Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày lý luận chung về nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam; thực trạng về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước Việt Nam; quan điểm, phương hướng và các giải pháp chủ yếu năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam

®¹i häc quèc gia Hµ Néi Trung t©m ®µo t¹o, båi d-ìng gi¶ng viªn lý luËn chÝnh trÞ ------------ ------------ NguyÔn ThÞ Ngäc Anh N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nhµ n-íc ë ViÖt Nam LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ Chuyªn ngµnh : Kinh tÕ chÝnh trÞ M· sè : 60 31 01 Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Ng« V¨n L-¬ng Hµ Néi, 2008 1
Ch-¬ng 1 Lý luËn chung vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt nam. 1.1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DNNN ë ViÖt Nam 1.1.1.C¹nh tranh vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh. 1.1.1.1 Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n * C¹nh tranh lµ mét hiÖn t-îng kinh tÕ- x· héi phøc t¹p, do c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nªn cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¹nh tranh. Theo C. M¸c: “C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c¸c nhµ t- b¶n ®Ó giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch” (Nguån:M¸c- Anghen toµn tËp. Nxb sù thËt- Hµ néi n¨m 1978) Theo tõ ®iÓm B¸ch Khoa cña ViÖt Nam th×: “C¹nh tranh (trong kinh doanh) lµ ho¹t ®éng ganh ®ua gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸, gi÷a c¸c th-¬ng nh©n, c¸c nhµ kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, chi phèi bëi quan hÖ cung cÇu nh»m giµnh c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu thô vµ thÞ tr-êng cã lîi nhÊt” (Nguån: Tõ ®iÓm B¸ch khoa. Nxb Tõ ®iÓn B¸ch khoa Hµ néi n¨m 1995) Theo cuèn kinh tÕ häc cña Samuelson th× : “C¹nh tranh lµ sù k×nh ®Þch gi÷a c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh ®Ó giµnh kh¸ch hµng, thÞ trêng” (Nguån: P.Samuelson. Kinh tÕ häc, Nxb Gi¸o dôc Hµ néi n¨m 2000) Qua c¸c ®Þnh nghÜa trªn, cã thÓ tiÕp cËn c¹nh tranh nh- sau: Thø nhÊt, nãi ®Õn c¹nh tranh lµ nãi ®Õn sù ganh ®ua nh»m giµnh lÊy phÇn th¾ng cña nhiÒu chñ thÓ cïng tham dù. Thø hai, môc ®Ých trùc tiÕp cña c¹nh tranh lµ mét ®èi t-îng cô thÓ nµo ®ã mµ c¸c bªn ®Òu muèn giµnh giËt (mét c¬ héi, mét s¶n phÈm, dù ¸n). 8
Mét lo¹t ®iÒu kiÖn cã lîi (mét thÞ tr-êng, mét kh¸ch hµng...) Môc ®Ých cuèi cïng lµ kiÕm ®-îc lîi nhuËn cao. Thø ba, c¹nh tranh diÔn ra trong mét m«i tr-êng cô thÓ, cã c¸c rµng buéc chung mµ c¸c bªn tham gia ph¶i tu©n thñ nh-: ®Æc ®iÓm s¶n phÈm, thÞ tr-êng, c¸c ®iÒu kiÖn ph¸p lý, c¸c th«ng lÖ kinh doanh... Thø t-, trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c chñ thÓ tham gia c¹nh tranh cã thÓ sö dông nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh-: c¹nh tranh b»ng ®Æc tÝnh vÒ chÊt l-îng s¶n phÈm, c¹nh tranh b»ng gi¸ s¶n phÈm (chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ thÊp; chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ cao; chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸ æn ®Þnh; ®Þnh gi¸ theo thÞ tr-êng; chÝnh s¸ch gi¸ ph©n biÖt; b¸n ph¸ gi¸); c¹nh tranh b»ng nghÖ thuËt ph©n biÖt s¶n phÈm (tæ chøc c¸c kªnh tiªu thô); c¹nh tranh nhê dÞch vô b¸n hµng tèt; c¹nh tranh th«ng qua h×nh thøc thanh to¸n... Víi c¸ch tiÕp cËn trªn, trong ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n, kh¸i niÖm c¹nh tranh cã thÓ ®-îc hiÓu nh- sau: C¹nh tranh lµ quan hÖ kinh tÕ mµ ë ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ ganh ®ua nhau t×m mäi biÖn ph¸p, c¶ nghÖ thuËt lÉn thñ ®o¹n ®Ó ®¹t môc tiªu kinh tÕ cña m×nh, th«ng th-êng lµ chiÕm lÜnh thÞ tr-êng, giµnh lÊy kh¸ch còng nh- c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, thÞ tr-êng cã lîi nhÊt. Môc ®Ých cuèi cïng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh lµ tèi ®a ho¸ lîi Ých. §èi víi ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh lµ lîi nhuËn, ®èi víi ng-êi tiªu dïng lµ lîi Ých tiªu dïng vµ sù tiÖn lîi. (Nguån: Ts NguyÔn VÜnh Thanh. N©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp th-¬ng m¹i ViÖt Nam, Nxb lao ®éng- x· héi, n¨m 2005) * N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Theo s¸ch, “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam” th× kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®-îc ®Ò cËp ®Çu tiªn ë Mü ®Çu n¨m 1980. Theo Alinton Report (n¨m 1985): “Doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ doanh nghiÖp cã thÓ s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ dÞch vô víi chÊt l-îng v-ît tréi vµ gi¸ c¶ thÊp h¬n c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trong n-íc vµ quèc tÕ. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®ång nghÜa víi viÖc ®¹t ®-îc lîi Ých l©u dµi cña doanh nghiÖp vµ 9
