................................ 165 007 Tµi liÖu ghi h×nh (L) ................................................................................................... 167 007 Tµi liÖu kh«ng x¸c ®Þnh d¹ng (L) ............................................................................... 178 008 C¸c yÕu tè d÷ liÖu cã ®é dµi cè ®Þnh -Th«ng tin chung (KL) .................................... 180 008 TÊt c¶ c¸c lo¹i tµi liÖu (KL) ....................................................................................... 187 008 S¸ch (KL) ................................................................................................................... 206 008 TÖp tin (KL) ............................................................................................................... 223 008 B¶n ®å (KL) ............................................................................................................... 231 8
008 B¶n nh¹c (KL) ............................................................................................................ 244 008 XuÊt b¶n phÈm nhiÒu kú (KL) ................................................................................... 258 008 Tµi liÖu nh×n (KL) ....................................................................................................... 283 008 Tµi liÖu hçn hîp (KL) ................................................................................................. 298 01X-09X C¸c tr−êng sè vµ m· - Th«ng tin chung ............................................................ 301 010 Sè kiÓm so¸t cña Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú (KL) ................................................... 304 013 Sè s¸ng chÕ (KL) ....................................................................................................... 313 015 Sè th− môc quèc gia (KL) .......................................................................................... 316 016 Sè kiÓm so¸t cña c¬ quan th− môc quèc gia (L) ....................................................... 318 017 Sè ®¨ng ký b¶n quyÒn (L) .......................................................................................... 321 018 M· phÝ b¶n quyÒn cho bµi trÝch (KL) ......................................................................... 323 020 Sè s¸ch tiªu chuÈn quèc tÕ (L) ................................................................................... 325 022 Sè xuÊt b¶n phÈm nhiÒu kú tiªu chuÈn quèc tÕ (L) .................................................... 328 024 C¸c sè nhËn d¹ng chuÈn kh¸c (L) ............................................................................ 331 025 Sè bæ sung quèc tÕ (L) ............................................................................................... 337 027 Sè b¸o c¸o kü thuËt chuÈn (L).................................................................................... 339 028 Sè cña nhµ xuÊt b¶n (L).............................................................................................. 341 030 CODEN (L) ................................................................................................................ 345 032 Sè ®¨ng ký dÞch vô b−u ®iÖn (L) ................................................................................ 347 033 Ngµy th¸ng/thêi gian vµ ®Þa ®iÓm cña sù kiÖn (L) .................................................... 349 034 D÷ liÖu to¸n häc d¹ng b¶n ®å m· ho¸ (L) .................................................................. 355 035 Sè kiÓm so¸t hÖ thèng (L) .......................................................................................... 360 036 Sè tra cøu chÝnh trong c¸c tÖp d÷ liÖu m¸y tÝnh (KL) ................................................ 362 037 Nguån bæ sung (L) ..................................................................................................... 