Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế và sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:332

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Thiết kế và sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận về thiết kế và sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học; Thực trạng thiết kế và sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học; Quy trình thiết kế và biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế và sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ THU TRANG THIÕT KÕ Vµ Sö DôNG §¸NH GI¸ X¸C ThùC TRONG D¹Y HäC M¤N TO¸N THEO H¦íNG PH¸T TRIÓN N¡NG LùC CHO HäC SINH TIÓU HäC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ THU TRANG THIÕT KÕ Vµ Sö DôNG §¸NH GI¸ X¸C ThùC TRONG D¹Y HäC M¤N TO¸N THEO H¦íNG PH¸T TRIÓN N¡NG LùC CHO HäC SINH TIÓU HäC Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học tiểu học Mã số: 9.14.01.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Vũ Đình Phƣợng 2. PGS.TS. Trần Ngọc Lan HÀ NỘI – 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong đề cương luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thu Trang
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Trần Ngọc Lan và TS. Vũ Đình Phượng đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và triển khai Luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thành viên trong các Hội đồng đánh giá Luận án các cấp đã có những góp ý để Luận án được hoàn thiện, giúp tôi tiến bộ hơn trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn gia đình, anh chị em đồng nghiệp, bạn bè đồng môn đã luôn bên cạnh, ủng hộ tôi trong suốt thời gian qua! Hà Nội, tháng ….. năm 2024 Tác giả Nguyễn Thị Thu Trang
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 4 6. Phạm vi của đề tài .............................................................................................. 5 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 5 8. Những đóng góp của luận án ............................................................................. 6 9. Những luận điểm đưa ra bảo vệ ......................................................................... 6 10. Cấu trúc của luận án ......................................................................................... 6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC TRONG DẠY HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC ...................................................... 7 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ................................................................. 7 1.1.1. Một số nghiên cứu về đánh giá trong dạy học theo hướng phát triển năng lực............................................................................................................... 7 1.1.2. Một số nghiên cứu về đánh giá xác thực ...............................................12 1.2. Một số vấn đề lí luận về đánh giá trong dạy học theo hƣớng phát triển năng lực ......................................................................................................18 1.2.1. Một số khái niệm liên quan ....................................................................... 18 1.2.2. Đánh giá trong dạy học theo hướng phát triển năng lực ............................ 32 1.3. Một số vấn đề lí luận về đánh giá xác thực ...............................................24 1.3.1. Khái niệm “đánh giá xác thực” ..............................................................24 1.3.3. Đặc điểm của đánh giá xác thực ............................................................29 1.3.4. Nhiệm vụ đánh giá xác thực ..................................................................31 1.3.5. Tiêu chí đánh giá xác thực .......................................................................... 35 1.3.6. Một số công cụ được sử dụng trong đánh giá xác thực .........................36 1.4. Đặc điểm học sinh tiểu học .........................................................................40
1.4.1. Đặc điểm tâm lí của HS tiểu học ...........................................................40 1.4.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học ............................................42 1.5. Đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hƣớng phát triển năng lực ở tiểu học .............................................................................................44 1.5.1. Khái niệm đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học ........................................................44 1.5.2. Mục tiêu và nội dung của chương trình Giáo dục phổ thông môn Toán 2018 cấp tiểu học ....................................................................................44 1.5.3. Khả năng áp dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học .............................................46 