kh¶ n¨ng b¶o ®¶m thu nhËp cho ng-êi lao ®éng vµ chñ doanh nghiÖp. §Þnh nghÜa nµy còng ®-îc nh¾c l¹i trong s¸ch tr¾ng vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña V-¬ng quèc Anh (n¨m 1994). N¨m 1998, Bé th-¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp (Anh) ®a ra ®Þnh nghÜa: “§èi víi doanh nghiÖp, n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®óng s¶n phÈm, x¸c ®Þnh ®óng gi¸ c¶ vµ vµo ®óng thêi ®iÓm. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®¸p øng nhu cÇu kh¸ch hµng víi hiÖu suÊt vµ hiÖu qu¶ h¬n c¸c doanh nghiÖp kh¸c”. (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn) N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.) Tuy nhiªn, kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh ®Õn nay vÉn ch-a hiÓu ®-îc mét c¸ch thèng nhÊt. Theo Buckley (n¨m 1988), n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp cÇn ®-îc g¾n kÕt víi viÖc thùc hiÖn môc tiªu cña doanh nghiÖp. Theo Collins vµ Polart (n¨m 1996), kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh g¾n víi nhiÖm vô cña doanh nghiÖp víi 3 yÕu tè lµ: c¸c gi¸ trÞ chñ yÕu cña doanh nghiÖp, môc ®Ých chÝnh cña doanh nghiÖp vµ c¸c môc tiªu gióp doanh nghiÖp thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh. ” (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn) N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.) Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp sau d©y lµ mét sè quan niÖm (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn) N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.) Mét lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng duy tr× vµ më réng thÞ phÇn, thu lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. §©y lµ quan niÖm kh¸ phæ biÕn hiÖn nay, theo ®ã n¨ng lùc c¹nh tranh lµ kh¶ n¨ng tiªu thô hµng ho¸, dÞch vô so víi c¸c ®èi thñ vµ kh¶ n¨ng thu lîi cña doanh nghiÖp. C¸ch quan niÖm nh- vËy cã thÓ gÆp trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Mehra (n¨m 1998), Buckley (n¨m 1991) hay ë trong n-íc nh- cña CIEM (n¨m 2003)…. C¸ch quan niÖm nh- vËy t-¬ng ®ång víi c¸ch tiÕp cËn th-¬ng m¹i truyÒn thèng nh- 10
nªu trªn. H¹n chÕ trong quan niÖm nµy lµ ch-a bao hµm c¸c ph-¬ng thøc, c¸c yÕu tè duy tr× vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh, ch-a ph¶n ¸nh mét c¸ch bao qu¸t n¨ng lùc kinh doanh cña doanh nghiÖp. Hai lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng chèng chÞu tr-íc sù tÊn c«ng cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Ch¼ng h¹n, Héi ®ång chÝnh s¸ch n¨ng lùc c¹nh tranh cña Mü ®-a ra ®Þnh nghÜa: n¨ng lùc c¹nh tranh lµ n¨ng lùc kinh tÕ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cña mét nÒn s¶n xuÊt cã thÓ v-ît qua thö th¸ch trªn thÞ trêng thÕ giíi…Uû ban quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ cã trÝch dÉn kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i (n¨m 1997). Theo ®ã, n¨ng lùc c¹nh tranh lµ n¨ng lùc cña doanh nghiÖp “kh«ng bÞ doanh nghiÖp kh¸c ®¸nh b¹i vÒ n¨ng lùc kinh tÕ”. Quan niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh nh- vËy mang tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh. Ba lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh ®ång nghÜa víi n¨ng suÊt lao ®éng. Theo tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD), n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ søc s¶n xuÊt ra thu nhËp t-¬ng ®èi cao trªn c¬ së sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ lµm cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh quèc tÕ. Bèn lµ, n¨ng lùc c¹nh tranh ®ång nghÜa víi viÖc duy tr× vµ n©ng cao lîi thÕ c¹nh tranh. Ch¼ng h¹n, t¸c gi¶ Vò Träng L©m (n¨m 2006) cho r»ng, n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng t¹o dùng, duy tr×, sö dông vµ s¸ng t¹o míi c¸c lîi thÕ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp.T¸c gi¶ TrÇn söu (n¨m 2005) còng cã ý kiÕn t¬ng tù: “n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh, cã kh¶ n¨ng t¹o ra n¨ng suÊt vµ chÊt l-îng cao h¬n ®èi thñ c¹nh tranh, chiÕm lÜnh thÞ phÇn lín, t¹o ra thu nhËp cao vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng” Ngoµi ra, kh«ng Ýt ý kiÕn ®ång nhÊt n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp víi n¨ng lùc kinh doanh. Nh- vËy, cho ®Õn nay quan niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh vÉn ch-a ®-îc hiÓu thèng nhÊt. §Ó cã thÓ ®-a ra quan niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp phï hîp, cÇn l-u ý nh÷ng ®Æc thï cña kh¸i niÖm nµy nh- 11
