Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:176

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án phân tích, làm rõ quá trình hình thành, phát triển, đặc điểm của dòng văn và di sản văn học của dòng văn Trường Lưu; xác định vai trò của dòng văn này trong lịch sử văn học dân tộc nói chung, trong sự hình thành “Văn phái Hồng Sơn” và sự phát triển của lịch sử văn hóa địa phương Hà Tĩnh nói riêng; đề xuất hướng bảo tồn, phát huy và khai thác giá trị văn hóa của di sản dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN TÙNG LĨNH DI SẢN VĂN HỌC CỦA DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU (HÀ TĨNH) TỪ GÓC NHÌN VĂN HÓA LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 9220121 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Biện Minh Điền Nghệ An, 2022
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 2 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 2 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 5 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 5 5. Đóng góp của luận án ..................................................................................... 6 6. Cấu trúc của luận án ....................................................................................... 7 Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI .................................................................................................... 8 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 8 1.1.1. Việc ghi nhận, giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu trong thư tịch cổ (thế kỷ XVII – XIX) ......................................................... 8 1.1.2. Việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu ................ 13 1.1.3. Vấn đề nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa ............................................................................................................. 21 1.2. Cơ sở lý thuyết của đề tài .......................................................................... 25 1.2.1. Khái niệm văn hóa .................................................................................. 25 1.2.2. Khái niệm “dòng họ” và “văn hóa dòng họ” ........................................... 29 1.2.3. Văn hóa học và lý thuyết nghiên cứu văn học từ góc nhìn văn hóa ......... 34 Chương 2 SỰ HÌNH THÀNH VÀ QUÁ TRÌNH VẬN ĐỘNG, PHÁT TRIỂN CỦA DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU ............................................................... 38 2.1. Sự hình thành dòng văn Trường Lưu ......................................................... 38 2.1.1. Giới thuyết một số khái niệm liên quan .................................................. 38 2.1.2. Bối cảnh hình thành dòng văn Trường Lưu ............................................ 41 2.1.2.1. Bối cảnh lịch sử, xã hội ....................................................................... 41 2.1.2.2. Bối cảnh văn hóa ................................................................................. 45 2.2. Quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu.......................... 52 2.2.1. Thời kỳ phôi thai .................................................................................... 52 2.2.2. Thời kỳ phát triển ................................................................................... 58
1 2.2.3. Thời kỳ kết thúc ..................................................................................... 64 2.3. Dòng văn Trường Lưu trong mối liên hệ với dòng văn Tiên Điền và sự hình thành “văn phái Hồng Sơn” .............................................................................. 66 2.3.1. Dòng văn Trường Lưu ............................................................................ 66 2.3.2. Dòng văn Tiên Điền ............................................................................... 68 2.3.3. Mối liên hệ giữa hai dòng họ - dòng văn................................................. 69 2.3.4. Sự hợp lưu của hai dòng văn và vấn đề tên gọi Văn phái Hồng Sơn ............... 76 Chương 3 MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP TIÊU BIỂU CỦA DI SẢN VĂN HỌC DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU ......................................................................... 79 3.1. Phụng sứ Yên Đài tổng ca và Hoàng Hoa sứ trình đồ của Nguyễn Huy Oánh ..... 79 3.1.1. Phụng sứ Yên Đài tổng ca ...................................................................... 79 3.1.1.1. Tình hình văn bản của tác phẩm .......................................................... 79 3.1.1.2. Giá trị và ý nghĩa nhiều mặt của Phụng sứ Yên đài tổng ca ................. 80 3.1.2. Hoàng Hoa sứ trình đồ ............................................................................ 82 3.1.2.1. Tình hình văn bản Hoàng Hoa sứ trình đồ ........................................... 82 3.1.2.2. Giá trị và ý nghĩa nhiều mặt của Hoàng Hoa sứ trình đồ ...................... 83 3.2. Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự .................................................................... 84 3.2.1. Tình hình văn bản truyện Hoa tiên .......................................................... 84 3.2.2. Đặc sắc nội dung cảm hứng và nghệ thuật thể hiện của Hoa tiên ............ 86 3.3. Mai đình mộng ký của Nguyễn Huy Hổ .................................................... 94 3.3.1. Sự ra đời Mai đình mộng ký và tình hình văn bản tác phẩm ................... 94 3.3.2. Nội dung và giá trị nghệ thuật của Mai đình mộng ký ............................ 95 3.4. Chung Sơn di thảo của Nguyễn Huy Vinh ............................................... 106 3.4.1. Hoàn cảnh ra đời và tình hình văn bản tác phẩm ................................... 106 3.4.2. Một số đặc điểm nổi bật về nội dung và nghệ thuật thể hiện của Chung Sơn di thảo ..................................................................................................... 108 3.5. Nguyễn thị gia tàng ................................................................................. 110 3.5.1. Tình hình văn bản Nguyễn thị gia tàng ................................................. 110 3.5.2. Nội dung và giá trị văn hóa - văn học của Nguyễn thị gia tàng ............. 112 3.6. Mộc bản Trường Lưu .............................................................................. 113