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ...................................................................................49 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC ......................................50 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ..............................................................50 2.1.1. Mục đích, đối tượng, thời gian khảo sát ................................................50 2.1.2. Nội dung khảo sát ..................................................................................52 2.1.3. Phương pháp khảo sát ............................................................................52 2.2. Phân tích kết quả khảo sát thực trạng ......................................................53 2.2.1. Thực trạng nhận thức của GVTH về đánh giá trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh ..........................................53 2.2.2. Thực trạng hoạt động ĐG trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học. ...............................................................58 2.2.3. Thực trạng sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học. ............................................70 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ...................................................................................83 CHƢƠNG 3: ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH THIẾT KẾ VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG ĐÁNH GIÁ XÁC THỰC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC ..........................................................................................................84
3.1. Quy trình thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hƣớng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học ............................................84 3.1.1. Nguyên tắc thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học .............................................84 3.1.2. Quy trình thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học .............................................85 3.1.3. Hướng dẫn sử dụng quy trình thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học .............87 3.1.4. Một số ví dụ minh họa quy trình thiết kế ĐGXT trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển NL cho HS tiểu học .............................................96 3.1.5. Điều kiện thực hiện quy trình thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học ...........114 3.2. Đề xuất một số biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hƣớng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học ...............120 3.2.1. Tăng cường tổ chức cho học sinh tiếp cận tình huống trong bối cảnh thực hoặc bối cảnh mô phỏng khi tổ chức thực hiện nhiệm vụ ĐGXT .........120 3.2.2. Đưa ra nhận xét có ý nghĩa đối với việc học của học sinh khi thực hiện đánh giá xác thực ...................................................................................124 3.2.3. Sử dụng phối hợp các công cụ đánh giá khi thực hiện đánh giá xác thực..126 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................130 CHƢƠNG 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................132 4.1. Mục đích thực nghiệm ..............................................................................132 4.2. Địa điểm, thời gian thực nghiệm .............................................................132 4.2.1. Địa điểm. ..............................................................................................132 4.2.2. Thời gian thực nghiệm .........................................................................132 4.3. Nội dung thực nghiệm ...............................................................................132 4.3.1. Thực nghiệm vòng 1 ............................................................................132 4.3.2. Thực nghiệm vòng 2 ............................................................................132 4.4. Đối tƣợng thực nghiệm .............................................................................133 4.4.1. Thực nghiệm vòng 1 ............................................................................133
