Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế: Trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, những vấn đề đặt ra và giải pháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:235

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục tiêu đánh giá đúng thực trạng và kết quả thực hiện CSR của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam trong giai đoạn 2010 – 2020, từ đó chỉ ra những vấn đề còn tồn đọng; xây dựng mô hình phân tích việc thực hiện CSR của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam tập trung vào mối liên quan giữa việc thực hiện CSR với việc nâng cao danh tiếng của doanh nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế: Trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, những vấn đề đặt ra và giải pháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG HÀ NỘI ----------o0o---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA CÁC DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM, NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP Ngành: Kinh tế quốc tế TRẦN NGỌC MAI Hà Nội – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------o0o---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA CÁC DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM, NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP Ngành: Kinh tế quốc tế Mã ngành: 9.31.01.06 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Chí Lộc Hà Nội – 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án tiến sỹ có tiêu đề: “Trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, những vấn đề đặt ra và giải pháp” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu được sử dụng trong Luận án có nguồn trích dẫn đầy đủ và trung thực. Kết quả nêu trong Luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà nội, ngày tháng năm 2020 NCS Luận án Trần Ngọc Mai
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy cô giáo, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Với tấm lòng trân trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học, Viện Kinh tế và Kinh doanh Quốc tế, bộ môn Kinh tế và Quản lý - Trường đại học Ngoại thương, khoa Kinh doanh Quốc tế - Học viện Ngân hàng. Xin chân thành cảm ơn giáo viên hướng dẫn, PGS.TS Vũ Chí Lộc, đã trực tiếp chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Hà nội, ngày tháng năm 2020 NCS Luận án Trần Ngọc Mai
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ vii DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. viii DANH MỤC HÌNH..................................................................................................ix LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................... 3 2.1. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 3 2.1.1. Mục tiêu chung ......................................................................................... 3 2.1.2. Mục tiêu cụ thể ......................................................................................... 3 2.2. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 3 2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 4 3.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 4 3.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 4 4. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 5 4.1. Nguồn dữ liệu .................................................................................................. 5 4.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 6 5. Những đóng góp mới của Luận án ...................................................................... 7 6. Kết cấu của luận án .............................................................................................. 8 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................................................. 9 1.1. Tình hình nghiên cứu nước ngoài ................................................................. 9 1.1.1 Các nghiên cứu tiêu biểu về nội hàm CSR............................................... 9 1.1.2. Các nghiên cứu tiêu biểu về CSR đối với các bên liên quan ................ 11 1.1.3. Các nghiên cứu tiêu biểu về CSR và danh tiếng của doanh nghiệp .... 13 1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ............................................................... 15 1.2.1. Các nghiên cứu tiêu biểu về nội hàm CSR............................................ 15 1.2.2. Các nghiên cứu tiêu biểu về CSR đối với các bên liên quan ................ 16
