Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát huy vai trò của nhà nước trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:198

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế "Phát huy vai trò của nhà nước trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về vai trò của Nhà nước trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; Thực trạng về vai trò của Nhà nước trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam; Phân tích mô hình các yếu tố tác động đến sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa; Kiến nghị giải pháp nhằm phát huy vai trò Nhà nước ta trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát huy vai trò của nhà nước trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ----------- LÊ QUANG M NH PHÁT HUY VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM LU N ÁN TI N SĨ Hà N i - 2011
1 TRANG PH BÌA B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN ----------- LÊ QUANG M NH PHÁT HUY VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM Chuyên ngành: Kinh t h c Mã s : 62.31.03.01 LU N ÁN TI N SĨ GIÁO VIÊN HƯ NG D N 1: PGS. TS VŨ KIM DŨNG GIÁO VIÊN HƯ NG D N 2: PGS. TS PH M VĂN MINH Hà N i - 2011
2 L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u ñ c l p c a riêng tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c và có ngu n g c xu t x rõ ràng. Tác gi lu n án Lê Quang M nh
3 M CL C TRANG PH BÌA .............................................................................................................................................1 L I CAM ðOAN ..............................................................................................................................................2 M C L C..........................................................................................................................................................3 DANH M C B NG..........................................................................................................................................6 DANH M C HÌNH ...........................................................................................................................................6 DANH M C CÁC T VI T T T....................................................................................................................7 L IM ð U...................................................................................................................................................8 CHƯƠNG 1 ....................................................................................................................................................19 CƠ S LÝ LU N V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A ..........................................................................................................................................................19 1.1. LÝ THUY T V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N KINH T .............................19 1.1.1. Quá trình ti n hoá các lý thuy t v vai trò c a Nhà nư c trong n n kinh t .................... 19 1.1.2. Các mô hình can thi p c a Nhà nư c trong n n kinh t th trư ng.................................. 22 1.2. S C N THI T C A VI C PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A .................................25 1.2.1. ð nh nghĩa v doanh nghi p nh và v a .......................................................................... 25 1.2.2. S t n t i khách quan c a khu v c DNNVV trong m i n n kinh t .................................. 29 1.2.3. Vai trò và ñ c ñi m c a DNNVV ...................................................................................... 34 1.3. VAI TRÒ CƠ B N C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A ..39 1.3.1. Phát tri n môi trư ng kinh doanh thu n l i cho doanh nghi p........................................ 39 1.3.2. Th c hi n t t ch c năng ñi u ch nh cơ c u, t o ra nhi u cơ h i kinh doanh, ñ ng l c ñ u tư cho DNNVV............................................................................................................................. 44 1.3.3. H tr DNNVV vư t qua các khó khăn n i t i c a doanh nghi p.................................... 47 1.4. KINH NGHI M QU C T V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A.................................................................................................................................51 1.4.1. Môi trư ng kinh doanh thu n l i cho doanh nghi p ........................................................ 51 1.4.2. Hành lang pháp lý riêng cho DNNVV .............................................................................. 53 1.4.3. Các chương trình h tr phát tri n DNNVV..................................................................... 56 1.4.4. H th ng t ch c h tr DNNVV các nư c ................................................................... 62 K T LU N CHƯƠNG 1...............................................................................................................................67 CHƯƠNG 2 ....................................................................................................................................................68 TH C TR NG V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM .......................................................................................................................................68 2.1. TH C TR NG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM ..............................68 2.1.1. Quá trình phát tri n c a khu v c DNNVV Vi t Nam ........................................................ 68 2.1.2. ð c ñi m, cơ c u khu v c DNNVV ................................................................................... 72 2.1.3. Vai trò c a khu v c DNNVV trong n n kinh t ................................................................. 76
4 2.2. NH NG Y U T CƠ B N NH HƯ NG ð N S PHÁT TRI N C A DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM – TI N ð CHO S CAN THI P C A NHÀ NƯ C..............................................81 2.2.1. Nh ng khó khăn n i t i c a DNNVV ................................................................................ 81 2.2.2. Các y u t ngo i sinh nh hư ng ñ n s phát tri n c a DNNVV..................................... 87 2.3. VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A: NH NG THÀNH T U ð T ðƯ C.............................................................................................................................90 2.3.1. T o d ng môi trư ng kinh doanh thu n l i cho doanh nghi p ........................................ 91 2.3.2. Th c thi chính sách ñi u ch nh cơ c u t o cho DNNVV nhi u cơ h i kinh doanh và tăng ñ ng l c ñ u tư............................................................................................................................ 96 2.3.3. H tr DNNVV vư t qua khó khăn n i t i ñ phát tri n ................................................ 100 2.4. VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A: NH NG T N T I VÀ H N CH .................................................................................................................................................108 2.4.1. Quan h gi a Nhà nư c và th trư ng ............................................................................ 