2 3.6.1. Mộc bản Trường Lưu - một loại “sách” đặc biệt do nhiều thế hệ tác giả dòng văn Trường Lưu tạo lập ......................................................................... 113 3.6.2. Mộc bản Trường Lưu được cấu thành bởi nhiều thành tố văn hóa và có giá trị tổng hợp ..................................................................................................... 115 Chương 4 GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA DI SẢN VĂN HỌC DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU VÀ HƯỚNG TIẾP CẬN, KHAI THÁC ........................... 120 4.1. Giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu ........................ 120 4.1.1. Tư tưởng đề cao “đạo học”, tìm cách đưa con người đến với đạo học............. 120 4.1.2. Ý thức sống và hành xử theo “đạo nhân”, gắn mọi hoạt động với việc bồi dưỡng nhân cách, lẽ sống cho con người ........................................................ 127 4.1.3. Lòng thủy chung với tiền nhân và ý thức kiến tạo, lưu giữ di sản văn hóa truyền thống ................................................................................................... 132 4.1.4. Ý thức tạo dựng, bồi đắp văn hóa dòng họ gắn với văn hóa làng và quê hương xứ sở ................................................................................................... 136 4.1.5. Tinh thần tự tôn dân tộc, ý thức kiến tạo bản sắc và thái độ tôn trọng nét riêng vùng miền trong trước thuật và sáng tác ................................................ 138 4.2. Hướng tiếp cận, khai thác và phát huy các giá trị của di sản văn hóa - văn học dòng văn Trường Lưu .............................................................................. 147 4.2.1. Phát huy tinh thần hiếu học, nhân văn của dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh mới ........................................................................................................ 147 4.2.2. Từ trường hợp dòng họ - dòng văn Trường Lưu, tìm bài học kinh nghiệm cho việc xây dựng văn hóa dòng họ và dòng họ văn hóa hiện nay .................. 149 4.2.3. Khai thác giá trị văn hóa của di sản văn hóa – văn học dòng văn Trường Lưu dưới góc độ sản phẩm du lịch đặc thù của địa phương ............................ 151 KẾT LUẬN ................................................................................................... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 158
1 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Biện Minh Điền. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án
2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học quá khứ của dân tộc là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của khoa nghiên cứu văn học mà trước hết là lịch sử văn học. Lịch sử văn học tập trung vào hai loại đối tượng cơ bản: thứ nhất, là hệ thống và quá trình văn học (bao gồm hệ thống chỉnh thể của một nền văn học và quá trình/ các thời kỳ, các giai đoạn văn học, khuynh hướng, trào lưu văn học); thứ hai là các hiện tượng văn học (tác giả, tác phẩm, thể loại, nhóm, văn phái,...). Dẫu tập trung vào loại đối tượng nào của lịch sử văn học, người nghiên cứu cũng phải cố gắng chỉ ra, phân tích, khái quát cho được diện mạo, đặc điểm, quy luật sinh thành, vận động, phát triển của văn học hoặc ở từng quá trình hoặc ở các hiện tượng cụ thể. Nghiên cứu loại hiện tượng văn học là “nhóm”, “văn phái” hay “dòng văn” của một dòng họ (như “Ngô gia văn phái”, “Hồng Sơn văn phái”) thực sự là vấn đề mới và không phải không phức tạp nhưng có vai trò hết sức quan trọng trong lịch sử văn học Việt Nam. Dòng văn Nguyễn Huy tại Trường Lưu, Hà Tĩnh (từ đây, gọi tắt là dòng văn Trường Lưu) là một trường hợp như thế. Đây là một dòng văn có khối di sản văn hóa đồ sộ, trong đó có 02 di sản đã được UNESCO ghi danh là Mộc bản Trường Lưu và Hoàng Hoa sứ trình đồ. 1.2. Một đặc điểm nổi bật của lịch sử - văn hóa - xã hội Việt Nam thời trung đại (từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX) là sự ghi công và tôn vinh dòng họ, nhất là những dòng họ có công với đất nước, cộng đồng, có truyền thống khoa bảng, truyền thống văn chương. Dòng họ là một thành tố quan trọng trong cơ cấu xã hội văn hóa truyền thống ở Việt Nam nói chung, vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ nói riêng. Dòng họ, đặc biệt là dòng họ khoa bảng lại càng có vị trí và vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị cũng như sự phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục của đất nước. Dòng họ Nguyễn Huy (thuộc làng Trường Lưu, xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) là một dòng họ khoa bảng nổi tiếng trong lịch sử nước ta với nhiều thế hệ liên tục, kế tiếp, để lại một khối di sản lớn, có đóng góp xuất sắc cho lịch sử văn hóa, văn học dân tộc. Tính đến đầu thế kỷ XXI, dòng họ
3 Nguyễn Huy đã có lịch sử hơn 600 năm phát triển. Nhiều người trong dòng họ sau khi học hành đỗ đạt, trở thành nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà văn hóa có tầm vóc... Chỉ trong phạm vi một làng xã, dòng họ Nguyễn Huy đã có tới 2 người đỗ đại khoa, 25 người đỗ cử nhân, hương cống, 19 nho sinh, 39 hiệu sinh, sinh đồ, tú tài, nhiều người làm quan, giữ các vị trí quan trọng trong các triều đại phong kiến. Hầu như thế hệ nào của dòng họ Nguyễn Huy cũng có người để lại những trước thuật, sáng tác có giá trị. Dòng họ Nguyễn Huy cũng chính là chủ nhân của Trường học Phúc Giang (Phúc Giang Thư viện), nơi chứa đến hàng vạn quyển sách. Trường học Phúc Giang lúc bấy giờ là một trung tâm giáo dục lớn của nước nhà, là nơi đào tạo nhân tài, là trường học (một kiểu trường tư) hấp dẫn để các nho sinh khắp mọi miền tìm đến. Tiếng vang của Trường học Phúc Giang chỉ sau Quốc Tử giám ở kinh thành Thăng Long. Khối di sản văn hóa, bao hàm cả văn hóa hữu thể và văn hóa tinh thần (trong đó có văn học) mà dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu để lại đã được hậu thế ghi nhận và tiếp nhận không chỉ ở trong nước mà ở cả diễn đàn quốc tế. Giá trị văn hóa của khối di sản ấy (trong đó có di sản văn học) của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) là vấn đề lớn, còn nhiều điều chưa được tìm hiểu, nghiên cứu. 1.3. Dòng văn Trường Lưu là tập hợp các tác gia - tác phẩm của dòng họ Nguyễn Huy. Đây là một dòng văn do nhiều tác giả của nhiều thế hệ kế tiếp nhau sáng tác, tiêu biểu như Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ, Nguyễn Huy Vinh... Cùng với các tác giả dòng họ Nguyễn Tiên Điền và một số nho sĩ vùng đất núi Hồng sông Lam, dòng văn Trường Lưu đã góp phần làm nên Văn phái Hồng Sơn. Văn phái Hồng Sơn đã có những đóng góp to lớn cho lịch sử văn học dân tộc ở cả hai thành phần sáng tác (bằng chữ Hán và chữ Nôm), đặc biệt là ở thành phần văn học Nôm. Di sản văn học của dòng văn họ Nguyễn ở Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh (gọi tắt là dòng văn họ Nguyễn Tiên Điền) đã từng được tìm hiểu, nghiên cứu nhiều, đặc biệt là sáng tác của Đại thi hào Nguyễn Du. Nhưng di sản văn học của dòng văn họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu (Can Lộc, Hà Tĩnh) và mối quan hệ giữa dòng văn Trường Lưu và dòng văn Nguyễn Tiên Điền hiện còn ít được tìm hiểu, nghiên cứu.