iv 1.2.3. Các nghiên cứu tiêu biểu về CSR và danh tiếng của doanh nghiệp .... 21 1.3. Khoảng trống nghiên cứu của đề tài........................................................... 22 1.3.1. Về nội dung nghiên cứu ......................................................................... 22 1.3.2. Về phương pháp nghiên cứu ................................................................. 25 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................................... 28 CHƯƠNG 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP FDI ................................................................................. 29 2.1. Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .............. 29 2.1.1. Khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ................................. 29 2.1.2. Sự cần thiết thực hiện CSR .................................................................... 31 2.1.3. Các lý thuyết tiếp cận CSR ..................................................................... 33 2.2. Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI ...... 44 2.2.1. Khái niệm doanh nghiệp FDI ................................................................ 44 2.2.2. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI và các bên liên quan ...... 44 2.2.3. Nội dung CSR gắn với các bên liên quan của doanh nghiệp FDI ....... 49 2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện CSR của doanh nghiệp FDI53 2.3. Đề xuất mô hình nghiên cứu việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI ................................................................................................ 59 2.3.1. Cơ sở lý thuyết ........................................................................................ 59 2.3.2. Khung lý thuyết và xây dựng mô hình................................................... 61 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ....................................................................................... 68 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ...... 69 3.1. Khái quát về doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ........................................... 69 3.1.1. Đặc điểm doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ............................................ 69 3.1.2. Vai trò của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ......................................... 74 3.1.3. Chính sách và thành tựu thu hút vốn FDI tại Việt Nam ...................... 79 3.2. Thực trạng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam....................................................................................................................... 80 3.2.1. Thực trạng thực hiện CSR đối với Chính phủ ...................................... 81 3.2.2. Thực trạng thực hiện CSR đối với người lao động ............................... 85
v 3.2.3. Thực trạng thực hiện CSR đối với khách hàng .................................... 89 3.2.4. Thực trạng thực hiện CSR đối với cộng đồng....................................... 90 3.3. Kết quả mô hình nghiên cứu việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ......................................................................... 92 3.3.1. Mô tả khảo sát, mẫu điều tra và kết quả thống kê mẫu điều tra .......... 92 3.3.2. Kết quả phân tích thông kê các biến độc lập ......................................... 97 3.3.3. Kết quả mô hình DEA .......................................................................... 104 3.3.4. Kết quả phân tích kiểm định và hồi quy .............................................. 107 3.4. Đánh giá việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ............................................................................................................ 115 3.4.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 115 3.4.2. Những vấn đề đặt ra ............................................................................. 116 3.4.3. Nguyên nhân......................................................................................... 118 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 125 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO VIỆC THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP FDI TẠI VIỆT NAM .................................. 126 4.1. Bối cảnh kinh tế xã hội trong nước và thế giới đối với việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ............................... 126 4.2. Mục tiêu và định hướng nâng cao việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ....................................................................... 131 4.2.1. Mục tiêu nâng cao việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam ................................................................................ 131 4.2.2. Định hướng 2030 .................................................................................. 132 4.3. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam.......................................................... 137 4.3.1. Nhóm giải pháp vĩ mô .......................................................................... 137 4.3.2. Nhóm giải pháp vi mô .......................................................................... 142 4.4. Hạn chế và đề xuất hướng nghiên cứu ..................................................... 151 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ..................................................................................... 153 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154