108 2.4.2. Môi trư ng kinh doanh ................................................................................................... 113 2.4.3. Các chương trình h tr tr c ti p cho DNNVV .............................................................. 117 K T LU N CHƯƠNG 2.............................................................................................................................120 CHƯƠNG 3 ..................................................................................................................................................121 PHÂN TÍCH MÔ HÌNH CÁC Y U T TÁC ð NG ð N S PHÁT TRI N C A DOANH NGHI P NH VÀ V A..............................................................................................................................................121 3.1. MÔ HÌNH PHÂN TÍCH CÁC Y U T TÁC ð NG ð N S PHÁT TRI N C A DOANH NGHI P NH VÀ V A ..............................................................................................................................................121 3.1.1. Các y u t n i sinh.......................................................................................................... 122 3.1.2. Các y u t ngo i sinh...................................................................................................... 122 3.2. MÔ T S LI U S D NG CHO MÔ HÌNH PHÂN TÍCH..............................................................123 3.2.1. ði u tra c a D án H tr Chương trình phát tri n kinh doanh (BSPS) ....................... 123 3.2.2. Mô t chi ti t các k thu t thu th p s li u ..................................................................... 124 3.3. MÔ HÌNH Ư C LƯ NG CÁC Y U T NH HƯ NG ð N S TĂNG TRƯ NG C A DOANH NGHI P NH VÀ V A...............................................................................................................................126 3.3.1. Phương pháp phân tích................................................................................................... 126 3.3.2. S l a ch n mô hình ....................................................................................................... 127 3.3.3. ðo s tăng trư ng c a doanh nghi p và các y u t tác ñ ng......................................... 132 3.3.4. Phương pháp ư c lư ng và ph n m m s d ng ............................................................. 140 3.3.5. K t qu ư c lư ng........................................................................................................... 141 K T LU N CHƯƠNG 3.............................................................................................................................145 CHƯƠNG 4 ..................................................................................................................................................146 KI N NGH GI I PHÁP NH M PHÁT HUY VAI TRÒ NHÀ NƯ C TA TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A .............................................................................................................146 4.1. S L A CH N T I ƯU MÔ HÌNH PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A....................146 4.1.1. Trư ng phái phát tri n DNNVV theo ñ nh hư ng chính tr ............................................ 146
5 4.1.2. Mô hình xúc ti n phát tri n DNNVV m t cách có l a ch n (Selective SME promotion) 148 4.1.3. Trư ng phái th trư ng t do (Laissez-faire approach) ................................................. 150 4.1.4. Mô hình “t o ñi u ki n thu n l i ñ DNNVV phát tri n” (Facilitation)........................ 150 4.2. QUAN ðI M XÁC ð NH VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM ......................................................................................................................151 4.2.1. Nhà nư c ph i ñ t ñư c s nh t quán v chính sách phát tri n DNNVV ...................... 152 4.2.2. Nhà nư c ch nên ñóng vai trò là ngư i t o ñi u ki n (facilitator) ................................ 152 4.2.3. Phát tri n kinh t nhi u thành ph n theo chi u sâu, ñ m b o s bình ñ ng cho DNNVV ... ........................................................................................................................................ 153 4.2.4. Nhà nư c ch can thi p gián ti p vào th trư ng ............................................................ 154 4.2.5. Nguyên t c duy trì c nh tranh cung c p các d ch v h tr doanh nghi p .................... 155 4.3. GI I PHÁP C TH ð PHÁT HUY VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A VI T NAM.......................................................................................................155 4.3.1. C i thi n m i quan h c a Nhà nư c v i th trư ng ...................................................... 155 4.3.2. Ti p t c c i thi n môi trư ng kinh doanh thu n l i hơn n a cho DNNVV .................... 157 4.3.3. C i cách phương th c và n i dung h tr DNNVV ........................................................ 160 4.3.4. Hoàn thi n b máy qu n lý Nhà nư c v phát tri n DNNVV ......................................... 168 K T LU N ...................................................................................................................................................171 DANH M C CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ðÃ CÔNG B LIÊN QUAN ð N LU N ÁN .............173 TÀI LI U THAM KH O ...........................................................................................................................174 PH L C......................................................................................................................................................179
6 DANH M C B NG B ng 1.1: ð nh nghĩa doanh nghi p nh và v a m t s nư c.......................................................................26 B ng 1.2: Các tiêu chí cơ b n c a ñ nh nghĩa DNNVV các n n kinh t APEC............................................27 B ng 1.3: ð nh nghĩa v DNNVV Vi t nam ................................................................................................28 B ng 1.4: ðóng góp c a khu v c DNNVV trong t ng s n ph m công nghi p................................................35 B ng 1.5: Phân lo i chính sách h tr DNNVV ..............................................................................................54 B ng 1.6: Chính sách v DNNVV các n n kinh t APEC ............................................................................54 B ng 1.7: Ngân sách h tr DNNVV trung bình cho doanh nghi p m t s qu c gia...................................57 B ng 2.1: S lư ng DNNVV theo hình th c s h u ñ n ngày 31/12/1999 .....................................................70 B ng 2.2: M t s ch s trung bình c a các doanh nghi p Vi t nam ...............................................................71 B ng 2.3: Cơ c u s h u c a DNNVV theo quy mô lao ñ ng.........................................................................73 B ng 2.4: Cơ c u s h u c a DNNVV theo quy mô v n ñăng ký...................................................................73 B ng 2.5: S lư ng DNNVV theo lo i hình doanh nghi p ..............................................................................75 B ng 2.6: S lư ng doanh nghi p theo ngành, ngh kinh doanh .....................................................................76 B ng 2.7: Các m c quan tr ng trong h i nh p kinh t qu c t c a Vi t nam ..................................................98 B ng 2.8: T l DNNVV nh n ñư c h tr t các chương trình c a Nhà nư c ............................................103 B ng 2.9: M t s chương trình, d án ODA cho khu v c DNNVV ..............................................................105 B ng 3.1: ðánh giá ch t lư ng c a th t c ñăng ký kinh doanh ....................................................................133 B ng 3.2: M c ñ ti p c n các ngu n v n c a doanh nghi p ........................................................................134 B ng 3.3: Khó khăn các doanh nghi p g p ph i khi vay ti n t các t ch c tín d ng ...................................135 B ng 3.4: K t qu ư c lư ng .........................................................................................................................141 DANH M C HÌNH Hình 1.1: ðư ng h c t p (Learning curve) ......................................................................................................30 Hình 1.2: Quy mô t i ưu ñ s n xu t m t s n ph m ........................................................................................32 Hình 2.1: Tác ñ ng c a các bi n pháp h tr c a Chính ph ñ i v i DNNVV .............................................106
7 DANH M C CÁC T VI T T T APEC Di n ñàn kinh t Châu Á - Thái Bình Asian Pacific Economic Conferrence Dương BDS D ch v phát tri n kinh doanh Business Development Service BSPS D án h tr chương trình phát tri n Business Sector Program Support khu v c doanh nghi p CNH, HðH Công nghi p hóa, hi n ñ i hóa Industrialization, Modernization DNNVV Doanh nghi p nh và v a Small and Medium Enterprise DNNN Doanh nghi p nhà nư c State-owned Enterprise DNTN Doanh nghi p tư nhân Private Enterprise GDP T ng s n ph m qu c n i General Domestic Product ILO T ch c Lao ñ ng Qu c t International Labor Organization KTTT Kinh t th trư ng Market Economy OECD T ch c h p tác và phát tri n kinh t Organization for Economic Cooperation and Development PCI Năng l c c nh tranh c p t nh Provincial Competition Index R&D Nghiên c u và Phát tri n Research&Development UBND y ban nhân dân People Committee Chương trình phát tri n Liên Hi p United Nations Development UNDP Qu c Program T ch c Phát tri n Công nghi p Liên United Nations Industrial UNIDO Hi p Qu c Development Organization VAT Thu giá tr gia tăng Value Added Tax VNCI D án nâng cao năng l c c nh tranh Vietnam Competitiveness Initiatives Vi t Nam XHCN Xã h i ch nghĩa Socialist Republic WTO T ch c Thương m i Th gi i World Trade Organization
8 L IM ð U 1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI các qu c gia trong t ng giai ño n l ch s , Nhà nư c ñóng vai trò r t khác nhau, song vai trò cơ b n c a Nhà nư c thư ng bao g m: cung c p hàng hoá công; duy trì tr t t xã h i; ho ch ñ nh khung kh th ch ñi u ti t n n kinh t ; kh c ph c nh ng b t c p c a th trư ng; phân ph i l i thu nh p và ñ m b o công b ng xã h i; ñ i di n h p pháp cho qu c gia trên trư ng qu c t ; khuy n khích b o t n và qu n lý b n v ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên. Trong nhi u trư ng h p, Nhà nư c ñóng vai trò quy t ñ nh trong vi c thúc ñ y s phát tri n kinh t xã h i, nhưng, nhi u trư ng h p khác Nhà nư c cũng có th gây ra nh ng tác h i l n cho xã h i xu t phát t nh ng h n ch c a mình như ñ t ra các chính sách sai l m; gây ra tình tr ng m t n ñ nh; can thi p quá sâu vào các ho t ñ ng kinh t ; d b t n thương trư c làn sóng toàn c u hoá; b máy c ng k nh d n t i hi u qu ho t ñ ng kém; làm sói mòn năng l c cá nhân; tư tư ng v k , c c b trong ñ i ngũ quan ch c. Trong lĩnh v c phát tri n DNNVV, s can thi p c a Nhà nư c vào n n kinh t ñ thúc ñ y, h tr s phát tri n c a các DNNVV x y ra h t s c ph bi n c các nư c ñang phát tri n cũng như các nư c phát tri n. các nư c ñang phát tri n, k t nh ng năm 1950 c a th k trư c, chính sách h tr DNNVV ñã ñư c nhi u nư c áp d ng nh m gi i quy t công ăn vi c làm cho ngư i lao ñ ng, góp ph n xóa ñói gi m nghèo cho các vùng khó khăn. Trong nh ng năm g n ñây, s chuy n ñ i c a m t lo t các qu c gia t cơ ch k ho ch hóa t p trung sang cơ ch th trư ng v i ñ nh hư ng phát tri n n n kinh t nhi u thành ph n như Trung Qu c, Vi t Nam,... cũng ñã t o cơ h i to l n cho s phát tri n c a khu v c DNNVV t i các qu c gia này. nư c phát tri n như Hoa Kỳ, Nh t B n (nơi t p trung nhi u t p ñoàn kinh t l n, n i ti ng th gi i), Nhà nư c cũng xác ñ nh vai trò quan tr ng, lâu dài c a DNNVV trong n n kinh t , vì nó là b ph n c u thành không th thi u ñư c c a n n kinh t , có m i quan h tương h không th tách r i nhau v i các t p ñoàn kinh t , ñ c bi t trong vi c t o d ng ngành công nghi p b tr và m ng lư i phân ph i s n ph m. Bên c nh ñó, v i tính năng ñ ng cao, các DNNVV là trư ng h c
9 kh i nghi p cho các doanh nhân và là môi trư ng t o m i liên k t, tích t v n ñ t ng bư c hình thành và phát tri n các doanh nghi p l n. Th c t các nư c, ñ c bi t các n n kinh t m i phát tri n, các doanh nghi p l n, k c các t p ñoàn xuyên qu c gia ñ u hình thành t các DNNVV cách ñây 30, 40 năm. M c dù v y, ñ c ñi m chung c a DNNVV là thi u v n, công ngh và k năng qu n lý khi n h khó có kh năng c nh tranh hi u qu c th trư ng trong nư c và qu c t . Chính vì v y, ph n l n các nư c ñ u xác ñ nh vi c Nhà nư c h tr DNNVV không ph i là chính sách t m th i mà là m t s can thi p lâu dài, toàn di n. Tuy nhiên h tr DNNVV như th nào, vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV như th nào, kinh nghi m t các nư c ch ra nh ng bài h c r t khác nhau. m t s qu c gia, Nhà nư c h t s c ch ñ ng và can thi p sâu b ng các chương trình phát tri n DNNVV, tr c ti p cung c p các d ch v h tr cho DNNVV. m t s nư c khác, Nhà nư c l i ch gi nh ng vai trò t i thi u, như duy trì m t môi trư ng kinh doanh t t chung cho m i doanh nghi p. Các h c gi trên th gi i khá d dàng trong vi c th ng nh t v vai trò quan tr ng c a khu v c DNNVV ñ i v i phát tri n kinh t song l i h t s c khác bi t trong quan ñi m th nào là vai trò h p lý c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV. Vi t Nam, cùng v i s l n m nh c a ñ t nư c, DNNVV gi vai trò ngày càng quan tr ng. Do v y, vi c c i cách t ch c cũng như phương th c tác ñ ng c a Nhà nư c ñ nâng cao hi u qu ho t ñ ng và ñ y m nh quá trình phát tri n c a khu v c DNNVV là m t vi c làm c p thi t và h t s c quan tr ng. V i nh ng lý do nêu trên, ch ñ “Phát huy vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n Doanh nghi p nh và v a Vi t Nam” ñư c ch n làm ñ tài nghiên c u cho Lu n án này v i hy v ng góp ph n nào ñó vào vi c gi i quy t v n ñ ñ t ra. 2. M C ðÍCH, PH M VI, GI I H N C A ð TÀI NGHIÊN C U M c ñích nghiên c u c a ñ tài g m: M t là, h th ng hóa, b sung cơ s lý lu n và th c ti n cho vi c phát tri n DNNVV; Hai là, t vi c nghiên c u nh ng bài h c kinh nghi m c a các nư c và phân tích th c tr ng vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV Vi t Nam, Lu n án s ñưa ra nh ng ñ nh hư ng và bi n pháp ch y u qua ñó Nhà nư c có th phát huy t t nh t vai trò c a mình ñ phát tri n khu v c DNNVV ñóng góp vào s nghi p phát tri n kinh t ñ t nư c.