4.4.2. Thực nghiệm vòng 2 ............................................................................133 4.5. Phƣơng pháp thực nghiệm .......................................................................134 4.6. Phƣơng pháp và công cụ đánh giá kết quả thực nghiệm ......................135 4.7. Phƣơng pháp xử lí kết quả thực nghiệm .................................................136 4.7.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm qua sản phẩm GV thiết kế ...136 4.7.2. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm qua bài kiểm tra HS .............136 4.7.3. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm qua quan sát HS ........................ 137 4.8. Tổ chức thực nghiệm.................................................................................138 4.8.1. Thực nghiệm vòng 1 ............................................................................138 4.8.2. Thực nghiệm vòng 2 ............................................................................138 4.9. Phân tích kết quả thực nghiệm .................................................................140 4.10. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm .................................................171 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 .................................................................................172 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................173 1. Kết luận ..........................................................................................................173 2. Khuyến nghị ...................................................................................................174 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................175 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .........................................................................185 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 1.PL
DANH MỤC VIẾT TẮT Đánh giá : ĐG Đánh giá xác thực : ĐGXT Dạy học : DH Giáo dục tiểu học : GDTH Giáo viên : GV Học sinh : HS Học sinh tiểu học : HSTH Năng lực : NL Năng lực giải quyết vấn đề toán học : NL GQVĐ Năng lực tư duy và lập luận toán học : NL TD & LLTH Thực nghiệm : TN Đối chứng : ĐC Chương trình Giáo dục phổ thông : CT GDPT Độ lệch chuẩn : ĐLC Điểm trung bình : ĐTB
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Bảng khái quát nội dung chương trình môn Toán 2018 cấp Tiểu học ...... 45 Bảng 2.1. Bảng thống kê số lượng GV của các trường tiểu học được chọn khảo sát............................................................................................................ 50 Bảng 2.2. Bảng thống kê số lượng GV tham gia khảo sát...................................51 Bảng 2.3. Các nguồn hiểu biết về đánh giá trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực của học sinh tiểu học .................................53 Bảng 2.4. Khả năng phân loại của GV về mức độ nhận thức của HS trong quá trình học môn Toán theo mức độ nhận thức theo thang Bloom (câu 2) ..........................................................................54 Bảng 2.5. Khả năng phân loại của GV về mức độ nhận thức của HS trong quá trình học môn Toán theo mô tả trong thông tư 27/BGDĐT (câu 9) ......55 Bảng 2.6. Khả năng nhận diện biểu hiện hành vi tương ứng với từng loại năng lực toán học của giáo viên ..........................................................56 Bảng 2.7. Khả năng phân biệt chỉ báo năng lực và kĩ năng ................................56 Bảng 2.8. Khả năng xác định tiêu chí, chỉ báo tương ứng với từng nhiệm vụ của GV .................................................................................................57 Bảng 2.9. Hiểu biết của giáo viên về nội dung thông tư 27/2020/TT- BGDĐT về hướng dẫn đánh giá học sinh tiểu học (câu 1) .................59 Bảng 2.10. Tần suất thực hiện đánh giá các năng lực thành phần của năng lực toán học của giáo viên .........................................................................60 Bảng 2.11. Tần suất sử dụng một số phương pháp đánh giá năng lực toán học trong dạy học môn Toán của giáo viên tiểu học .................................61 Bảng 2.12. Tần suất sử dụng một số công cụ đánh giá năng lực trong dạy học môn Toán của giáo viên tiểu học ........................................................63 Bảng 2.13. Khó khăn GV gặp phải khi sử dụng một số phương pháp ĐG NL trong dạy học môn Toán của GVTH ...................................................65 Bảng 2.14. Khó khăn GV gặp phải khi ĐG NL trong dạy học môn Toán của GVTH.......67
Bảng 2.15. Khả năng lựa chọn nhiệm vụ đánh giá tương ứng với mục tiêu, tiêu chuẩn, tiêu chí cần đánh giá của GVTH ......................................69 Bảng 2.16. Số liệu GV đã biết và chưa biết về ĐGXT ..........................................70 Bảng 2.17. Mục đích sử dụng kết quả ĐGXT của GV ..........................................71 Bảng 2.18. Khó khăn GV gặp phải khi thiết kế các nhiệm vụ ĐG gắn với thực tiễn......72 Bảng 2.19. Khó khăn của GVTH khi sử dụng ĐGXT trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển NL cho HS ..............................................74 Bảng 2.20. Hiểu biết của GV về khái niệm ĐGXT (câu 3) ...................................76 Bảng 2.21. Hiểu biết của GV về mục đích sử dụng ĐGXT ..................................77 Bảng 2.22. Nhận thức của GVTH về đặc điểm của nhiệm vụ ĐGXT ..................77 Bảng 2.23. Kĩ năng lựa chọn, nhận diện nhiệm vụ ĐGXT của GV ......................78 Bảng 2.24. Bảng