vi DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN CỦA NCS ............................................................ 156 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................. 157 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 176 Phụ lục 1. Lợi ích của CSR đối với doanh nghiệp ............................................. 176 Phụ lục 2. Các bộ tiêu chuẩn đánh giá CSR quốc tế.......................................... 177 Phụ lục 3. Các quy định pháp lý liên quan đến các nội dung của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ....................................................................................... 181 Phụ lục 4: Các điều khoản thuộc trách nhiệm xã hội trong các thoả thuận tự do thương mại ............................................................................................................. 187 Phụ lục 5: Doanh nghiệp FDI và các chương trình đóng góp cho cộng đồng tiêu biểu ......................................................................................................................... 190 Phụ lục 6: PHIẾU KHẢO SÁT ........................................................................... 192 Phụ lục 7: Danh sách các doanh nghiệp tham gia khảo sát .............................. 193 Phụ lục 8: Kết quả chạy SPSS phiếu khảo sát ................................................... 200
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết Tên đầy đủ tiếng Anh Tên đầy đủ tiếng Việt tắt ATTP An toàn thực phẩm BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BVMT Bảo vệ môi trường CP Chính phủ CSR Corporate Social Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp Responsibility DEA Developed Efficiency Mô hình bao dữ liệu Analysis DMU Decision Making Unit DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa EFA Exploratory Factor Phân tích nhân tố khám phá Analysis ES Efficiency Score Hệ số hiệu quả EU European Union Liên minh Châu Âu FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài KCN Khu công nghiệp KH&ĐT Kế hoạch và Đầu tư NĐ Nghị Định NĐT Nhà đầu tư NLĐ Người lao động NSNN Ngân sách Nhà nước NTD Người tiêu dùng PF Production Frontier Đường biên sản xuất WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới
viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Sự dịch chuyển trong nội dung nghiên cứu CSR qua các thời kỳ .............. 9 Bảng 1.2. Các hướng nghiên cứu nghiên cứu tiêu biểu về CSR và danh tiếng của doanh nghiệp ............................................................................................................. 13 Bảng 1.3. Các nghiên cứu tiêu biểu về CSR tại Việt Nam ....................................... 16 Bảng 2.1. Các lý thuyết nghiên cứu về CSR và danh tiếng được sử dụng trong Luận án ............................................................................................................................... 41 Bảng 2.2. Các bên liên quan của doanh nghiệp FDI ................................................. 46 Bảng 2.3. Các yếu tố đầu vào và đầu ra của mô hình ............................................... 62 Bảng 3.1. Quy mô lao động của doanh nghiệp FDI theo thời gian từ 2012-2018 .... 72 Bảng 3.2. Quy mô vốn của doanh nghiệp FDI theo thời gian từ 2012-2018 ............ 73 Bảng 3.3. Các chỉ tiêu so sánh tốc độ tăng trưởng của 3 nhóm doanh nghiệp bình quân giai đoạn 2010-2017 ......................................................................................... 75 Bảng 3.4. Kết quả hoạt động của doanh nghiệp FDI từ 2012-2018 ......................... 82 Bảng 3.5. Mã hóa các biến ........................................................................................ 94 Bảng 3.6. Thống kê mô tả ......................................................................................... 96 Bảng 3.7. CSR đối với Chính phủ ............................................................................ 97 Bảng 3.8. CSR đối với người lao động ..................................................................... 98 Bảng 3.9. CSR đối với khách hàng ......................................................................... 