10 ð i tư ng nghiên c u c a lu n án là khu v c DNNVV c a Vi t Nam và vai trò c a Nhà nư c trong vi c phát tri n khu v c doanh nghi p này th hi n qua vi c xây d ng và th c thi các chính sách t o d ng môi trư ng kinh doanh, chính sách ñi u ch nh cơ c u n n kinh t , các chương trình h tr phát tri n DNNVV cũng như các bi n pháp hoàn thi n b máy qu n lý nhà nư c v h tr , phát tri n DNNVV. DNNVV ñư c xác ñ nh theo ñ nh nghĩa nêu t i quy ñ nh t i ði u 3 Ngh ñ nh s 56/2009/Nð-CP ngày 30/6/2009 c a Chính ph quy ñ nh các chính sách tr giúp và qu n lý Nhà nư c v tr giúp phát tri n DNNVV (Ngh ñ nh 56/2009/Nð-CP). Ph m vi nghiên c u: Trong quá trình xây d ng n n kinh t th trư ng ñ nh hư ng XHCN và ñ y m nh công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c ta hi n nay, vai trò c a Nhà nư c là r t r ng, bao trùm nhi u khía c nh, lĩnh v c c a ñ i s ng kinh t , xã h i t vi c ñi u ti t vĩ mô, b o ñ m gi v ng các cân ñ i khách quan c a n n kinh t , chăm lo ñi u ti t phân ph i tư li u s n xu t, phân ph i thu nh p và b o ñ m phúc l i xã h i… Lu n án ch gi i h n trong vi c nghiên c u nh ng tác ñ ng c a vi c th c thi các vai trò cơ b n c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV Vi t Nam t khi ñ i m i kinh t (năm 1986) cho ñ n nay, t ñó ñ ra các ñ nh hư ng, gi i pháp cho th i gian t i. 3. T NG QUAN CÁC NGHIÊN C U LIÊN QUAN T I ð TÀI LU N ÁN Nhìn l i l ch s , cu c tranh lu n v vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n kinh t ñã di n ra hàng th k nay. Theo lý thuy t kinh t h c c ñi n thì th trư ng-“bàn tay vô hình” theo ngôn ng c a Adam Smith là phương th c h u hi u nh t c a xã h i loài ngư i trong ñi u ti t các ho t ñ ng kinh t . Cũng như các nhà kinh t h c c ñi n, các nhà kinh t “tân c ñi n” cho r ng th trư ng nên chi m v trí trung tâm và nhà nư c ch nên ñóng m t vai trò t i thi u trong ho t ñ ng c a n n kinh t . Sau cu c ñ i suy thoái kinh t th gi i 1929-1933, h c thuy t kinh t c a Keynes ñã ñ t ra m t n n t ng lý lu n cơ b n v s can thi p c a Nhà nư c trong n n kinh t . Mô hình “can thi p” này ñã ñư c nhi u qu c gia, ñ c bi t là các n n kinh t m i n i ðông Á như Nh t B n, Hàn qu c, ðài Loan,… áp d ng thành công. Trong báo cáo c a Ngân hàng Th gi i năm 1991 có ñ c p ñ n m t quan ñi m th ba có tên g i là “thân thi n v i th trư ng”. V trí c a quan ñi m này n m gi a hai quan ñi m tân c
11 ñi n và can thi p v i lu n ñi m cho r ng chính ph nên ch ñ ng trong nh ng khu v c mà th trư ng ho t ñ ng không hoàn h o, nhưng s tác ñ ng ít hơn vào nh ng nơi mà th trư ng ho t ñ ng t t. G n ñây, s phát tri n ngo n m c c a Trung Qu c và cu c suy thoái kinh t toàn c u nghiêm tr ng ñã cho th y s th t b i c a mô hình th trư ng t do, m t l n n a các h c gi kinh t trong lĩnh v c này l i ti p t c ca t ng mô hình phát tri n kinh t d a vào Nhà nư c như là m t s l a ch n h p lý và hi u qu . Trong lĩnh v c phát tri n DNNVV, các nghiên c u v s can thi p c a Nhà nư c vào n n kinh t ñ thúc ñ y, h tr s phát tri n c a khu v c DNNVV là h t s c phong phú trên nhi u khía c nh khác nhau. M t là, các nghiên c u lý thuy t ch ng minh s t n t i khách quan c a khu v c DNNVV trong m i n n kinh t như Lý thuy t v tính phi kinh t c a quy mô ñư c ñ c p trong tác ph m “B n ch t c a công ty” (1937) c a Ronald Harry Coase, Lý thuy t v t ch c s n xu t công nghi p ñư c ñ c p trong tác ph m “Y u t quy t ñ nh quy mô c a m t công ty” (1999) c a các tác gi Krishna B.Kumar, Raghuram G.Rajan, Luigi Zingales, Kinh t h c v chi phí giao d ch trong tác ph m “Kinh t h c v chi phí giao d ch” (1995) c a Oliver E. Williamson... Hai là, các nghiên c u, phân tích th c ch ng v vai trò, t m quan tr ng và nh ng ñóng góp c a DNNVV trong phát tri n kinh t các qu c gia khác nhau, qua ñó kh ng ñ nh Nhà nư c c n có các gi i pháp can thi p, h tr khu v c doanh nghi p quan tr ng