Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp mở rộng và nâng cao hiệu quả tín dụng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế CN TP.HCM

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày tổng quan về tín dụng ngân hàng và hoạt động tín dụng ngân hàng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ; thực trạng hoạt động tín dụng đối với NNVVN tại ngân hàng TMQT quốc tế chi nhánh TP. Hồ Chí Minh thực trạng hoạt động tín dụng đối với DNNVV tại ngân hàng tmcp quốc tế chi nhánh tp. hồ chí minh

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp mở rộng và nâng cao hiệu quả tín dụng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế CN TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TRẦN THỊ PHƯƠNG LAN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005
1 CHÖÔNG 1. TOÅNG QUAN VEÀ TÍN DUÏNG NGAÂN HAØNG VAØ HOAÏT ÑOÄNG TÍN DUÏNG NGAÂN HAØNG ÑOÁI VÔÙI DOANH NGHIEÄP VÖØA VAØ NHOÛ 1.1 TÍN DUÏNG VAØ TÍN DUÏNG NGAÂN HAØNG 1.1.1 Khaùi nieäm veà tín duïng Töø “tín duïng” coù goác la tinh töø chöõ “creditium” coù nghóa laø loøng tin, söï tín nhieäm; vì tín duïng thöïc chaát chuû yeáu döïa treân cô sôû cuûa söï tín nhieäm. Ngöôøi chuû sôû höõu khi cho vay luoân tin töôûng raèng ngöôøi ñi vay seõ hoaøn traû ñaày ñuû khi ñeán haïn. Tín duïng laø moät phaïm truø kinh teá khaùch quan nhaèm phaûn aùnh moái quan heä giao dòch giöõa hai chuû theå, trong ñoù beân chuû theå sôû höõu giao moät löôïng giaù trò baèng tieàn hoaëc taøi saûn cho beân kia söû duïng vaø chuû theå söû duïng coù nhieäm vuï hoaøn traû vôùi moät löôïng giaù trò lôùn hôn löôïng giaù trò ban ñaàu sau moät thôøi gian xaùc ñònh. Cuøng vôùi neàn kinh teá haøng hoùa, tín duïng phaùt trieån laâu ñôøi qua caùc hình thaùi kinh teá xaõ hoäi khaùc nhau vôùi nhöõng hình thöùc toàn taïi khaùc nhau. Ban ñaàu laø quan heä tín duïng chuû yeáu baèng hieän vaät vaø döôùi hình thöùc cho vay naëng laõi treân cô sôû cuûa neàn saûn xuaát haøng hoùa nhoû keùm phaùt trieån. Sang caùc thôøi kyø Chieám höõu noâ leä vaø cheá ñoä Phong kieán, quan heä tín duïng phaùt trieån chaäm treân cô sôû neàn saûn xuaát haøng hoùa nhoû. Chæ khi phöông thöùc saûn xuaát Tö baûn chuû nghóa ra ñôøi vôùi neàn saûn xuaát haøng hoùa lôùn, neàn saûn xuaát Ñaïi coâng nghieäp thì quan heä tín duïng môùi thaät söï phaùt trieån maïnh meõ; tín duïng baèng hieän vaät nhöôøng choã cho tín duïng hieän kim, cho vay naëng laõi nhöôõng choã cho caùc hình thöùc tín duïng tieán boä hôn nhö: tín duïng ngaân haøng, tín duïng chính phuû…
2 Quan heä tín duïng coù theå dieãn taû theo moâ hình sau: Giaù trò tín duïng Ngöôøi cho vay Ngöôøi ñi vay Giaù trò tín duïng + Laõi Nhö vaäy, hieåu theo nghóa heïp, tín duïng laø quan heä vay möôïn vaø söû duïng voán laãn nhau giöõa ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi cho vay trong moät thôøi gian nhaát ñònh treân nguyeân taéc coù hoaøn traû caû voán laãn laõi. Hieåu theo nghóa roäng, tín duïng laø söï vaän ñoäng voán, ñieàu tieát voán töø nôi thöøa sang nôi thieáu, ñaùp öùng nhu caàu voán cho neàn kinh teá. 1.1.2 Baûn chaát vaø chöùc naêng cuûa tín duïng 1.1.2.1 Baûn chaát cuûa tín duïng Tín duïng laø moät quan heä vay möôïn laãn nhau döïa treân nguyeân taéc coù hoaøn traû caû voán laãn laõiù. Trong quan heä tín duïng, ngöôøi cho vay chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng voán cho ngöôøi ñi vay trong moät thôøi gian nhaát ñònh, nhöng do ngöôøi ñi vay khoâng coù quyeàn sôû höõu soá voán aáy neân phaûi hoaøn traû laïi khi ñeán thôøi haïn ñaõ thoûa thuaän. Maët khaùc söï hoaøn traû naøy khoâng chæ laø söï baûo toaøn veà maët giaù trò maø coøn ñöôïc taêng theâm döôùi hình thöùc lôïi töùc. Tín duïng laø moät phaïm truø kinh teá haøng hoaù ra ñôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån qua nhieàu hình thaùi kinh teá xaõ hoäi. Tuy nhieân, duø toàn taïi vaø vaän ñoäng ôû phöông thöùc saûn xuaát naøo, ñoái töôïng vay möôïn laø haøng hoaù hay tieàn teä thì tín duïng cuõng mang 3 ñaëc tröng cô baûn sau: - Chæ thay ñoåi quyeàn söû duïng maø khoâng thay ñoåi quyeàn sôû höõu tín duïng.