100 Bảng 3.10: So sánh kết quả khảo sát và kết quả thanh tra của Nhà nước ............... 103 Bảng 3.11. Chỉ số hiệu quả theo ngành .................................................................. 105 Bảng 3.12. Kiểm định Cronbach’s Alpha ............................................................... 107 Bảng 3.13. Hệ số tương quan biến tổng .................................................................. 107 Bảng 3.14. Sự thay đổi của các biến sau các lần xoay............................................ 108 Bảng 3.15. Phân tích hệ số KMO và Kiểm định Bartlett........................................ 109 Bảng 3.16. Phân tích Tổng phương sai trích........................................................... 109 Bảng 3.17. Ma trận xoay các biến độc lập .............................................................. 110 Bảng 3.18. Phân tích tương quan Pearson .............................................................. 112 Bảng 3.19. Phân tích ANOVA ................................................................................ 113 Bảng 3.20. Thống kê tóm tắt mô hình .................................................................... 113 Bảng 3.21. Mô hình hồi quy ................................................................................... 114
ix DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Xu hướng dịch chuyển trong các nghiên cứu về CSR .............................. 23 Hình 1.2. Khoảng trống nghiên cứu của Luận án ..................................................... 25 Hình 1.3. Khung phân tích tổng thể của Luận án ..................................................... 27 Hình 2.1. Mô hình kim tự tháp (Carroll, 1991) ........................................................ 33 Hình 2.2. Khả năng tạo dựng giá trị cho doanh nghiệp thông qua thực hiện CSR với các bên liên quan ....................................................................................................... 39 Hình 2.3. Các khía cạnh của CSR tương ứng với nội dung và các bên liên quan .... 42 Hình 2.4. Mối quan hệ giữa CSR và danh tiếng của doanh nghiệp .......................... 43 Hình 2.5. Nội dung CSR gắn với các bên liên quan của doanh nghiệp FDI ............ 49 Hình 2.6. Các yếu tố tác động đến việc thực hiện CSR của doanh nghiệp FDI ....... 53 Hình 2.7. Mô hình nghiên cứu .................................................................................. 67 Hình 3.1. Tình hình thu hút FDI vào Việt Nam ........................................................ 69 Hình 3.2. Chỉ số hiệu quả của từng DN .................................................................. 104 Hình 3.3. Chỉ số hiệu quả theo quy mô lao động .................................................... 106 Hình 3.4. Chỉ số hiệu quả theo số năm hoạt động .................................................. 106
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khởi nguồn từ các nước phát triển, sau đó thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) phát triển rộng ra ở các nước đang phát triển và Việt Nam không phải là ngoại lệ, đặc biệt trong xu thế hội nhập và cạnh tranh gay gắt như hiện nay. Khái niệm CSR tại Việt Nam thường được xem xét từ khía cạnh của Chính phủ. Có nghĩa là, CSR thường là những yêu cầu, đòi hỏi từ phía Chính phủ trong quá trình hoạt động tại địa phương, các doanh nghiệp (DN) cần phải có trách nhiệm với địa phương nơi mình hoạt động. Ở góc tiếp cận này, các DN thực hiện CSR một cách bị động, và dưới góc độ chấp hành các quy định về pháp lý. Mặc dù vậy, trên thực tế, rất nhiều các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, thực hiện CSR một cách chủ động có thể mang lại rất nhiều lợi ích cho DN như nâng cao năng suất của người lao động, tăng mức độ trung thành, tăng hiệu quả hoạt động, cải thiện danh tiếng, cải thiện mối quan hệ với các bên liên quan của DN... do đó DN nên tiếp cận CSR một cách chủ động. Việc thực hiện CSR một cách chủ động không những giúp DN thỏa mãn các yêu cầu từ Chính phủ nước sở tại mà còn giúp DN đạt được các mục tiêu phát triển, mục tiêu chiến lược khác. Việc thực hiện CSR, nếu được các DN nhìn nhận một cách nghiêm túc sẽ tạo niềm tin cho người lao động và sự tin tưởng từ các nhà đầu tư. Do đó, bên cạnh hướng tiếp cận từ Chính phủ coi thực hiện CSR như một nghĩa vụ và sự tuân thủ pháp luật, Luận án cũng đồng thời tiếp cận khái niệm CSR từ góc độ của chính DN, nhìn nhận CSR như một công cụ mà DN có thể sử dụng để quản trị mối quan hệ với các bên liên quan của DN qua đó đạt được các mục tiêu chiến lược. Trong các mục tiêu chiến lược của DN, mục tiêu duy trì và cải thiện danh tiếng dường như có vai trò quan trọng hơn cả. Danh tiếng không chỉ là mục tiêu mà còn là một bước trung gian giúp DN đạt được tất cả các mục tiêu còn lại. Một DN có danh tiếng tốt sẽ giúp tạo dựng sự tin tưởng đối với khách hàng, các đối tác, Chính phủ qua đó giúp cho hoạt động kinh doanh, phát triển của DN thuận lợi hơn, dễ dàng đạt được các mục tiêu về doanh số, thị trường, tài chính.