này như các tác ph m “Các doanh nghi p nh có ñáng ñ ñư c tài tr ? (Is small beautiful and worthy of subsidy?)” c a Tyler Biggs, “DNNVV, tăng trư ng và ñói nghèo: Kinh nghi m các qu c gia” (2003) c a Thorsten Beck, “Công nghi p quy mô nh các nư c ñang phát tri n: Các bài h c th c ti n và g i ý chính sách” (1987) c a C.Liedholm và D.Mead… Ba là, nhóm các nghiên c u, phân tích c a các t ch c qu c t như World Bank, OECD, APEC,.. v mô hình, phương pháp và các chương trình h tr mà chính ph các nư c th c hi n ñ phát tri n DNNVV. Vi t Nam, ngay t ñ u nh ng năm 1990 khi ñ t nư c bư c vào th i kỳ ñ i m i n n kinh t t k ho ch hóa t p trung sang m t n n kinh t th trư ng có s ñi u ti t c a Nhà nư c, ñ tài v DNNVV ñã ñư c nhi u h c gi , các nhà nghiên
12 c u, các nhà ho ch ñ nh chính sách nghiên c u dư i nhi u góc ñ khác nhau, c th như sau: Trong nh ng năm ñ u c a c i cách kinh t -nh ng năm 90 c a th k trư c, ph n l n các nghiên c u v phát tri n DNNVV các nư c t p trung vào vi c phân tích vai trò, t m quan tr ng c a khu v c DNNVV ñ i v i vi c phát tri n kinh t qua ñó kh ng ñ nh tính t t y u c a vi c ph i phát tri n DNNVV trong chi n lư c phát tri n kinh t -xã h i chung c a ñ t nư c. Các n ph m như “ð i m i cơ ch qu n lý DNNVV trong n n kinh t th trư ng Vi t Nam” c a tác gi Nguy n H u H i (NXB Chính tr Qu c gia, 1995); “Vai trò c a các DNNVV trong phát tri n kinh t Nh t B n và kh năng h p tác v i Vi t Nam” c a tác gi Lê Văn Sang (NXB Khoa h c Xã h i, 1997); “Báo cáo nghiên c u DNNVV: Hi n tr ng và nh ng ki n ngh gi i pháp” c a nhóm tác gi Vi n Qu n lý Kinh t Trung ương (NXB Giao thông v n t i, 2000).... ñ u ñã nghiên c u sâu v th c tr ng phát tri n DNNVV nư c ta trong nh ng năm sau ñ i m i kinh t và kh ng ñ nh t m quan tr ng c a khu v c kinh t này trong phát tri n kinh t ñ t nư c. Nhóm các nghiên c u quan tr ng th hai ñã công b ñó là các nghiên c u v kinh nghi m c a các nư c trong phát tri n DNNVV ñ t ñó ñ ra phương hư ng, gi i pháp cho phát tri n DNNVV nư c ta ví d như n ph m: “Gi i pháp phát tri n DNNVV Vi t Nam” do GS.TS Nguy n ðình Hương ch biên (NXB Chính tr Qu c gia, 2002) nghiên c u kinh nghi m các nư c như Nh t B n, Trung Qu c, Hàn Qu c, ðài Loan và các nư c ASEAN; n ph m “ð i m i cơ ch chính sách h tr phát tri n DNNVV Vi t Nam ñ n năm 2005” c a tác gi Nguy n Cúc nghiên c u kinh nghi m phát tri n DNNVV các nư c như ð c, Inñônêxia, Philippin, Thái Lan,...; n ph m “Phát tri n DNNVV: kinh nghi m nư c ngoài và phát tri n DNNVV Vi t Nam” do tác gi Vũ Qu c Tu n và Hoàng Thu Hòa ñ ng ch biên v i n i dung ch y u là h th ng hóa các kinh nghi m phát tri n DNNVV các qu c gia ñi n hình như M , Hungary, Nh t B n, ðài Loan,.... V các lu n án ti n sĩ kinh t ñã nghiên c u v DNNVV Vi t Nam, trong nh ng năm v a qua m t s nghiên c u sinh cũng ñã ch n v n ñ DNNVV ñ làm ñ tài nghiên c u. Ví d như Lu n án ti n sĩ “Phát tri n chi n lư c c nh tranh cho các DNNVV Vi t Nam trong ti n trình h i nh p n n kinh t th gi i” c a NCS Ph m Thúy H ng phân tích năng l c c nh tranh c a các DNNVV Vi t Nam, t ñó ñ ra m t s gi i pháp phát tri n
13 chi n lư c c nh tranh cho các DNNVV c a nư c ta trong quá trình h i nh p qu c t ; Lu n án ti n sĩ “Phát tri n DNNVV Vi t Nam trong ti n trình h i nh p qu c t ” c a NCS Ph m Văn H ng nghiên c u v th c tr ng DNNVV trong quá trình h i nh p kinh t qu c t , các thách th c ñ i v i khu v c DNNVV này và gi i pháp phát tri n DNNVV Vi t Nam trong quá trình h i nh p kinh t qu c t . Trong s các nghiên c u v DNNVV có ñ c p ñ n vai trò c a Nhà nư c n i b t nh t là Lu n án ti n sĩ “Tác ñ ng c a chính sách ñi u ti t kinh t vĩ mô c a Chính ph ñ n s phát tri n c a DNNVV Vi t nam” c a NCS Tr n Th Vân Hoa. N i dung Lu n án này t p trung nghiên c u, phân tích, ñánh giá tác ñ ng c a các chính sách ñi u ti t kinh t vĩ mô c a Chính ph ñ n s phát