3 - Thôøi haïn tín duïng ñöôïc thoaû thuaän giöõa ngöôøi cho vay vaø ngöôøi ñi vay. - Ngöôøi sôû höõu voán tín duïng ñöôïc nhaän moät phaàn thu nhaäp döôùi hình thöùc lôïi töùc. Töø nhöõng phaân tích treân cho thaáy baûn chaát cuûa tín duïng laø heä thoáng caùc quan heä kinh teá phaùt sinh giöõa ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi cho vay, nhôø quan heä aáy maø caùc nguoàn voán trong xaõ hoäi ñöôïc vaän ñoäng töø chuû theå naøy sang chuû theå khaùc ñeå söû duïng cho caùc nhu caàu khaùc nhau trong neàn kinh teá xaõ hoäi. 1.1.2.2 Chöùc naêng cuûa tín duïng Tín duïng coù ba chöùc naêng: -Chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái laïi voán tieàn teä trong neàn kinh teá. Ñaây laø chöùc naêng cô baûn cuûa tín duïng. Taäp trung vaø phaân phoái laïi voán tieàn teä laø hai maët thoáng nhaát cuûa hoaït ñoäng tín duïng vaø ñeàu ñöôïc thöïc hieän treân nguyeân taéc hoaøn traû vaø coù laõi. Söï coù maët cuûa tín duïng ñöôïc xem nhö chieác caàu noái giöõa cung vaø caàu veà voán trong neàn kinh teá. ÔÛ maët taäp trung voán tieàn teä, nhôø söï hoaït ñoäng cuûa heä thoáng tín duïng maø caùc nguoàn tieàn taïm thôøi nhaøn roãi töø daân cö, caùc toå chöùc kinh teá hoaëc caùc toå chöùc ñoaøn theå xaõ hoäi… ñöôïc taäp trung laïi. ÔÛ maët phaân phoái laïi voán tieàn teä, baèng nguoàn voán ñaõ taäp trung ñöôïc, tín duïng coù theå ñaùp öùng nhu caàu voán saûn xuaát kinh doanh cho caùc cô sôû kinh teá, nhu caàu tieâu duøng cuûa caùc taàng lôùp daân cö… -Chöùc naêng tieát kieäm tieàn maët vaø chi phí löu thoâng cho xaõ hoäi. Hoaït ñoäng tín duïng tröôùc heát taïo ñieàu kieän cho söï ra ñôøi cuûa caùc coâng cuï löu thoâng tín duïng nhö: hoái phieáu, kyø phieáu thöông maïi, caùc loaïi seùc, theû tín duïng,… cho pheùp thay theá moät soá löôïng lôùn tieàn maët löu haønh. Nhôø ñoù, laøm giaûm bôùt caùc chi phí coù lieân quan ñeán vieäc söû duïng tieàn maët nhö: in tieàn, ñuùc tieàn, vaän
4 chuyeån vaø baûo quaûn tieàn. Vôùi hoaït ñoäng tín duïng, caùc nguoàn tieàn maët nhaøn roãi trong xaõ hoäi, soá löôïng tieàn maët taïm thôøi rôøi khoûi löu thoâng, seõ ñöôïc nhanh choùng ñöa trôû laïi vaøo löu thoâng, nhôø ñoù laøm taêng toác ñoä voøng quay cuûa tieàn teä, goùp phaàn giaûm nhu caàu tieàn teä trong löu thoâng. Ñaëc bieät, hoaït ñoäng tín duïng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua ngaân haøng môû ra moät khaû naêng lôùn trong vieäc môõ taøi khoaûn vaø giao dòch thanh toaùn qua ngaân haøng döôùi caùc hình thöùc chuyeån khoaûn hoaëc buø tröø cho nhau, qua ñoù phaùt huy taùc duïng cuûa soá nhaân tieàn teä. -Chöùc naêng phaûn aùnh vaø kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng trong neàn kinh teá. Söï vaän ñoäng cuûa voán tín duïng thöôøng gaén lieàn vôùi söï vaân ñoäng cuûa vaät tö, haøng hoùa, chi phí hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh… trong caùc toå chöùc kinh teá vaø cuûa caùc caù nhaân trong neàn kinh teá. Vì vaäy, qua söï vaän ñoäng ñoù, tín duïng khoâng nhöõng laø taám göông phaûn aùnh hoaït ñoäng kinh teá maø coøn cho pheùp kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng kinh teá naèm ngaên chaën caùc hieän töôïng tieâu cöïc, laõng phí, vi phaïm phaùp luaät… Thoâng qua vieäc toå chöùc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët vaø cuøng vôùi vieäc kieåm tra tình hình taøi chính, tình hình söû duïng voán tín duïng, caùc ngaân haøng coù theå taêng cöôøng khaû naêng kieåm soaùt quaù trình hình thaønh vaø söû duïng voán cuûa caùc caù nhaân vaø toå chöùc trong neàn kinh teá. 1.1.3 Vai troø cuûa tín duïng Tín duïng vöøa coù taùc ñoäng tích cöïc vöøa coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán neàn kinh teá. Nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc xuaát hieän khi hoaït ñoäng tín duïng khoâng ñöôïc kieåm soaùt ñuùng möùc. Cuï theå, neáu hoaït ñoäng tín duïng phaùt trieån traøn lan, khoâng kieåm soaùt ñöôïc thì coù theå taïo ra tình traïng laïm phaùt, gaây luûng ñoaïn neàn kinh teá. Ngöôïc laïi, neáu hoaït ñoäng tín duïng bò kieàm cheá vaø kieåm soaùt quaù chaët cheõ thì tín duïng khoâng theå môû roäng vaø neàn kinh teá cuõng khoâng phaùt trieån ñöôïc.