Henricsson vµ c¸c céng sù (n¨m 2004) chØ ra: ®ã lµ tÝnh ®a nghÜa (cã nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa), ®a trÞ (cã nhiÒu c¸ch ®o l-êng), ®a cÊp (víi c¸c cÊp ®é kh¸c nhau), phô thuéc, cã tÝnh quan hÖ qua l¹i, tÝnh chÊt ®éng vµ lµ mét qu¸ tr×nh. Tõ nh÷ng yªu cÇu trªn, cã thÓ ®-a ra kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nh- sau: N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng duy tr× vµ n©ng cao lîi thÕ c¹nh tranh trong viÖc tiªu thô s¶n phÈm, më réng m¹ng l-íi tiªu thô, thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh»m ®¹t lîi Ých kinh tÕ cao vµ bÒn v÷ng. (Nguån: Ts. NguyÔn H÷u Th¾ng (Chñ biªn) N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Nxb chÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2008.) Nh- vËy, n¨ng lùc c¹nh tranh kh«ng ph¶i lµ chØ tiªu ®¬n nhÊt mµ mang tÝnh tæng hîp, bao gåm nhiÒu chØ tiªu cÊu thµnh vµ cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc cho nhãm doanh nghiÖp (ngµnh) vµ tõng doanh nghiÖp. * N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh lµ mét xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ng-îc. TiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ diÔn ra réng kh¾p vµ nhanh chãng, th× kh¸i niÖm “n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia” ®ang trë thµnh vÊn ®Ò nãng hæi, thu hót ®-îc sù quan t©m cña nhiÒu ChÝnh phñ, nhiÒu doanh nh©n. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia vµ c¸c doanh nghiÖp ®ang diÔn ra nh- mét xu h-íng tÊt yÕu cña thêi ®¹i, kh«ng thÓ ®¶o ng-îc, quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña mét quèc gia, mét doanh nghiÖp. D-íi søc Ðp cña toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ, viÖc l-u th«ng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (nh- søc lao ®éng, nguyªn vËt liÖu, tiÒn vèn) ngµy cµng trë nªn dÔ dµng, nhÊt lµ khi khoa häc kü thuËt cao, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ph¸t triÓn nhanh chãng, th× c¹nh tranh gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c doanh nghiÖp sÏ trë nªn quyÕt liÖt h¬n víi biÓu hiÖn nh-: nh÷ng vô ph¸ s¶n, c¸c ®ît sa th¶i c«ng nh©n, mÊt viÖc lµm... Thùc chÊt cña c¹nh tranh lµ c¹nh tranh vÒ sù tiÕn bé khoa häc kü thuËt, møc ®é øng dông c«ng nghÖ vµo ph¸t triÓn s¶n 12
xuÊt kinh doanh; lµ c¹nh tranh trong viÖc ®-a ra c¸c ý t-ëng míi vµ ¸p dông thµnh c«ng nh÷ng ý t-ëng ®ã trong kinh doanh. C¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng gay g¾t, diÔn ra trªn s©n nhµ vµ tr¶i réng trªn ph¹m vi thÕ giíi lµm cho nhiÒu ng-êi th¾ng vµ l¾m kÎ thua. Nh»m chèng l¹i xu thÕ ®ã c¸c doanh nghiÖp, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ph¶i t¨ng viÖc t×m kiÕm ®èi t¸c ®Ó liªn minh, liªn kÕt víi nhau, nh»m chèng l¹i ý ®å th«n tÝnh cña c¸c tËp ®oµn ®Þch thñ. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy sÏ t¹o ra xu h-íng hîp t¸c, liªn kÕt s©u réng. Hîp t¸c vµ c¹nh tranh sÏ trë thµnh nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña nh÷ng thùc thÓ nµo muèn sèng trong m«i tr-êng míi- m«i tr-êng toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ. 1.1.1.2 Ph©n lo¹i c¹nh tranh. C¹nh tranh ®-îc ph©n thµnh nhiÒu lo¹i dùa trªn c¸c tiªu thøc kh¸c nhau: * D-íi gãc ®é c¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia thÞ tr-êng: Cã c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt víi nhau, ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng vµ gi÷a nh÷ng ng-êi tiªu dïng víi nhau. ë ®©y, c¹nh tranh xoay quanh vÊn ®Ò: chÊt l-îng hµng ho¸, gi¸ c¶ vµ ®iÒu kiÖn dÞch vô. * D-íi gãc ®é thÞ tr-êng th× cã 2 lo¹i c¹nh tranh: - C¹nh tranh hoµn h¶o hay thuÇn tuý: lµ t×nh tr¹ng c¹nh tranh trong ®ã gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ lµ kh«ng thay ®æi trong toµn bé ®Þa danh cña thÞ tr-êng, bëi v× ng-êi s¶n xuÊt, ng-êi tiªu dïng ®Òu biÕt t-êng tËn vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr-êng. Trong ®iÒu kiÖn ®ã kh«ng cã c«ng ty (nhµ kinh doanh) nµo cã ®ñ søc m¹nh cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn gi¸ c¶ s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr-êng. - C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o: ®©y lµ h×nh thøc c¹nh tranh chiÕm -u thÕ trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ ë ®ã c¸c c¸ nh©n b¸n hµng hoÆc c¸c nhµ s¶n xuÊt cã ®ñ søc m¹nh vµ thÕ lùc cã thÓ chi phèi ®-îc gi¸ c¶ s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr-êng. C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o cã hai lo¹i: ®éc quyÒn nhãm vµ c¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn. 13
§éc quyÒn nhãm: tån t¹i trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ ë ®ã chØ cã mét Ýt ng-êi s¶n xuÊt. Trong thÞ tr-êng nµy th× mçi ng-êi ®Òu nhËn thøc ®-îc r»ng gi¸ c¶ c¸c s¶n phÈm cña m×nh kh«ng chØ phô thuéc vµo s¶n l-îng s¶n xuÊt mµ cßn phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña nh÷ng ng-êi c¹nh tranh quan träng trong ngµnh ®ã. C¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn: lµ mét h×nh thøc c¹nh tranh mµ ë ®ã ng-êi b¸n cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn ng-êi mua b»ng sù kh¸c nhau cña c¸c s¶n phÈm cña m×nh vÒ h×nh d¸ng, kÝch th-íc, chÊt l-îng, nh·n m¸c. Trong rÊt nhiÒu tr-êng hîp, ng-êi s¶n xuÊt cã thÓ buéc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn gi¸. * D-íi gãc ®é c¸c c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt- kinh doanh: Cã 3 lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh tr-íc, trong vµ sau khi b¸n hµng. Cuéc c¹nh tranh nµy ®-îc thùc hiÖn b»ng ph-¬ng thøc thanh