364 040 C¬ quan t¹o biÓu ghi biªn môc gèc (KL) ................................................................... 368 041 M· ng«n ng÷ (KL) ..................................................................................................... 372 042 M· thÈm ®Þnh (KL) .................................................................................................... 379 043 M· khu vùc ®Þa lý (KL) .............................................................................................. 385 044 M· n−íc xuÊt b¶n/s¶n xuÊt (KL) ............................................................................... 387 045 Thêi kú cña néi dung (KL) ........................................................................................ 389 046 N¨m th¸ng ®Æc biÖt m· ho¸ (KL) ............................................................................... 395 047 M· thÓ lo¹i s¸ng t¸c nh¹c (KL) .................................................................................. 399 048 M· sè l−îng nh¹c cô hoÆc giäng ca (L) ..................................................................... 400 9
050 Ký hiÖu xÕp gi¸ theo Khung ph©n lo¹i Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú (L) .................... 404 051 Th«ng tin vÒ b¶n, sè vµ b¶n in thªm cña Th− viÖn Quèc héi Hoa Kú (L) ................. 409 052 Ph©n lo¹i ®Þa lý (L)..................................................................................................... 411 055 Ký hiÖu xÕp gi¸/ Ký hiÖu ph©n lo¹i t¹o lËp ë Cana®a (L) .......................................... 414 060 Ký hiÖu xÕp gi¸ theo Khung ph©n lo¹i cña Th− viÖn Y häc Quèc gia Hoa Kú (L) ... 419 061 Th«ng tin vÒ b¶n cña Th− viÖn Y häc quèc gia Hoa Kú (L) ...................................... 423 066 Bé ký tù sö dông trong biÓu ghi (KL) ........................................................................ 425 070 Ký hiÖu xÕp gi¸ theo Khung ph©n lo¹i Th− viÖn n«ng nghiÖp quèc gia Hoa Kú (L). 427 071 Th«ng tin vÒ b¶n cña Th− viÖn n«ng nghiÖp quèc gia Hoa Kú (L) ............................ 429 072 M· líp chñ ®Ò (L)....................................................................................................... 431 074 Sè tµi liÖu do Côc Ên lo¸t ChÝnh phñ Hoa Kú cÊp (L) ................................................ 433 080 Ký hiÖu Ph©n lo¹i ThËp ph©n B¸ch khoa (L) ............................................................. 436 082 Ký hiÖu xÕp gi¸ theo Ph©n lo¹i thËp ph©n Dewey (L).................................................. 438 084 Ký hiÖu xÕp gi¸ theo khung ph©n lo¹i kh¸c (L) ......................................................... 442 086 Ký hiÖu xÕp gi¸ tµi liÖu chÝnh phñ (L) ....................................................................... 444 088 M· sè b¸o c¸o (L) ...................................................................................................... 448 09X Ký hiÖu xÕp gi¸ côc bé .............................................................................................. 451 10
Giíi thiÖu N¨m khæ mÉu trao ®æi MARC 21, bao gåm Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc, Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu vÒ s−u tËp, Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu ph©n lo¹i vµ Khæ mÉu MARC 21 cho th«ng tin céng ®ång, lµ nh÷ng chuÈn ®−îc sö dông réng r·i cho viÖc tr×nh bµy vµ trao ®æi d÷ liÖu th− môc, kiÓm so¸t tÝnh nhÊt qu¸n, bé s−u tËp, ph©n lo¹i vµ th«ng tin céng ®ång ë d¹ng m¸y tÝnh ®äc ®−îc. Mét biÓu ghi MARC bao gåm 3 yÕu tè: cÊu tróc biÓu ghi, m· ®Þnh danh néi dung vµ néi dung d÷ liÖu cña biÓu ghi. CÊu tróc biÓu ghi lµ mét triÓn khai øng dông tiªu chuÈn quèc tÕ ISO 2709 - Khæ mÉu trao ®æi th«ng tin (Format for Information Exchange) vµ tiªu