Luận văn: Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đến tư duy và đời sống kinh tế - xã hội ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:484

Thêm vào BST

Báo xấu

221
lượt xem 66
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hội nhập kinh tế quốc tế (HNKTQT) là quá trình chủ động gắn kết nền kinh tế và thị tr-ờng của từng n-ớc với kinh tế khu vực và thế giới thông qua các nỗ lực tự do hóa và mở cửa trên các cấp độ đơn ph-ơng, song ph-ơng và đa ph-ơng. Thực chất HNKTQT đối với một quốc gia là việc quốc gia đó thực hiện chính sách kinh tế mở, tham gia các định chế kinh tế - tài chính quốc tế, thực hiện tự do hoá th-ơng mại, đầu t- cũng nh- các yếu tố...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đến tư duy và đời sống kinh tế - xã hội ở Việt Nam

Bé khoa häc & c«ng nghÖ UBND thµnh phè Hµ Néi ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ- x∙ héi Hµ Néi b¸o c¸o tæng hîp §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc (M· sè: §T§L – 2004/15) T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x∙ héi ë ViÖt Nam Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS T« Xu©n D©n Phã chñ nhiÖm th−êng trùc ®Ò tµi: TS. NguyÔn Thµnh C«ng 5775 20/4/2006 Hµ Néi - 2005
Danh s¸ch c¸c thµnh viªn tham gia thùc hiÖn ®Ò tµi 1. GS.TS T« Xu©n D©n, Nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 2. TS. NguyÔn Thµnh C«ng, Tr−ëng phßng Nghiªn cøu qu¶n lý ®« thÞ, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 3. TS. TrÇn C«ng S¸ch, ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i, Bé Th−¬ng m¹i 4. ThS. NguyÔn ThÞ DiÔm H»ng, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 5. CN. TrÇn §øc Ph−¬ng, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 6. CN. NguyÔn Thanh B×nh, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 7. CN. NguyÔn Ngäc ThÞnh, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 8. CN. NguyÔn Hång Khang, Së Khoa häc – c«ng nghÖ Hµ néi 9. Th−îng t¸, ThS. NguyÔn §×nh HuÒ, Bé Quèc phßng 10. PGS.TS Mai V¨n Hai, ViÖn X· héi häc 11. PGS.TS Hoa H÷u L©n, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 12. TS. NguyÔn Minh Phong, ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi Hµ Néi. 13. GS Ph¹m §øc D−¬ng, Nguyªn ViÖn tr−ëng ViÖn nghiªn cøu §«ng Nam ¸. 14. PGS.TS Mai Quúnh Nam, ViÖn X· héi häc 15. ThS. NguyÔn ThÞ Minh T©m, Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t−
Danh môc nh÷ng ch÷ ViÕt t¾t AFTA: Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN AIA: Khu vùc ®Çu t− ASEAN APEC: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng ASEAN: HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ASEM: Héi nghÞ th−îng ®Ønh ¸ - ¢u BTA: HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i Mü- ViÖt CNH : C«ng nghiÖp ho¸ CNTB: Chñ nghÜa t− b¶n CNXH: Chñ nghÜa x· héi DNNN: Doanh nghiÖp Nhµ n−íc EU: Liªn minh Ch©u ¢u FDI: §Çu t− n−íc ngoµi FTA: Khu vùc mËu dÞch tù do GATT: HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th−¬ng m¹i GD§T: Gi¸o dôc ®µo t¹o GDP: Tæng s¶n phÈm quèc néi GQVL: Gi¶i quyÕt viÖc lµm H§H: HiÖn ®¹i ho¸ HNKTQT: Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ IMF: Quü tiÒn tÖ quèc tÕ KCN: Khu c«ng nghiÖp KCX: Khu chÕ xuÊt KHCN: Khoa häc c«ng nghÖ KVH: Khu vùc ho¸ KTTT: Kinh tÕ thÞ tr−êng KTXH: Kinh tÕ – x· héi LHQ: Liªn hîp quèc
MFN: Quy chÕ tèi huÖ quèc NAFTA: Khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü NGO: Tæ chøc phi chÝnh phñ ODA: ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc TRIMs: HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan tíi th−¬ng m¹i TRIPs: HiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan tíi th−¬ng m¹i TCH: Toµn cÇu ho¸ USD: §« la Mü VND: §ång ViÖt nam XHCN: X· héi chñ nghÜa WB: Ng©n hµng thÕ giíi WTO: Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi
PhÇn më ®Çu Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (HNKTQT) lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng g¾n kÕt nÒn kinh tÕ vµ thÞ tr−êng cña tõng n−íc víi kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi th«ng qua c¸c nç lùc tù do hãa vµ më cöa trªn c¸c cÊp ®é ®¬n ph−¬ng, song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng. Thùc chÊt HNKTQT ®èi víi mét quèc gia lµ viÖc quèc gia ®ã thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ më, tham gia c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ - tµi chÝnh quèc tÕ, thùc hiÖn tù do ho¸ th−¬ng m¹i, ®Çu t− còng nh− c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c nh− c«ng nghÖ, lao ®éng,... Qu¸ tr×nh HNKTQT g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi diÔn ra trªn hai cÊp ®é lµ toµn cÇu ho¸ (TCH) vµ khu vùc ho¸ (KVH), t¹o nªn sù thèng nhÊt ngµy cµng cao cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tiÕn tr×nh HNKTQT cµng ph¸t triÓn m¹nh vµ trë thµnh mét xu thÕ tÊt yÕu cïng víi xu h−íng TCH ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi, thÓ hiÖn ë sù xuÊt hiÖn nhiÒu tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, nh− Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), c¸c khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA) liªn minh Ch©u ¢u (EU), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (APEC), DiÔn ®µn ¸ - ¢u (ASEM)... C¸c nhµ triÕt häc cæ ®¹i ph−¬ng §«ng ®· khëi thuû t− t−ëng cã liªn quan ®Õn khÝa c¹nh héi nhËp toµn thÕ giíi trªn c¬ së ®−a ra qui luËt tuÇn hoµn cña vò trô theo nguyªn lý tiÕn ho¸ vµ nguyªn lý ®¹i thèng nhÊt tÇm vò trô. TriÕt häc M¸c-Lª nin ®· tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu cña triÕt häc Ph−¬ng §«ng vÒ qui luËt tuÇn hoµn cña vò trô, ®· "lén ng−îc ®Çu" phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hª-ghen ®Ó ®Ò ra nguyªn lý thèng nhÊt - ®a d¹ng (thèng nhÊt trong ®a d¹ng), thèng nhÊt hÖ thèng vµ ®a nguyªn nhÊt thÓ ho¸, coi thÕ giíi lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt trong m©u thuÉn. VËn dông vµo lÜnh vùc lÞch sö ph¸t triÓn tiÕn ho¸ cña x· héi loµi ng−êi (thuyÕt tiÕn ho¸ x· héi), trong lý thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña C.M¸c ®· dù b¸o x· héi loµi ng−êi sÏ ®i tíi x· héi céng s¶n chñ nghÜa t−¬ng lai víi c¸c nÐt ®Æc tr−ng: ®ã lµ mét x· héi phi hµng ho¸, phi nhµ n−íc, phi biªn giíi quèc gia (gÇn nh− kh¸i niÖm thÕ giíi ®¹i ®ång cña Khæng Tö). Trong ®ã, C.M¸c ®· sö dông c¸c qui luËt m©u thuÉn vµ thèng nhÊt, qui luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh ®Ó chøng minh chñ nghÜa céng s¶n lµ sù phñ ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n, lµ b−íc ph¸t triÓn tÊt yÕu sau khi chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸t triÓn tíi giíi h¹n kh¸ch quan cña nã, lµ sù thay thÕ chñ nghÜa t− b¶n trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Kh¸c víi triÕt häc M¸c - xÝt, triÕt häc t− s¶n hiÖn ®¹i (sau nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX) ®· ®Ò ra t− t−ëng vÒ héi nhËp 1