to¸n vµ dÞch vô. * XÐt theo môc tiªu cña c¸c chñ thÓ trong c¹nh tranh Cã c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. C.M¸c ®· dïng c¸ch ph©n lo¹i nµy ®Ó nghiªn cøu c¬ së khoa häc cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ trªn thÞ tr-êng, gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn b×nh qu©n. ë ®ã, C. M¸c chØ râ tr-íc hÕt ®Ó ®¹t môc tiªu b¸n cïng mét lo¹i hµng ho¸ ®· xuÊt hiÖn sù c¹nh tranh trong néi bé ngµnh, kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ tr-êng. Vµ sau n÷a, ®Ó ®¹t môc tiªu dµnh n¬i ®Çu t- cã lîi, gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®· xuÊt hiÖn c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh, kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Ngµy nay ph¸t triÓn c¸ch ph©n lo¹i trªn cña C. M¸c, c¸c nhµ kinh tÕ häc chia thµnh hai h×nh thøc lµ c¹nh tranh däc vµ c¹nh tranh ngang: + C¹nh tranh däc: Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã møc chi phÝ b×nh qu©n thÊp nhÊt kh¸c nhau. C¹nh tranh däc chØ ra r»ng: sù thay ®æi gi¸ b¸n vµ l-îng b¸n nãi trªn cña c¸c doanh nghiÖp sÏ cã ®iÓm dõng. Sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh, sÏ h×nh thµnh mét gi¸ thÞ tr-êng thèng nhÊt. C¹nh tranh däc sÏ lµm 14
cho c¸c doanh nghiÖp cã chi phÝ b×nh qu©n cao bÞ ph¸ s¶n, cßn c¸c doanh nghiÖp cã chi phÝ b×nh qu©n thÊp nhÊt sÏ thu ®-îc lîi nhuËn cao + C¹nh tranh ngang Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã møc chi phÝ b×nh qu©n thÊp nhÊt nh- nhau. Do ®Æc ®iÓm ®ã, trong c¹nh tranh ngang kh«ng cã doanh nghiÖp nµo bÞ lo¹i khái thÞ tr-êng, song gi¸ c¶ ë møc thÊp tèi ®a, lîi nhuËn gi¶m dÇn vµ cã thÓ kh«ng cã lîi nhuËn. §Ó h¹n chÕ bÊt lîi ®ã c¹nh tranh ngang dÉn ®Õn hai khuynh h-íng: hoÆc lµ ph¶i liªn minh thèng nhÊt gi¸ b¸n cao, gi¶m l-îng b¸n trªn thÞ tr-êng- xuÊt hiÖn ®éc quyÒn. HoÆc lµ c¸c doanh nghiÖp t×m mäi c¸ch gi¶m ®-îc chi phÝ, tøc chuyÓn tõ c¹nh tranh ngang sang c¹nh tranh däc nh»m trô l¹i ®-îc trªn thÞ tr-êng vµ cã lîi nhuËn cao. * XÐt theo ph¹m vi l·nh thæ, ng-êi ta nãi tíi c¹nh tranh trong n-íc vµ c¹nh tranh quèc tÕ. C¹nh tranh quèc tÕ cÇn l-u ý cã thÓ diÔn ra ë ngay thÞ tr-êng néi ®Þa, ®ã lµ c¹nh tranh gi÷a hµng ho¸ trong n-íc s¶n xuÊt víi hµng ngo¹i nhËp (nhÊt lµ hµng nhËp lËu). C¸c nh©n tè cÊu thµnh søc m¹nh c¹nh tranh ®ã lµ: - ChÊt l-îng hµng ho¸ tèt - Gi¸ c¶ thÊp - Thêi gian vµ ®iÒu kiÖn dÞch vô. Tøc lµ hµng ho¸ ®-a ra thÞ tr-êng ®óng thêi ®iÓm x· héi cÇn b¸n nhanh, thanh to¸n nhanh. Sau khi tiªu thô th× cã c¸c dÞch vô tèt: b¶o hµnh, söa ch÷a, h-íng dÉn tiªu dïng... 1.1.1.3 T¸c dông cña c¹nh tranh. Cạnh tranh là hiện tượng tự nhiên, là mâu thuẫn quan hệ giữa các cá thể có chung một môi trường sống đối với điều kiện nào đó mà hä cùng quan tâm. Trong hoạt động kinh tế, đó là sự ganh đua giữa các chñ thÓ kinh tế (nhà sản xuất, người tiêu dùng) nhằm giành lấy những vị thế tương đối trong sản xuất, tiêu thụ hay tiêu dùng hàng hóa để thu được nhiều lợi ích nhất cho mình. Cạnh tranh có thể xảy ra giữa những nhà sản xuất với nhau 15
hoặc có thể xảy ra giữa người sản xuất với người tiêu dùng khi người sản xuất muốn bán hàng hóa với giá cao, người tiêu dùng lại muốn mua được với giá thấp. Cạnh tranh trong kinh tế luôn liên quan đến quyền sở hữu. Nói cách khác, sở hữu là điều kiện để cạnh tranh kinh tế diễn ra. Cạnh tranh có vai trò quan trọng trong nền sản xuất hàng hóa nói riêng và trong lĩnh vực kinh tế nói chung; là động lực thúc đẩy sản xuất phát triển, góp phần vào sự phát triển kinh tế. Cạnh tranh mang lại nhiều lợi ích, đặc biệt cho người tiêu dùng. §ã lµ viÖc người sản xuất phải tìm mọi cách làm ra sản phẩm có chất lượng hơn, đẹp hơn, có chi phí sản xuất rẻ hơn, có tỷ lệ tri thức khoa học, công nghệ trong đó cao hơn... để đáp ứng với thị hiếu của người tiêu dùng. Cạnh tranh sÏ làm cho người sản xuất năng động hơn, nhạy bén hơn, nắm bắt tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng, thường xuyên cải tiến kỹ thuật, áp dụng những tiến bộ, các nghiên cứu thành công mới nhất, hoàn thiện cách thức tổ chức vµ quản lý vµo sản xuất để nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế. Ngoài mặt tích cực, cạnh tranh cũng g©y ra những hệ quả không mong muốn về mặt xã hội. Nó làm thay đổi cấu trúc xã hội trên phương diện sở hữu của cải, phân hóa mạnh mẽ giàu nghèo, có những tác động tiêu cực khi cạnh tranh không lành mạnh, dùng các thủ đoạn vi phạm pháp luật hay bất chấp pháp luật. Vì lý do trên cạnh tranh kinh tế bao giờ cũng phải được điều chỉnh bởi các định chế xã hội, sự can thiệp của Nhà nước. Trong xã hội xét về tổng thể, mçi con ng-êi vừa là người sản xuất đồng thời cũng là người tiêu dùng. Do vậy, cạnh tranh thường mang lại nhiều lợi ích hơn cho mọi người, cho cộng đồng vµ xã hội. 1.1.1.4 C¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh. * Ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr-êng vµ lùa chän thÞ tr-êng môc tiªu - Ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr-êng 16