chuÈn t−¬ng ®−¬ng cña Mü ANSI/NISO Z39.2 Trao ®æi th«ng tin th− môc (Bibliographic Information Interchange). §Þnh danh néi dung, lµ c¸c m· vµ quy −íc ®−îc thiÕt lËp ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®Æc tr−ng ho¸ c¸c yÕu tè d÷ liÖu bªn trong biÓu ghi, ®Ó hç trî viÖc thao t¸c víi d÷ liÖu ®ã, ®−îc quy ®Þnh cô thÓ cho tõng khæ mÉu trong tÊt c¶ c¸c khæ mÉu MARC. Néi dung cña c¸c yÕu tè d÷ liÖu t¹o thµnh biÓu ghi MARC th«ng th−êng ®−îc quy ®Þnh bëi nh÷ng chuÈn bªn ngoµi c¸c khæ mÉu nµy. ThÝ dô vÒ c¸c chuÈn ®ã lµ Quy t¾c m« t¶ th− môc chuÈn quèc tÕ (ISBD), Quy t¾c biªn môc Anh-Mü (AACR), §Ò môc chñ ®Ò cña Th− viÖn Quèc héi (LCSH), hoÆc c¸c quy t¾c biªn môc, c¸c tõ ®iÓn tõ chuÈn vµ hÖ thèng ph©n lo¹i ®−îc sö dông bëi c¬ quan t¹o ra biÓu ghi. Néi dung cña mét sè yÕu tè d÷ liÖu ®−îc m· ho¸ ®−îc quy ®Þnh cô thÓ cho tõng khæ mÉu MARC (thÝ dô trong PhÇn ®Çu biÓu, tr−êng 007, tr−êng 008). "Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc: H−íng dÉn ¸p dông ®Þnh danh néi dung" quy ®Þnh c¸c m· vµ c¸c quy −íc (nh− nh·n tr−êng, chØ thÞ, tr−êng con, c¸c gi¸ trÞ ®−îc m· ho¸) cho c¸c yÕu tè d÷ liÖu trong c¸c biÓu ghi th− môc theo MARC. Tµi liÖu nµy ®−îc biªn so¹n cho nh÷ng ng−êi tham gia vµo viÖc t¹o ra vµ duy tr× c¸c biÓu ghi th− môc còng nh− cho nh÷ng ng−êi tham gia vµo viÖc thiÕt kÕ vµ duy tr× nh÷ng hÖ thèng trao ®æi vµ xö lý biÓu ghi th− môc. Mét phiªn b¶n rót gän cña ®Æc t¶ nµy cã thÓ truy cËp ®−îc t¹i website http://www.loc.gov/marc/bibliographic. Danh môc ®¬n gi¶n c¸c tr−êng ®−îc giíi thiÖu t¹i website http://www.loc.gov/marc/bibliographic/ecbdlist.html Ph¹m vi ¸p dông cña khæ mÉu th− môc Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc ®−îc thiÕt kÕ ®Ó lµm mét c«ng cô chøa th«ng tin th− môc vÒ c¸c tµi liÖu v¨n b¶n ®−îc in vµ b¶n th¶o, tÖp tin, b¶n ®å, b¶n nh¹c, Ên phÈm nhiÒu kú, tµi liÖu nghe nh×n vµ c¸c tµi liÖu hçn hîp. D÷ liÖu th− môc th«ng th−êng bao gåm nhan ®Ò, chñ ®Ò, chó gi¶i, d÷ liÖu vÒ xuÊt b¶n, th«ng tin vÒ m« t¶ vËt lý cña ®èi t−îng. Khæ mÉu th− môc chøa c¸c yÕu tè d÷ liÖu cho c¸c lo¹i h×nh tµi liÖu sau: S¸ch (BK) - sö dông cho c¸c tµi liÖu v¨n b¶n ®−îc in, b¶n th¶o vµ c¸c tµi liÖu vi h×nh cã b¶n chÊt chuyªn kh¶o. Ên phÈm nhiÒu kú (SE) - sö dông cho tµi liÖu v¨n b¶n ®−îc in, b¶n th¶o vµ c¸c tµi liÖu vi h×nh mµ nã ®−îc sö dông ë d¹ng tõng phÇn víi ph−¬ng thøc xuÊt b¶n lÆp l¹i (nh− Ên phÈm ®Þnh kú, b¸o, niªn gi¸m,...). TÖp tin (CF) - sö dông cho phÇn mÒm m¸y tÝnh, d÷ liÖu sè, c¸c t− liÖu ®a ph−¬ng tiÖn ®Þnh h−íng sö dông b»ng m¸y tÝnh, hÖ thèng hoÆc dÞch vô trùc tuyÕn. C¸c ph¹m trï nguån tin ®iÖn tö kh¸c ®−îc m· ho¸ theo khÝa c¹nh quan träng nhÊt cña chóng. Tµi liÖu cã thÓ cã b¶n chÊt chuyªn kh¶o hoÆc xuÊt b¶n nhiÒu kú. 11
B¶n ®å (MP) - sö dông cho tµi liÖu b¶n ®å ®−îc in, b¶n th¶o vµ vi h×nh, bao gåm tËp b¶n ®å, b¶n ®å riªng lÎ vµ ®Þa cÇu. Tµi liÖu cã thÓ cã b¶n chÊt chuyªn kh¶o hoÆc xuÊt b¶n nhiÒu kú. ¢m nh¹c (MU) - sö dông cho b¶n nh¹c ®−îc in, b¶n th¶o vµ vi h×nh còng nh− nh¹c ghi ©m vµ nh÷ng tµi liÖu ghi ©m kh«ng ph¶i nh¹c kh¸c. Tµi liÖu cã thÓ cã b¶n chÊt chuyªn kh¶o hoÆc xuÊt b¶n nhiÒu kú. Tµi liÖu nh×n (VM) - sö dông cho nh÷ng lo¹i t− liÖu chiÕu h×nh, kh«ng chiÕu h×nh, ®å ho¹ hai chiÒu, vËt phÈm nh©n t¹o hoÆc c¸c ®èi t−îng gÆp trong tù nhiªn 3 chiÒu, c¸c bé t− liÖu. Tµi liÖu cã thÓ cã b¶n chÊt chuyªn kh¶o hoÆc xuÊt b¶n nhiÒu kú. Tµi liÖu hçn hîp (MX) - sö dông chñ yÕu cho nh÷ng s−u tËp l−u tr÷ vµ b¶n th¶o cña hçn hîp c¸c d¹ng tµi liÖu. Tµi liÖu cã thÓ cã b¶n chÊt chuyªn kh¶o hoÆc xuÊt b¶n nhiÒu kú. (Ghi chó: tr−íc n¨m 1994, tµi liÖu hçn hîp (MX) ®−îc tham chiÕu nh− lµ tµi liÖu l−u tr÷ vµ b¶n th¶o (AM)). Lo¹i biÓu ghi th− môc BiÓu ghi th− môc MARC ®−îc ph©n biÖt víi nh÷ng lo¹i biÓu ghi MARC kh¸c bëi nh÷ng m· ®Æc thï trong vÞ trÝ 06 cña phÇn §Çu biÓu (KiÓu biÓu ghi) vµ bao qu¸t