tổng hợp một số câu trả lời của GV về yêu cầu viết nhiệm vụ đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho HSTH ..............................................................................79 Bảng 2.25. Bảng tổng hợp một số câu trả lời về quy trình thiết kế và sử dụng ĐGXT trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực của GVTH ...........................................................................................80 Bảng 3.1. Tiêu chí đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của ví dụ minh họa thứ nhất ................................................................................96 Bảng 3.2. Tiêu chuẩn đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học .................97 Bảng 3.3. Bảng xác định tình huống, bối cảnh đánh giá của ví dụ minh họa thứ nhất ................................................................................................97 Bảng 3.4. Tiêu chí đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của ví dụ minh họa thứ nhất ..............................................................................100 Bảng 3.5. Lựa chọn phương pháp, công cụ đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của ví dụ minh họa thứ nhất .......................................100 Bảng 3.6. Phiếu đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của ví dụ minh họa thứ nhất (dành cho GV) .....................................................101 Bảng 3.7. Phiếu tự đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của ví dụ minh họa thứ nhất (dành cho HS) .....................................................103
Bảng 3.8. Bảng xác định mục tiêu năng lực cần đánh giá của ví dụ minh họa thứ hai ........................................................................................106 Bảng 3.9. Bảng xác định tiêu chuẩn đánh giá của ví dụ minh họa thứ hai........106 Bảng 3.10. Bảng xác định tình huống, bối cảnh thực tiễn của ví dụ minh họa thứ hai ........................................................................................107 Bảng 3.11. Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề toán học của ví dụ minh họa thứ hai ................................................................................108 Bảng 3.12. Lựa chọn công cụ đánh giá cho nhiệm vụ thứ hai ............................109 Bảng 3.13. Phiếu đánh giá năng lực giải quyết vấn đề toán học của ví dụ minh họa thứ hai (dành cho GV) .......................................................110 Bảng 3.14. Phiếu tự đánh giá năng lực giải quyết vấn đề toán học của ví dụ minh họa thứ hai (dành cho HS) .......................................................111 Bảng 3.15. Bảng tổng hợp một số nội dung môn Toán lớp 3, lớp 4 chương trình Giáo dục phổ thông môn Toán 2018 có thể áp dụng ĐGXT ....115 Bảng 3.16. Lựa chọn phương pháp, công cụ ĐG ................................................128 Bảng 3.17. Lựa chọn phương pháp, công cụ ĐG ................................................129 Bảng 4.1. Bảng thống kê số lượng học sinh ở lớp TN, ĐC ở vòng 1 ................133 Bảng 4.2. Bảng thống kê số lượng học sinh lớp TN, ĐC ở vòng 2 ...................134 Bảng 4.3. Bảng xác định phương pháp và công cụ đánh giá kết quả thực nghiệm .135 Bảng 4.4. Bảng xếp loại các mức đánh giá NL TD&LLTH..............................137 Bảng 4.5. Bảng xếp loại các mức đánh giá NL GQVĐ toán học ......................137 Bảng 4.6. Điểm số bài kiểm tra viết tương ứng với mức độ nhận thức của học sinh..............................................................................................139 Bảng 4.5. Kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia quy trình thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học ........................................................................................140 Bảng 4.7. Kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia về biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học .........................................................................141
Bảng 4.8. Bảng hệ số tin cậy Cronbach‟s Anpha kiểm định các tiêu chí được sử dụng đánh giá hoạt động ĐGXT ..................................................143 Bảng 4.9. Bảng thống kê mức độ lựa chọn cho các nội dung khảo sát đánh giá sản phẩm ĐGXT của GV1 ..........................................................144 Bảng 4.10. Bảng thống kê mức độ lựa chọn cho các nội dung khảo sát đánh giá sản phẩm ĐGXT của GV2 ..........................................................145 Bảng 4.11. Bảng thống kê mức độ lựa chọn cho các nội dung khảo sát đánh giá sản phẩm ĐGXT của GV3 ..........................................................145 Bảng 4.12. Bảng thống kê mức độ lựa chọn cho các nội dung khảo sát đánh giá sản phẩm ĐGXT của GV4 ..........................................................146 Bảng 4.13. Bảng thống kê mức độ lựa chọn cho các nội dung khảo sát đánh giá sản phẩm ĐGXT của GV5 ..........................................................146 Bảng 4.14. Bảng thống kê mức độ lựa chọn cho các nội dung khảo sát đánh giá sản phẩm ĐGXT của GV6 ..........................................................147 Bảng 4.15. Kết quả quan sát đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học ......148 Bảng 4.16. Kết quả quan sát đánh giá năng lực giải quyết vấn đề toán học .......151 Bảng 4.17. Phân phối tần suất điểm kiểm tra lần 1 (đầu vào) lớp 3 ....................159 Bảng 4.18. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra lần 1 (đầu vào) lớp 4 ..........160 Bảng 4.19. Bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra lần 2 (đầu ra) của HS lớp 3 161 Bảng 4.20. Phân phối tần suất điểm kiểm tra lần 2 (đầu ra) của HS lớp 4 ..........162 Bảng 4.21. So sánh kết quả trước và sau TN ở lớp thực nghiệm, lớp đối chứng của học sinh lớp 3 ...................................................................163 Bảng 4.22. Kiểm định kết quả đầu vào và đầu ra của lớp thực nghiệm (lớp 3) ..165 Bảng 4.23. Kiểm định kết quả đầu vào và đầu ra của lớp đối chứng (lớp 3) ......166 Bảng 4.24. So sánh kết quả trước và sau TN ở lớp thực nghiệm, lớp đối chứng của học sinh lớp 4 ...................................................................166 Bảng 4.25. Bảng thống kê kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm ở lớp thực nghiệm (HS lớp 4) .....................................................................169 Bảng 4.26. Kiểm định kết quả kiểm tra đầu vào và đầu ra ở lớp đối chứng (lớp 4) ................................................................................................170
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 4.1. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra đầu ra giữa lớp TN (3.9) và lớp ĐC (3.10) (trường tiểu học Hòa Phú – thành phố Thuận An)..................164 Biểu đồ 4.2. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra đầu ra giữa lớp TN (3.3) và lớp ĐC (3.6) (trường tiểu học An Điền – thị xã Bến Cát) ..............................164 Biểu đồ 4.3. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra đầu ra giữa lớp TN (3A3) và lớp ĐC (3A2) (trường tiểu học Phước Hòa B – huyện Phú Giáo) ..........164 Biểu đồ 4.4. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra đầu ra giữa lớp TN (4.5) và lớp ĐC (4.8) (trường tiểu học Bình Chuẩn – thành phố Thuận An) ..............168 Biểu đồ 4.5. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra đầu ra giữa lớp TN (4.1) và lớp ĐC (4.3) (trường tiểu học An Điền – thị xã Bến Cát) ..............................168 Biểu đồ 4.6. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra đầu ra giữa lớp TN (4.3) và lớp ĐC (4.2) (trường tiểu học Phước Hòa B – huyện Phú Giáo) ...................168
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 1.1. Vị trí của ĐGXT trong mối quan hệ với đánh giá, đánh giá trong dạy học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh ...........................27 Sơ đồ 1.2. Vị trí của ĐGXT trong quá trình dạy học theo hướng phát triển NL ....27 Sơ đồ 3.1. Quy trình thiết kế đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học .........................................86
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài (1) Xuất phát từ vai trò và mục tiêu của môn Toán Toán học được xem là một trong những môn học bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) tổng thể 2018. Trong chương trình này cũng có nêu về yêu cầu đối với giai đoạn cơ bản của môn Toán, đó là “giúp học sinh hiểu được một cách có hệ thống những khái niệm, nguyên lí, quy tắc toán học cần thiết nhất cho tất cả mọi người, làm nền tảng cho việc học tập ở các trình độ học tập tiếp theo hoặc có thể sử dụng trong cuộc sống hằng ngày” [1]. Toán học ngày càng thể hiện vai trò trong khả năng ứng dụng trong cuộc sống. Những kiến thức và kĩ năng cơ bản từ môn Toán giúp con người giải quyết các vấn đề trong thực tiễn một cách chính xác, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Bên cạnh đó, môn Toán cũng chú trọng phát triển các năng lực đặc thù như năng lực tính toán bao gồm các thành phần cốt lõi sau: năng lực tư duy và lập luận toán học; năng lực mô hình hoá toán học; năng lực giải quyết vấn đề toán học; năng lực giao tiếp toán học; năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán. Đây là những NL quan trọng giúp HS không chỉ tiếp cận các kiến thức toán học, kĩ năng giải toán mà còn có thể giải quyết các tình huống trong cuộc sống. Từ đây, học sinh dễ dàng nhận thức ý nghĩa môn Toán và hứng thú hơn với việc học Toán. (2) Xuất phát từ yêu cầu đổi mới đánh giá ở trường phổ thông đáp ứng chương trình phổ thông 2018 Nghị quyết 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI năm 2013 về ổi mới căn n, toàn i n giáo ục và đào t o cũng đưa ra những yêu cầu đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đánh giá năng lực của người học; kết hợp đánh giá thường xuyên với đánh giá định kì vào cuối kỳ học, năm học theo mô hình của các nước có nền giáo dục phát triển [2]. Sự thay đổi về đánh giá cũng được khẳng định rõ trong số thông tư 27/2020/TT-BGDĐT, ban hành Quy định đánh giá học sinh tiểu học. Nội dung thông tư này nhấn mạnh đánh giá sự hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh thông qua những