tri n c a DNNVV. K t qu nghiên c u c a NCS. Nguy n Th Vân Hoa ñã kh ng ñ nh Chính ph nư c ta ñã có nh ng chính sách ñ khuy n khích phát tri n DNNVV. Tuy nhiên theo ñánh giá c a các doanh nghi p thì các chính sách này không phát huy tác ñ ng ñ ng ñ u trên t t c các ngành và lo i hình doanh nghi p. ð ng th i, h th ng chính sách phát tri n DNNVV Vi t Nam còn b c l m t s h n ch như h th ng pháp lu t chưa hoàn ch nh, thi u ñ ng b , thi u nh ng ñ o lu t quan tr ng; lu t và các văn b n dư i lu t còn mang tính qu n ch , kh ng ch , cho phép... hơn là t o m t hành lang r ng ñ khuy n khích các doanh nghi p phát huy tài năng kinh doanh; quy trình so n th o còn chưa h p lý... Nghiên c u c a NCS. Nguy n Th Vân Hoa t p trung ch y u vào phân tích tác ñ ng c a các chính sách ñi u ti t vĩ mô c a Chính ph như thu , tín d ng, ñ t ñai, công ngh ,... có tác ñ ng như th nào ñ n s phát tri n c a DNNVV mà chưa ñ c p ñ n các chính sách, bi n pháp, chương trình c a Chính ph ñư c thi t k tr c ti p cho riêng ñ i tư ng DNNVV. Như v y, qua m t s năm th c hi n chính sách phát tri n DNNVV nư c ta, cho ñ n nay chưa có nghiên c u chuyên sâu nào v khía c nh vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV t ñó ñ ra nh ng ñ nh hư ng và gi i pháp nh m phát huy vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV nư c ta. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 4.1. Thu th p và x lý s li u V vi c thu th p và x lý s li u, Lu n án s d ng phương pháp th ng kê ; c th là t ng h p, phân tích, so sánh các ngu n s li u t các báo cáo th ng kê trong
14 nư c c a các cơ quan Chính ph ñ c bi t là T ng c c Th ng kê, B K ho ch và ð u tư, Phòng Công nghi p thương m i Vi t Nam..., c a các t ch c qu c t như World Bank, OECD, APEC,... và k t qu m t s cu c ñi u tra do các t ch c này th c hi n cũng như các ngu n s li u khác. ð làm rõ m t s lu n ñi m trong ñ tài, tác gi ñã s d ng k t qu ñi u tra, kh o sát 356 DNNVV c a D án h tr Chương trình phát tri n kinh doanh. Phương pháp chuyên gia cũng ñư c s d ng thông qua vi c tham v n ý ki n c a các nhà ho ch ñ nh chính sách, c a doanh nghi p và các nhà khoa h c trong lĩnh v c phát tri n DNNVV. 4.2. Các ch tiêu s d ng ñ ñánh giá s phát tri n c a DNNVV Nghiên c u v vai trò cũng như vi c ñánh giá tác ñ ng các can thi p c a Nhà nư c ñ i v i phát tri n DNNVV là m t công vi c ph c t p ñòi h i ngư i phân tích ph i dùng hàng lo t nh ng phương pháp phân tích ñ nh tính và ñ nh lư ng khác nhau. Tuỳ theo tính ch t c a t ng lo i can thi p c a Nhà nư c cũng như các ñi u ki n d li u khác nhau có th thu nh p ñư c, các ch tiêu ñ nh lư ng sau ñây ñư c s d ng ñ ñánh giá tác ñ ng c a các chính sách, s can thi p c a Nhà nư c ñ i v i s tăng trư ng c v lư ng và s thay ñ i v ch t c a DNNVV: - S lư ng các DNNVV bao g m s lư ng các doanh nghi p thành l p m i, s doanh nghi p ñang m r ng quy mô và tăng s n lư ng, s các DNNVV th t b i ph i r i b th trư ng trong t ng th i kỳ; - Quy mô lao ñ ng trong các DNNVV, ñây cũng là m t ch tiêu h u ích ñ ñánh giá v s phát tri n c a DNNVV c trong ph m vi m t doanh nghi p cũng như ñ i v i t ng th n n kinh t . S thay ñ i quy mô lao ñ ng c a DNNVV ñư c bi u hi n b ng s lư ng vi c làm ñư c t o ra khu v c này trong t ng th i kỳ ho c t l ph n trăm lao ñ ng làm vi c trong khu v c DNNVV trên t ng s l c lư ng lao ñ ng c a c nư c. - Ch tiêu v t ng v n ñ u tư: ñây cũng là m t ch tiêu ph n ánh b n ch t s tăng trư ng và phát tri n c a các khu v c kinh t , tuy nhiên s li u v ch tiêu v n ñ u tư c a DNNVV nư c ta hi n nay chưa ñư c thu th p m t cách có h th ng và ñ tin c y chưa cao. - Tăng giá tr ñóng góp vào t ng s n ph m qu c n i (GDP), giá tr ñóng góp c a các DNNVV vào GDP trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh cũng s là