nh÷ng kiÓu biÓu ghi sau: Tµi liÖu ng«n ng÷ B¶n th¶o tµi liÖu ng«n ng÷ TÖp tin Tµi liÖu b¶n ®å B¶n th¶o tµi liÖu b¶n ®å B¶n nh¹c cã chó gi¶i B¶n th¶o b¶n nh¹c Ghi ©m kh«ng ph¶i ©m nh¹c Ghi ©m ©m nh¹c T− liÖu chiÕu h×nh §å ho¹ kh«ng chiÕu 2 chiÒu VËt phÈm nh©n t¹o 3 chiÒu vµ ®èi t−îng tù nhiªn Bé tµi liÖu Tµi liÖu hçn hîp Tµi liÖu vi h×nh, bÊt kÓ lµ d¹ng b¶n gèc hoÆc sao, kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét lo¹i biÓu ghi ®Æc thï. KhÝa c¹nh vi h×nh chØ cã tÝnh chÊt thø cÊp ®èi víi lo¹i tµi liÖu cña ®èi t−îng gèc (thÝ dô d¹ng s¸ch,..) tõ ®ã t¹o ra tµi liÖu vi h×nh. §iÒu nµy còng ¸p dông t−¬ng tù víi mét sè lo¹i tÖp tin mµ ë ®ã khÝa c¹nh tÖp tin chØ lµ thø cÊp; tuy nhiªn, mét sè ph¹m trï nguån tin ®iÖn tö sÏ ®−îc g¸n m· ®óng ë d¹ng TÖp tin. 12
Nh÷ng thµnh phÇn cña biÓu ghi th− môc M« t¶ nh÷ng thµnh phÇn cña biÓu ghi Mét biÓu ghi th− môc MARC bao gåm 3 thµnh phÇn chñ yÕu: ®Çu biÓu ghi, danh môc vµ c¸c tr−êng ®é dµi biÕn ®æi. Nh÷ng th«ng tin sau ®©y giíi thiÖu tãm t¾t cÊu tróc mét biÓu ghi MARC. Chi tiÕt ®Çy ®ñ h¬n ®−îc tr×nh bµy trong tµi liÖu §Æc t¶ MARC 21 cho cÊu tróc biÓu ghi, b¶ng m· ký tù vµ m«i tr−êng trao ®æi (MARC 21 Specifications for Record Structure, Character Sets, and Exchange Media t¹i website http://www.loc.gov/marc/specifications). §Çu biÓu ghi - nh÷ng yÕu tè d÷ liÖu cung cÊp th«ng tin cho viÖc xö lý biÓu ghi. C¸c yÕu tè d÷ liÖu phÇn nµy chøa c¸c con sè hoÆc gi¸ trÞ m· ho¸ vµ ®−îc x¸c ®Þnh bëi vÞ trÝ ký tù t−¬ng ®èi. PhÇn ®Çu biÓu cã ®é dµi cè ®Þnh 24 ký tù vµ ®©y lµ tr−êng ®Çu tiªn cña mét biÓu ghi MARC. Danh môc - Mét lo¹t nh÷ng môc tr−êng trong ®ã mçi môc chøa nh·n tr−êng th«ng tin, ®é dµi, vÞ trÝ b¾t ®Çu cña mçi tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng trong biÓu ghi. Mçi môc tr−êng cã ®é dµi 12 ký tù. Nh÷ng môc tr−êng danh môc cña c¸c tr−êng kiÓm so¸t cã ®é dµi biÕn ®éng ®−îc tr×nh bµy tr−íc vµ theo tr×nh tù nh·n tr−êng t¨ng dÇn. TiÕp sau lµ nh÷ng môc tr−êng cña c¸c tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng, ®−îc xÕp theo thø tù t¨ng dÇn theo ký tù ®Çu tiªn cña nh·n tr−êng. Tr×nh tù l−u tr÷ cña c¸c tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng trong biÓu ghi kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i trïng hîp víi thø tù cña c¸c môc tr−êng trong vïng Danh môc. Nh÷ng nh·n tr−êng lÆp l¹i ®−îc ph©n biÖt b»ng vÞ trÝ cña nh÷ng tr−êng t−¬ng øng trong biÓu ghi. Danh môc ®−îc kÕt thóc b»ng mét ký tù kÕt thóc tr−êng (mét m· ASCII 1E hex). Tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng - D÷ liÖu trong biÓu ghi th− môc MARC ®−îc tæ chøc thµnh tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng, mçi tr−êng ®−îc ®−îc x¸c ®Þnh b»ng mét nh·n tr−êng 3 ký tù, ®−îc l−u trong môc tr−êng t−¬ng øng cña tr−êng t¹i vïng Danh môc. Mçi tr−êng kÕt thóc b»ng mét ký tù kÕt thóc tr−êng. Tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng cuèi cïng trong biÓu ghi kÕt thóc b»ng mét dÊu kÕt thóc tr−êng vµ mét ký tù kÕt thóc biÓu ghi (m· ASCII 1D hex). Tr−êng kiÓm so¸t cã ®é dµi biÕn ®éng - Tr−êng nhãm 00X. Nh÷ng tr−êng nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng mét nh·n tr−êng trong Danh môc nh−ng chóng ®ång thêi kh«ng cã c¶ vÞ trÝ chØ thÞ lÉn m· tr−êng con. Nh÷ng tr−êng kiÓm so¸t cã ®é dµi biÕn ®éng cã cÊu tróc kh¸c víi c¸c tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng. Chóng cã thÓ chøa hoÆc mét yÕu tè d÷ liÖu ®¬n trÞ hoÆc mét lo¹t nh÷ng yÕu tè d÷ liÖu cã ®é dµi cè ®Þnh ®−îc quy ®Þnh b»ng vÞ trÝ ký tù t−¬ng øng. Tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng - Nh÷ng tr−êng cßn l¹i ®−îc x¸c ®Þnh trong khæ mÉu. Cïng víi viÖc ®−îc x¸c ®Þnh b»ng mét nh·n tr−êng trong Danh môc, tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng chøa hai vÞ trÝ chØ thÞ ë ®Çu cña mçi tr−êng vµ m· tr−êng con dµi hai ký tù tr−íc mçi tr−êng d÷ liÖu bªn trong tr−êng. Tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng ®−îc s¾p xÕp thµnh khèi tr−êng theo ký tù ®Çu tiªn cña nh·n tr−êng. Ký tù nµy, ngo¹i trõ mét vµi ngo¹i lÖ, x¸c ®Þnh chøc n¨ng cña d÷ liÖu bªn trong biÓu ghi. KiÓu th«ng tin trong tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c nh÷ng phÇn cßn l¹i cña nh·n tr−êng. 0XX Th«ng tin kiÓm so¸t, ®Þnh danh, chØ sè ph©n lo¹i,v.v.. 1XX Tiªu ®Ò chÝnh 13