4 Tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa là vấn đề có ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn mang tính thiết yếu hiện nay. Đây vừa là đòi hỏi của yêu cầu nghiên cứu lịch sử văn học dân tộc, vừa là đòi hỏi của yêu cầu nghiên cứu văn hóa, văn học một vùng đất với nhiều nét đặc thù độc đáo. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là Di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Từ góc nhìn văn hóa, luận án tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu trên các phương diện cơ bản: sự hình thành, diễn trình, các mối liên hệ văn hóa, văn học, vị thế của dòng văn Trường Lưu; đóng góp, giá trị, ý nghĩa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu; hướng khai thác, phát huy các giá trị văn hóa - văn học của khối di sản đáng quý này trong bối cảnh hiện nay. Văn bản tác phẩm dùng để khảo sát, bao gồm tất cả các tác phẩm của dòng văn Trường Lưu hiện đã sưu tầm, tập hợp được trong các công trình: - Các tác giả dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu - Cuộc đời và tác phẩm (Nguyễn Huy Mỹ chủ biên), Nxb Lao động - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2012. - Tuyển tập Thơ văn Nguyễn Huy Oánh (Lại Văn Hùng chủ biên), Nxb Hội Nhà văn, 2005. - Dòng văn Nguyễn Huy ở Trường Lưu (Viện Văn học), Nxb Khoa học xã hội, 2000. - Sơ học chỉ nam (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, Nghệ An. - Thạc Đình di cảo (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Khoa học xã hội, 2014. - Phụng sứ yên kinh tổng ca (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, 2014. - Hoàng Hoa sứ trình đồ (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, 2018. - Nguyễn Huy Quýnh - Cuộc đời và thơ văn (Nguyễn Huy Mỹ chủ biên), Nxb Lao động - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2012.
5 - Hoa tiên (Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Thiện), Nxb Văn học, Hà Nội, 1978. - Nguyễn Huy Hổ với Mai đình mộng ký (Viện Văn học), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 1997. - Nguyễn Huy Vinh với Chung Sơn di thảo (Lại Văn Hùng chủ biên), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 2005. - Một số tài liệu khác có liên quan đến dòng văn và di sản văn hóa, văn học của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khảo sát, nhận diện dòng văn Trường Lưu, luận án nhằm phân tích, làm rõ quá trình hình thành, phát triển, đặc điểm của dòng văn và di sản văn học của dòng văn Trường Lưu; xác định vai trò của dòng văn này trong lịch sử văn học dân tộc nói chung, trong sự hình thành Văn phái Hồng Sơn và sự phát triển của lịch sử văn hóa địa phương Hà Tĩnh nói riêng; cũng từ đây, đề xuất hướng bảo tồn, phát huy và khai thác giá trị văn hóa của di sản dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu dòng văn Trường Lưu và xác lập cơ sở lý thuyết cho việc thực hiện đề tài Di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa. 3.2.2. Nhận diện dòng văn Trường Lưu, khái quát bối cảnh hình thành và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu. 3.2.3. Đi sâu phân tích, xác định đặc điểm của một số hiện tượng tiêu biểu từ di sản văn học dòng văn Trường Lưu; khái quát, minh định các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu. 3.2.4. Đề xuất hướng tiếp cận, khai thác các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu nhằm phục vụ cho các hoạt động văn hóa hiện nay. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó có các phương pháp chính:
6 4.1. Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phương pháp này nhằm giúp cho việc phân tích và tổng hợp các vấn đề, các nội dung được khảo sát theo yêu cầu của từng chương và toàn bộ luận án. 4.2. Phương pháp lịch sử: Phương pháp lịch sử giúp cho việc nhìn nhận, xác định quá trình hình thành, phát triển của dòng văn Trường Lưu, tái hiện những nét chính của bối cảnh lịch sử - văn hóa - xã hội có ảnh hưởng, tác động đến dòng văn Trường Lưu. 4.3. Phương pháp so sánh - loại hình: Phương pháp này được dùng để đối chiếu, so sánh những nét tương đồng và khác biệt, đa dạng và thống nhất của các nội dung thuộc dòng văn Trường Lưu được tạo dựng từ nhiều tác giả với nhiều phương thức và loại hình - thể loại sáng tác khác nhau. 4.4. Phương pháp liên ngành: Phương pháp này giúp cho việc huy động tri thức của một số ngành khác như văn hóa học, triết học, lịch sử, ngôn ngữ học... nhằm tham chiếu, soi tỏ các vấn đề được khảo sát, tìm hiểu trong luận án. 4.5. Phương pháp cấu trúc - hệ thống: Phương pháp này giúp cho việc nhìn nhận di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa trong một hệ thống chỉnh thể với những quy luật tạo thành của nó... 5. Đóng góp của luận án - Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu di sản văn học của Dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa với tư cách là một vấn đề chuyên biệt, với cái nhìn tập trung và hệ thống. - Luận án là một sự nỗ lực bao quát, khái quát bối cảnh sinh thành, diện mạo và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu; chỉ ra các mối liên hệ giữa dòng văn họ Nguyễn Huy (Trường Lưu) và dòng văn họ Nguyễn (Tiên Điền), minh định bước đầu sự hợp lưu của hai dòng văn đóng vai trò trụ cột trên đất Hồng Lam tạo nên Văn phái Hồng Sơn. - Luận án đi sâu tiếp cận một số hiện tượng tiêu biểu của dòng văn Nguyễn Huy (Trường Lưu), phân tích, làm rõ những đặc điểm của di sản văn
7 học mà họ để lại, xem đây như là kết tinh thành tựu của sáng tác dòng văn Trường Lưu. - Luận án khái quát, xác định các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu, trên cơ sở đó, đề xuất hướng tiếp cận và khai thác các giá trị văn hóa từ dòng văn này. - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, nghiên cứu sự hình thành và đóng góp của Văn phái Hồng Sơn cho lịch sử văn hóa, văn học dân tộc. 6. Cấu trúc của luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận án gồm 4 chương. Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài Chương 2. Sự hình thành và quá trình vận động của dòng văn Trường Lưu Chương 3. Một số hiện tượng tiêu biểu của di sản văn học dòng văn Trường Lưu Chương 4. Giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu và hướng tiếp cận, khai thác.