15 m t ch tiêu ñ nh lư ng quan tr ng ñ ñánh giá v s tăng trư ng và phát tri n c a các DNNVV. Ngoài các ch tiêu trên, Lu n án s d ng m t s ch tiêu ñ nh tính ñ ñánh giá s phát tri n c a các DNNVV như: tăng cư ng kh năng c nh tranh c a DNNVV trên th trư ng, nâng cao k năng qu n lý c a ch DNNVV, bình ñ ng v i các thành ph n kinh t khác... 4.3. Phương pháp, mô hình s d ng Nghiên c u v DNNVV ñư c ti p c n dư i r t nhi u các hình th c khác nhau t phương th c nghiên c u vi mô các hành vi c a doanh nghi p trong m i quan h v i quy mô s n xu t ñ ñưa ra các gi i pháp nâng cao năng l c c nh tranh trong t ng lĩnh v c ho c ñ a bàn ho t ñ ng c th , hay các nghiên c u c p ngành (mesoeconomic) ñ xác ñ nh quy mô s n xu t t i ưu trong t ng ngành kinh t cho ñ n các nghiên c u vĩ mô v vai trò c a DNNVV trong các n n kinh t .... Phương th c ti p c n chính c a Lu n án này là nghiên c u vi mô v khu v c DNNVV trong n n kinh t và s can thi p c a Nhà nư c ñ phát tri n khu v c doanh nghi p này, ñóng góp t i ña vào tăng trư ng và phát tri n c a n n kinh t Vi t Nam. M t trong các phương pháp nghiên c u s ñư c s d ng ñ ñánh giá hi u qu các can thi p, tác ñ ng c a Nhà nư c ñ n s tăng trư ng c a khu v c DNNVV là phương pháp phân tích mô hình. Dư i quan ñi m c a các nhà kinh t , s phát tri n c a các DNNVV s ch u tác ñ ng c a các y u t làm tăng trư ng giá tr GDP mà khu v c này ñóng góp cho n n kinh t cho t ng th i kỳ. Các y u t làm tăng trư ng giá tr GDP c a các DNNVV ñư c bi t ñ n như các y u t liên quan tr c ti p ñ n quá trình s n xu t như v n, lao ñ ng, ñ t ñai và các y u t liên quan gián ti p ñ n quá trình s n xu t như s can thi p c a Nhà nư c, các m i liên h và m ng lư i kinh doanh, các y u t k thu t s n xu t và các y u t liên quan ñ n vi c ñào t o và nâng cao tay ngh cho ngư i lao ñ ng. Trong ñó, Nhà nư c ñư c coi là m t trong các y u t phát tri n quan tr ng nh t. Lu n án s d ng mô hình phân tích ña nhân t ñư c phát tri n d a trên hàm s n xu t c a Cobb- Douglas m r ng ñ ñánh giá c th hi u qu t ng can thi p, tác ñ ng c a Nhà nư c ñ n s tăng trư ng c a khu v c DNNVV Vi t Nam.
16 5. CÂU H I NGHIÊN C U ð tài “Phát huy vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n doanh nghi p nh và v a Vi t Nam” ñư c ch n làm ñ tài nghiên c u c a Lu n án v i các câu h i nghiên c u chính như sau: - ð phát tri n khu v c DNNVV, có c n s can thi p c a Nhà nư c vào n n kinh t hay không? - T kinh nghi m c a các nư c trên th gi i, Nhà nư c có nh ng vai trò như th nào trong vi c phát tri n khu v c DNNVV? - Vi t Nam t khi chuy n ñ i n n kinh t t k ho ch hoá t p trung sang n n kinh t th trư ng cho ñ n nay, Nhà nư c ñã th c hi n vai trò c a mình trong phát tri n DNNVV như th nào ? - Nh ng y u t nào tác ñ ng l n nh t ñ n s phát tri n c a khu v c DNNVV Vi t Nam trong th i gian qua ? - Nhà nư c can thi p như th nào là hi u qu ñ DNNVV ñóng góp t t nh t cho phát tri n kinh t ñ t nư c ? Các ñ nh hư ng và bi n pháp ñ phát huy vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV nư c ta là gì ? 6. NH NG ðÓNG GÓP C A LU N ÁN K t qu nghiên c u c a Lu n án góp ph n làm sáng t và b sung thêm các v n ñ lý lu n và th c ti n trong vi c phát tri n DNNVV c a Vi t Nam v i nh ng ñóng góp cơ b n sau: 6.1. Nh ng ñóng góp m i v m t h c thu t, lý lu n T vi c t ng h p các mô hình can thi p c a Nhà nư c trong n n kinh t th trư ng, Lu n án ñã ch ng minh vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n DNNVV, bao g m: (i) phát tri n môi trư ng kinh doanh thu n l i cho doanh nghi p; (ii) th c hi n t t ch c năng ñi u ch nh cơ c u, t o ra nhi u cơ h i kinh doanh, ñ ng l c ñ u tư cho DNNVV; (iii) h tr doanh nghi p nh và v a vư t qua các khó khăn n i t i. Thông qua hai cách ti p c n lý thuy t v tính kinh t và phi kinh t c a quy mô và v quy mô s n xu t t i ưu, lu n án ñã kh ng ñ nh s t n t i c a khu v c doanh nghi p nh và v a là phù h p v i quy lu t khách quan.