2XX Nhan ®Ò vµ th«ng tin liªn ®Õn nhan ®Ò (nhan ®Ò, lÇn xuÊt b¶n, th«ng tin vÒ in Ên) 3XX M« t¶ vËt lý, v.v.. 4XX Th«ng b¸o vÒ tïng th− 5XX Chó gi¶i 6XX C¸c tr−êng vÒ truy cËp chñ ®Ò 7XX Tiªu ®Ò bæ sung, kh«ng ph¶i chñ ®Ò hoÆc tïng th−; tr−êng liªn kÕt 8XX Tiªu ®Ò tïng th− bæ sung, s−u tËp,v.v.. 9XX Dµnh cho øng dông côc bé. Bªn trong c¸c khèi tr−êng 1XX, 4XX, 6XX, 7XX vµ 8XX, cã dù phßng mét sè cÆp ®Þnh danh néi dung. Nh÷ng néi dung sau, ngo¹i trõ mét vµi ngo¹i lÖ, ®−îc dµnh cho 2 ký tù cuèi cña nh·n tr−êng: X00 Tªn c¸ nh©n X10 Tªn cña tæ chøc X11 Tªn héi nghÞ X30 Nhan ®Ò gép X40 Nhan ®Ò th− môc X50 ThuËt ng÷ chñ ®Ò X51 Tªn ®Þa lý Bªn trong c¸c tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng, hai lo¹i ®Þnh danh néi dung sau ®−îc sö dông: VÞ trÝ chØ thÞ - Hai vÞ trÝ ký tù ®Çu tiªn trong tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng chøa th«ng tin ®Ó diÔn gi¶i hoÆc bæ sung cho d÷ liÖu bªn trong tr−êng. Gi¸ trÞ cña chØ thÞ ®−îc diÔn gi¶i mét c¸ch ®éc lËp, nghÜa lµ ý nghÜa cña cña tõng gi¸ trÞ cña hai chØ thÞ sÏ kh«ng liªn quan víi nhau. Gi¸ trÞ cña chØ thÞ cã thÓ ®−îc nhËp ë d¹ng ch÷ c¸i hoÆc sè. Mét kho¶ng trèng (m· ASCII SPACE), thÓ hiÖn trong tµi liÖu nµy b»ng dÊu th¨ng (#), ®−îc sö dông cho vÞ trÝ chØ thÞ kh«ng x¸c ®Þnh. Trong vÞ trÝ chØ thÞ nhÊt ®Þnh, mét kho¶ng trèng cã thÓ th«ng b¸o ý nghÜa hoÆc cã nghÜa lµ "kh«ng cã th«ng tin". M· tr−êng con - Hai ký tù ®Ó ph©n biÖt nh÷ng yÕu tè d÷ liÖu bªn trong mét tr−êng khi chóng ®ßi hái ®−îc xö lý riªng biÖt. Mét m· tr−êng con gåm mét ký tù ph©n c¸ch tr−êng (m· ASCII 1F hex), ®−îc ký hiÖu trong tµi liÖu nµy b»ng ký tù $, tiÕp sau lµ mét ®Þnh danh phÇn tö d÷ liÖu. §Þnh danh phÇn tö d÷ liÖu cã thÓ lµ mét ký tù ch÷ c¸i d¹ng ch÷ th−êng hoÆc mét ký tù d¹ng sè. M· tr−êng con ®−îc x¸c ®Þnh ®éc lËp cho tõng tr−êng, tuy nhiªn nh÷ng ý nghÜa t−¬ng tù sÏ ®−îc duy tr× bÊt kú lóc nµo cã thÓ (thÝ dô trong c¸c tr−êng 100, 400 vµ 600 Tªn c¸ nh©n). M· tr−êng con ®−îc quy ®Þnh víi môc ®Ých ®Ó x¸c ®Þnh, mµ kh«ng ph¶i ®Ó s¾p 14
xÕp. Thø tù tr−êng con th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tiªu chuÈn cho néi dung d÷ liÖu, thÝ dô quy t¾c biªn môc. Nh÷ng biÓu ghi th− môc nhiÒu d¹ng v¨n tù Mét biÓu ghi th− môc MARC cã thÓ chøa d÷ liÖu nhiÒu d¹ng v¨n tù. ChØ mét d¹ng v¨n tù cã thÓ ®−îc coi lµ d¹ng v¨n tù chÝnh cña néi dung d÷ liÖu cña biÓu ghi, mÆc dï nh÷ng v¨n tù kh¸c còng ®−îc sö dông cho néi dung d÷ liÖu. (Chó ý: M· ASCII ®−îc sö dông cho c¸c thµnh phÇn cÊu tróc cña biÓu ghi, cïng víi hÇu hÕt c¸c d÷ liÖu m· ho¸ còng ®−îc thÓ hiÖn trong d¹ng ký tù ASCII.) Nh÷ng m« h×nh chung cho d÷ liÖu ®a v¨n tù ®−îc tr×nh bµy trong Phô lôc D cïng víi mét sè thÝ dô biÓu ghi ®Çy ®ñ. TÝnh lÆp cña tr−êng vµ tr−êng con VÒ lý thuyÕt, mäi tr−êng vµ tr−êng con ®Òu cã thÓ ®−îc lÆp. Tuy nhiªn, b¶n chÊt cña d÷ liÖu cã thÓ lo¹i trõ sù lÆp l¹i. ThÝ dô, mét biÓu ghi th− môc cã thÓ chøa mét tr−êng tiªu ®Ò chÝnh khèi 1XX; tr−êng con 100 cã thÓ chØ chøa mét tr−êng con $a (Tªn c¸ nh©n) nh−ng cã thÓ chøa nhiÒu h¬n mét tr−êng con $c (Chøc danh vµ nh÷ng tõ kh¸c ®i kÌm víi tªn c¸ nh©n). TÝnh lÆp hoÆc kh«ng lÆp cña mçi tr−êng hoÆc tr−êng con ®−îc nªu râ trong khæ mÉu. Liªn kÕt tr−êng Nh÷ng tr−êng trong biÓu ghi cã thÓ ®−îc liªn kÕt mét c¸ch ®Æc thï th«ng qua sö dông nh÷ng kü thuËt liªn kÕt tr−êng ¸p dông chung. Kü thuËt dùa trªn có ph¸p cña