5 Chæ khi hoaït ñoäng tín duïng ñöôïc kieåm soaùt vaø phaùt trieån hôïp lyù thì noù môùi phaùt huy heát vai troø tích cöïc cuûa mình trong neàn kinh teá, ñoù laø: -Ñaùp öùng nhu caàu voán ñeå duy trì vaø thuùc ñaåy saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoùa phaùt trieån. -Goùp phaàn oån ñònh tieàn teä, oån ñònh giaù caû vaø haïn cheá laïm phaùt. -Goùp phaàn oån ñònh ñôøi soáng, taïo coâng aên vieäc laøm vaø oån ñònh traät töï xaõ hoäi. 1.1.4 Caùc hình thöùc tín duïng Trong neàn kinh teá thò tröôøng, caên cöù vaøo chuû theå tham gia thì tín duïng toàn taïi döôùi 4 hình thöùc chuû yeáu, ñoù laø: 1.1.4.1 Tín duïng thöông maïi Ñaây laø quan heä mua baùn chòu giöõa caùc chuû theå coù tham gia tröïc tieáp trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh hoaëc tieâu duøng bao goàm caùc toå chöùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh hoaëc caùc caù nhaân… vôùi caùc coâng cuï ñaëc tröng cuûa noù laø thöông phieáu (goàm hoái phieáu vaø leänh phieáu). Ñoái töôïng cuûa tín duïng thöông maïi khoâng phaûi laø tieàn teä maø laø haøng hoùa. Tín duïng thöông maïi toàn taïi vaø phaùt trieån döïa treân söï tín nhieäm trong moái quan heä veà cung caáp haøng hoùa, dòch vuï giöõa nhöõng ngöôøi saûn xuaát vôùi nhau hoaëc vôùi ngöôøi tieâu duøng. Ñaây laø hình thöùc tín duïng phaùt trieån roäng raõi, söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa noù gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn saûn xuaát trao ñoåi haøng hoùa laâu ñôøi, nhöng tín duïng thöông maïi khoâng phaûi laø hình thöùc tín duïng chuyeân nghieäp. 1.1.4.2 Tín duïng ngaân haøng Tín dụng Ngân hàng là quan hệ tín dụng maø trong đó bên cho vay là các TCTD và bên đi vay là các chủ thể trong nền kinh tế xã hội.
6 Công cụ của hoạt động TDNH trong lĩnh vực huy động như kỳ phiếu, chứng chỉ tiền gửi, sổ tiết kiệm… và trong lĩnh vực tín dụng như hợp đồng tín dụng, giấy nhận nợ… Tác dụng của TDNH có những ưu thế hơn so với tín duïng thöông maïi: - Tín duïng thöông maïi chỉ bó hẹp giữa những nhà sản xuất kinh doanh quen biết nhau hoặc có mối liên hệ với nhau về cung ứng hàng hoá và dịch vụ. Trái lại, TDNH có thể mở rộng cho mọi đối tượng trong xã hội. - Tín duïng thöông maïi thường bị giới hạn về số lượng và quy mô hoạt động thì trái lại TDNH không bị giới hạn về quy mô, có nghĩa là TDNH có thể cung ứng vốn cho nền kinh tế với số lượng rất lớn. - Hoạt động của TDNH còn có tác động và ảnh hưởng lớn đối với tình hình lưu thông tiền tệ của đất nước. Nhờ hoạt động TDNH mà vốn tiền tệ của xã hội được huy động và sử dụng tối đa cho nhu cầu phát triển kinh tế, đẩy mạnh chu chuyển vốn, tập trung qua hệ thống ngân hàng. 1.1.4.3 Tín duïng Nhaø nöôùc Laø quan heä tín duïng giöõa Nhaø nöôùc, bao goàm Chính phuû vaø caùc chính quyeàn ñòa phöông, vôùi caùc toå chöùc vaø caù nhaân trong xaõ hoäi; maø trong ñoù chuû yeáu laø Nhaø nöôùc ñöùng ra huy ñoäng voán thoâng qua caùc ñôït phaùt haønh traùi phieáu ñeå söû duïng vaøo muïc ñích kinh teá- chính trò trong ñoái noäi, ñoái ngoaïi vaø nhöõng muïc ñích mang laïi lôïi ích cho toaøn xaõ hoäi. 1.1.4.4 Tín duïng quoác teá Laø quan heä tín duïng giöõa caùc Chính phuû hoaëc giöõa caùc toå chöùc taøi chính tieàn teä cuûa caùc nöôùc ñöôïc thöïc hieän baèng nhieàu hình thöùc khaùc nhau treân cô sôû toân troïng söï ñoäc laäp, chuû quyeàn nhaèm hoã trôï voán cho phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa moät nöôùc.