2 CSR không phải là một khái niệm mới nhưng ngày càng trở nên phổ biến hơn ở các DN trên toàn cầu (KPMG, 2015; Porter, 2006; Reid & Toffel, 2009). Sự phát triển của CSR luôn đồng hành với sự phát triển của các dòng vốn FDI vào các nước đang phát triển những năm 1990s (Goyal, 2005). Sự tham gia của các DN FDI có những tác động tích cực đến quốc gia nhận đầu tư thể hiện qua việc bổ sung vốn vào tổng vốn đầu tư quốc gia nhằm đạt được những mục tiêu tăng trưởng kinh tế; góp phần cải thiện cán cân thanh toán nói chung thông qua việc tăng thẳng dư của cán cân vốn; tạo điều kiện cho các nước tiếp cận công nghệ mới, thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ, đồng thời nâng cao kỹ năng quản lý, sản xuất, trình độ NLĐ (Cao Thị Hồng Vinh, 2016). Tuy nhiên, trên thực thế, mặc dù nhận được nhiều ưu đãi, các DN FDI đang đặt ra cho đất nước nhiều vấn đề bức xúc về môi trường và xã hội liên quan đến ô nhiễm môi trường, vi phạm đạo đức kinh doanh, thiếu trách nhiệm với an sinh an toàn của cộng đồng dân cư... Chính những vấn đề đó đang đòi hỏi các chủ thể kinh tế, đặc biệt là DN FDI, phải có trách nhiệm để góp phần giải quyết, nếu không bản thân sự phát triển kinh tế sẽ không bền vững và sẽ phải trả giả đắt về môi trường cũng như những vấn đề xã hội. Do đó, DN FDI cần ý thức rõ trách nhiệm của mình đối với sự phát triển bền vững của các quốc gia mà DN đó đầu tư vào. Nói cách khác, hoạt động của DN FDI ngoài mục tiêu lợi nhuận còn cần phải gắn liền với thực hiện CSR thông qua thực hiện tốt nghĩa vụ thuế, bảo vệ môi trường, đối xử có đạo đức với NLĐ, người tiêu dùng và các trách nhiệm khác với cộng đồng. Hiện nay, Việt Nam đang tham gia ký kết nhiều hiệp định thế hệ mới. Các hiệp định thế hệ mới đều đề cập tới những khía cạnh khác nhau của CSR. Do đó CSR của DN FDI đối với nước sở tại là yếu tố mang tính bắt buộc trong bối cảnh hội nhập. DN FDI có vai trò vô cùng to lớn đối với nước tiếp nhận đầu tư, đặc biệt là các nước đang phát triển và có nền kinh tế chuyển đổi như Việt Nam. Mặc dù vậy, những nghiên cứu về đề tài CSR chủ yếu được thực hiện ở các nước đã phát triển, còn ở các nước đang phát triển vẫn còn khá hạn chế, các lý thuyết CSR, khái niệm CSR trên thế giới không thể được áp dụng một cách máy móc vào trường hợp các nước đang phát triển hay trường hợp của Việt Nam do sự khác biệt về văn hoá, cơ chế quản trị và đặc thù nền kinh tế. Do vậy, các tác động, các mối quan hệ hay
3 những kết quả của chủ đề này chưa được kiểm chứng, đánh giá đầy đủ mang lại những khó khăn cho nhà nghiên cứu và quản lý trong nước và thế giới. Vì vậy, việc nghiên cứu về CSR đối với DN FDI tại các quốc gia đang phát triển lại càng quan trọng hơn bao giờ hết. Trong bối cảnh phát triển bền vững, các DN trên toàn thế giới đều quan tâm đến mục tiêu và triển khai thực hiện CSR. Là nhóm DN có những ưu thế nhất định, khi tiến hành phát triển kinh doanh quốc tế, các DN FDI luôn tập trung thực hiện CSR và coi đó là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển. Do đó, nghiên cứu “Trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, những vấn đề đặt ra và giải pháp” là cần thiết nhằm phân tích cụ thể việc thực hiện các nội dung CSR của DN FDI và đề xuất một số giải pháp để nâng cao thực hiện CSR của nhóm DN này trong thời gian tới. 2. Mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu 2.1.1. Mục tiêu chung Mục tiêu nghiên cứu của Luận án là nhằm nghiên cứu việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam, chỉ ra những vấn đề đặt ra và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện và thúc đẩy việc thực hiện CSR của DN FDI trong thời gian tới đến năm 2030. 2.1.2. Mục tiêu cụ thể Cụ thể hoá cho việc đạt được mục tiêu chung ở trên, luận án: Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý thuyết về CSR của DN và nội dung CSR của DN FDI. Thứ hai, đánh giá đúng thực trạng và kết quả thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam trong giai đoạn 2010 – 2020, từ đó chỉ ra những vấn đề còn tồn đọng. Thứ ba, xây dựng mô hình phân tích việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam tập trung vào mối liên quan giữa việc thực hiện CSR với việc nâng cao danh tiếng của DN. Thứ tư, đề xuất hệ thống giải pháp phù hợp, có tính khả thi và ứng dụng cao nhằm nâng cao việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam trong thời gian tới. 2.2. Câu hỏi nghiên cứu 1. CSR là gì? Hướng tiếp cận CSR của Luận án là gì? 2. DN FDI tại Việt Nam thực hiện CSR ở những nội dung nào?