17 6.2. Nh ng phát hi n, ñ xu t m i rút ra ñư c t k t qu nghiên c u, kh o sát c a lu n án Lu n án ñã ch ra hai nhóm y u t nh hư ng ñ n s phát tri n c a DNNVV Vi t Nam bao g m: (i) Nh ng khó khăn n i t i c n tr s phát tri n c a doanh nghi p, như v n, ñ t ñai h n ch ; kh năng ti p c n th trư ng, k t n i kinh doanh y u; năng l c qu n lý, l c lư ng lao ñ ng ít ñư c ñào t o; trình ñ công ngh , k thu t l c h u; (ii) Các y u t ngo i sinh như môi trư ng kinh t ; môi trư ng hành chính-pháp lý; m c ñ phát tri n c a các hình th c th trư ng. B ng vi c phân tích tính hi u qu c a nh ng can thi p t Nhà nư c vào t ng nhóm y u t nêu trên, Lu n án ñã nêu rõ thành t u bư c ñ u song h t s c quan tr ng c a Nhà nư c ta trong th i gian qua là s thay ñ i căn b n vai trò c a Nhà nư c trong m i quan h v i th trư ng, v i c ng ñ ng doanh nghi p, trong ñó chi m t tr ng ña s là các DNNVV theo hư ng t do hóa môi trư ng kinh doanh, t o ra nhi u cơ h i cho c ng ñ ng DNNVV phát tri n. Ngư c l i, các chương trình tr c ti p h tr DNNVV còn nhi u h n ch c v phương th c, n i dung, ñ i tư ng h tr , do ñó hi u qu tác ñ ng th p. Lu n án ñã s d ng mô hình phân tích ña nhân t ñư c phát tri n d a trên hàm s n xu t Cobb-Douglas m r ng ñ ñánh giá c th hi u qu t ng can thi p c a Nhà nư c ñ n s tăng trư ng c a khu v c DNNVV và rút ra k t lu n: môi trư ng kinh doanh và kh năng ti p c n ngu n v n là nh ng nhân t tác ñ ng rõ nét nh t ñ n s tăng trư ng c a khu v c DNNVV Vi t Nam. Do v y, ñ thi t k chính sách h tr phát tri n DNNVV, Nhà nư c nên ưu tiên các ngu n l c c a mình cho vi c xây d ng môi trư ng kinh doanh thu n l i và chương trình h tr DNNVV ti p c n các ngu n v n kinh doanh. T vi c xem xét ưu ñi m và h n ch c a t ng mô hình Nhà nư c can thi p vào n n kinh t ñ phát tri n DNNVV và rút ra k t lu n Mô hình “t o ñi u ki n thu n l i ñ DNNVV phát tri n” là phù h p nh t v i ñi u ki n nư c ta hi n nay, Lu n án ñã ñ xu t năm quan ñi m n n t ng và b n nhóm gi i pháp c th trong ñó khuy n ngh cơ b n là Nhà nư c c n t p trung hơn vào vi c t o d ng và duy trì m t môi trư ng kinh doanh thu n l i cho m i lo i hình doanh nghi p, thúc ñ y ñ gia tăng tính ch t kinh t th trư ng trong n n kinh t b ng vi c khuy n khích s phát tri n c a các th trư ng y u t s n xu t cho doanh nghi p, th trư ng d ch v h tr kinh
18 doanh và các th trư ng s n ph m. Các chương trình, chính sách h tr tr c ti p c n ñư c xem xét, thi t k h t s c k lư ng ñ h n ch s bóp méo th trư ng và gi m hi u qu chung c a các chính sách h tr DNNVV khác. 7. K T C U C A LU N ÁN Ngoài ph n m ñ u và ph n k t lu n, Lu n án ñư c chia thành 4 chương, c th như sau: Chương 1: Cơ s lý lu n v vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n doanh nghi p nh và v a. Chương 2: Th c tr ng v vai trò c a Nhà nư c trong phát tri n doanh nghi p nh và v a Vi t nam. Chương 3: Phân tích mô hình các y u t tác ñ ng ñ n s phát tri n c a doanh nghi p nh và v a. Chương 4: Ki n ngh gi i pháp nh m phát huy vai trò Nhà nư c ta trong phát tri n doanh nghi p nh và v a.
19 CHƯƠNG 1 CƠ S LÝ LU N V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N DOANH NGHI P NH VÀ V A 1.1. LÝ THUY T V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C TRONG PHÁT TRI N KINH T 1.1.1. Quá trình ti n hoá các lý thuy t v vai trò c a Nhà nư c trong n n kinh t L ch s phát tri n kinh t c a th gi i trong nh ng th k g n ñây là l ch s ki m nghi m c a các tư tư ng kinh t và s l a ch n mô hình kinh t mà b n ch t là s thay th hay k t h p l n nhau c a hai y u t cơ b n là th trư ng và nhà nư c. T kho ng th k 17, kinh t h c c ñi n v i lý thuy t ñ cao “bàn tay vô hình” c a th trư ng ñã ñư c hình thành Tây Âu do các ñ i bi u ñ u tiên là William Petty (1623 – 1687), Francos Quesney (1694-1774) và sau ñó ñư c phát tri n m nh m cùng các tên tu i l n như Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772- 1823), Thomas Malthus (1766-1834), John Stuart Mill (1806-1873). Nguyên lý “nhà nư c không can thi p” ñư c các nhà kinh t theo trư ng phái này kh ng ñ nh d a trên ñ nh ñ cơ b n là: “…khi m i cá nhân c g ng h t s c ñ theo ñu i l i ích c a riêng mình thông qua cơ ch giá và s c nh tranh t do, thì toàn xã h i s ñ t ñư c nh ng l i ích cao nh t” [20. tr.38]. T gi a th k 19 ñ n trư c khi s y ra cu c ñ i suy thoái kinh t 1929-1933 là giai ño n ñánh d u s hình thành và phát tri n m nh c a Phái Tân c ñi n (Neoclassical). Lý thuy t kinh t Tân c ñi n ñã kh c h a m t cách rõ ràng v tính t i ưu c a các gi i pháp th trư ng. Vi c s n xu t cái gì, s n xu t cho ai và s n xu t như th nào ñ u ph i do th trư ng quy t ñ nh. T ng quan cơ b n c a m t n n kinh t th trư ng t do bao g m các ñ c trưng như sau: th nh t, m i ngư i ñ u có quy n tham gia th trư ng; th hai, các quy t ñ nh kinh t ñ u ph i d a trên các tín hi u th trư ng; th ba, c nh tranh th trư ng là quy n t do cao nh t và cu i cùng là Nhà nư c không can thi p vào th trư ng. Lý thuy t Tân c ñi n ñã có nh hư ng l n ñ n ñ i s ng lý lu n và s l a ch n các chính sách kinh t c a nhi u nư c. Trên