2 phẩm chất chủ yếu và những năng lực cốt lõi, gồm ba năng lực chung và các năng lực đặc thù, trong đó có năng lực tính toán. Để đánh giá các năng lực nêu trên của học sinh, thông tư cũng đã nêu rõ căn cứ đánh giá, đó là dựa vào kết quả đánh giá thường xuyên và đánh giá định kì. Trong thông tư cũng đã nêu ra một số phương pháp đánh giá thường được sử dụng trong quá trình đánh giá học sinh như: phương pháp quan sát; phương pháp đánh giá qua hồ sơ học tập, các sản phẩm, hoạt động của học sinh; phương pháp vấn đáp; phương pháp kiểm tra viết. Những thông tin thu thập được từ hoạt động đánh giá học sinh tiểu học không chỉ giúp “xác định mức độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, rèn luyện của học sinh theo yêu cầu cần đạt và biểu hiện cụ thể các thành phần năng lực của từng môn học, hoạt động giáo dục được quy định trong chương trình giáo dục phổ thông cấp tiểu học và sự hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực học sinh [mà còn] kịp thời điều chỉnh quá trình dạy học, hỗ trợ, thúc đẩy sự tiến bộ của học sinh theo mục tiêu giáo dục tiểu học” [3]. (3) Xuất phát từ thực tiễn ho t động đánh giá ở trường tiểu học trong y học theo hướng phát triển năng lực học sinh Trong thực tiễn, giáo viên tiểu học hiện nay cũng đã thay đổi nhận thức về đánh giá, các thầy cô không chỉ chú trọng vào đánh giá tổng kết (đánh giá định kì) mà còn quan tâm đến đánh giá quá trình để đưa ra những nhận xét chính xác hơn về học sinh. Nhiều hình thức, phương pháp, công cụ đánh giá được sử dụng phù hợp với từng mục đích, nội dung, thời điểm đánh giá. Hoạt động đánh giá quá trình hiện nay cũng rất được chú trọng và thường không quá tách rời hoạt động dạy học. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 chuyển từ mục tiêu hình thành và phát triển kiến thức, kĩ năng, thái độ sang mục tiêu hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh là một điểm mới đối với giáo viên nói chung, giáo viên tiểu học nói riêng. Cụ thể, CT GDPT môn Toán 2018 có nêu ra yêu cầu cần đạt về một số thành tố của năng lực toán học. Để đánh giá năng lực học sinh, các nhà giáo dục phải dựa trên các bằng chứng biểu hiện kết quả đạt được trong quá trình thực hiện các hành động của học sinh. Trong thực tiễn, giáo viên tiểu học còn gặp nhiều khó khăn và lúng túng khi đánh giá năng lực người học trên cơ sở xác định các biểu hiện về năng lực trong các nội dung dạy học và trong bối cảnh thực hiện. Bên cạnh
3 đó, tác giả Nguyễn Công Khanh và Đào Thị Oanh có đề cập ba luận điểm thể hiện mục đích của đánh giá: Đánh giá kết quả học tập, đánh giá vì việc học, vì sự tiến bộ của người học, đánh giá được xem như một phần trong tiến trình học tập làm cho hoạt động đánh giá trở nên ý nghĩa hơn với học sinh [4]. Tuy nhiên, trong thực tế, khi thực hiện đánh giá, đa số giáo viên chỉ quan tâm nhiều đến mục đích đánh giá kết quả học tập của học sinh so với yêu cầu cần đạt của chương trình. (4) Xuất phát từ vai trò của đánh giá xác thực trong y học theo hướng phát triển năng lực học sinh Đánh giá xác thực là một trong những hoạt động đánh giá được chú ý sử dụng trong đánh giá quá trình học tập của học sinh. Đánh giá xác thực đã được nghiên cứu và sử dụng trong một số môn học ở phổ thông trên thế giới. Theo Mueller (2005) , đánh giá xác thực đo lường trực tiếp những kiến thức và kĩ năng của HS thông qua các nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn mà HS thực hiện [5]. Trong nghiên cứu của mình, Fook và Sidhu [6] cho rằng đánh giá xác thực được HS đón nhận và cần trở thành một phần trong chu trình giảng dạy. Trong đánh giá xác thực, HS tiếp cận với các vấn đề thực tiễn cần giải quyết, còn GV sẽ đưa ra những phản hồi để giúp HS đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu, xác định được khả năng hiện tại cũng như cần tập trung phát triển các điểm còn yếu. Vì vậy, những nhiệm vụ được nêu ra trong đánh giá xác thực đòi hỏi phải xuất phát từ tình huống thực tiễn, đòi hỏi học sinh phải sử dụng kiến thức, kĩ năng có được từ quá trình học tập cũng như vốn kinh nghiệm sống để giải quyết. Những phân tích nêu trên cho thấy ĐGXT trong học tập nói chung, học tập môn Toán nói riêng có nhiều điểm phù hợp để đánh giá mục tiêu và yêu cầu cần đạt về năng lực toán học trong CT GDPT môn Toán 2018. Học sinh thực hiện nhiệm vụ đánh giá sẽ hỗ trợ giáo viên thu thập được những minh chứng xác thực biểu hiện về các năng lực cốt lõi, trong đó có năng lực tính toán. Hơn thế nữa, đánh giá xác thực còn có thể xem là một phần trong tiến trình học tập, tạo hứng thú cho học sinh tiểu học và hỗ trợ hoạt động đánh giá quá trình học tập các môn học nói chung. Nhờ đó, kết quả học tập môn Toán của HS được nâng cao. Qua tìm hiểu về việc vận dụng ĐGXT cho thấy hoạt động ĐG này đã được chú ý vận dụng vào dạy học một số môn học ở trường dạy nghề,