7 1.1.5 Tín duïng ngaân haøng Nghieân cöùu saâu hôn veà hình thöùc tín duïng ngaân haøng, laø hình thöùc tín duïng ra ñôøi vaø phaùt trieån cuøng vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa heä thoáng ngaân haøng, chuùng ta seõ thaáy ñöôïc ñaây laø moät hình thöùc tín duïng chuyeân nghieäp vaø chuû yeáu trong neàn kinh teá vôùi hoaït ñoäng heát söùc ña daïng vaø phong phuù. 1.1.5.1 Ñaëc ñieåm cuûa tín duïng ngaân haøng Tín duïng ngaân haøng coù 4 ñaëc ñieåm: - Tín duïng ngaân haøng ñöôïc thöïc hieän cho vay vaø thu nôï chuû yeáu döôùi hình thöùc tieàn teä, nguoàn voán tín duïng maø caùc ngaân haøng söû duïng cho vay hình thaønh töø nhöõng khoaûn tieàn taïm thôøi nhaøn roãi trong xaõ hoäi maø ngaân haøng huy ñoäng ñöôïc. - Trong quan heä tín duïng ngaân haøng, ngöôøi ñi vay laø caùc nhaø doanh nghieäp, caùc caù nhaân, ngöôøi cho vay laø caùc ngaân haøng. - Tín duïng ngaân haøng laø hình thöùc tín duïng giaùn tieáp. - Tín duïng ngaân haøng vừa mang tính chất sản xuất kinh doanh gắn với hoạt động của các doanh nghiệp, vừa là tín dụng tiêu dùng, vì vậy quá trình vận động và phát triển của TDNH không hoàn toàn phù hợp với quá trình phát triển của sản xuất và lưu thông hàng hoá. 1.1.5.2 Phaân loaïi tín duïng ngaân haøng Coù nhieàu caùch tieáp caän ñeå phaân loaïi hoaït ñoäng tín duïng ngaân haøng: • Caên cöù loaïi hình nghieäp vuï caáp tín duïng: Theo Luaät caùc toå chöùc tín duïng do Quoác Hoäi nöôùc Cộng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam thoâng qua ngaøy 26/12/1997, taïi ñieàu 20 ñaõ neâu roõ hoïat ñoäng caáp tín duïng cuûa caùc toå chöùc tín duïng bao goàm: -Cho vay, -Chieát khaáu thöông phieáu vaø caùc loaïi chöùng töø coù giaù,
8 -Cho thueâ taøi chính, -Baûo laõnh ngaân haøng. • Caên cöù thôøi haïn tín duïng: -Tín duïng ngaén haïn - Tín duïng trung, daøi haïn • Caên cöù tính chaát luaân chuyeån cuûa voán: - Tín duïng voán löu ñoäng - Tín duïng voán coá ñònh • Caên cöù vaøo taøi saûn ñaûm baûo: - Tín duïng khoâng coù ñaûm baûo - Tín duïng coù ñaûm baûo • Caên cöù phöông thöùc cho vay- thu nôï: -Cho vay töøng laàn -Cho vay theo haïn möùc tín duïng • Caên cöù muïc ñích söû duïng tieàn vay: - Tín duïng saûn xuaát kinh doanh - Tín duïng tieâu duøng 1.1.5.3 Hieäu quaû cuûa tín duïng ngaân haøng: • Veà hieäu quaû taøi chính: Hieäu quaû taøi chính cuûa tín duïng ngaân haøng ñöôïc ñaùnh giaù qua moät soá chæ tieâu chuû yeáu sau: -Tyû leä nôï quaù haïn: laø chæ soá ño löôøng chaát löôïng nghieäp vuï tín duïng cuûa caùc ngaân haøng, neáu chæ tieâu naøy thaáp theå hieän chaát löôïng tín duïng cao vaø ngöôïc laïi. Chæ soá naøy ñöôïc tính nhö sau:
9 Soá dö nôï quaù haïn Tyû leä nôï = ×100% quaù haïn Toång dö nôï cho vay -Voøng quay voán tín duïng: theå hieän toác ñoä luaân chuyeån cuûa voán tín duïng, chæ tieâu naøy chæ phaûn aùnh hieäu quaû phuïc vuï nhu caàu voán cho neàn kinh teá cuûa voán tín duïng. Tuy nhieân, xeùt veà hieäu quaû kinh doanh cuûa ngaân haøng, neáu chæ soá naøy caøng cao thì seõ taêng nhieàu chi phí hoaït ñoäng vaø giaûm thôøi gian khaû duïng cuûa voán tín duïng vì thu nhaäp tín duïng tính toaùn döïa treân söï hình thaønh dö nôï. Chæ soá naøy ñöôïc tính toaùn: Doanh soá thu nôï trong kyø Voøng quay voán tín duïng = Dö nôï bình quaân trong kyø Trong ñoù, dö nôï bình quaân ñöôïc tính theo phöông phaùp bình quaân gia quyeàn. -Heä soá sinh lôøi (lôïi nhuaän bieân teá) cuûa ngaân haøng: chæ soá naøy cho bieát hieäu quaû cuûa 1 ñoàng doanh thu cuûa ngaân haøng; ñoàng thôøi ñaùnh giaù hieäu quaû quaûn lyù thu nhaäp cuûa ngaân haøng. Chæ soá naøy cao chöùng toû ngaân haøng ñaõ coù nhöõng bieän phaùp tích cöïc trong vieäc giaûm chi phí vaø taêng thu nhaäp, ñaëc bieät laø trong söï töông quan giöõa laõi saát huy ñoäng voán bình quaân vôùi laõi suaát cho vay bình quaân. Thu nhaäp roøng Heä soá sinh lôøi = Doanh thu • Veà hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi: -Giaù trò saûn phaåm haøng hoùa gia taêng: bao goàm giaù trò gia taêng tröïc tieáp vaø giaù trò gia taêng giaùn tieáp.