Công tác nghiên cứu thị trường cã vai trß v« cïng quan träng. Nhiều doanh nghiệp đã phải chịu thua lỗ lớn và mất thị trường do không đi sâu vào nghiên cứu thị trường. Nhiều doanh nghiệp đã nhận thức được tầm quan trọng của công tác nghiên cứu thị trường nªn đã tiến hành nghiên cứu, song "lực bất tòng tâm", v× vốn ít, ngân sách dành cho việc nghiên cứu thị trường cßn rất hạn hẹp, khả năng thăm quan, khảo sát thị trường nước ngoài rất hạn chế vì mỗi chuyến đi chi phí khá tốn kém, hiệu quả không cao. Do khả năng tìm kiếm, khai thác và xử lý thông tin của cán bộ còn yếu, lợi ích đem lại không đủ bù chi phí. Hoạt động nghiên cứu thị trường của các doanh nghiệp chưa được tổ chức một cách khoa học, mà chủ yếu dựa vào kinh nghiệm của người nghiên cứu là chính. Các doanh nghiệp còn rất hạn chế trong việc sử dụng công nghệ thông tin, công cụ toán học, thống kê trong nghiên cứu thị trường. Đa số các doanh nghiệp trên cơ sở thông tin thu thập được th× họ tiến hành phân tích bằng cảm tính rồi đưa ra dự báo. Các thông tin sơ cấp về thị trường do không có đủ chi phí để thu thập, dẫn đến tình trạng đa số các doanh nghiệp kinh doanh thụ động, không chắc chắn. VÒ viÖc x¸c ®Þnh thÞ tr-êng môc tiªu: các doanh nghiệp thường lựa chọn thị trường mục tiêu theo cách phản ứng lại với thị trường, thấy cơ hội của đoạn thị trường nào hấp dẫn thì tập trung vào đoạn thị trường đó. Dịch vụ hỗ trợ hoạt động kinh doanh như: nghiên cứu thị trường, thông tin kinh tế, ngân hàng dữ liệu... còn hạn chế. Trình độ khai thác và sử dụng thông tin của cán bộ còn thấp, sự quan tâm chưa đúng mức của lãnh đạo doanh nghiệp, cơ cấu tổ chức không tương ứng... Còn có những mặt hàng của doanh nghiệp Nhà nước đang được bảo hộ tuyệt đối (ưu đãi độc quyền) hoặc bảo hộ qua hàng rào thuế quan, trợ cấp (qua ưu đãi tín dụng, bù lỗ, miễn thuế...), thậm chí nhiều doanh nghiệp cố gắng luận chứng để Nhà nước tăng cường các biện pháp bảo hộ mạnh hơn để duy trì việc làm và thị 17
phần. Nhìn chung, công tác nghiên cứu thị trường của các doanh nghiệp Việt Nam còn yếu kém * ChiÕn l-îc kinh doanh cña doanh nghiÖp C¸c doanh nghiÖp th-êng thùc hiÖn mét sè chiÕn l-îc sau Thø nhÊt, chiến lược sản phẩm của các doanh nghiệp. Trước yêu cầu của thị trường ngày càng cao, các doanh nghiệp Việt Nam đã quan tâm đến yếu tố chất lượng sản phẩm ®Ó xây dựng chiến lược sản phẩm nh»m đáp ứng nhu cầu của khách hàng và thị trường. Tuy nhiên sản phẩm của các doanh nghiệp Việt Nam có đặc điểm là: yếu tố vốn trong cấu thành sản phẩm thấp, hàm lượng tri thức và công nghệ trong sản phẩm không cao, chủ yếu dựa vào yếu tố lao động hoặc điều kiện tự nhiên nªn năng suất lao động thấp, chất lượng sản phẩm chưa thực sự có ưu thế rõ rệt trên thị trường thế giới. Chi phí dịch vụ hạ tầng phục vụ sản xuất công nghiệp như: điện, viễn thông, cảng biển, vận tải ở Việt Nam cũng được đánh giá là cao hơn mức so víi của các nước trong khu vực. Tất cả các khoản chi phí này đều có ảnh hưởng rất lớn tới chi phí sản xuất, giá thành sản phẩm và sức cạnh tranh của sản phẩm cũng như n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiệp. Thø hai, chiÕn l-îc ph©n phèi Do các doanh nghiệp Việt Nam có quy mô vừa và nhỏ là chủ yếu ®iÒu nµy đã làm hạn chế tầm hoạt động và mạng lưới phân phối. Nhiều doanh nghiệp vẫn áp dụng hình thức các kênh phân phối qua các trung gian thương mại nên chưa thiết lập được hệ thống phân phối hàng hóa đến đại lý hoặc người tiêu dùng cuối dùng. Với phương thức này, các doanh nghiệp Việt Nam không thể kiểm soát được quá trình phân phối và tiêu thụ sản phẩm của họ và không thể nắm bắt trực tiếp những thông tin phản ánh tình hình thị trường. 18
So với nhiều công cụ cạnh tranh khác, hệ thống kênh phân phối của hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa được quan tâm đúng mức và còn tồn tại nhiều hạn chế. Đối với các doanh nghiệp Nhà nước, kênh phân phối vẫn còn mang nhiều dấu ấn của thời kỳ bao cấp. Đối với những doanh nghiệp ngoài quốc doanh, một bộ phận vẫn còn tổ chức kênh phân phối theo kiểu trao đổi đơn (bên s¶n xuÊt và bên tiªu dïng chỉ quan hệ với nhau một lần), một bộ phận khác tổ chức kênh phân phối theo kiểu tự nhiên, không hề có tác động quản lý điều khiển theo hướng có mục tiêu. Thø ba, chiÕn l-îc truyÒn tin vµ xóc tiÕn hçn hîp. Hoạt động xúc tiến hỗn hợp của các doanh nghiệp còn ở trình độ thấp, giản đơn và không mang lại hiệu quả thiết thực. Nhiều doanh nghiệp mới chỉ dừng lại ở mức in ấn và phát hành các tờ rơi giới thiệu về doanh nghiệp. Có rất ít doanh nghiệp xây dựng được chương trình xúc tiến hỗn hợp để giới thiệu sản phẩm cho khách hàng. * N¨ng lùc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh Đối với các DNNN, mặc dù đã có chủ trương xoá bỏ chủ qu¶n, nhưng hiện đang có quá nhiều cấp, ngành trực tiếp can thiệp công việc kinh doanh hàng ngày của doanh nghiệp. Việc phân cấp trên dưới, ngang dọc chưa rõ ràng đã gây ra tình trạng doanh nghiệp chịu nhiều cấp, nhiều ngành cùng ra sức "tăng cường quản lý". Công tác thanh tra, kiểm tra chồng chéo. Nªn gây phiền hà ®Õn sù ho¹t ®éng cña doanh nghiệp. Cơ chế "bộ chủ quản", "cấp chủ quản" đang gây rất nhiều khó khăn cho doanh nghiệp. Việc phân chia,ph©n biÖt ®èi xö "quốc doanh trung ương", "quốc doanh địa phương” đã tạo nhiều bất hợp lý, phân biệt đối xử, ảnh hưởng đến kinh doanh của mỗi doanh nghiệp. Trong nội bộ mỗi DNNN, tổ chức quản lý còn quá cồng kềnh so với doanh nghiệp ngoài Nhà nước; nhiều ban, bệ, nhiều thủ tục hành chính rườm rà chưa được sửa đổi đã làm cho doanh nghiệp không thể năng động, linh hoạt, đáp ứng kịp thời yêu cầu của thị 19