quèc tÕ nh−ng kh«ng theo nguyªn lý cña qui luËt m©u thuÉn vµ qui luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh mµ theo nguyªn lý song hµnh. Tiªu biÓu lµ lý thuyÕt song hµnh cña Phê-rít khi c¾t nghÜa vÒ t©m lý: kh«ng ph¶i sinh lý quyÕt ®Þnh t©m lý mµ lµ song hµnh; cßn Kak-pon-p¬ khi theo h−íng nµy ®Ó luËn gi¶i sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi ®· ®Ò ra thuyÕt "Héi tô" vµ ®Ò ra nguyªn lý: kh«ng cã sù ph¸t triÓn lÞch sö nµy thay thÕ c¸i kia (chñ nghÜa x· héi thay thÕ chñ nghÜa t− b¶n ®Ó ®i ®Õn x· héi céng s¶n chñ nghÜa) mµ lµ c¶ chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− b¶n cïng song hµnh ®i ®Õn x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Tõ sau nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XX trë l¹i ®©y, qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi diÔn ra trªn hai cÊp ®é KVH vµ TCH kinh tÕ ngµy cµng m¹nh mÏ vµ trë thµnh xu thÕ chÝnh yÕu chi phèi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi toµn cÇu. Nghiªn cøu vÒ TCH vµ héi nhËp ngµy cµng ®−îc tÊt c¶ c¸c n−íc, nhiÒu tæ chøc quèc tÕ, nhiÒu viÖn nghiªn cøu vµ nhiÒu nhµ khoa häc ®Æc biÖt quan t©m. Do xuÊt ph¸t ®iÓm, gãc ®é tiÕp cËn, quan ®iÓm ý thøc hÖ, môc tiªu nghiªn cøu cã nh÷ng kh¸c biÖt mµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ héi nhËp cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c tæ chøc, c¸c quèc gia cã sù kh¸c nhau trong nh×n nhËn, ®¸nh gi¸, ®Æc biÖt lµ nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ vÒ t¸c ®éng cña HNKTQT ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ t− duy con ng−êi. T¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, n¬i khëi x−íng cña TCH vµ héi nhËp, c¸c nghiªn cøu tËp trung luËn gi¶i c¬ së lý thuyÕt cña héi nhËp kinh tÕ vµ nghiªn cøu c¸c khÝa c¹nh "kü thuËt" cña qu¸ tr×nh héi nhËp, nh− tiÕn tr×nh, néi dung dì bá c¸c rµo c¶n thuÕ quan vµ phi thuÕ quan; c¸c néi dung ®µm ph¸n vµ c¸c cam kÕt trong khu«n khæ c¸c liªn kÕt kinh tÕ - tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi;... Ngoµi ra, hiÖn nay c¸c n−íc nµy còng ®ang quan t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn toµn cÇu nh− xö lý « nhiÔm m«i tr−êng, chèng khñng bè... ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c nghiªn cøu tËp trung vµo nh÷ng ph−¬ng s¸ch vµ b−íc ®i thÝch øng víi tiÕn tr×nh héi nhËp trong bèi c¶nh TCH, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vÒ th−¬ng m¹i, ®Çu t−, thuÕ quan,... ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ cña n−íc hä héi nhËp nhanh, hiÖu qu¶ vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ nhÊt lµ ®Ó tham gia ®Çy ®ñ c¸c tæ chøc vµ ®Þnh chÕ kinh tÕ toµn cÇu nh− WTO, IMF, WB... §Õn nay ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ héi nhËp nãi chung vµ t¸c ®éng cña héi nhËp ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ nhËn thøc, t− duy cña con ng−êi trong mét quèc gia nãi riªng ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c quèc gia, c¸c häc gi¶ n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò t¸c ®éng nhiÒu mÆt cña héi nhËp ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ nhËn thøc, t− duy cña con ng−êi ë 2
mçi n−íc lµ mét vÊn ®Ò ®Æc thï, ®−îc quy ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng n−íc. V× vËy, vÊn ®Ò nµy vÉn ®ang ®−îc tiÕp tôc quan t©m nghiªn cøu c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn vµ ®−îc nhiÒu n−íc l−u t©m nghiªn cøu ®Ó gi¶i ®¸p c¸c yªu cÇu riªng cña quèc gia m×nh trong tiÕn tr×nh héi nhËp vµ tham gia vµo ®êi sèng kinh tÕ - x· héi toµn cÇu. Phï hîp víi tiÕn tr×nh ®æi míi vµ ®øng tr−íc nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña t×nh h×nh quèc tÕ vµ kinh tÕ trong n−íc, khëi nguån tõ §aÞ héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986), §¶ng ta v¹ch ra ®−êng lèi ®æi míi, thùc thi chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ trong n−íc víi n−íc ngoµi. TiÕp ®ã, §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (1991) cã thÓ coi nh− dÊu mèc khëi ®Çu tiÕn tr×nh HNKTQT trong giai ®o¹n míi cña n−íc ta víi chñ tr−¬ng ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i. Trong nhiÖm kú cña §¹i héi VII, ViÖt Nam ®· khai th«ng quan hÖ víi Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng thÕ giíi (WB) vµ gia nhËp HiÖp héi c¸c n−íc §«ng Nam ¸ (ASEAN). §aÞ héi VIII cña §¶ng (1996) ®· quyÕt ®Þnh "®Èy nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi" víi nhiÖm vô "më réng quan hÖ ®èi ngo¹i, chñ ®éng tham gia c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc, cñng cè vµ n©ng cao vÞ thÕ n−íc ta trªn tr−êng quèc tÕ". §¹i héi §¶ng lÇn thø IX tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh râ chñ tr−¬ng "ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng HNKTQT ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qña vµ bÒn v÷ng". §Ó nªu bËt tÇm quan träng vµ t¨ng c−êng sù chØ ®¹o cña §¶ng trong qu¸ tr×nh héi nhËp, Bé ChÝnh trÞ BCH TW kho¸ IX ®· ra NghÞ quyÕt vÒ HNKTQT (sè 07-NQ/TW ngµy 27/11/2001). Nh− vËy, nhËn thøc chung vµ quan ®iÓm, t− duy ®æi míi ®èi víi vÊn ®Ò HNKTQT nãi riªng vµ quan hÖ ®èi ngo¹i nãi chung cña §¶ng ta ngµy cµng râ. Tõ viÖc nhËn thøc yªu cÇu kh¸ch quan cña HNKTQT trong bèi c¶nh quèc tÕ míi, §¶ng ta ®· chñ tr−¬ng "më réng quan hÖ ®èi ngo¹i, tham gia c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc, cñng cè vµ n©ng cao vÞ thÕ n−íc ta trªn tr−êng quèc tÕ" vµ "chñ ®éng HNKTQT ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qña vµ bÒn v÷ng". §−êng lèi, t− duy ®æi míi ®ã cña §¶ng ®· ®−îc thÓ chÕ ho¸ thµnh ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc. Trong nh÷ng n¨m qua, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt ®· ®−îc ban hµnh theo h−íng thÝch øng víi yªu cÇu, quy t¾c vµ chuÈn mùc quèc tÕ nh»m ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp cña n−íc ta. NhiÒu chÝnh s¸ch ®· ®−îc thùc thi, nhÊt lµ trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− nh»m më réng thÞ tr−êng vµ thu hót c¸c nguån vèn n−íc ngoµi cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Chóng ta còng ®ang b¾t ®Çu thùc hiÖn cam kÕt vÒ lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ vµ tham gia héi nhËp s©u vµo khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN (AFTA). 3
C«ng t¸c nghiªn cøu vÒ HNKTQT vµ gi¶i quyÕt c¸c ¶nh h−ëng, t¸c ®éng cña nã ®Õn nhiÒu mÆt ®êi sèng kinh tÕ - x· héi, nhËn thøc vµ t− duy ®· ®−îc ®Æt ra vµ ë nhiÒu gi¸c ®é tiÕp cËn kh¸c nhau ®· b−íc ®Çu ®−îc thùc hiÖn. Bé Ngo¹i giao, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, Bé Th−¬ng m¹i, Bé L§TB &XH, c¸c c¬ quan, viÖn nghiªn cøu, tr−êng ®¹i häc vµ nhiÒu bé, ban, ngµnh kh¸c ®Òu ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn HNKTQT; ë cÊp ®é mét ®Þa ph−¬ng, Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh còng ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ HNKTQT1. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· ®Æt ra vµ b−íc ®Çu gi¶i quyÕt ®−îc mét sè vÊn ®Ò nh−: qu¸n triÖt vµ lµm râ chñ tr−¬ng HNKTQT cña §¶ng vµ Nhµ n−íc; ph©n tÝch bèi c¶nh quèc tÕ, xu thÕ TCH vµ tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i héi nhËp trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay; b¶n chÊt, néi dung vµ c¸c b−íc ®i cÇn thiÕt ®Ó HNKTQT; ®Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m chñ ®éng HNKTQT trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn; nhËn diÖn nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh HNKTQT; t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, th−¬ng m¹i, ®Çu t− cña ViÖt Nam vµ yªu cÇu ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch nµy cho phï hîp víi tiÕn tr×nh HNKTQT cña n−íc ta; c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi; chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia, cña c¸c doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm hµng ho¸ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh HNKTQT; t¨ng c−êng an ninh quèc gia, cñng cè quèc phßng trong ®iÒu kiÖn vµ bèi c¶nh quèc tÕ hiÖn nay; ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch x· héi thÝch øng víi yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn cña qu¸ tr×nh HNKTQT. Tuy vËy, hiÖn nay ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo nghiªn cøu mét c¸ch chØnh thÓ vµ toµn diÖn vÒ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ – x· héi ë n−íc ta. V× vËy, viÖc triÓn khai nghiªn cøu ®Ò tµi “T¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x∙ héi ë ViÖt Nam” cã ý nghÜa hÕt søc cÊp b¸ch vµ cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn gióp c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch, c¸c doanh nghiÖp vµ quÇn chóng nh©n d©n cã c¸i nh×n toµn diÖn h¬n, cô thÓ h¬n vÒ thùc tr¹ng tiÕn tr×nh HNKTQT cña n−íc ta, vÒ nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn t− duy nhËn thøc cña x· héi vÒ HNKTQT trong nh÷ng n¨m tíi. Môc tiªu cña ®Ò tµi - Nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ HNKTQT vµ t¸c ®éng cña nã ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi toµn cÇu. Nghiªn cøu mét sè bµi häc 1 Xem danh môc tµi liÖu tham kh¶o ®· dÉn 4
kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ HNKTQT ®Ó øng dông cho ViÖt Nam. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tiÕn tr×nh HNKTQT cña n−íc ta tõ khi ®æi míi ®Õn nay, ®Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y; nh÷ng t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ë n−íc ta vµ nªu ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vµ nh÷ng kiÕn nghÞ cô thÓ vÒ tiÕp tôc ®æi míi t− duy vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo h−íng bÒn v÷ng nh»m chñ ®éng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ HNKTQT cña n−íc ta. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trªn c¬ së qu¸n triÖt ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, c¨n cø vµo c¸c quan ®iÓm, chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®Ò tµi vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p cô thÓ sau ®©y: - Ph−¬ng ph¸p so s¸nh, tæng hîp - ph©n tÝch, thèng kª kinh tÕ: Tæ chøc ®iÒu tra thu thËp th«ng tin, tµi liÖu tõ c¸c nguån, tiÕn hµnh ph©n tÝch b»ng nh÷ng c«ng cô thèng kª ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam; - Ph−¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ vµ sö dông c¸c c«ng cô to¸n häc ®−îc sö dông ®Ó l−îng ho¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu, t¹o c¬ së cho nh÷ng nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ thùc tr¹ng, còng nh− t¹o thuËn lîi cho c«ng t¸c dù b¸o vµ ®−a ra ®Ò xuÊt cô thÓ, cã tÝnh kh¶ thi vÒ hÖ thèng gi¶i ph¸p. - Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc: thùc hiÖn ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam th«ng qua c¸c cuéc ®iÒu tra x· héi häc mét sè nhãm ®èi t−îng: c¸n bé c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi vµ céng ®ång d©n c−. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra §Ò tµi sÏ tiÕn hµnh pháng vÊn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕn c¸c ®èi t−îng ®iÒu tra. C©u hái ®−îc ®−a ra b¶o ®¶m thu thËp ®−îc c¸c ý kiÕn trung thùc vÒ néi dung ®iÒu tra... - Kh¶o s¸t, thu thËp tµi liÖu trong vµ ngoµi n−íc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu. - Ngoµi ra, ®Ò tµi cßn sö dông mét sè ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chuyªn ngµnh kh¸c: ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, ph©n tÝch kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chuyªn gia trong n−íc vµ n−íc ngoµi nghiªn cøu vÒ ViÖt Nam; tæ chøc c¸c héi th¶o chuyªn ®Ò; kÕ thõa c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu liªn quan. 5
§èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ë cÊp quèc gia vµ quèc tÕ vÒ HNKTQT vµ nh÷ng t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy (t− duy chÝnh trÞ, t− duy kinh tÕ, t− duy vÒ c¸c lÜnh vùc x· héi) cña c¸c nhµ l·nh ®¹o, nhµ qu¶n lý, doanh nghiÖp, céng ®ång vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam (c¸c vÊn ®Ò vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, thu nhËp, c¬ cÊu kinh tÕ, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc...); C¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ, ®ång bé nh»m ®æi míi t− duy vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, tiÕp tôc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh chñ ®éng HNKTQT cña ViÖt Nam . Giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi: Träng t©m néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ – x· héi cña ViÖt Nam tõ khi ®æi míi ®Õn nay, ®Æc biÖt lµ 5 n¨m gÇn ®©y (®ång thêi, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh ®Ò tµi sÏ cã ®Ò cËp ®Õn mét sè t¸c ®éng ng−îc l¹i cña sù ®æi míi t− duy, thµnh tùu vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam ®Õn qu¸ tr×nh chñ ®éng HNKTQT cña n−íc ta); dù b¸o nh÷ng t¸c ®éng (tÝch cùc vµ tiªu cùc) cña HNKTQT ®Õn t− duy (t− duy l·nh ®¹o, t− duy qu¶n lý Nhµ n−íc, qu¶n trÞ kinh doanh vµ c«ng chóng) vµ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc x· héi nh©n v¨n; ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ, cã tÝnh ®ång bé vµ kh¶ thi nh»m tiÕp tôc ®æi míi t− duy cña toµn x· héi, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, n©ng cao tÝnh chñ ®éng vµ hiÖu qu¶ HNKTQT cña n−íc ta trong thêi kú tíi (giai ®o¹n ®Õn n¨m 2010, trong tÇm nh×n 2020). KÕt cÊu cña ®Ò tµi: Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, ®Ò tµi bao gåm 4 phÇn sau ®©y: - PhÇn thø nhÊt: Mét sè vÊn ®Ò Lý luËn chung vÒ HNKTQT vµ t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi toµn cÇu - PhÇn thø hai: T¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ë n−íc ta trong nh÷ng n¨m qua - PhÇn thø ba: Dù b¸o mét sè t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ- x· héi ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi - PhÇn thø t−: Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ®æi míi t− duy vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, chñ ®éng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ HNKTQT cña ViÖt Nam trong thêi kú tíi. 6
PhÇn thø nhÊt mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ HNKTQT vµ t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi toµn cÇu I. Tæng quan c¬ së lý luËn vÒ HNKTQT I.1. Kh¸i niÖm, ®Æc tr−ng, néi dung, h×nh thøc cña HNKTQT I.1.1. Toµn cÇu ho¸ vµ HNKTQT - hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt TCH vµ HNKTQT ngµy nay ®· trë thµnh xu thÕ bao trïm, chi phèi c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ vµ qua ®ã chi phèi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña mçi quèc gia. Quan hÖ quèc tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®· xuÊt hiÖn tõ l©u; t− t−ëng vÒ mét "thÕ giíi ®¹i ®ång", vÒ mét "m¸i nhµ chung" cho c¸c quèc gia còng ®· ®−îc ®Ò cËp tõ rÊt xa x−a, nh−ng thuËt ng÷ "TCH" vµ "héi nhËp" th× chØ míi xuÊt hiÖn trong mÊy chôc n¨m trë l¹i ®©y, khi mµ qu¸ tr×nh TCH vµ sù héi nhËp cña c¸c quèc gia ngµy cµng béc lé ®Çy ®ñ c¸c néi dung còng nh− biÓu hiÖn râ nÐt b¶n chÊt cña nã. * Toµn cÇu ho¸: Trªn thÕ giíi, tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ TCH, nh−ng phæ biÕn lµ quan niÖm cho r»ng TCH tr−íc hÕt lµ mét hiÖn t−îng kinh tÕ bao hµm sù gia t¨ng møc ®é tuú thuéc lÉn nhau trªn nhiÒu mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi gi÷a c¸c quèc gia. Tæ chøc Th−¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn cña Liªn hiÖp quèc (UNCTAD) cho r»ng: "TCH liªn quan ®Õn c¸c luång giao l−u kh«ng ngõng t¨ng lªn cña hµng ho¸ vµ nguån lùc v−ît qua biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia cïng víi sù h×nh thµnh c¸c cÊu tróc tæ chøc trªn ph¹m vi toµn cÇu nh»m qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng vµ giao dÞch kinh tÕ quèc tÕ kh«ng ngõng t¨ng lªn ®ã". Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) cho r»ng: "TCH lµ sù gia t¨ng cña quy m« vµ h×nh thøc giao dÞch hµng ho¸, dÞch vô xuyªn quèc gia, sù l−u th«ng vèn quèc tÕ cïng víi viÖc truyÒn b¸ réng r·i nhanh chãng cña kü thuËt, lµm t¨ng møc ®é phô thuéc lÉn nhau cña nÒn kinh tÕ cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi". Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) th× quan niÖm TCH lµ sù tuú thuéc lÉn nhau trªn nhiÒu mÆt v× nã bao qu¸t c¶ lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ. 7
Song, dï quan niÖm thÕ nµo, TCH kinh tÕ còng ®−îc coi lµ mét qu¸ tr×nh kh¸ch quan, ®−îc thóc ®Èy bëi ®éng lùc lµ c¸c tiÕn bé cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn vò b·o cña c«ng nghÖ th«ng tin. Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t h¬n, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l−îng s¶n xuÊt lµ tÊt yÕu kinh tÕ cña qu¸ tr×nh TCH1. TCH ®−îc biÓu hiÖn trªn nhiÒu cÊp ®é. Mét trong nh÷ng cÊp ®é ®ã lµ khu vùc ho¸. KVH kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ vµ s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a c¸c quèc gia, l·nh thæ trong mét khu vùc ®Þa lý nhÊt ®Þnh (nh− c¸c liªn kÕt kinh tÕ trong khu vùc §«ng ¸, §«ng Nam ¸, Mü La-tinh, §«ng Phi,...). VÒ thùc chÊt, KVH kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn TCH lµ biÓu hiÖn cña tiÕn tr×nh TCH diÔn ra trªn mét ph¹m vi ®Þa lý nhÊt ®Þnh. Qu¸ tr×nh KVH lu«n thÓ hiÖn tÝnh më, nghÜa lµ kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng cïng lóc mét quèc gia ®ång thêi tham gia vµo nhiÒu qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ ë c¶ trong vµ ngoµi khu vùc, miÔn lµ tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c liªn kÕt ®−îc ®Æt ra. Do vËy, TCH vµ KVH lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt. KVH bæ sung, thóc ®Èy TCH; TCH ®Þnh h−íng cho KVH, cho c¸c quèc gia h−íng tíi mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Trong §Ò tµi nµy, chóng t«i quan niÖm TCH lµ sù gia t¨ng mét c¸ch m¹nh mÏ vµ v−ît ra khái biªn giíi quèc gia mèi liªn kÕt trªn mét chØnh thÓ thÞ tr−êng toµn cÇu cña c¸c quan hÖ vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã lµ sù gia t¨ng m¹nh mÏ sù h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c¸c ®Þnh chÕ, tæ chøc quèc tÕ t−¬ng thÝch nh»m qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®· vµ ®ang ngµy cµng lÖ thuéc chÆt chÏ vµo nhau gi÷a c¸c n−íc vµ c¸c khu vùc. §Æc tr−ng cña TCH chÝnh lµ thÞ tr−êng ho¸ toµn cÇu. Cho dï mçi n−íc cã m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng (KTTT) ®Æc thï riªng cña m×nh th× sù phæ biÕn lan réng ra toµn thÕ giíi cña KTTT víi c¸c quy luËt c¬ b¶n cña nã ®−îc coi lµ mÉu sè chung t¹o c¬ së cho TCH. TCH lµ biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn cao cña x· héi ho¸ s¶n xuÊt v−ît khái ph¹m vi quèc gia, d©n téc. TCH lµ xu thÕ tÊt yÕu, lµ xu thÕ tiÕn bé cña sù ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ s©u s¾c, c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi b¾t buéc ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng víi c¸c chÕ −íc vµ liªn hÖ qua l¹i chÆt chÏ, tu©n theo nh÷ng luËt ch¬i chung cña KTTT. Chóng ta thÊy ngµy nay, d−íi t¸c ®éng cña xu thÕ 1 Trong bèi c¶nh CNTB ®ang th¾ng thÕ trong t−¬ng quan lùc l−îng trªn tr−êng quèc tÕ hiÖn nay cã nh÷ng quan ®iÓm (®Æc biÖt cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y) cho r»ng sù phæ biÕn cña quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra toµn thÕ giíi lµ ®éng lùc thóc ®Èy TCH. Bëi vËy, cÇn cã nhËn thøc chÝnh x¸c ®éng lùc cña TCH lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l−îng s¶n xuÊt. 8
TCH, nÒn kinh tÕ thÕ giíi h¬n bao giê hÕt ®ang trë thµnh mét chØnh thÓ h÷u c¬ liªn kÕt chÆt chÏ c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia vµ khu vùc. TCH tr−íc hÕt vµ chñ yÕu lµ TCH vÒ kinh tÕ. Nh−ng kh«ng chØ cã vËy, qu¸ tr×nh TCH ®ang lan réng ¶nh h−ëng sang nhiÒu vÊn ®Ò phi kinh tÕ kh¸c. Ngµy nay, cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò toµn cÇu ®ßi hái mçi quèc gia kh«ng thÓ ®øng ngoµi mµ ph¶i chung søc gi¶i quyÕt, nhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng sinh th¸i, d©n sè, n¨ng l−îng, khñng bè quèc tÕ, dÞch bÖnh, phßng chèng thiªn tai... TCH cã cÊu tróc néi t¹i vµ c¸c t¸c ®éng rÊt phøc t¹p. Nh− trªn ®· ph©n tÝch, bªn c¹nh xu thÕ TCH lµ xu h−íng khu vùc ho¸ vµ liªn kÕt khu vùc ®−îc ®Èy m¹nh. Nãi c¸ch kh¸c, chóng ta sÏ ®i tíi nÒn kinh tÕ toµn cÇu th«ng qua c¸c liªn kÕt khu vùc. Trªn kh¾p c¸c ®¹i lôc ®· vµ ®ang h×nh thµnh nh÷ng khèi kinh tÕ vµ c¸c c¬ cÊu th−¬ng m¹i vïng nh− EC, ASEAN, NAFTA; c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng ®−îc ký kÕt nh− AFTA, NAFTA,... Hai qu¸ tr×nh song song TCH vµ KVH g¾n bã vµ bæ sung cho nhau ®ang ®em l¹i cho hµnh tinh mét kh«ng gian kinh tÕ thèng nhÊt. C¸c qu¸ tr×nh nµy tÊt yÕu chi phèi ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña mäi quèc gia. Nh÷ng t¸c ®éng cô thÓ cña TCH vµ HNKTQT sÏ ®−îc nghiªn cøu s©u h¬n ë nh÷ng phÇn d−íi, nh−ng tr−íc hÕt ph¶i nhËn thøc ®ã lµ nh÷ng t¸c ®éng nhiÒu chiÒu vµ phøc t¹p. Th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng c¶ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, TCH ®ang më ra c¬ héi còng nh− th¸ch thøc ®èi víi mäi n−íc, nhÊt lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Mét mÆt, TCH thóc ®Èy x· héi ho¸ s¶n xuÊt trªn quy m« hµnh tinh, truyÒn b¸ c¸c thµnh tùu ph¸t triÓn, lµm xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy c¶i c¸ch s©u réng nÒn kinh tÕ mçi quèc gia, t¹o ra kh¶ n¨ng ph¸t triÓn rót ng¾n vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch tôt hËu. §ång thêi, TCH còng lµm t¨ng thªm sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, lµm yÕu ®i nhiÒu khÝa c¹nh cña chñ quyÒn quèc gia, ®Æc ®iÓm d©n téc vµ khoÐt s©u thªm c¸c m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi. * Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ: ThuËt ng÷ héi nhËp - Intergration - xuÊt hiÖn ë c¸c n−íc ph−¬ng T©y tõ nh÷ng n¨m 1950, vµ ®−îc sö dông phæ biÕn trong nh÷ng thËp niªn 1960, 1970. Theo c¸c tõ ®iÓn tiÕng Anh, Intergration bao hµm c¸c nghÜa: liªn kÕt, nhÊt thÓ ho¸, hîp nhÊt, hoµ nhËp, héi nhËp. Sù kh¸c nhau lµ do c¸ch cÊu t¹o tõ, víi hµm nghÜa chÝnh trÞ hay kinh tÕ trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö kh¸c nhau. ThuËt ng÷ nhÊt thÓ ho¸ ®−îc sö dông chñ yÕu trong bèi c¶nh hîp t¸c 9
gi÷a c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa trong khu«n khæ Héi ®ång t−¬ng trî kinh tÕ (SEV) tr−íc ®©y. ThuËt ng÷ liªn kÕt ®−îc sö dông tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ trªn c¬ së tù do ho¸ mËu dÞch vµ trong khu«n khæ c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc, nh− Céng ®ång kinh tÕ Ch©u ¢u (EEC), HiÖp héi mËu dÞch tù do Ch©u ¢u (EFTA), HiÖp héi liªn kÕt Mü La-tinh (LAIA), Céng ®ång Ca-ri-bª vµ thÞ tr−êng chung (CARICOM), thÞ tr−êng Trung Mü (CACM),... Theo c¸c nhµ nghiªn cøu, cã ba c¸ch tiÕp cËn ®èi víi thuËt ng÷ Intergration: C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt thuéc vÒ tr−êng ph¸i theo t− t−ëng liªn bang, quan niÖm Intergration lµ mét s¶n phÈm cuèi cïng. S¶n phÈm ®ã lµ sù h×nh thµnh mét nhµ n−íc liªn bang nh− kiÓu Hoa Kú hay Thuþ Sü. ë ®©y chñ yÕu quan t©m tíi khÝa c¹nh luËt ®Þnh vµ thÓ chÕ. C¸ch tiÕp cËn thø hai theo quan ®iÓm cña Karl. W Deutsch, xem Intergration tr−íc hÕt lµ sù liªn kÕt c¸c quèc gia th«ng qua sù ph¸t triÓn c¸c luång giao l−u nh− th−¬ng m¹i, du lÞch, di tró..., tõ ®ã h×nh thµnh c¸c céng ®ång an ninh (Security Community). Theo ®ã, cã hai lo¹i céng ®ång an ninh: céng ®ång an ninh hîp nhÊt (Amalgamated Security Community) nh− kiÓu Hoa Kú; vµ céng ®ång an ninh ®a nguyªn kiÓu T©y ¢u vµ B¾c Mü. C¸ch tiÕp cËn nµy cho r»ng, Intergration lµ mét qu¸ tr×nh thÓ hiÖn sù tiÕn triÓn c¸c luång giao l−u, ®ång thêi lµ s¶n phÈm cuèi cïng (thÓ hiÖn sù ra ®êi cña céng ®ång an ninh). C¸ch tiÕp cËn thø ba thuéc vÒ tr−êng ph¸i T©n chøc n¨ng. Tr−êng ph¸i nµy còng quan niÖm Intergration võa lµ qu¸ tr×nh, võa lµ s¶n phÈm cuèi cïng. Song, cã ®iÓm kh¸c lµ, ®Ó ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh liªn kÕt, hä chó träng ph©n tÝch qu¸ tr×nh hîp t¸c trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ th¸i ®é cña tÇng líp tinh tuý trong x· héi. Nh− vËy, c¸ch tiÕp cËn thø nhÊt cã nhiÒu h¹n chÕ: kh«ng ®Æt hiÖn t−îng liªn kÕt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, h¬n n÷a kh«ng ph¶i bÊt cø sù liªn kÕt nµo còng ®Òu dÉn ®Õn h×nh thµnh nhµ n−íc liªn bang; c¸ch tiÕp cËn thø hai cã −u ®iÓm lµ gÇn víi thùc tiÔn cña nh÷ng vÊn ®Ò TCH, KVH vµ HNKTQT hiÖn nay, nh×n nhËn sù liªn kÕt c¶ trong tr¹ng th¸i ®éng vµ tr¹ng th¸i tÜnh. C¸ch tiÕp cËn 10
thø ba quan t©m tíi gãc ®é quèc gia, gãp phÇn bæ sung cho ph©n tÝch vµ gi¶i thÝch qu¸ tr×nh liªn kÕt mét c¸ch ®Çy ®ñ. ë n−íc ta, thuËt ng÷ héi nhËp xuÊt hiÖn trong bèi c¶nh chóng ta xóc tiÕn m¹nh mÏ chÝnh s¸ch ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ. ThuËt ng÷ héi nhËp ®−îc §¶ng ta sö dông ®Çu tiªn trong V¨n kiÖn §H VIII (1996): "X©y dùng nÒn kinh tÕ më héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi"2; ®−îc nhÊn m¹nh vµ sö dông phæ biÕn tõ §H IX: "Chñ ®éng HNKTQT vµ khu vùc theo tinh thÇn ph¸t huy tèi ®a néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, ®¶m b¶o ®éc lËp tù chñ vµ ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa"3 vµ trong c¸c v¨n kiÖn kh¸c vÒ HNKTQT. Chóng t«i cho r»ng, khi xem xÐt néi hµm cña kh¸i niÖm HNKTQT ph¶i ®Æt trong bèi c¶nh TCH kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn TCH kinh tÕ ngµy nay, HNKTQT lµ qu¸ tr×nh tham gia cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ ë mçi quèc gia vµ c¶ quèc gia ®ã vµo dßng ch¶y chung cña ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. §ã lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn, cã tÝnh quy luËt, bëi TCH lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, mét tÊt yÕu kinh tÕ ®−îc thóc ®Èy bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l−îng s¶n xuÊt. HNKTQT lµ ho¹t ®éng tù gi¸c trªn c¬ së nhËn thøc xu thÕ TCH kh¸ch quan. Trªn c¬ së nhËn thøc nh− vËy, trong §Ò tµi nµy chóng t«i quan niÖm HNKTQT lµ qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ cã môc tiªu, ®Þnh h−íng nh»m g¾n kÕt nÒn KTTT cña tõng n−íc víi kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Quan niÖm trªn chØ râ tÝnh chñ ®éng cña sù héi nhËp ®èi víi c¸c chñ thÓ kinh tÕ, ®©y còng lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña HNKTQT. NÕu TCH kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra khung khæ ph¸t triÓn chung l«i cuèn c¸c quèc gia th× HNKTQT lµ qu¸ tr×nh mçi n−íc chñ ®éng g¾n m×nh vµo c¸c thùc thÓ khu vùc/ toµn cÇu ®Ó mét mÆt, thÓ hiÖn ®−îc vÞ thÕ vµ tÝnh tù c−êng quèc gia, d©n téc vµ mÆt kh¸c, tham gia lo¹i trõ nh÷ng kh¸c biÖt ®Ó trë thµnh bé phËn hîp thµnh trong c¸c chØnh thÓ khu vùc vµ toµn cÇu ®ã. BiÓu hiÖn cña HNKTQT lµ sù t¹o s©n ch¬i chung, g¾n bã, phô thuéc lÉn nhau gi÷a nÒn kinh tÕ quèc gia víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Thùc chÊt c¸c biÓu hiÖn ®ã hay néi dung cña HNKTQT lµ c¸c quan hÖ vÒ th−¬ng m¹i, ®Çu t−, lao ®éng, c«ng nghÖ, dÞch vô,... gi÷a c¸c quèc gia. Cã thÓ ®o l−êng hay ®Þnh l−îng møc ®é héi nhËp cña mét nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt – nhËp khÈu quèc gia, møc ®é tù do ho¸ th−¬ng m¹i, møc ®é tù do ho¸ 2 V¨n kiÖn §H ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia - 1996, trang 84, 85 3 V¨n kiÖn §H ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia - 2001, trang 43 11
®Çu t−, tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c c«ng ty quèc tÕ trong tæng thu nhËp quèc d©n, møc ®é thu hót lao ®éng cña c¸c c«ng ty quèc tÕ,... HNKTQT ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh cô thÓ, ph¶n ¸nh râ ®Æc ®iÓm, tr×nh ®é, néi dung, h×nh thøc, c¸c b−íc tham gia cña mçi n−íc vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu chø kh«ng thÓ cã sù héi nhËp chung chung cho mäi quèc gia. HNKTQT trong ®iÒu kiÖn TCH kinh tÕ ngµy nay lµ sù g¾n kÕt thÞ tr−êng quèc gia (nÒn KTTT cña mçi n−íc) víi thÞ tr−êng toµn cÇu. Nh− trªn ®· ph©n tÝch, TCH dùa trªn mÉu sè chung lµ KTTT vµ phæ biÕn KTTT ra toµn thÕ giíi nªn héi nhËp kinh tÕ cña mét quèc gia chÝnh lµ héi nhËp vµo thÓ chÕ KTTT toµn cÇu. Theo nghÜa ®ã, ®èi víi ViÖt Nam, x©y dùng thÓ chÕ KTTT ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa còng chÝnh lµ mét néi dung ®Ó héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. * Mèi quan hÖ gi÷a TCH víi HNKTQT: NÕu nh− TCH ®Æt ra yªu cÇu h×nh thµnh mét qu¸ tr×nh h−íng tíi sù thèng nhÊt toµn cÇu vÒ ph¸t triÓn th× HNKTQT lµ sù ®¸p øng cña yªu cÇu ®ã, thÓ hiÖn ë sù b¾t kÞp vµ thÝch øng cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia víi nÒn kinh tÕ toµn cÇu ®ang vËn hµnh theo nguyªn t¾c tù do ho¸, gi¶m thiÓu kh¸c biÖt vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Nh− vËy, kh«ng cã TCH kinh tÕ th× còng sÏ kh«ng cã HNKTQT nh− mét xu h−íng phæ biÕn. Ng−îc l¹i, kh«ng cã HNKTQT th× TCH kinh tÕ chØ lµ mét khuynh h−íng ph¸t triÓn chung, réng lín khã ®−îc ®Þnh l−îng, tøc lµ ch−a x¸c ®Þnh ®−îc c¸c h×nh thøc vµ møc ®é biÓu hiÖn cô thÓ cña nã ®Ó theo ®ã, c¸c n−íc vµ khu vùc tiÕp cËn ®−îc víi c¸c c¬ héi, th¸ch thøc cô thÓ còng nh− ®Ó cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn thÝch øng víi nã. Bëi thÕ, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, TCH vµ HNKTQT lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt. Bëi vËy, xem xÐt t¸c ®éng cña HNKTQT ®Õn t− duy vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi còng chÝnh lµ xem xÐt t¸c ®éng cña TCH kinh tÕ ®Õn c¸c lÜnh vùc nµy. Tuy nhiªn, t¸c ®éng cña TCH kinh tÕ lµ nh÷ng t¸c ®éng chung, tr−íc hÕt d−íi d¹ng kh¶ n¨ng, ®ã lµ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc nh− nhau ®−îc t¹o ra tõ qu¸ tr×nh nµy ®èi víi c¸c chñ thÓ kinh tÕ; cßn t¸c ®éng cña HNKTQT lµ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cô thÓ cho tõng quèc gia, chñ thÓ kinh tÕ riªng biÖt. Thùc tÕ viÖc tham gia vµo Héi nhËp cña mçi quèc gia l¹i g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña quèc gia ®ã. T¸c ®éng cña HNKTQT ®èi víi mçi n−íc chÝnh lµ nh÷ng c¸i riªng (nh÷ng c¸i ®−îc x¸c ®Þnh, nh÷ng c¸i cô thÓ), lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸i chung (biÓu hiÖn sù t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh TCH) t¸c ®éng lªn 12