10 +Giaù trò gia taêng tröïc tieáp laø nhöõng giaù trò gia taêng do caùc döï aùn coù voán tín duïng taùc ñoäng taêng theâm. + Giaù trò gia taêng giaùn tieáp laø nhöõng giaù trò thu ñöôïc töø caùc hoaït ñoäng kinh teá khaùc do phaûn öùng daây chuyeàn töø caùc döï aùn coù voán tín duïng sinh ra. - Taïo theâm coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng, thu huùt ñöôïc nhieàu lao ñoäng ñang dö thöøa. - Khi hoaøn thaønh vaø ñi vaøo hoaït ñoäng, coâng trình coù taùc ñoäng daây chuyeàn vaø toát ñeán söï phaùt trieån ñeán caùc ngaønh saûn xuaát, lieân quan ñeán söï phaùt trieån ñi leân cuûa neàn kinh teá. - Khoâng laøm xaáu vaø goùp phaàn baûo veä moâi tröôøng. - Ñoùng goùp quan troïng cho vieäc taêng nguoàn thu ngaân saùch, nguoàn thu ngoaïi teä nhôø xuaát khaåu saûn phaåm.... -Thoõa maõn nhu caàu tieâu duøng cuûa nhaân daân tính treân cô sôû möùc taêng bình quaân ñaàu ngöôøi ñoái vôùi caùc saûn phaåm do caùc döï aùn coù voán tín duïng tham gia. -Goùp phaàn phaùt trieån caùc ngaønh khaùc: ñaùnh giaù söï taùc ñoäng daây chuyeàn ñeán caùc ngaønh khaùc coù lieân quan ñeán döï aùn coù voán tín duïng tham gia. -Goùp phaàn phaùt trieån ñòa phöông: ñöôïc ñaùnh giaù treân caùc chæ tieâu: taêng cöôøng cô sôû haï taàng; thay ñoåi boä maët kinh teá xaõ hoäi cuûa ñòa phöông; taêng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi ôû ñòa phöông… 1.2 DOANH NGHIEÄP VÖØA VAØ NHOÛ 1.2.1 Khaùi nieäm veà DNV&N Cho đến nay các nước trên thế giới chưa có một khái niệm chung về loại hình DNV&N mà tuỳ thuộc đặc điểm của từng Quốc gia, từng giai đoạn phát triển kinh tế mà đưa ra những quy định về DNV&N. Khi định nghĩa về DNV&N, các
11 nước thường căn cứ vào quy mô về vốn của doanh nghiệp, số lao động thường xuyên tại doanh nghiệp, tổng doanh thu, tổng tài sản… của doanh nghiệp. Chung quy lại mỗi quốc gia sử dụng những tiêu thức hay có cách kết hợp các tiêu thức trên khác nhau mà đưa ra định nghĩa riêng về DNV&N. Trên thế giới, không chỉ tiêu chuẩn để phân loại các doanh nghiệp khác nhau mà ngay cả cách phân loại doanh nghiệp cũng khác nhau. Có nước phân ra bốn loại doanh nghiệp như: Doanh nghiệp nhỏ; doanh nghiệp vừa; doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp cực lớn. Có nước phân loại doanh nghiệp thành: Doanh nghiệp cực nhỏ (thường là kinh tế hộ gia đình); doanh nghiệp nhỏ; doanh nghiệp vừa; doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp cực lớn. Có nước (như Mỹ), chỉ những DNV&N độc lập thì mới là DNV&N, nhưng cũng có nước tính cả DNV&N là thành viên của các công ty lớn cũng là DNV&N. Nhìn chung trên thế giới, hai tiêu chuẩn được sử dụng phổ biến để phân loại doanh nghiệp là số lao động sử dụng và số vốn. Trong hai tiêu chuẩn ấy, khá nhiều nước coi tiêu chuẩn về số lao động sử dụng là quan trọng hơn. Ñieån hình veà caùc tieâu thöùc xaùc ñònh DNV&N ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi trong khoaûng thaäp nieân 1990 nhö sau: -Nhaät: döïa vaøo 2 tieâu thöùc voán phaùp ñònh vaø soá lao ñoäng ñeå ñöa ra chuaån möïc veà DNV&N cho töøng ngaønh ngheà, cuï theå: Baûng 1.1 Chuaån möïc DNV&N ôû Nhaät Baûn Ngaønh ngheà DNV&N DN loaïi nhoû Voán Lao ñoäng Coâng nghieäp khai thaùc, cheá taïo, ≤ 100 trieäu yeân < 300 ngöôøi ≤ 20 ngöôøi vaän taûi, xaây döïng Thöông nghieäp baùn buoân ≤ 30 trieäu yeân < 100 ngöôøi ≤ 5 ngöôøi Thöông nghieäp baùn leû vaø dòch vuï ≤ 10 trieäu yeân < 50 ngöôøi ≤ 5 ngöôøi