trường. Trình độ cán bộ quản lý thấp, hạn chế trong tiếp cận với những kiến thức, phong cách quản lý hiện đại, đặc biệt là kinh nghiệm giao dịch xuất nhập khẩu, nghiên cứu tiếp cận với thị trường thế giới. Khả năng quản lý cả về kỹ thuật và kinh doanh kém. Thiếu đội ngũ lao động có trình độ chuyên môn cao, đây là một trong những tồn tại lớn đối với các doanh nghiệp hiện nay. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn, biên chế bộ máy quản lý của DNNN gấp tới 2-3 lần so với doanh nghiệp ngoài Nhà nước, gấp 10 lần doanh nghiệp liên doanh với nước ngoài cùng ngành nghề và quy mô, cùng có số tài sản cố định như nhau. * Chi phÝ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm míi (R & D) Đối với hầu hết các doanh nghiệp trên thế giới hiện nay, nhất là tại các nước phát triển, th× chi phí nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới chiếm tỷ trọng khá lớn trong cơ cấu chi phí.ViÖc nhằm đầu tư nghiên cứu các công nghệ kỹ thuật mới nh»m nâng cao chất lượng, năng suất lao động, tạo ra các sản phẩm mới võa độc đáo võa hiện đại ®Ó đáp ứng tốt hơn các yêu cầu của khách hàng, qua đó làm tăng hiệu quả kinh doanh và tạo một vị trí vững chắc trên thị trường. Thực tế là nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa có chiến lược kinh doanh, trong điều hành chủ yếu vẫn là "xử lý tình huống" víi công việc hàng ngày, chưa thấy được yêu cầu của quản lý hiện đại nên chưa chú ý đến công tác nghiên cứu và phát triển. * Tr×nh ®é c«ng nghÖ Trong những năm qua, nhiều doanh nghiệp đã có những đổi mới, nhiều máy móc thiết bị và công nghệ mới được chuyển giao từ các nước công nghiệp phát triển. Song tốc độ đổi mới công nghệ và trang thiết bị còn chậm, chưa đồng đều và chưa theo một định hướng phát triển rõ rệt. Hiện vẫn còn tồn tại đan xen trong nhiều doanh nghiệp các loại thiết bị công nghệ từ lạc hậu, trung bình đến tiên tiến. Do vậy, đã làm hạn chế hiệu quả 20
vận hành cña thiết bị và giảm mức độ tương thích, đồng nhất giữa sản phẩm đầu vào, đầu ra. Sự lạc hậu về công nghệ và kỹ thuật sẽ tạo ra chất lượng sản phẩm thấp và không ổn định làm cho doanh nghiệp khó khăn trong việc lựa chọn mặt hàng kinh doanh, hạn chế khả năng cạnh tranh bằng giá (giá thành các sản phẩm trong nước cao hơn các sản phẩm nhập khẩu từ 20% - 40%). * Nh©n lùc trong c¸c doanh nghiÖp Lao động là một lợi thế cạnh tranh của Việt Nam bởi chi phí lao động rẻ, trình độ dân trí của lao động Việt Nam cao, có truyền thống lao động cần cù, ham học hỏi, khéo tay, nhanh trí,... Nhưng chúng ta phải nhìn nhận rằng chi phí lao động tuy rẻ nhưng năng suất lao động chỉ ở mức trung bình và thấp,chủ yếu lại là lao động thủ công, tác phong lao động công nghiệp còn kém. Do đó, nếu so sánh lao động Việt Nam với lao động các nước trong khu vực thì có thể nói đây là điểm yếu của Việt Nam. 1.1.2. Doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt Nam. 1.1.2.1 Kh¸i niÖm doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp Nhµ n-íc. * Doanh nghiÖp Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch, ®-îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta, cã thÓ cã 4 lo¹i h×nh doanh nghiÖp: - Doanh nghiÖp Nhµ n-íc - Doanh nghiÖp tËp thÓ - Doanh nghiÖp t- nh©n - Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- ngoµi * DNNN N¨m 2005 LuËt doanh nghiÖp thay thÕ luËt DNNN, tuy nhiªn luËt doanh nghiÖp ch-a ®-a ra kh¸i niÖm DNNN. V× vËy, kh¸i niÖm DNNN cña LuËt 21
DNNN n¨m 2003 vÉn ®-îc sö dông. §iÒu 1 LuËt doanh nghiÖp Nhµ n-íc n¨m 2003 quy ®Þnh: Doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n-íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®-îc tæ chøc d-íi h×nh thøc c«ng ty Nhµ n-íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Theo quy ®Þnh cña LuËt DNNN n¨m 2003, DNNN bao gåm: C«ng ty Nhµ n-íc lµ doanh nghiÖp do Nhµ n-íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ, thµnh lËp, tæ chøc qu¶n lý, ®¨ng ký ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña luËt DNNN. C«ng ty Nhµ n-íc ®-îc tæ chøc d-íi h×nh thøc c«ng ty Nhµ n-íc ®éc lËp, tæng c«ng ty Nhµ n-íc. C«ng ty cæ phÇn Nhµ n-íc lµ c«ng ty cæ phÇn mµ toµn bé cæ ®«ng lµ c¸c c«ng ty Nhµ n-íc hoÆc tæ chøc ®-îc Nhµ n-íc ñy quyÒn gãp vèn, ®-îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Nhµ n-íc mét thµnh viªn lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n do