8 Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Việc ghi nhận, giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu trong thư tịch cổ (thế kỷ XVII – XIX) Dòng văn Trường Lưu là dòng văn của dòng họ Nguyễn Huy ở làng Trường Lưu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Trong suốt chiều dài lịch sử, các tác giả thuộc nhiều thế hệ nối tiếp nhau của dòng họ đã tạo nên một khối lượng tác phẩm lớn thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau… Tính đến đầu thế kỷ XXI, dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu đã có lịch sử hơn 600 năm phát triển. Nhiều người thuộc dòng họ vừa là nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà địa chí, nhà văn hóa như Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ, Nguyễn Huy Vinh... Hầu như thế hệ nào của dòng họ Nguyễn Huy cũng có người để lại di sản văn chương. Trường học Phúc Giang (Phúc Giang Thư viện) của dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu là nơi "chứa đến mấy vạn quyển sách", đương thời được xem như là một trung tâm giáo dục lớn, là nơi đào tạo nhân tài của nước nhà. Hàng năm, các nho sinh khắp mọi miền tìm đến. Văn bản đầu tiên, lâu đời nhất đề cập đến các danh nhân - tác giả dòng văn Trường Lưu là hai tấm Văn bia hiện đặt tại Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội: Bia số 71, khắc tên Nguyễn Huy Oánh và bia số 79 khắc tên Nguyễn Huy Quýnh. Bia số 71 do Hàn lâm viện Thừa chỉ Dương Công Thụ soạn, ghi: "Cho đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ tam danh: Nguyễn Huy Oánh: xã Lai Thạch, huyện La Sơn, Tri phủ" [104; 530]. Bia số 79 do Thiêm đô ngự sử kiêm Quốc Tử Giám Tư nghiệp Phan Trọng Phiên soạn, ghi: "Cho đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân 11 người… Nguyễn Quýnh: xã Lai Thạch, huyện La Sơn, Tri huyện, đỗ Giải nguyên, 39 tuổi" [104; 557]. Các nội dung này cũng được Ngô Đức Thọ dịch, in trong sách Văn bia Tiến sĩ Văn Miếu Quốc Tử Giám Thăng Long (2010) nhân Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội. Sách Bắc sứ thông lục của Lê Quý Đôn cho biết, 11 năm sau khi thi đỗ Tiến sĩ, lúc đang giữ chức Tham chính xứ Sơn Nam, Nguyễn Huy Oánh đã được
9 đề cử làm phó sứ để chuẩn bị cho chuyến đi sứ Trung Hoa vào năm 1761: “Phó sứ hai người. Vâng cử các viên sau đây: Nguyễn Huy Oánh (chức Đông các Học sĩ, Tham chính xứ Sơn Nam, 45 tuổi, đỗ khoa thi Mậu Thìn (1748), đến nay được 11 năm…” [38; 45]. Tuy chuyến đi sứ năm 1761 sau đó không có Nguyễn Huy Oánh nhưng đây cũng có thể coi là một cơ sở, điều kiện quan trọng để 5 năm sau, Nguyễn Huy Oánh chính thức được cử làm Chánh sứ, dẫn đầu đoàn sứ bộ Việt Nam đi sứ Trung Hoa vào năm 1766. Văn bản tiếp theo giới thiệu về tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu là Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú. Trong Lịch triều hiến chương loại chí, phần Văn tịch chí, Phan Huy Chú viết: "Tính lý toản yếu, 2 quyển; Tứ thư ngũ kinh toản yếu, 15 quyển - Thám hoa Nguyễn Huy Oánh soạn. Nhặt tất cả các bản của các danh gia, soạn chép những điều cốt yếu, nhưng tựu trung sửa chữa rất nhiều..."[19; 404]; "Nguyễn Thám hoa thi tập, 1 quyển. Nguyễn Huy Oánh soạn các bài làm khi đi sứ" [18; 471]. Cùng với Lịch triều hiến chương loại chí, các sách khác như Đỉnh Khiết Đại Việt lịch triều đăng khoa lục, Đại Việt lịch đại đăng khoa, Liệt huyện đăng khoa bị khảo, Tam khôi lục, Tam khôi bị lục... cũng đều có ghi chép tóm tắt về tiểu sử của Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh [61; 6]. Sách Đại Việt sử ký tục biên chép về Nguyễn Huy Oánh: "Tháng ba, thi Hội các cống sĩ. Lấy bọn Vũ Miên, 13 người hợp cách. Đến lúc thi Điện, lấy Nguyễn Huy Oánh tiến sĩ cập đệ tam danh (thám hoa), Trịnh Xuân Chú, Vũ Miên 11 người đồng tiến sĩ xuất thân" [202; 226]. Đến năm 1765, (khoảng tháng 10 - 11), chép "Sai Chính sứ Nguyễn Huy Oánh, phó sứ Lê Doãn Thân, Nguyễn Thưởng đi sứ sang nhà Thanh" [202; 314]. Sách Việt Hoa thông sứ sử lược của Sông Bằng - Vân Hạc có viết về hành trình đi sứ Trung Hoa của Nguyễn Huy Oánh: "Sứ bộ này rời kinh thành Thăng Long ngày mồng 9 tháng Mạnh xuân năm Bính Dần (1766) đến Bắc Kinh ngày 20 tháng Quý đông cùng năm, đi mất 11 tháng 21 ngày và vượt qua 1.600 dặm gần một vạn cây số [13; 49, 50]; "Dâng quốc thư, cống phẩm và dự vào lễ triều kiến, là nhiệm vụ sứ bộ thực hành xong. Chánh sứ Nguyễn Huy Oánh và các tùng viên sau khi nhận đồ tặng hảo của Bắc triều sẽ sửa soạn ngày về nước. Chừng độ ngót một năm thì về đến Thăng Long" [13; 57].