4 3. Các bên liên quan chính, quan trọng nhất, đặc thù của DN FDI là những đối tượng nào? 4. Thực trạng thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam trong giai đoạn 2010 – 2020 như thế nào? Những vấn đề còn tồn tại là gì? Nguyên nhân của những vấn đề đó là gì? 5. Giải pháp nào có thể được thực hiện nhằm nâng cao việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam? 2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện các nghiên cứu thực nghiệm nhằm đạt được mục tiêu và trả lời các câu hỏi nghiên cứu, 4 nhiệm vụ cụ thể đã được xác định như sau: (i) Hệ thống hóa và bổ sung lý luận về CSR của DN FDI (xác định nội hàm, các bên liên quan và sự cần thiết của nghiên cứu CSR của DN FDI) (ii) Phân tích và đánh giá thực trạng thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam (iii) Tiến hành phân tích kết quả thực hiện CSR bằng cách sử dụng bảng câu hỏi điều tra, phân tích tác động của việc thực hiện CSR đối với các bên liên quan khác nhau của DN FDI đến danh tiếng của DN (iv) Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Để giải quyết trọn vẹn các mục tiêu đã đặt ra, luận án tập trung nghiên cứu làm rõ ở các khía cạnh sau đây: - Về không gian: Việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam - Về thời gian: Luận án nghiên cứu việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến năm 2020. Đây là thời gian số lượng và sự đa dạng của các dòng vốn FDI đổ vào Việt Nam nhiều nhất, đóng góp một phần lớn vào tăng trưởng kinh tế nước ta. Bên cạnh đó, đây là thời gian Việt Nam tiến hành kí và thực thi các hiệp định quốc tế thế hệ mới như CPTPP và EVFTA, hai hiệp định có mức độ cam kết cao với nhiều nội dung liên quan đến CSR, việc
5 nghiên cứu về CSR của DN FDI trong giai đoạn này sẽ có ý nghĩa quan trọng do có tính đại diện cao và phù hợp với bối cảnh hội nhập. Các dữ liệu sơ cấp được thu thập trong khoảng thời gian từ 2016-2020, đây là giai đoạn NCS thực hiện luận án tiến sĩ, do vậy, các kết quả nghiên cứu về việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam có giá trị cả về thực tiễn, lý luận và có giá trị tham khảo trong các năm tới. - Về nội dung: Luận án nghiên cứu về thực hiện CSR dưới góc độ của DN và của Chính phủ. Góc tiếp cận DN là cách nhìn hiện đại, phù hợp với xu thế phát triển, bởi với xu thế phát triển toàn cầu, vai trò cũng như sự can thiệp của Chính phủ ngày càng được hạn chế, các DN cần theo đuổi việc thực hiện CSR một cách chủ động, có tính chiến lược nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể, chứ không còn là cách tiếp cận thụ động, dưới góc độ chấp hành các quy định về pháp lý như trước. Nghiên cứu đầy đủ cả hai góc tiếp cận giúp cho kết quả nghiên cứu có được sự đánh giá bao quát nhất về việc thực hiện CSR của DN. Bên cạnh đó, do phạm vi về CSR của DN FDI khá rộng, NCS chỉ tập trung vào trọng tâm nghiên cứu là phân tích thực trạng thực hiện, kết quả thực hiện CSR và tác động của việc thực hiện CSR đối với các bên liên quan của DN FDI tại Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2020. Trên cơ sở đó, đánh giá những mặt tích cực và hạn chế cũng như kết quả thực hiện và xác định nguyên nhân sâu xa của những hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp, thực tiễn nhằm thúc đẩy các hoạt động này trong thời gian tới, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay (từ năm 2020), số lượng và độ lớn của các dòng vốn FDI đổ vào Việt Nam đang ngày càng tăng cao. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Nguồn dữ liệu * Dữ liệu thứ cấp: Các tài liệu được sử dụng để tham khảo trong Luận án bao gồm: Các số liệu, dữ liệu thống kê, cũng như các luận điểm nghiên cứu của các báo cáo và tài liệu nghiên cứu về CSR của DN FDI tại Việt Nam được thực hiện bởi các cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước. Số liệu thống kê được lấy trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến năm 2020.