12 (Nguoàn: Kinh nghieäm vaø caåm nang Phaùt trieån Xí nghieäp vöøa vaø nhoû ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi- tr. 28) -Philippin: vieäc phaân loaïi quy moâ doanh nghieäp ôû quoác gia thuoäc khoái ASEAN naøy coù hai caùch caên cöù laø theo quy moâ voán hoaëc theo soá nhaân coâng cuûa doanh nghieäp. Trong ñoù, caùch caên cöù vaøo tieâu chí voán ñöôïc söû duïng phoå bieán trong thöïc teá, cuï theå: Baûng 1.2 Chuaån möïc DNV&N ôû Philippin Loaïi doanh nghieäp Voán Lôùn > 60 trieäu Peâxoâ Vöøa > 15 – 60 trieäu Peâxoâ Nhoû > 1,5 – 15 trieäu Peâxoâ Vi nhoû (DN gia ñình) ≤ 1,5 trieäu Peâxoâ (Nguoàn: Kinh nghieäm vaø caåm nang Phaùt trieån Xí nghieäp vöøa vaø nhoû ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi- tr. 30) -Ñaøi Loan: söû duïng 4 tieâu thöùc: toång giaù trò taøi saûn hieän coù, soá lao ñoäng söû duïng thöôøng xuyeân, voán ñaõ goùp vaø doanh soá haøng naêm, cuï theå: Baûng 1.3 Chuaån möïc DNV&N ôû Ñaøi Loan Ngaønh ngheà Toång giaù trò taøi voán ñaõ goùp Soá lao ñoäng Doanh soá saûn hieän coù söû duïng haøng naêm (USD) (USD) thöôøng xuyeân (USD) Coâng nghieäp; tieåu thuû coâng nghieäp; ≤120 trieäu
13 (Nguoàn: Chin Chung, 1993- Caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû ôû Ñaøi Loan-thöïc traïng- chính saùch vaø trieån voïng- tr. 3) -Haøn Quoác: chuû yeáu söû duïng tieâu thöùc soá lao ñoäng ñang laøm vieäc thöôøng leä: Baûng 1.4 Chuaån möïc DNV&N ôû Haøn Quoác Ngaønh ngheà Kinh doanh vöøa Kinh doanh nhoû hôn Cheá taïo, khai khoaùng, vaän taûi 21- 300 ngöôøi > 20 ngöôøi Xaây döïng 21-200 ngöôøi > 20 ngöôøi Buoân baùn vaø caùc dòch vuï 6-20 ngöôøi > 5 ngöôøi khaùc (Nguoàn: Dr. Yoon- Bac Ouh (President, Soongsil University)- Kinh nghieäm vaø caåm nang phaùt trieån xí nghieäp vöøa vaø nhoû ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi- tr. 99) -Thaùi Lan: chæ söû duïng 1 tieâu thöùc: soá lao ñoäng, cuï theå: Baûng 1.5 Chuaån möïc DNV&N ôû Thaùi Lan Loaïi doanh nghieäp Soá lao ñoäng Vöøa 50 – 200 ngöôøi Nhoû < 50 ngöôøi (Nguoàn: Thoâng tin phaùt trieån doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, 1/1993, tr. 3) Coù söï khaùc nhau trong caùc tieâu thöùc ñöôïc söû duïng giöõa caùc quoác gia nhö treân laø do vieäc phaân ñònh DNV&N phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö: -Ñaëc ñieåm vaø trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia; -Tính ñaëc thuø cuûa töøng lónh vöïc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh; -Muïc ñích phaân ñònh vaø yù ñoà chính saùch; -Tính lòch söû,…
14 Rieâng ôû Vieät Nam hieän nay, caên cöù vaøo ñaëc ñieåm, tình hình thöïc teá cuûa ñaát nöôùc cuøng vôùi yeâu caàu böùc thieát trong vaàn ñeà hoã trôï phaùt trieån ñoái vôùi caùc DNV&N, ngaøy 23/11/2001 Chính phuû ñaõ ban haønh Nghò ñònh soá 90/2001/NÑ- CP veà “Trôï giuùp phaùt trieån doanh nghieäp nhoû vaø vöøa”. Taïi ñieàu 3 cuûa Nghò ñònh ñaõ ñònh nghóa: “Doanh nghieäp nhoû vaø vöøa laø cô sôû saûn xuaát, kinh doanh ñoäc laäp, ñaõ ñaêng kyù kinh doanh theo phaùp luaät hieän haønh, coù voán ñaêng kyù khoâng quaù 10 tyû ñoàng hoaëc soá lao ñoäng trung bình haøng naêm khoâng quaù 300 ngöôøi.” Cuõng taïi Nghò ñònh naøy, ñoái töôïng caùc DNV&N ñöôïc cuï theå hoùa, bao goàm: -Caùc doanh nghieäp thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo Luaät Doanh nghieäp; -Caùc doanh nghieäp thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo Luaät Doanh nghieäp Nhaø nöôùc; -Caùc hôïp taùc xaõ thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo Luaät Hôïp taùc xaõ; -Caùc hoä kinh doanh caù theå ñaêng kyù theo Nghò ñònh soá 02/2000/NÑ-CP ngaøy 03/02/2000 cuûa Chính Phuû veà Ñaêng kyù kinh doanh. Nhöõng quy ñònh treân veà DNV&N chæ mang tính töông ñoái, phuï thuoäc ñaëc ñieåm cuûa ñaát nöôùc trong töøng thôøi kyø phaùt trieån nhaát ñònh vaø theo nhöõng muïc tieâu rieâng. 1.2.2 Ñaëc ñieåm cuûa DNV&N: DNV&N coù nhöõng öu ñieåm so vôùi caùc doanh nghieäp lôùn laø: -Deã daøng khôûi söï -Hoaït ñoäng hieäu quaû vôùi chi phí coá ñònh thaáp -Quy moâ khoâng lôùn neân deã quaûn lyù -Coù tính naêng ñoäng, nhaïy beùn