quèc gia ®ã, th«ng qua nhËn thøc víi viÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu vµ b−íc ®i cô thÓ víi c¸ch lµm cña mçi n−íc. I.1.2. Néi dung cña HNKTQT Trong bèi c¶nh TCH kinh tÕ ngµy nay mét quèc gia muèn héi nhËp cã hiÖu qu¶ ph¶i lµm chñ ®−îc qu¸ tr×nh thùc hiÖn tèt c¸c néi dung HNKTQT. PhÇn nµy chñ yÕu xem xÐt c¸c néi dung cña HNKTQT ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, lµ nh÷ng n−íc tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhËp chËm h¬n, trong ®ã cã ViÖt Nam. C¸c néi dung nµy bao gåm: Thø nhÊt, héi nhËp víi thÞ tr−êng toµn cÇu. Víi xu h−íng tù do ho¸ th−¬ng m¹i ngµy cµng chiÕm −u thÕ, víi nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin trong ph−¬ng thøc thanh to¸n, th−¬ng m¹i ®iÖn tö, còng nh− víi chi phÝ ngµy cµng gi¶m trong giao th«ng vËn t¶i, c¸c thÞ tr−êng trªn toµn thÕ giíi liªn kÕt vµ phô thuéc vµo nhau nhiÒu h¬n. Cïng víi xu h−íng tù do ho¸ th−¬ng m¹i, nhiÒu lo¹i hµng rµo phi thuÕ quan còng ®−îc t¹o ra ®Ó b¶o vÖ nÒn s¶n xuÊt trong n−íc. T×nh h×nh trªn dÉn ®Õn viÖc c¸c xung ®ét, tranh chÊp th−¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng t¨ng. §ã lµ lý do chñ yÕu cña viÖc c¸c quèc gia tËp hîp d−íi m¸i nhµ cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO); ®ång thêi còng t¨ng c−êng tham gia vµo c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc nh− hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do (FTA) hoÆc c¸c hiÖp ®Þnh song ph−¬ng. Víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn, më cöa vµ héi nhËp víi c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña lùc l−îng s¶n xuÊt toµn cÇu, héi nhËp th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ tÊt yÕu. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ c¸c quèc gia nµy sÏ ph¶i lùa chän h×nh thøc vµ møc ®é héi nhËp thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn cña m×nh. MÆc dï mçi n−íc lùa chän cho m×nh mét m« h×nh ph¸t triÓn KTTT riªng, nh−ng KTTT lµ c¬ së cña héi nhËp, chØ cã thÓ héi nhËp trªn c¬ së mét nÒn KTTT më cöa víi bªn ngoµi. §©y lµ mét thùc tÕ trong qu¸ tr×nh TCH ngµy nay khi mµ mét sè quèc gia kh«ng theo ®uæi KTTT vµ thùc thi nÒn kinh tÕ khÐp kÝn ®ang ngµy cµng bÞ c« lËp, tôt hËu so víi thÕ giíi. Thø hai, héi nhËp víi c¸c luång vèn ®ang l−u chuyÓn tù do trªn toµn cÇu vµ hÖ thèng tiÒn tÖ toµn cÇu. Mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn sÏ ph¶i lµm chñ ®−îc nguån vèn, trong ®ã cã luång vèn FDI, ODA vµ c¸c kho¶n vay song ph−¬ng. Ngoµi viÖc cã mét khung chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng, mét thÞ tr−êng trong n−íc còng nh− thÞ tr−êng bªn ngoµi réng r·i, mét khu vùc t− nh©n m¹nh... c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn còng ph¶i cã n¨ng lùc ®Ó hÊp thô vµ sö dông c¸c kho¶n vèn ®Çu t− víi hiÖu qu¶ cao. Më cöa cho luång vèn ®Çu t− n−íc ngoµi vµo nÒn kinh tÕ còng ®ång nghÜa víi viÖc mét yÕu tè ®Çu vµo quan träng cña nÒn kinh tÕ sÏ phô thuéc vµo c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c vµ sÏ chÞu t¸c 13
®éng bëi nh÷ng biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu. §iÒu nµy ®· ®−îc minh chøng b»ng t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ Ch©u ¸ n¨m 1997 ®èi víi mét sè nÒn kinh tÕ khu vùc, trong ®ã cã ViÖt Nam. Thø ba, héi nhËp víi lùc l−îng lao ®éng toµn cÇu. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i nhu cÇu vÒ lùc l−îng lao ®éng cã tri thøc, kü n¨ng sÏ t¨ng lªn, trong khi ®ã nhu cÇu vÒ lao ®éng gi¶n ®¬n sÏ dÇn thu hÑp. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ lîi thÕ vÒ chi phÝ lao ®éng thÊp cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn còng dÇn bÞ mÊt ®i. Ngoµi ra, víi sù hç trî cña c«ng nghÖ th«ng tin, ph−¬ng thøc huy ®éng vµ sö dông nguån lùc cã nh÷ng b−íc tiÕn míi, ch¼ng h¹n viÖc sö dông lao ®éng vµ qu¶n lý s¶n xuÊt qua m¹ng ®iÖn tö. §iÒu nµy lµm cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vèn ®· bÊt lîi trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, sÏ trë nªn bÊt lîi c¶ trong lÜnh vùc x©y dùng, qu¶n lý vµ sö dông nguån nh©n lùc cña m×nh. §Ó héi nhËp ®−îc víi lùc l−îng lao ®éng toµn cÇu, còng nh− ®Ó chuÈn bÞ lùc l−îng cho nÒn kinh tÕ tri thøc, râ rµng mét chiÕn l−îc gi¸o dôc, ph¸t triÓn nghiªn cøu khoa häc lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Thø t−, héi nhËp víi c¸c tiªu chuÈn toµn cÇu liªn quan tíi ho¹t ®éng kinh tÕ, héi nhËp víi hÖ thèng ph¸p luËt toµn cÇu. Mét néi dung quan träng n÷a cña qu¸ tr×nh héi nhËp lµ tÊt c¶ c¸c quèc gia ph¶i ®iÒu chØnh, bæ sung hÖ thèng ph¸p luËt, c¸c quy ®Þnh ph¸p lý cho phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. ViÖc ®iÒu chØnh bæ sung nµy diÔn ra trong mäi lÜnh vùc, tõ c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn ®Çu t−, th−¬ng m¹i, ng©n hµng,... ®Õn c¸c tiªu chuÈn vÒ m«i tr−êng, lao ®éng, b¶o vÖ b¶n quyÒn, chuyÓn giao c«ng nghÖ,... §©y còng lµ mét trong nh÷ng néi dung héi nhËp ®Çy th¸ch thøc ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, bëi lÏ hÇu hÕt c¸c quy ®Þnh cña c¸c thÓ chÕ kinh tÕ th−¬ng m¹i, c¸c thiÕt chÕ tµi chÝnh quèc tÕ lµ do c¸c n−íc ph¸t triÓn ®−a ra vµ ®· ®−îc thõa nhËn hoÆc trë thµnh th«ng lÖ quèc tÕ. V× thÕ, møc ®é bæ sung, ®iÒu chØnh hÖ thèng ph¸p luËt vµ quy ®Þnh cña mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn hoÆc ®ang chuyÓn ®æi cho phï hîp víi quy ®Þnh quèc tÕ còng sÏ ph¶n ¸nh møc ®é HNKTQT cña quèc gia ®ã. Thø n¨m, héi nhËp víi nÒn kinh tÕ tri thøc, ph¸t triÓn dùa trªn khoa häc vµ c«ng nghÖ cao. Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu ®ang chuyÓn dÇn sang kinh tÕ tri thøc, bÊt cø mét quèc gia nµo còng ph¶i lµm chñ ®−îc tµi nguyªn tri thøc, khoa häc vµ c«ng nghÖ cña m×nh. C¸c quèc gia ph¸t triÓn, víi lîi thÕ vÒ vèn, ®· dµnh mét kho¶n ®¸ng kÓ cho nghiªn cøu vµ triÓn khai (R&D), ®ång thêi th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, còng xuÊt khÈu vµ chuyÓn giao mét phÇn c¸c c«ng nghÖ nµy. VÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c n−íc ®ang 14