6 * Dữ liệu sơ cấp Các dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua phương pháp điều tra bằng bảng câu hỏi. Tiến hành điều tra bằng bảng hỏi DN FDI trên lãnh thổ Việt Nam. Các thông tin trong bảng hỏi: NCS xây dựng một bảng hỏi nhằm tìm hiểu việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam đối với bốn bên liên quan quan trọng bao gồm: Chính phủ (CP), người lao động (NLĐ), khách hàng và cộng đồng. Bên cạnh đó NCS cũng khảo sát đánh giá của DN về danh tiếng của DN. Dữ liệu sơ cấp được sử dụng cho hai mục đích (1) phục vụ cho nghiên cứu thống kê mô tả, phân tích thực trạng thực hiện CSR của DN FDI đối với bốn bên liên quan quan trọng của DN và (2) phục vụ chạy mô hình kinh tế lượng phân tích kết quả và tác động của việc thực hiện CSR đến danh tiếng của DN. 4.2. Phương pháp nghiên cứu * Phương pháp thu thập dữ liệu: - Nghiên cứu tại bàn (Phương pháp nghiên cứu tài liệu): Để thu thập dữ liệu thứ cấp, NCS sử dụng phương pháp này để tìm kiếm, tổng hợp từ các nguồn như sách, báo, tạp chí, kỷ yếu hội thảo khoa học, các báo cáo tổng hợp của Bộ kế hoạch đầu tư, Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), Viện nghiên cứu kinh tế trung ương (CIEM), đề tài nghiên cứu của các trường đại học, các website của các cơ quan ban ngành và các DN trong ngành cũng như của các tạp chí trong và ngoài nước. Các dữ liệu thu thập được theo phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam. - Điều tra khảo sát: NCS sử dụng phương pháp này để thu thập được các dữ liệu sơ cấp, phục vụ đánh giá sâu vào lĩnh vực nghiên cứu. + Mẫu nghiên cứu: Để thực hiện nghiên cứu, NCS đã tiến hành điều tra với số mẫu là 500 phiếu, đối tượng được điều tra là các chủ DN, trưởng phòng bộ phận chiến lược của DN FDI. Số phiếu thu về là 233 phiếu, đạt tỷ lệ 46,6%. Do hạn chế về thời gian cũng như kinh phí thực hiện Luận án nên NCS sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện – phi xác suất.
7 + Đối tượng khảo sát: các chủ DN, trưởng phòng bộ phận chiến lược của DN FDI trên lãnh thổ Việt Nam. Đây là những người am hiểu về chức năng, nhiệm vụ và các hoạt động của DN, do đó, câu trả lời của những đối tượng nay sẽ mang tính đại diện cao nhất. + Thời gian điều tra tiến hành trong tháng 4/2018. Kết quả điều tra sau khi đã làm sạch, thu được 208 phiếu có thể sử dụng để tiến hành chạy phân tích hiệu quả bằng phần mền DEAP 2.1 và phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy bằng phẩn mềm SPSS 22. * Phương pháp phân tích dữ liệu Luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu như: - Phương pháp định tính: NCS sử dụng các phương pháp thống kê, mô tả, phân tích và tổng hợp để phân tích các dữ liệu thứ cấp. Các đánh giá về thực trạng thực hiện CSR cũng dựa trên một số các nhận định, báo cáo và tự đánh giá của các bài nghiên cứu, đề tài nghiên cứu trong và ngoài nước trong những năm gần đây. - Phương pháp định lượng: +) NCS sử dụng công cụ phần mềm phân tích dữ liệu DEAP 2.1 và SPSS 22 để tổng hợp, phân tích dữ liệu sơ cấp. NCS sử dụng phương pháp này với các tiêu chí như số lượng, phần trăm, số trung bình, tần suất, tỷ lệ... để mô tả thực trạng thực hiện CSR và đánh giá kết quả thực hiện CSR đối với 4 bên liên quan quan trọng bao gồm Chính phủ, NLĐ, khách hàng và cộng đồng của DN FDI tại Việt Nam. +) NCS sử dụng phương pháp DEA để phân tích kết quả thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam +) NCS sử dụng phương pháp kiểm tra độ tin cậy thang đo (hệ số Cronbach’s alpha), phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA – Exploratory Factor Analysis), sau đó thực hiện hồi quy đa tuyến tính xem có mối quan hệ tuyến tính giữa một biến phụ thuộc duy nhất (danh tiếng của DN) và các biến độc lập khác nhau (thực hiện CSR đối với 4 bên liên quan khác nhau, mỗi bên liên quan là một biến độc lập) nhằm ước lượng và kiểm định tác động của thực hiện CSR đối với các bên liên quan đến danh tiếng của DN FDI tại Việt Nam. 5. Những đóng góp mới của Luận án Luận án có một số đóng góp mới, cụ thể như sau:
8 Thứ nhất, Luận án đã trình bày được tổng quan tình hình nghiên cứu cả trong nước và trên thế giới về CSR nói chung và CSR của các DN FDI nói riêng. Trên cơ sở đó rút ra khoảng trống nghiên cứu về cả nội dung và phương pháp nghiên cứu. Thứ hai, Luận án đã trình bày các cơ sở lý luận về CSR, CSR của DN FDI, các yếu tố tác động đến việc thực hiện CSR của DN FDI. Xây dựng cơ sở lý thuyết về mô hình đo lường việc thực hiện CSR của DN FDI. Thứ ba, Luận án đi sâu vào phân tích thực trạng thực hiện CSR của các DN FDI tại Việt Nam đối với 4 bên liên quan tương ứng với các nội dung CSR tiêu biểu gắn liền với từng đối tượng (ở cả hai hướng tiếp cận: Nhà nước và DN). Đồng thời, Luận án cũng phân tích việc thực hiện CSR đối với các bên liên quan bao gồm Chính phủ, NLĐ, khách hàng và cộng đồng nhằm nâng cao danh tiếng của DN sử dụng phương pháp DEA, phương pháp kiểm tra độ tin cậy thang đo, phương pháp phân tích nhân tố khám phá và mô hình hồi quy dựa trên kết quả thu về của 208 phiếu điều tra để phân tích, đánh giá việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam, trên cơ sở đó rút ra kết quả, những vấn đề còn tồn tại và nguyên nhân dẫn đến những tồn tại trong việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam. Số liệu có nguồn gốc chất dẫn rõ ràng. Thứ tư, trên cơ sở các phân tích đánh giá việc thực hiện CSR của các DN FDI tại Việt Nam và mục tiêu, định hướng thực hiện CSR của DN FDI, Luận án đã đề xuất hệ thống các giải pháp có tính khả thi cao nhằm nâng cao việc thực hiện CSR của DN FDI tại Việt Nam trong thời gian tới. 6. Kết cấu của luận án Ngoài danh mục bảng biểu, danh mục từ viết tắt, kết luận, phụ lục, tài liệu tham khảo, Luận án được kết cấu thành 4 chương như sau: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến Luận án Chương 2. Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI Chương 3. Thực trạng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam và những vấn đề đặt ra Chương 4. Giải pháp nâng cao việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam
9 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu nước ngoài 1.1.1 Các nghiên cứu tiêu biểu về nội hàm CSR Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đang trở thành chủ đề nghiên cứu nhận được nhiều sự quan tâm trong vài thập kỷ gần đây. Đã và đang có rất nhiều các công trình nghiên cứu chuyên sâu về CSR được thực hiện ở nhiều quốc gia khác nhau. Khi đề cập đến chủ đề CSR của DN, hầu hết các tác giả trên thế giới đều đi từ khái niệm CSR rồi mới mở rộng và nghiên cứu chuyên sâu về các mối quan hệ và các vấn đề liên quan. Mặc dù vậy, mỗi tác giả lại tiếp cận các thuật ngữ này trên các góc nhìn khác nhau. Sau đây, NCS tổng hợp các nghiên cứu về CSR qua các thời kỳ nhằm chỉ ra sự dịch chuyển cũng như phát triển trong nội dung nghiên cứu về CSR. Đây sẽ là cơ sở giúp NCS xác định hướng nghiên cứ và hướng tiếp cận cho luận án của mình. Bảng 1.1. Sự dịch chuyển trong nội dung nghiên cứu CSR qua các thời kỳ Thời Các nghiên cứu Nội dung chủ Mô hình Sự mơ hồ gian chính yếu về khái niệm CSR 1950s Bowen (1953) Đạo đức và các Kiểm soát các yếu tố Rất cao & trách nhiệm xã bên ngoài DN 1960s hội 1970s Wallich & Lợi ích của DN Hai quan điểm trái Cao McGowan chiều về việc CSR (1970); Friedman mang lại lợi ích hay (1970) tổn thất cho DN 1980s Carroll (1979), Các mô hình Xây dựng khái niệm, Trung bình Wartick & thực hiện trách cơ sở lý thuyết Cochran (1985), nhiệm xã hội Wood (1991) 1990s Freeman (1984), Tiếp cận theo các nghiên cứu thực Thấp