4 trường đại học, trường phổ thông ở một số nước trên thế giới. Ở Việt Nam, ĐGXT cũng bắt đầu được nghiên cứu, vận dụng nhưng chủ yếu trong việc giảng dạy sinh viên đại học. Ở tiểu học, việc sử dụng ĐGXT nói chung và ĐGXT trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển NL cho HS chưa được quan tâm. Xuất phát từ một số căn cứ lí luận và thực trạng nêu trên cho thấy việc thực hiện đề tài nghiên cứu “Thiết kế và sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học” là thật sự cần thiết. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất quy trình thiết kế và một số biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu  Khách thể nghiên cứu: Hoạt động đánh giá trong dạy học môn Toán ở trường tiểu học.  Đối tượng nghiên cứu: Một số vấn đề cơ sở lí luận về đánh giá xác thực; quy trình thiết kế đánh giá xác thực và một số biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán tiểu học góp phần nâng cao kết quả học tập môn học này. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất quy trình thiết kế và một số biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho HS tiểu học và áp dụng quy trình, một số biện pháp nêu trên một cách linh hoạt, đảm bảo các nguyên tắc, điều kiện cụ thể thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện ĐGXT trong thực tiễn, nhờ đó có thể phát triển năng lực và nâng cao kết quả học tập môn học này cho HS. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài tập trung thực hiện những nhiệm vụ sau:  Nghiên cứu, so sánh, phân tích, tổng hợp các quan điểm lí thuyết, cách tiếp cận đánh giá xác thực trong dạy học nói chung, dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học nói riêng.  Đề xuất quy trình thiết kế và một số biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho HS cấp tiểu học.  Tổ chức thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của quy trình và một số biện pháp đã đề xuất.
5 6. Phạm vi của đề tài  Nghiên cứu vấn đề đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học nhằm nâng cao kết quả học tập môn Toán của HS.  Đề tài tập trung khảo sát thực trạng ở một số trường tiểu học trên địa bàn tỉnh Bình Dương.  Đề tài tập trung thực nghiệm trên đối tượng học sinh lớp 3, lớp 4 ở một số trường tiểu học trên địa bàn tỉnh Bình Dương; tổ chức ĐGXT thông qua một số nội dung Một số yếu tố thống kê (lớp 3), Đo lường – Tính toán và ước lượng với các số đo đại lượng (lớp 4) của chương trình Giáo dục phổ thông môn Toán 2018. 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sẽ sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây:  Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu các tài liệu về đánh giá, đánh giá xác thực, cơ sở tâm lí học, giáo dục học, lí luận dạy học bộ môn Toán có liên quan đến đề tài; Nghiên cứu chương trình phổ thông 2018, các sách giáo khoa môn Toán ở trường tiểu học; Nghiên cứu các tài liệu tham khảo về nội dung dạy học toán ở trường tiểu học.  Phương pháp điều tra bằng phiếu khảo sát, phỏng vấn, quan sát: Sử dụng phiếu điều tra để thu thập thông tin cần thiết về thực trạng đánh giá, đánh giá xác thực ở trường tiểu học hiện nay. Tổ chức phỏng vấn, dự giờ quan sát hoạt động đánh giá và nghiên cứu các bài chấm của GV để tìm hiểu về hoạt động đánh giá trong dạy học môn Toán ở trường Tiểu học, từ đó rút ra một số kết luận liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Phương pháp quan sát còn được sử dụng để ghi nhận thông tin một số biểu hiện NL giải quyết vấn đề toán học và NL tư duy và lập luận toán học của một số HS.  Phương pháp chuyên gia: Lấy ý kiến các GV trực tiếp giảng dạy lâu năm, quản lý ở trường tiểu học và ý kiến các chuyên gia giáo dục về quy trình thiết kế, một số biện pháp sử dụng đánh giá xác thực trong dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học.  Phương pháp thực nghiệm sư phạm và thống kê toán học: Tổ chức hoạt động có sử dụng đánh giá xác thực trong quá trình dạy học môn Toán cho HS lớp 3, lớp 4 của một số trường tiểu học ở tỉnh Bình Dương nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của quy trình và một số biện pháp đã đề xuất. Xử lý các số liệu thống kê liên quan đến thực trạng đánh giá, kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia về quy trình thiết kế, một số biện pháp sử dụng ĐGXT, kết quả bài kiểm tra đầu vào và đầu ra của lớp TN, ĐC nhằm kiểm định tính hiệu quả của quy trình và một số biện pháp