15 -Deã phaùt huy baûn chaát hôïp taùc -Coù ít xung ñoät giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng -Ña daïng veà lónh vöïc hoaït ñoäng -Coù maët ôû khaép caùc vuøng laõnh thoå, … Tuy nhieân vôùi quy moâ khoâng lôùn neân caùc DNV&N coøn gaëp nhöõng haïn cheá nhaát ñònh, ñoù laø: Naêng löïc taøi chính haïn cheá, söùc caïnh tranh yeáu vaø khoù coù khaû naêng tieáp caän vôùi coâng ngheä cao, hieän ñaïi. 1.2.3 Vai troø cuûa DNV&N ñoái vôùi neàn kinh teá Duø coù teân goïi laø DNV&N nhöng vai troø cuûa nhöõng doanh nghieäp naøy laïi khoâng nhoû, chuùng ñaõ theå hieän vaø chöùng minh ñöôïc vai troø to lôùn cuûa mình khoâng chæ ôû nhöõng nöôùc TBCN phaùt trieån maø caû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån. Ñieåm qua moät vaøi con soá thoáng keâ sô boä ôû moät soá nöôùc sau ñaây veà söï ñoùng goùp cuûa DNN&V seõ cho chuùng ta thaáy roõ hôn taàm quan troïng cuûa loaïi hình doanh nghieäp naøy: Baûng 1.6 Möùc ñoùng goùp GDP cuûa DNV&N Tyû troïng (%) treân caùc chæ tieâu chung caû nöôùc Quoác gia Soá doanh nghieäp Soá lao ñoäng Möùc ñoùng goùp GDP Nhaät 99% 79% 56% Ñöùc 99% 60% 50% Singapore 92% 48% 29% Philippin 99% > 55% 28,1% (Nguoàn: toång hôïp töø caùc taøi lieäu nghieân cöùu veà DNN&V treân theá giôùi 2004)
16 ÔÛ moãi quoác gia, vai troø cuûa DNV&N ñöôïc theå hieän khaùc nhau, nhöng nhìn chung DNN&V thöôøng coù nhöõng vai troø chuû yeáu sau: 1.2.3.1 Goùp phaàn quan troïng taïo coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng Xeùt treân goùc ñoä giaûi quyeát vieäc laøm thì DNV&N coù vò trí ñaëc bieät quan troïng. Lòch söû phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån hay cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø cuï theå laø thôøi kyø ñaàu ñoåi môùi cuûa Vieät Nam ñaõ cho thaáy, khi neàn kinh teá suy thoaùi- sau khuûng hoaûng hoaëc chieán tranh, caùc doanh nghieäp lôùn thöôøng phaûi giaûm lao ñoäng ñeå giaûm chi phí. Trong khi ñoù, nhôø ñaëc tính linh hoaït, uyeån chuyeån, deã thích öùng vôùi nhöõng thay ñoåi cuûa thò tröôøng neân caùc DNV&N vaãn duy trì ñöôïc hoaït ñoäng vaø phaùt trieån theâm leân, vì vaäy taïi caùc DNV&N khoâng nhöõng khoâng giaûm bôùt soá lao ñoäng hieän coù maø coøn coù khaû naêng haáp thuï theâm soá lao ñoäng doâi dö trong xaõ hoäi. Ngoaøi khaû naêng tröïc tieáp taïo ra vieäc laøm cho lao ñoäng trong doanh nghieäp, vieäc phaùt trieån DNV&N coøn coù taùc ñoäng giaùn tieáp taïo ra nhöõng lao ñoäng ngoaøi doanh nghieäp coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp nhö: hoaït ñoäng cung öùng ñaàu vaøo, tieáp nhaän ñaàu ra, caùc hoaït ñoäng phuï trôï phuïc vuï saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp… Lyù do thaønh coâng trong vieäc giaûi quyeát vieäc laøm cuûa DNV&N laø: thöù nhaát, soá löôïng doanh nghieäp nhieàu, ôû haàu heát caùc quoác gia, DNV&N thöôøng chieám treân 90% toång soá doanh nghieäp; thöù hai, trong khi caùc doanh nghieäp lôùn thöôøng chæ taäp trung ôû ñoàng baèng, ñaëc bieät laø ôû nhöõng khu ñoâ thò thì caùc DNV&N phaân boá roäng raõi töø thaønh thò ñeán noâng thoân, töø ñoàng baèng leân mieàn nuùi, giaûi quyeát nhu caàu vieäc laøm ôû caùc ñòa phöông vaø goùp phaàn caân ñoái lao ñoäng; thöù ba, do deã khôûi söï neân caùc DNV&N coù theå giuùp giaûi quyeát nhanh choùng soá lao ñoäng doâi tö taïm thôøi cuûa neàn kinh teá. Ngoaøi ra, söï ña daïng veà