d÷ liÖu trong tr−êng con $8 (Tr−êng liªn kÕt vµ sè nèi tiÕp) ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tr−êng liªn kÕt. CÊu tróc vµ có ph¸p cho tr−êng liªn kÕt vµ tr−êng con thø tù ®−îc m« t¶ trong Phô lôc A. Ký tù lÊp ®Çy vµ gi¸ trÞ liªn quan Mét ký tù lÊp ®Çy (ASCII 7C hex), ®−îc tr×nh bµy trong tµi liÖu nµy b»ng ký tù sæ th¼ng (|), cã thÓ sö dông trong biÓu ghi th− môc trong c¸c tr−êng 007-008 vµ tr−êng con $7 cña nh÷ng tr−êng tiªu ®Ò liªn kÕt (760-787). Ký tù lÊp ®Çy cã thÓ kh«ng ®−îc sö dông trong ®Çu biÓu ghi, trong nh·n tr−êng, chØ thÞ hoÆc m· tr−êng con. ViÖc sö dông cña ký tù lÊp ®Çy trong nh÷ng biÓu ghi ®−îc ®ãng gãp cho c¬ së d÷ liÖu quèc gia cã thÓ lµ ®éc lËp víi nh÷ng cÊp ®é yªu cÇu quèc gia ®−îc chØ ®Þnh trong mçi yÕu tè d÷ liÖu. Sù cã mÆt cña mét ký tù lÊp ®Çy trong biÓu ghi th− môc cho biÕt r»ng khæ mÉu ®−a ra mét m· ®Ó sö dông, song ng−êi t¹o ra biÓu ghi th− ®· quyÕt ®Þnh kh«ng cung cÊp m· nµy. M· u (Kh«ng biÕt hoÆc kh«ng x¸c ®Þnh), nÕu ®−îc sö dông, cho biÕt r»ng ng−êi t¹o ra biÓu ghi cè g¾ng cung cÊp m· nh−ng kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc m· nµo lµ m· phï hîp. M· n (Kh«ng ¸p dông) ®−îc x¸c ®Þnh trong nhiÒu vÞ trÝ m· ho¸ ®Ó cho biÕt r»ng ®Æc tr−ng ®−îc x¸c ®Þnh cho vÞ trÝ nµy kh«ng ®−îc ¸p dông cho mét d¹ng ®Æc thï cña ®èi t−îng hoÆc lo¹i biÓu ghi. MÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh MÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh lµ mét thuËt ng÷, côm tõ, kho¶ng trèng, c¸c quy −íc sö dông dÊu ng¾t, cã thÓ ®−îc t¹o ra bëi phÇn mÒm ®Ó gióp cho viÖc tr×nh bµy cña d÷ liÖu trong biÓu ghi cã ý nghÜa h¬n ®èi ng−êi sö dông. Trong khæ mÉu th− môc, mét sè nh·n tr−êng (thÝ dô tr−êng 770 - Tiªu ®Ò Phô lôc / Phô b¶n ®Æc biÖt), chØ thÞ (thÝ dô tr−êng 511, chØ thÞ 1, M· ®iÒu khiÓn mÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh), m· tr−êng con (thÝ dô tr−êng con chñ ®Ò líp d−íi $x, $y vµ $z 15
trong tiªu ®Ò chñ ®Ò bæ sung), cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó t¹o ra c¸c thuËt ng÷, côm tõ vµ/hoÆc ký hiÖu quy −íc ®Ó hiÓn thÞ biÓu ghi. ViÖc sö dông nh÷ng mÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh ®−îc quy ®Þnh bëi tõng tæ chøc hay hÖ thèng. ThÝ dô cho viÖc sö dông mÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh ®−îc giíi thiÖu ë phÇn Quy −íc nhËp d÷ liÖu trong m« t¶ cña mçi tr−êng. Quy −íc chung cho viÖc hiÓn thÞ mét m· tr−êng con nh− mét kho¶ng trèng trong hiÓn thÞ mét biÓu ghi kh«ng ®−îc lµm næi bËt trong thÝ dô cho mÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh. Tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung biÓu ghi Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc ®−îc sö dông nh− mét c«ng cô chuyÓn t¶i d÷ liÖu th− môc tõ bÊt cø tæ chøc nµo. Nãi chung, tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung d÷ liÖu, ®Þnh danh néi dung vµ chuyÓn t¶ th«ng tin th− môc bªn trong biÓu ghi cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch nghiªn cøu tr−êng ®−îc chØ dÉn trong phÇn Nh÷ng bªn cã tr¸ch nhiÖm d−íi ®©y. Tuy nhiªn, néi dung d÷ liÖu cña mét yÕu tè d÷ liÖu nµo ®ã lµ chØ giíi h¹n khi yÕu tè d÷ liÖu ®ã lµ do tæ chøc g¸n hoÆc lµ yÕu tè d÷ liÖu thuéc nhãm ®−îc kiÓm so¸t. Nh÷ng bªn cã tr¸ch nhiÖm Trong mét biÓu ghi ch−a ®−îc söa ®æi, tæ chøc ®−îc x¸c ®Þnh nh− nguån biªn môc gèc cña biÓu ghi, ®−îc thÓ hiÖn trong vÞ trÝ 39 cña tr−êng 008 (008/39) vµ/hoÆc tr−êng 040 $a, lµ tæ chøc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung cña biÓu ghi. Tæ chøc ®−îc x¸c ®Þnh nh− c¬ quan chuyÓn t¶, ®−îc thÓ hiÖn trong tr−êng 040 $c, lµ tæ chøc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®Þnh danh néi dung vµ chuyÓn t¶ d÷ liÖu. Trong biÓu ghi ®· ®−îc söa ®æi, c¸c tæ chøc ®−îc x¸c ®Þnh trong tr−êng 040 $a vµ $d (Tæ chøc söa ®æi biÓu ghi) lµ nh÷ng tæ chøc