10 Sách Đại Nam thực lục, Tập 5, ghi chép về Nguyễn Huy Hổ: "Người đi theo làm việc là Trưởng sử Nguyễn Văn Bảng, Giám chính Hoàng Công Dương đều gia 1 hàm, sỹ nhân là Nguyễn Huy Hổ, nhắc bổ làm Linh đài lang ở Khâm thiên giám" [137; 680]. Sách Đại Nam nhất thống chí giới thiệu Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh (Nguyễn Quýnh): "Người xã Lai Thạch, huyện La Sơn, đỗ Thám hoa khoa Mậu Thìn (1748) năm Cảnh Hưng đời Lê Hiển Tôn, làm quan đến chức Thị lang bộ Lại rồi về trí sĩ. Sau lại được vời ra làm Thượng thư bộ Công. Em ông là Nguyễn Quýnh cũng đỗ Tiến sĩ, làm quan đến chức Đốc thị Thuận Khánh, anh em cùng làm quan một triều. Ông có dựng một lầu để sách, có vài vạn quyển, dạy học tới vài vạn người. Trong số học trò cùng đỗ một triều đến 30 người; còn hạng ra làm Tri châu, Tri huyện thì không kể xiết" [140; 755]. Sách Vũ Trung tùy bút của Phạm Đình Hổ kể về việc Nguyễn Huy Quýnh đi thi Hội năm Nhâm Thìn (1772) cho biết: tuy bị nộp "nhầm quyển" nhưng như có "quỷ thần" giúp đỡ nên ông vẫn thi đỗ”; "Người Lai Thạch là Nguyễn Quýnh, em ông thám hoa Nguyễn Oánh. Khoa thi hội năm Nhâm Thìn (1772) vào kỳ đệ tứ xong, nộp quyển ra về, ông thám đòi xem quyển nháp, thì té ra nộp nhầm, vẫn còn lưu quyển có dấu lại... Quả nhiên, ông được vào trúng cách, đỗ đại khoa... Ông cho là có quỷ thần giúp đỡ, nên sau này khi ra làm quan, vẫn thường hỏi thăm đến nhà ấy" [58; 96]. Năm 1851, Trương Quốc Dụng trong tác phẩm Thoái thực ký văn, tuy không đề cập đến tiểu sử, sự nghiệp của Nguyễn Huy Oánh nhưng lại kể một câu chuyện khá thú vị, thậm chí có màu sắc liêu trai, kể về Nguyễn Huy Oánh lúc nhỏ có tên là Sưởng... Trong tác phẩm này, Trương Quốc Dụng cũng viết về tình bạn giữa Phan Kính và Nguyễn Huy Oánh, cho biết: sau khi thi Hương đỗ Cử nhân thì Nguyễn Huy Oánh bỏ học làm đạo sĩ, không thi nữa, Phan Kính khuyên can mãi không được, bèn bày trò chọc giận, khích tướng, không qua lại nữa để “Oánh ôm cục tức trong lòng, về học lại, sau cũng đỗ Tiến sĩ cập đệ, bèn làm bạn như ban đầu" [29; 383,443]. Bùi Dương Lịch trong Nghệ An ký cũng có chép về Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh, trong đó phần về Nguyễn Huy Oánh ghi khá chi tiết: "Ông làm quan đến Cửu phẩm, nhưng chưa được dùng đúng năng lực. Ông lập một
11 thư viện chứa đến mấy vạn quyển sách. Từ đầu đến cuối, học trò của ông có vài ngàn người, trong đó có hơn 30 người đỗ Tiến sĩ cùng làm quan đồng triều. Còn đỗ Hương cống được trao chức vụ trách nhiệm thì không biết bao nhiêu mà kể" [93; 308, 309]. Tại làng Trường Lưu, dòng họ Nguyễn Huy hiện còn lưu giữ được gần 70 bản sắc phong, lệnh chỉ, văn chỉ Hán Nôm của các triều đại phong kiến phong cho Nguyễn Công Ban, Nguyễn Huy Tựu, Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Thị Đài, Nguyễn Huy Cự, Nguyễn Huy Trác... trong đó, sắc phong sớm nhất là vào năm Chính Hòa (1693), sắc phong muộn nhất vào năm Bảo Đại (1943). Nguyễn Huy Oánh là người có nhiều sắc phong nhất, đó là các sắc vào năm Cảnh Hưng thứ 15 (1754), Cảnh Hưng thứ 21 (1761), Cảnh Hưng thứ 28 (1767), Cảnh Hưng thứ 39 (1778) và Cảnh Hưng thứ 44 (1783) [11; 148-164]. Cùng với các tư liệu trên, dòng họ Nguyễn Huy hiện còn lưu giữ được hai cuốn gia phả: Lai Thạch Nguyễn thị gia tàng và Phượng Dương Nguyễn tông thế phả. Trong đó, Phượng Dương Nguyễn tông thế phả do Nguyễn Huy Tự soạn, Nguyễn Huy Vinh, Nguyễn Huy Toản tục biên (chép tiếp), Nguyễn Huy Chương sao lục cuối cùng, nội dung gồm các phần: - Phượng Dương Nguyễn tông thế phả tự - Phượng Dương Nguyễn tông thế phả đồ - Phượng Dương thể phổ. Lai Thạch Nguyễn thị gia tàng - được hiểu là tàng thư của họ Nguyễn [Huy] ở Lai Thạch, do Nguyễn Huy Vinh biên soạn dựa trên những tư liệu của dòng họ mà ông đã sưu tầm được. Nội dung gồm các phần: - Hạ Nguyễn quý hầu cập đệ gia môn vinh thịnh tự. - Hạ Nguyễn tiến triều quý hầu gia môn vinh thịnh tự. - Ghi chép một số bài thơ tặng trong dịp đi sứ. - Tứ Nhâm Thìn khoa Tiến sĩ Quảng Thuận đạo Đốc thị kiêm Lý lương hướng nhung vụ Đề đốc Học chính Hàn lâm viện chế tặng Thị giảng thụy Trung Ý Nguyễn công hành trạng. - Tiên quân Đốc đồng công gia truyện. - Liệt phu nhân gia truyện…