Nhµ n-íc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ, ®-îc tæ chøc qu¶n lý vµ ®¨ng ký ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Nhµ n-íc hai thµnh viªn trë lªn lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ®ã tÊt c¶ c¸c thµnh viªn lµ c«ng ty Nhµ n-íc vµ thµnh viªn kh¸c lµ tæ chøc ®-îc Nhµ n-íc ñy quyÒn gãp vèn, ®-îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi cña Nhµ n-íc nÕu trong vèn ®iÒu lÖ mµ doanh nghiÖp chiÕm tõ 50% trë xuèng. C«ng ty Nhµ n-íc gi÷ quyÒn chi phèi doanh nghiÖp kh¸c lµ c«ng ty së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chiÕm trªn 50% vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp kh¸c. 1.1.2.2 Ph©n lo¹i DNNN ë ViÖt Nam. DNNN ®-îc ph©n thµnh hai lo¹i: mét lo¹i doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chñ yÕu v× môc tiªu lîi nhuËn, cßn lo¹i kh¸c ho¹t ®éng c«ng Ých. Mçi lo¹i cã ®Æc tr-ng riªng, doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých cïng hîp t¸c t-¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau v× môc ®Ých chÝnh trÞ- x· héi 22
chung, cßn lo¹i kh¸c v× lîi nhuËn th× võa hîp t¸c, võa c¹nh tranh trong khu«n khæ ph¸p luËt. VÒ môc ®Ých, DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých lÊy môc ®Ých æn ®Þnh chÝnh trÞ- x· héi, phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn chung cña x· héi lµ chÝnh: cßn DNNN ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lÊy môc tiªu lîi nhuËn lµ chÝnh. VÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng, doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng chñ yÕu trong nh÷ng ngµnh quèc phßng, an ninh, tµi chÝnh c«ng, kÕt cÊu h¹ tÇng, m«i tr-êng sinh th¸i, v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc..., nãi chung lµ trong nh÷ng ngµnh phôc vô lîi Ých c«ng céng, cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng phôc vô x· héi; cßn doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× ®-îc phÐp ho¹t ®éng trong tÊt c¶ c¸c ngµnh then chèt cña nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸, dÞch vô phôc vô thÞ tr-êng. VÒ vèn, ®èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých, Nhµ n-íc giao vèn vµ chi phèi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Nhµ n-íc, s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch vµ ®¬n ®Æt hµng cña Nhµ n-íc, tuy kh«ng ph¶i theo c¬ chÕ cò, nh-ng vÉn ph¶i chÞu thùc hiÖn ho¹ch to¸n. Cßn ®èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× chñ yÕu chÞu sù chi phèi cña quy luËt thÞ tr-êng; Nhµ n-íc giao vèn cho doanh nghiÖp, doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o toµn, sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ®ã. 1.1.2.3. §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë ViÖt Nam. + DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n-íc thµnh lËp: nghÜa lµ viÖc t¹o lËp doanh nghiÖp trªn c¬ së ý chÝ cña Nhµ n-íc mµ kh«ng do ý chÝ chñ quan cña bÊt cø ai. ViÖc thµnh lËp DNNN do c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn ký quyÕt ®Þnh thµnh lËp ë nh÷ng ngµnh vµ nh÷ng lÜnh vùc, ®Þa bµn mµ Nhµ n-íc thÊy cÇn thiÕt. §©y lµ ®Æc ®iÓm nh»m ph©n biÖt DNNN víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c kh«ng ph¶i do Nhµ n-íc thµnh lËp mµ chØ do Nhµ n-íc cho phÐp thµnh lËp trªn c¬ së ®¬n thµnh lËp hoÆc ®¨ng ký kinh doanh cña nh÷ng ng-êi muèn kinh doanh vµ cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 23
+ Tµi s¶n cña doanh nghiÖp lµ mét lo¹i tµi s¶n cña Nhµ n-íc. DNNN do Nhµ n-íc ®Çu t- vèn ban ®Çu, v× vËy sau khi thµnh lËp nã thuéc së h÷u cña Nhµ n-íc. Tµi s¶n cña doanh nghiÖp bao gåm: - Nguån vèn ng©n s¸ch cÊp ban ®Çu khi thµnh lËp - Nguån vèn Nhµ n-íc ®Çu t- bæ sung - Nguån vèn tõ hiÖp ®Þnh - Nguån vèn viÖn trî, tµi trî. - Nguån vèn do doanh nghiÖp tù bæ sung (vèn vay, vèn do ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, vèn nhËn liªn doanh, liªn kÕt vµ c¸c nguån vèn kh¸c) MÆc dï h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån vèn nh-ng bÊt luËn tµi s¶n cña DNNN h×nh thµnh tõ nguån vèn nµo ®Òu thuéc së h÷u Nhµ n-íc. DNNN lµ chñ thÓ kinh doanh kh«ng cã quyÒn së h÷u tµi s¶n mµ chØ cã quyÒn qu¶n lý vµ sö dông tµi s¶n trªn c¬ së quyÒn së h÷u cña Nhµ n-íc. VÒ nguyªn t¾c, chØ cã Nhµ n-íc míi cã ®Çy ®ñ c¸c quyÒn n¨ng ®èi víi tµi s¶n cña doanh nghiÖp, cßn doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë mçi thêi kú ph¸t triÓn kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ th× ph¹m vi cña c¸c quyÒn tµi s¶n l¹i kh¸c nhau. - Trong thêi kú bao cÊp, Nhµ n-íc ®Æt ra hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh vµ cung cÊp nguån vèn, nguyªn vËt liÖu t-¬ng øng. V× vËy, doanh nghiÖp hoµn toµn thô ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh nªn quyÒn sö dông vµ chiÕm h÷u ®èi víi tµi s¶n bÞ h¹n chÕ. - Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng, DNNN s¶n xuÊt kinh doanh d-íi hai gãc ®é: Mét phÇn s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua chØ tiªu mµ Nhµ n-íc giao, phÇn lín s¶n xuÊt kinh doanh do DNNN tù ®Æt kÕ ho¹ch. Nh- vËy, DNNN ®-îc më réng quyÒn tù chñ ®èi víi lo¹i tµi s¶n. Ngoµi c¸c quyÒn chiÕm h÷u, sö dông ®èi víi lo¹i tµi s¶n ®-îc t¨ng c-êng, DNNN cßn cã c¶ quyÒn ®Þnh ®o¹t ®èi víi tµi s¶n. Tuy nhiªn ba quyÒn n¨ng nµy vÉn tu©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. VÝ dô, DNNN ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m vµ ph¸t triÓn vèn còng nh- sö dông cã hiÖu qu¶ vèn do Nhµ n-íc giao ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng kinh doanh. + DNNN lµ ®èi t-îng qu¶n lý trùc tiÕp cña Nhµ n-íc. 24