cïng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung biÓu ghi. Tæ chøc ®−îc x¸c ®Þnh nh− c¬ quan chuyÓn t¶ vµ c¬ quan söa ®æi biÓu ghi, ®−îc thÓ hiÖn trong tr−êng 040 $c vµ $d, lµ nh÷ng tæ chøc cïng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®Þnh danh néi dung vµ chuyÓn t¶ d÷ liÖu. Nh÷ng yÕu tè d÷ liÖu do tæ chøc g¸n YÕu tè d÷ liÖu do tæ chøc g¸n lµ yÕu tè mµ néi dung cña nã ®−îc x¸c ®Þnh bëi tæ chøc ®−îc uû quyÒn vµ lµ tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc ®ã, thÝ dô tr−êng 222 (Nhan ®Ò kho¸) lµ tr¸ch nhiÖm cña mét trung t©m ISSN. Trong khi néi dung tr−êng nµy ®−îc nhËp bëi tæ chøc uû quyÒn, nã cã thÓ ®−îc chuyÓn t¶ bëi tæ chøc kh¸c. YÕu tè d÷ liÖu sö dông danh môc cã kiÓm so¸t Mét vµi yÕu tè d÷ liÖu chøa d÷ liÖu tõ danh môc cã kiÓm so¸t do tæ chøc ®−îc uû quyÒn t¹o lËp, thÝ dô Danh môc m· cña MARC cho khu vùc ®Þa lý trong tr−êng 043 (M· vïng ®Þa lý). Nh÷ng yÕu tè nµy ®−îc chØ râ ë trong tr−êng hoÆc tr−êng con cña MARC 21 vµ chØ cã nh÷ng gi¸ trÞ lÊy tõ danh môc ®−îc chØ ®Þnh cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó nhËp vµo tr−êng. NÕu mong muèn söa ®æi hoÆc bæ sung cho danh môc nµy, cÇn ph¶i tham vÊn víi tæ chøc b¶o tr× danh môc. 16
Nh÷ng yªu cÇu vÒ cÊp biÓu ghi Nh÷ng nhãm ng−êi sö dông khæ mÉu cã thÓ yªu cÇu møc ®Çy ®ñ hoÆc yªu cÇu tèi thiÓu ®Ó ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n gi÷a c¸c tæ chøc biªn môc. Nh÷ng yªu cÇu nµy ph¶i ®−îc th«ng b¸o réng r·i cho mäi bªn tham gia trao ®æi cã thÓ ®Ó hä biÕt. Tæ chøc cña tµi liÖu Nh÷ng phÇn chÝnh Khæ mÉu MARC 21 cho d÷ liÖu th− môc chøa mét th«ng b¸o tãm t¾t vÒ nh÷ng m· ®Þnh danh néi dung, tiÕp sau lµ mét phÇn tr×nh bµy chi tiÕt vÒ tõng m· ®Þnh danh néi dung. TiÕp sau phÇn m« t¶ §Çu biÓu vµ Danh môc, lµ phÇn tr×nh bµy chi tiÕt vÒ tõng tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng ®−îc xÕp theo thø tù cña nh·n tr−êng. PhÇn Phô lôc cña tµi liÖu nµy cung cÊp th«ng tin vÒ mét sè tr−êng con ®−îc kiÓm so¸t (Phô lôc A), nh÷ng thÝ dô vÒ biÓu ghi cÊp ®Çy ®ñ (Phô lôc B), thÝ dô vÒ biÓu ghi cÊp tèi thiÓu (Phô lôc C), nh÷ng thÝ dô vÒ biÓu ghi ®a v¨n tù (Phô lôc D), danh môc theo vÇn ch÷ c¸i nh÷ng tiªu ®Ò dÔ nhÇm lÉn víi nh·n tr−êng ®−îc ®Ò xuÊt (Phô lôc E), danh môc nh÷ng m¹o tõ h¹n ®Þnh (the) vµ qu¸n tõ kh«ng x¸c ®Þnh (a, an) (Phô lôc F), danh môc nh÷ng thay ®æi cña khæ mÉu kÓ tõ b¶n xuÊt b¶n gÇn ®©y nhÊt (Phô lôc G) vµ danh môc mét sè tr−êng côc bé cña Mü vµ Cana®a (Phô lôc H). Nh÷ng phÇn th«ng tin chung §Ó tr¸nh lÆp l¹i, mét sè phÇn th«ng tin chung cña nh÷ng nhãm tr−êng cã ®Æc tÝnh t−¬ng tù sÏ ®−îc tr×nh bµy. Nh÷ng phÇn th«ng tin chung nµy cung cÊp chØ dÉn vÒ nh÷ng ®Þnh danh néi dung chung cho nh÷ng tr−êng trong nhãm. ViÖc m« t¶ ®èi víi mçi tr−êng trong nhãm ®−îc tham chiÕu ®Õn phÇn th«ng tin chung cho nhãm tr−êng nµy. ThÝ dô, nhãm tr−êng X00 - Tªn c¸ nh©n - PhÇn th«ng tin chung ®−îc cung cÊp cho c¸c tiªu ®Ò tªn c¸ nh©n. PhÇn th«ng tin chung nµy cung cÊp nh÷ng chØ dÉn cho nh÷ng ®Þnh danh néi dung chung cho mçi lo¹i tiªu ®Ò tªn c¸ nh©n kh«ng ph©n biÖt chóng ®−îc sö dông trong tr−êng 100 - tiªu ®Ò chÝnh tªn c¸ nh©n, tr−êng 600 - truy cËp chñ ®Ò, tr−êng 700 - tiªu ®Ò bæ sung, tr−êng 800 tiªu ®Ò tïng th− bæ sung. ViÖc m« t¶ cho mçi tr−êng riªng rÏ (100, 600, 700, 800) ®−îc tham chiÕu ®Õn phÇn th«ng tin chung cho nhãm tr−êng X00. Nh÷ng thµnh phÇn cña M« t¶ chi tiÕt Mçi mét m« t¶ chi tiÕt nãi chung chøa 6 phÇn: liÖt kª ®Þnh danh néi dung; vÞ trÝ ký tù hoÆc ®Þnh nghÜa vµ ph¹m vi bao qu¸t cña tr−êng; h−íng dÉn ¸p dông ®Þnh danh néi dung, cã thÝ dô; quy −íc nhËp d÷ liÖu; lÞch sö m· ®Þnh danh néi dung. PhÇn liÖt kª ®Þnh danh néi dung giíi thiÖu: - Tªn cña ®Þnh danh néi dung; - TÝnh lÆp / kh«ng lÆp cña tr−êng (c¸c m· ký hiÖu L hoÆc KL). §èi víi §Çu biÓu vµ nh÷ng tr−êng kiÓm so¸t cã ®é dµi biÕn ®éng, danh môc liÖt kª tªn cña vÞ trÝ ký tù vµ gi¸ trÞ cña m· ®· ®−îc x¸c ®Þnh. §èi víi tr−êng d÷ liÖu cã ®é dµi biÕn ®éng, danh môc cung cÊp tªn c¸c vÞ trÝ chØ thÞ vµ bÊt cø gi¸ trÞ m· ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh nµo, tªn cña 17