ph¸t triÓn lµ sÏ ph¶i lùa chän ®Ó tiÕp nhËn nh÷ng lo¹i c«ng nghÖ nµo cho phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña m×nh. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn cña mét sè quèc gia cho thÊy, ®Çu t− vµo gi¸o dôc, nghiªn cøu vµ triÓn khai sÏ ®−îc ®Òn bï mét c¸ch xøng ®¸ng. Víi c¸c néi dung c¬ b¶n cña HNKTQT nh− trªn, c¸c quèc gia, tuú thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n−íc m×nh, sÏ ph¶i lùa chän vµ quyÕt ®Þnh h×nh thøc, møc ®é vµ c¶ lé tr×nh héi nhËp. Víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn, viÖc tham gia vµo c¸c lo¹i h×nh liªn kÕt (c¸c møc ®é héi nhËp) sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó héi nhËp víi c¸c yÕu tè cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ hÖ thèng th−¬ng m¹i toµn cÇu. I.I.3. C¸c h×nh thøc héi nhËp D−íi gãc ®é chñ thÓ tham gia, HNKTQT gåm 3 h×nh thøc lµ héi nhËp ®¬n ph−¬ng, héi nhËp song ph−¬ng vµ héi nhËp ®a ph−¬ng. Héi nhËp ®¬n ph−¬ng: tù mçi n−íc nç lùc c¶i c¸ch mét c¸ch tù nguyÖn c¸c ®iÒu kiÖn bªn trong cña quèc gia m×nh cho phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn vµ th«ng lÖ quèc tÕ, còng nh− c¸c quy ®Þnh cña c¸c tæ chøc khu vùc vµ toµn cÇu. Héi nhËp song ph−¬ng: hai n−íc ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh song ph−¬ng theo nguyªn t¾c cña mét khu vùc mËu dÞch tù do, song hµnh víi c¸c khu vùc mËu dÞch tù do ®a ph−¬ng. Héi nhËp ®a ph−¬ng: nhiÒu n−íc tham gia vµo c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ, h×nh thµnh c¸c tæ chøc khu vùc vµ liªn khu vùc nh− Liªn minh Ch©u ¢u (EU), Khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA), Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (APEC) vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ tµi chÝnh quèc tÕ nh− Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB)… C¸c tæ chøc kinh tÕ toµn cÇu nh− WTO, WB, IMF nªu trªn ®ang ®ãng vai trß lín nhÊt thóc ®Èy HNKTQT th«ng qua viÖc thiÕt kÕ vµ chi phèi c¸c "luËt ch¬i chung" mang tÝnh toµn cÇu, tr−íc hÕt lµ nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi c¸c dßng ch¶y th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−. Bªn c¹nh c¸c tæ chøc toµn cÇu liªn quèc gia ®ã, c¸c tæ chøc kinh doanh toµn cÇu (c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia) ®ang rÊt ph¸t triÓn vµ më réng nhanh chãng vÒ quy m« th«ng qua s¸p nhËp vµ bao qu¸t ho¹t ®éng trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, kinh doanh. C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn còng cã xu 15
h−íng x©y dùng cho m×nh c¸c c«ng ty lín liªn kÕt víi c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia n−íc ngoµi hoÆc chÝnh phñ trùc tiÕp hç trî c¸c doanh nghiÖp (c¶ doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp t− nh©n) ph¸t triÓn thµnh c¸c tËp ®oµn kinh doanh lín. Cã thÓ nãi c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia chÝnh lµ h×nh thøc doanh nghiÖp c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thèng nhÊt toµn cÇu trong t−¬ng lai. §Ó tham gia c¸c h×nh thøc héi nhËp trªn, mçi quèc gia ph¶i tiÕn hµnh th−¬ng l−îng, ký kÕt vµ tu©n thñ c¸c cam kÕt song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng ngµy cµng ®a d¹ng h¬n, ®ång bé h¬n trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ quèc gia vµ quèc tÕ. Cã nghÜa lµ mçi quèc gia ph¶i g¾n kÕt nÒn kinh tÕ quèc gia m×nh vµo c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc hoÆc toµn cÇu vµ quan hÖ víi c¸c quèc gia kh¸c trong tæ chøc theo nh÷ng quy ®Þnh chung. * D−íi gãc ®é ph¹m vi, cÊp ®é c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c mµ c¸c chñ thÓ tham gia, HNKTQT gåm 5 h×nh thøc sau(®©y còng chÝnh lµ h×nh thøc cña liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ): Thø nhÊt, x©y dùng khu vùc mËu dÞch tù do. Khu vùc mËu dÞch tù do lµ h×nh thøc vµ cÊp ®é héi nhËp ®Çu tiªn vµ thÊp nhÊt cña qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ khu vùc. §©y lµ viÖc h×nh thµnh mét liªn minh kinh tÕ quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia trªn c¬ së dì bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®Ó hµng ho¸, dÞch vô ®−îc di chuyÓn tù do gi÷a c¸c n−íc. C¸c n−íc thµnh viªn trong khu vùc ¸p dông mét biÓu thuÕ quan thèng nhÊt. Tuy nhiªn, trong quan hÖ víi c¸c n−íc kh«ng ph¶i thµnh viªn, c¸c n−íc trong khu vùc vÉn duy tr× c¸c chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng ®éc lËp. Tham gia khu vùc mËu dÞch tù do (gäi t¾t lµ FTA - Free Trade Arrangement), nh÷ng thµnh viªn thuéc khu vùc nµy sÏ thùc hiÖn gi¶m thiÓu thuÕ quan cho nhau. ViÖc thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do nh»m thóc ®Èy th−¬ng m¹i gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn. Nh÷ng hµng rµo phi thuÕ quan còng ®−îc gi¶m bít hoÆc lo¹i bá hoµn toµn. ViÖt Nam hiÖn ®ang tham gia khu vùc mËu dÞch tù do AFTA víi mèc thêi gian hoµn thµnh viÖc gi¶m thuÕ lµ 2006 (0-5%). Cã nghÜa lµ ®Õn n¨m 2006 ViÖt Nam chóng ta sÏ hoµn tÊt viÖc tham gia cÊp ®é thø nhÊt cña HNKTQT. Thø hai, liªn minh thuÕ quan - giai ®o¹n tiÕp theo trong qu¸ tr×nh héi nhËp. Liªn minh thuÕ quan lµ h×nh thøc liªn kÕt cao h¬n so víi khu vùc bu«n b¸n tù do. Tr×nh ®é cao h¬n kh«ng chØ ®−îc thÓ hiÖn ë viÖc lo¹i bá c¸c h¹n chÕ vÒ thuÕ quan vµ h¹n chÕ vÒ mËu dÞch kh¸c gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn mµ cßn thiÕt lËp biÓu thuÕ quan chung cña khèi víi c¸c n−íc ngoµi liªn minh. Víi h×nh 16