12 Lai Thạch Nguyễn thị gia tàng và Phượng Dương Nguyễn tông thế phả không những ghi chép về thế thứ, gia phả của dòng họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu mà còn cung cấp nhiều thông tin quý về lịch sử nước ta thời Lê - Trịnh. Về các tác giả - tác phẩm văn học của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu, ngay đương thời, đã có khá nhiều người bàn đến. Theo Thái Kim Đỉnh, "Ngay sau khi mới hoàn thành, nhiều tác phẩm của dòng văn họ Nguyễn làng Tràng Lưu đã được học trò, thân quyến chép tay và truyền rộng ra cả nước" [101; 7]. Người nhắc đến Nguyễn Huy Oánh đầu tiên có lẽ là Phạm Đình Hổ. Trong tác phẩm Vũ Trung tùy bút, Phạm Đình Hổ viết: "Trong khoảng đời Vĩnh Hựu, Cảnh Hưng, các bậc tiền bối danh công có nhiều ông lưu ý về thi luật. Nguyễn Tôn Khuê thực là một tay lãnh tụ về thời ấy; thứ hai đến Nguyễn Huy Oánh rồi đến Hồ Sĩ Đống cùng nối nhau khởi lên, tự lập thành một nhà thơ có tiếng. Ta lại thường xem thơ của các bậc tiền bối, như thơ của Phúc Khê Công thì tinh vi đẹp đẽ, nhưng có phần vụn vặt quá. Lai Thạch Công là bậc thanh cao, nhưng vẫn có ý mô phỏng…" [58; 182]. Sau Phạm Đình Hổ, các tác giả là nho sĩ như Nguyễn Thiện, Cao Bá Quát, Vũ Đãi Vấn, Nguyễn Văn Tố... tham gia nhuận sắc, giới thiệu về Nguyễn Huy Tự và truyện Hoa tiên. Dựa theo bài tựa khi nhuận sắc Hoa tiên của Vũ Đãi Vấn viết vào năm 1829, có thể thấy, Nguyễn Thiện chính là người đầu tiên nhuận sắc Hoa tiên: "Nguyễn Công ở tổng Lai Thạch huyện La Sơn bắt đầu làm quốc âm và Nguyễn Thiện làng Tiên Điền theo đó mà nhuận sắc"; "Hoa tiên ký là một tác phẩm văn học nổi tiếng của thời cuối Lê đầu Nguyễn. Tác giả là Nguyễn Huy Tự đã dựa vào một ca bản của Trung Quốc đời Minh đề là Hoa tiên ký mà soạn vào khoảng giữa thế kỷ 18. Nhưng bản Hoa tiên ký được lưu hành từ đầu đời Nguyễn lại là bản đã do Nguyễn Thiện nhuận sắc" [57; 5]. Vũ Đãi Vấn cũng cho biết, do chưa thỏa mãn với việc nhuận sắc của Nguyễn Thiện nên ông mới tiếp tục công việc này; "Ông đã không quản mình thiển lậu mà đem thêm bớt, thay đổi, sửa chữa, đầy năm mới xong"... Bài tựa đề tháng 7 năm Quý Mão đời Thiệu Trị của Cao Bá Quát lại cho biết rằng trong khi được đọc truyện này, ông bèn lại mạo muội chấm sửa, chỉ muốn đính chính những chỗ sai lầm, gỡ ra những mối phiền phức,
13 khắc thành bản sách của một nhà, nhưng bỗng phải đi xa, cuối cùng chưa xong được. Xem như thế thì sau Nguyễn Thiện" [157; 5]. Qua một số tư liệu văn bia, chính sử, địa chí, gia phả nêu trên, có thể thấy việc giới thiệu về các tác giả dòng văn Nguyễn Huy đã được diễn ra khá sớm, khá đầy đủ, không những được người đương thời ghi chép mà ngay cả các thế hệ trong dòng họ cũng rất có ý thức trong việc biên chép về họ tộc mình. Thông qua các tư liệu này, tiểu sử, công lao, hành trạng, văn nghiệp của các danh nhân dòng họ Nguyễn Huy được phác họa một cách khá rõ nét, giúp hậu thế có thể hình dung về một dòng họ có bề dày lịch sử, truyền thống văn hóa, khoa bảng đất Hồng Lam. 1.1.2. Việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu Có thể nói việc in ấn, giới thiệu tác phẩm của dòng văn Trường Lưu, cho đến nay đã đạt những kết quả rất đáng ghi nhận. Việc công bố nhiều ấn phẩm nghiên cứu về dòng văn Trường Lưu vừa cho thấy sức hấp dẫn, lôi cuốn của dòng văn này là rất lớn, đồng thời cũng góp phần bổ sung cho việc nghiên cứu văn học dân tộc, văn học địa phương. Từ lâu, dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu với những thành tựu văn học, văn hóa rực rỡ được trải dài trong gần 6 thế kỷ đã trở thành đối tượng của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa. Có thể chia việc nghiên cứu dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu thành ba giai đoạn: trước năm 1945, từ năm 1945 - 1975 và từ năm 1975 đến nay. Trước 1945, các tác giả như Nguyễn Thiện, Vũ Đãi Vấn, Tản Đà, Nguyễn Tiến Lãng, Dương Quảng Hàm, Đào Duy Anh, Hoàng Xuân Hãn,… đã từng tìm hiểu, nghiên cứu về các tác phẩm của Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ. Trong lịch sử văn học dân tộc, ít có một tác phẩm nào được nhiều người nhuận sắc như Hoa tiên. Thái Kim Đỉnh cho rằng, Nguyễn Thiện chính là người đầu tiên nhuận chính Hoa tiên truyện của Nguyễn Huy Tự [37; 175]. Tiếp sau Nguyễn Thiện, Vũ Đãi Vấn tham gia nhuận sắc Hoa tiên vào năm 1828, Cao Bá Quát nhuận sắc năm 1843, Đỗ Hạ Xuyên tiến hành khắc in vào năm 1875... Năm 1970, Nhà xuất bản Đồng Tháp đã cho in lại tác phẩm Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự.
14 Có thể nói Tản Đà - Nguyễn Khắc Hiếu là người tiên phong trong nghiên cứu, đánh giá về Hoa tiên qua bài viết “Văn Hoa tiên và văn Kiều”, in trên Phụ nữ Tân văn, số Xuân 1934. Năm 1937, Nguyễn Tiến Lãng, nguyên Chánh Văn phòng đặc trách báo chí và văn thư tại Ngự tiền Văn phòng của vua Bảo Đại có bài diễn thuyết tại Huế “Nét hay vẻ đẹp của truyện Hoa tiên”. Năm 1941, khi viết cuốn Việt Nam văn học sử yếu, Dương Quảng Hàm đã đánh giá rất cao ba tác phẩm gồm Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc và Hoa tiên truyện. Ông cho rằng ba tác phẩm này đã chiếm một vị trí đặc biệt trong nền văn học chữ Nôm nước ta thời Lê trung hưng. Và Hoa tiên cũng như hai tác phẩm kia đã có ảnh hưởng nhất định đến Truyện Kiều. Dương Quảng Hàm nhận xét: "Khi ta đọc truyện Hoa tiên, thấy có nhiều câu hoặc giống hẳn, hoặc hơi giống những câu trong Truyện Kiều thì biết rằng tác giả Truyện Kiều đã đọc truyện Hoa tiên và đã chịu ảnh hưởng của tác giả truyện ấy" [47; 315]. Hoàng Xuân Hãn là người đầu tiên (năm 1943) đưa ra khái niệm Hồng Sơn văn phái, coi đây là một dòng văn tương tự như các dòng văn Hội Tao đàn, Ngô Gia văn phái... Năm 1943, trong Thi văn hợp tuyển, Dương Quảng Hàm cũng có nhắc đến Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Thiện và Hoa tiên. Năm 1942, Kiều Thanh Quế có bài "Nỗi lòng Tố Như dưới triều Gia Long - So sánh hai áng văn chương ra đời dưới triều ấy: Kiều và Hoa tiên" (Tạp chí Tri Tân, số 50, tháng 6 - 1942), ông cho rằng: Truyện Kiều là một áng văn không tiền, tuyệt hậu. Nó ra đời dưới triều Gia Long, đồng thời với một áng văn chương khác hiện nay cũng còn nổi danh: Hoa tiên truyện [134; 19]. Với Mai đình mộng ký, khác với Hoa tiên truyện, Mai đình mộng ký phải mãi đến gần giữa thế kỷ XX, tác phẩm mới xuất hiện lần đầu tiên trên Tạp chí Thanh Nghị (số 32, tháng 3-1943). Người có công đầu trong việc giới thiệu tác phẩm đến đông đảo bạn đọc là Hoàng Xuân Hãn. Năm 1951, Hoàng Xuân Hãn lại tiếp tục biên tập, trích dẫn, Nghiêm Toản chú thích để in lại Mai đình mộng ký nhằm phục vụ cho chương trình trung học (Nhà xuất bản Sông Nhị, Hà Nội ấn hành). Năm 1944, trong bài viết "Nguồn gốc Văn Kiều”, Hoàng Xuân Hãn nhận xét: “từ Hoa tiên đến Đoạn trường tân thanh còn có bài Mai đình mộng ký cũng
15 theo lối Hoa tiên, và có nhiều câu giống văn Hoa tiên" [109; 1059]. Nguyễn Tất Thứ trong bài: "Từ Hoa tiên truyện, Mai đình mộng ký đến Đoạn trường tân thanh - Văn phái Hồng Sơn là một con bướm vàng đã dạo qua làn hương phấn của chòm hoa phong dao" thì cho rằng: Mai đình mộng ký ra đời trước Đoạn trường tân thanh của Nguyễn Du. Sau này Hoàng Xuân Hãn đã có ý kiến trở lại rằng, sau khi nghiên cứu về tiểu sử của Nguyễn Du đã khẳng định, Đoạn trường tân thanh viết trước Mai đình mộng ký. Ông viết: "Trong bài Nguồn gốc văn Kiều (Báo Thanh Nghị số 29, 30, 31) tôi đã căn cứ vào thân sử cụ Nguyễn Du trong sách Đại Nam liệt truyện mà tạm nhận rằng bài Mai đình mộng ký viết trước quyển Đoạn trường tân thanh. Nhưng nay tôi đã tìm thấy chứng cớ khá chắc chắn tỏ rằng tập sau đã viết trước tập trước" [61; 