§©y lµ ®Æc tr-ng lµm cho DNNN kh¸c víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. “Trùc tiÕp qu¶n lý” ®îc hiÓu lµ: - TÊt c¶ c¸c DNNN thuéc trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng ®Òu trùc thuéc mét c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc (bé chñ qu¶n hoÆc uû ban nh©n d©n tØnh) theo sù ph©n cÊp qu¶n lý cña chÝnh phñ. - Nh÷ng chøc danh qu¶n lý chñ chèt trong DNNN ®Òu do c¬ quan qu¶n lý doanh nghiÖp bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, khen th-ëng, kû luËt vµ chÞu sù kiÓm tra gi¸m s¸t cña nh÷ng c¬ quan nµy. Kh¸c víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, nh÷ng chøc danh nµy ®Òu do ChÝnh chñ doanh nghiÖp tù qu¶n lý, bÇu hoÆc thuª ng-êi qu¶n lý. - Nhµ n-íc quy ®Þnh bé m¸y tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc, theo ®ã c¸c bé phËn bªn trong doanh nghiÖp ®Òu ph¶i tù tæ chøc theo m« h×nh nhÊt ®Þnh, m« h×nh ®ã cô thÓ lµ: + DNNN cã héi ®ång qu¶n trÞ, m« h×nh nµy ¸p dông ë nh÷ng DNNN ®éc lËp cã quy m« lín vµ tæng c«ng ty Nhµ n-íc. Héi ®ång qu¶n trÞ cña DNNN cã chøc n¨ng qu¶n lý ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc ChÝnh phñ vµ ng-êi do ChÝnh phñ uû quyÒn vÒ sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Héi ®ång qu¶n trÞ bao gåm: Chñ tÞch, Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) vµ c¸c thµnh viªn kh¸c tuú theo quy m« cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp ChÝnh phñ quy ®Þnh sè l-îng thµnh viªn. + DNNN kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ: M« h×nh nµy ¸p dông ë DNNN ®éc lËp cã quy m« võa vµ nhá, doanh nghiÖp thµnh viªn cña Tæng c«ng ty Nhµ n-íc. + DNNN chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong kinh doanh. §©y lµ vÊn ®Ò kh«ng míi nh-ng lÇn ®Çu tiªn LuËt DNNN quy ®Þnh tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cho lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Tr-íc ®©y, ch-a quy ®Þnh cô thÓ mµ chØ quy ®Þnh DNNN lµ tæ chøc cã t- c¸ch ph¸p nh©n. Nay kh«ng chØ quy ®Þnh DNNN cã t- c¸ch ph¸p nh©n mµ cßn quy ®Þnh DNNN chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Tøc lµ chÞu tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý bao gåm vèn ®iÒu lÖ, vèn do doanh nghiÖp tù bæ sung, 25
vèn vay... Vèn ®iÒu lÖ ë ®©y ®-îc hiÓu lµ sè vèn nghi trong ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp, sè vèn nµy kh«ng thÊp h¬n sæ vèn ph¸p ®Þnh. Vèn ph¸p ®Þnh l¹i ®-îc hiÓu lµ møc vèn tèi thiÓu do Nhµ n-íc quy ®Þnh ®Ó thµnh lËp DNNN trong lÜnh vùc, ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Nh- vËy, theo ®Æc ®iÓm nµy, LuËt DNNN chØ ®iÒu chØnh nh÷ng doanh nghiÖp cã 100% vèn Nhµ n-íc (vèn ®iÒu lÖ), cßn ®èi víi doanh nghiÖp kh¸c cã mét phÇn vèn cña Nhµ n-íc th× luËt nµy chØ cã mét sè ®iÒu quy ®Þnh vÒ qu¶n lý phÇn vèn cña Nhµ n-íc ë doanh nghiÖp kh¸c. C¸c doanh nghiÖp ®ã ®-îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ ë LuËt doanh nghiÖp, luËt hîp t¸c x·. 1.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DNNN ë ViÖt Nam hiÖn nay. 1.2.1 XuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ, vai trß. * VÞ trÝ §¹i héi §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø X kh¼ng ®Þnh: Trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n-íc ta, cã 3 chÕ ®é së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt bao gåm: së h÷u Nhµ n-íc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n vµ 5 thµnh phÇn kinh tÕ ®ã lµ: kinh tÕ nhµ n-íc; kinh tÕ tËp thÓ; kinh tÕ t- nh©n; kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc; kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi. Kinh tÕ Nhµ n-íc ®-îc tæ chøc d-íi c¸c h×nh thøc DNNN, trong c«ng, n«ng, th-¬ng nghiÖp vµ dÞch vô. Kinh tÕ Nhµ n-íc n¾m gi÷ m¹ch m¸u kinh tÕ vµ c«ng nghÖ then chèt, nã ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµm ®ßn bÈy nhanh t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Nã më ®-êng, h-íng dÉn, hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, lµm lùc l-îng vËt chÊt ®Ó Nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«, t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi. C¸c DNNN muèn gi÷ ®-îc vÞ trÝ then chèt, ph¶i ®i ®Çu trong viÖc øng dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt. §Ó lµm ®-îc ®iÒu ®ã ph¶i biÕt s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao DNNN, träng t©m lµ cæ phÇn ho¸ m¹nh h¬n n÷a 26