c¸c m· tr−êng con vµ bÊt cø gi¸ trÞ m· ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh nµo. §èi víi mäi tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng, m· tÝnh lÆp/kh«ng lÆp ë mäi cÊp ®é cho biÕt liÖu tr−êng cã thÓ lÆp hay kh«ng trong mét biÓu ghi. §èi víi nh÷ng tr−êng cã ®é dµi biÕn ®éng, m· tÝnh lÆp cña tr−êng con cho biÕt liÖu tr−êng con cã lÆp trong mét tr−êng hay kh«ng. PhÇn vÞ trÝ ký tù hoÆc ®Þnh nghÜa vµ ph¹m vi cña tr−êng m« t¶ néi dung cña vÞ trÝ ký tù hoÆc cña tr−êng, sù phï hîp cña nã ®èi víi nh÷ng lo¹i biÓu th− môc ®Æc thï, cung cÊp nh÷ng th«ng tin kh¸c nh− tÝnh lÆp trong mét sè t×nh huèng cô thÓ, sù sö dông nh÷ng danh môc hoÆc quy t¾c b¾t buéc ®Ó ®Þnh d¹ng d÷ liÖu, v.v.. PhÇn h−íng dÉn ¸p dông ®Þnh danh néi dung m« t¶ néi dung vµ ph¹m vi cña mçi gi¸ trÞ m· ho¸, chØ thÞ, m· tr−êng con, cung cÊp nh÷ng th«ng tin kh¸c nh− sù phï hîp cña viÖc sö dông vµ tÝnh lÆp trong mét sè t×nh huèng cô thÓ. Gi¸ trÞ m· ho¸ vµ m· tr−êng con trong phÇn nµy ®−îc tr×nh bµy theo thø tù vÇn ch÷ c¸i hoÆc sè. ThÝ dô cho biÕt c¸ch ¸p dông ®Þnh danh néi dung ®−îc cung cÊp ngay sau phÇn m« t¶. ThÝ dô minh ho¹ viÖc ¸p dông ®Þnh danh néi dung ®Æc thï. D÷ liÖu trong thÝ dô cã thÓ ®Çy ®ñ hoÆc Ýt h¬n trong thùc tiÔn biªn môc. §a sè c¸c thÝ dô thÓ hiÖn viÖc ¸p dông AACR2 vµ ISBD; tuy nhiªn, mét sè thÝ dô l¹i thÓ hiÖnviÖc sö dông MARC mét c¸ch tæng qu¸t. Mét vµi thÝ dô minh ho¹ nh÷ng ®iÓm ®Æc thï. PhÇn quy −íc nhËp d÷ liÖu cung cÊp h−íng dÉn vÒ viÖc sö dông nh÷ng ®Þnh danh néi dung vµ nh÷ng ký hiÖu nh− dÊu c¸ch, kho¶ng trèng vµ c¸c mÉu hiÓn thÞ cè ®Þnh Nãi chung, dÊu c¸ch sö dông bªn trong tr−êng ®−îc quy ®Þnh bëi c¸c quy t¾c cña nh÷ng hÖ thèng biªn môc hoÆc cña hÖ thèng ®Ò môc chñ ®Ò, tõ ®iÓn tõ chuÈn. Nh÷ng quy −íc nhËp d÷ liÖu lµm râ nh÷ng thùc tiÒn x¸c ®Þnh c¸c dÊu c¸ch; nh÷ng dÊu c¸ch cã thÓ lµ dÊu chÊm (.), dÊu hái (?), dÊu chÊm than (!), dÊu g¹ch ngang (-). PhÇn lÞch sö ®Þnh danh néi dung cung cÊp th«ng tin vÒ nh÷ng thay ®æi quan träng vÒ ®Þnh danh néi dung. Nh÷ng kiÓu thay ®æi ®−îc nªu trong phÇn nµy bao gåm: - Nh÷ng m· ®Þnh danh néi dung míi ®−îc x¸c ®Þnh cã ¶nh h−ëng lªn tÝnh nhÊt qu¸n trong c¬ së d÷ liÖu, thÝ dô tr−íc n¨m 1980, d÷ liÖu vÒ Héi nghÞ trong c¸c tr−êng liªn quan ®Õn C¬ quan/tËp thÓ kh«ng ®−îc nhËp vµo tr−êng con riªng biÖt tr−íc khi quy ®Þnh nhËp vµo tr−êng con $c sau n¨m 1980; - Nh÷ng m· ®−îc quy ®Þnh l¹i, thÝ dô tr−íc n¨m 1979, trong c¸c tr−êng X10, c¶ sè vµ tªn cña phÇn, tËp ®−îc nhËp vµo tr−êng con $p, cßn sau n¨m 1979, tr−êng con $p ®−îc x¸c ®Þnh l¹i lµ chØ nhËp tªn cña phÇn/tËp; - Sù thay ®æi trong c¸c m· vµ gi¸ trÞ ®Ó ®¶m b¶o sù nhÊt qu¸n trong c¸c ®Æc t¶ cña MARC, thÝ dô trong vÞ trÝ 24-27 tr−êng 008 (008/24-27) ®èi víi s¸ch, m· h (Sæ tay tra cøu) ®−îc quy ®Þnh l¹i thµnh m· f tõ sau n¨m 1979; - Sù thay ®æi trong tÝnh lÆp khi nã ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh nhÊt qu¸n cña c¬ së d÷ liÖu, thÝ dô tr−êng 020 tr−íc n¨m 1977 lµ kh«ng lÆp; nhiÒu chØ sè ISBN cã thÓ ®−îc nhËp vµo c¸c tr−êng con lÆp $a, $b vµ $c. - CÊu tróc l¹i tr−êng, thÝ dô nh− tr−êng 007 (Tr−êng cã ®é dµi cè ®Þnh vÒ ®Æc tr−ng vËt lý) trong n¨m 1980; - Nh÷ng m· ®Þnh danh néi dung bÞ lçi thêi, thÝ dô tr−êng con $b (sè) trong c¸c tr−êng X11 khi tr−êng con $n ®−îc x¸c ®Þnh l¹i ®Ó bao qu¸t c¶ sè cña héi nghÞ tõ n¨m 1979. Nh÷ng ®Þnh danh néi dung lçi thêi tr−íc ®©y chØ ®−îc x¸c ®Þnh trong khæ mÉu quèc gia riªng sÏ ®−îc ®¸nh dÊu b»ng ký hiÖu [chØ trong USMARC] hoÆc [chØ trong CAN/MARC]; nh÷ng tr−êng lçi thêi nÕu kh«ng ®¸nh dÊu kÌm theo nghÜa lµ cã mÆt trong c¶ hai khæ mÉu. 18