14]. Sau 1945, giai đoạn 1945 - 1975: Do hoàn cảnh đất nước có chiến tranh nên trong khoảng thời gian này, việc nghiên cứu dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu ít nhiều trầm lắng, gián đoạn. Chỉ có một số học giả như Hoàng Xuân Hãn, Đào Duy Anh… quan tâm, tìm về tận Trường Lưu để nghiên cứu, tìm hiểu; một số nhà xuất bản như Nxb Phạm Văn Tươi (Sài Gòn), Nxb Đồng Tháp, Nxb Văn học tổ chức in ấn, phát hành Hoa tiên và Mai đình mộng ký... Năm 1950, Nhà xuất bản Tân Việt xuất bản Truyện Hoa tiên, Vân Bình Tôn Thất Lương (Giáo sư trường Trung học Đồng Khánh và Khải Định - Huế) viết lời tựa: "Tôi thường ngày tiếp xúc với học sinh ở trường hoặc ở nhà, nhiều em đem hỏi tôi những đoạn văn của Truyện Hoa tiên dù có chú thích dẫn giải nhưng họ vẫn không hiểu thấu nghĩa lý cho tinh tường, vì chú thích theo lối xưa không được hoàn bị, và dẫn giải quá đơn sơ. Vậy muốn cho áng văn chương kiệt tác của Truyện Hoa tiên này nhanh chóng được phổ cập mọi người trong nước, tôi đã ra công, hiệu khảo, chú thích và dẫn giải lại cho hợp thể phổ thông, hầu được giúp ích sự luyện tập quốc văn, giảng cầu cổ điển" [153; 8]. Bản này có 64 hồi, 1826 câu, với ưu điểm là có lược tự, giải thích, chú thích rõ ràng, cặn kẻ, phù hợp với nhiều người đọc. Năm 1956, nhà xuất bản Phạm Văn Tươi (Sài Gòn) cũng đã cho phát hành cuốn Mai đình mộng ký do Vũ Bằng phê bình và chú thích. Tuy nhiên, trong công trình này, nhà văn Vũ Bằng dựa khá nhiều vào ấn bản năm 1951 của Hoàng Xuân Hãn để cho in lại nguyên văn tác phẩm.
16 Năm 1958, có hai nhà xuất bản cùng xuất bản Hoa tiên là Nhà xuất bản Lửa thiêng và Nhà xuất bản Phổ thông, trong đó bản của Nhà xuất bản Lửa Thiêng do Quang Minh dẫn giải, có 1826 câu, không chia thành hồi; bản của Nhà xuất bản Phổ thông không đánh số câu, được chia làm 13 phần, không ghi người dẫn giải, phần tóm tắt có đánh giá: "Lời thơ diễn đạt trau chuốt và thâm thúy. Do đó Hoa tiên xứng đáng là áng văn chương giá trị trong kho tàng văn học cổ điển của dân tộc ta" [154; 4]. Năm 1961, khi xuất bản lần thứ nhất cuốn Lược truyện các tác gia Việt Nam, nhóm biên soạn đã giới thiệu sơ lược ba tác gia Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Tự và Nguyễn Huy Hổ. Theo sách này, văn học thời Lê - Trịnh - Nguyễn là thời kỳ phồn thịnh nhất của nền văn chương cổ điển Việt Nam, là “thời kỳ có những tác phẩm giàu tính hiện thực và tính nhân đạo, có một trình độ nghệ thuật cao. Ngoài những kiệt tác bằng Hán văn, riêng về văn Nôm, chúng ta có những nhà thơ lớn, như Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm với tác phẩm Chinh phụ ngâm, Nguyễn Gia Thiều với Cung oán ngâm khúc, Phạm Thái với Sơ kính tân trang, Nguyễn Huy Tự với Hoa tiên” [44; 127]. Tuy nhiên, trong tập sách này, phần viết về Nguyễn Huy Oánh có sự nhầm lẫn về năm sinh (khi cho rằng, ông sinh năm 1722) và việc liệt kê tác phẩm của Nguyễn Huy Oánh thiếu khá nhiều. Giai đoạn 1975 đến nay, đặc biệt là kể từ sau ngày tái lập tỉnh Hà Tĩnh vào năm (1991): Đây là giai đoạn nghiên cứu về dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu diễn ra khá mạnh mẽ và đạt thành tựu trên nhiều phương diện. Việc nghiên cứu về dòng văn Nguyễn Huy được mở rộng, không chỉ tập trung vào một số tác giả như Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ với các tác phẩm như Hoa tiên, Mai đình mộng ký, Thác lời trai phường vải... mà được mở rộng hơn. Phương thức, phương pháp tiếp cận cũng đa dạng, mới mẻ hơn. Ngoài nghiên cứu về mặt văn bản học, các nhà nghiên cứu đã mở ra các hướng mới như nghiên cứu về quê hương, gia đình, dòng họ, bối cảnh lịch sử - xã hội, mối liên hệ với các tộc họ xung quanh, các đóng góp về mặt lịch sử, giáo dục, khoa cử nho học của các tác giả dòng văn Trường Lưu. Đã có nhiều hội thảo khoa học, đề tài khoa học cấp tỉnh, cấp quốc gia nghiên cứu về dòng họ, dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu được triển khai.