17 ngaønh ngheà vaø söï phaân boá roäng khaép cuûa caùc DNV&N cho pheùp ngöôøi lao ñoäng löïa choïn ñöôïc coâng vieäc phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vaø khaû naêng cuûa hoï. 1.2.3.2 Goùp phaàn taïo ra thu nhaäp ñaûm baûo ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng Veà maët xaõ hoäi, DNV&N goùp phaàn tích cöïc cho quaù trình taùi phaân phoái thu nhaäp vaø bình ñaúng xaõ hoäi; do vöøa thuùc ñaåy taêng taàng lôùp trung löu, vöøa laøm giaûm tyû leä ngöôøi ngheøo trong xaõ hoäi. Söï phaùt trieån cuûa caùc DNV&N khoâng nhöõng giaûi quyeát ñöôïc vieäc laøm, taïo ra thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng maø chính söï phaùt trieån ñoù coøn coù taùc ñoäng laøm taêng thu nhaäp cuûa coâng nhaân do tyû leä thaát nghieäp thaáp. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc lyù giaûi baèng quan heä cung- caàu vaø giaù caû treân thò tröôøng lao ñoäng. 1.2.3.3 Coù khaû naêng taän duïng caùc nguoàn löïc xaõ hoäi, thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá, goùp phaàn naâng cao khoái löôïng vaø chaát löôïng haøng hoùa, dòch vuï -Veà tieàn voán: Ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån vaán ñeà voán coù theå khoâng quan troïng laém, nhöng ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån thì vieäc taän duïng moïi nguoàn voán trong xaõ hoäi laø raát caàn thieát. Chính caùc DNV&N ñaõ cho pheùp laøm ñöôïc ñieàu naøy, vì loaïi hình DNV&N mang tính tö höõu cao, chuû yeáu do caùc caù nhaân coù voán töï ñaàu tö hoaëc goùp voán cuøng nhau kinh doanh ôû baát cöù nôi ñaâu, baát kyø lónh vöïc hoaït ñoäng naøo vôùi quy moâ tuyø yù. -Veà lao ñoäng: ñoái vôùi caùc doanh nghieäp lôùn thöôøng thì hoï coù nhu caàu veà lao ñoäng vôùi nhöõng trình ñoä nhaát ñònh, giôùi haïn trong nhöõng lónh vöïc saûn xuaát nhaát ñònh. Trong khi ñoù, caùc DNV&N do nhu caàu ña daïng neân coù theå söû duïng lao ñoäng ôû ñuû moïi löùa tuoåi, moïi trình ñoä, töø lao ñoäng coù trình ñoä cao ñeán lao ñoäng coù trình ñoä thaáp hay caû nhöõng lao ñoäng chöa heà qua ñaøo taïo, vaø thuoäc moïi lónh vöïc, ôû khaép caùc ñòa phöông. Vì vaäy, coù theå noùi chính caùc DNV&N cuõng laø moät nôi ñaøo taïo ngöôøøi lao ñoäng ít toán keùm chi phí nhaát.
18 -Veà maët kyõ thuaät: DNV&N löïa choïn kyõ thuaät phuø hôïp vôùi khaû naêng veà voán vaø trình ñoä lao ñoäng. Nhöõng kyõ thuaät ñöôïc öùng duïng trong caùc DNV&N raát ña daïng, phong phuù: töø thuû coâng ñeán cô khí hoùa, töï ñoäng hoùa; töø truyeàn thoáng ñeán tieân tieán, hieän ñaïi. Moãi trình ñoä kyõ thuaät coù nhöõng öu vaø nhöôïc ñieåm rieâng, vaø khoâng phaûi cöù töï ñoäng hoùa hay hieän ñaïi hoùa laø toái öu maø ngöôïc laïi, vieäc taän duïng moïi kyõ thuaät hieän coù môùi laø caàn thieát, nhaát laø trong ñieàu kieän neàn kinh teá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. -Veà nguyeân vaät lieäu: caùc DNV&N coù theå vöôn tôùi ñöôïc nhöõng vuøng nguyeân lieäu duø nhoû hay xa ñeán maáy, nhaát laø nhöõng nôi maø caùc doanh nghieäp lôùn khoâng theå bao phuû heát ñöôïc. Beân caïnh ñoù, vieäc taän duïng caùc nguyeân vaät lieäu coøn höõu duïng cho saûn xuaát laø “sôû tröôøng” cuûa caùc DNV&N… 1.2.3.4 Goùp phaàn duy trì söï töï do caïnh tranh, ngaên chaën ñoäc quyeàn Vôùi soá löôïng ít vaø quy moâ lôùn cuûa caùc doanh nghieäp lôùn, raát deã daãn ñeán tình traïng ñoäc quyeàn. Söï naêng ñoäng, nhaïy beùn vaø soá löôïng nhieàu cuûa caùc DNV&N cho pheùp phaù vôõ theá ñoäc quyeàn, taùi laäp moâi tröôøng töï do caïnh tranh cho neàn kinh teá. Ngoaøi ra, caùc DNV&N khoâng yû laïi vaøo söï trôï giuùp cuûa nhaø nöôùc, vôùi tính töï chuû cao ñoä, hoï saün saøng chaáp nhaän töï do caïnh tranh vaø tìm caùch khai thaùc moïi cô hoäi ñeå phaùt trieån. 1.2.3.5 Laøm cô sôû veä tinh cho caùc doanh nghieäp lôùn Caùc doanh nghieäp lôùn hoaït ñoäng thöôøng caàn coù söï hoã trôï cuûa caùc veä tinh laø caùc DNV&N, coù theå vôùi tö caùch laø ngöôøi cung caáp nguyeân vaät lieäu ñaàu vaøo, cung caáp dòch vuï, hoaëc laø ngöôøi trung gian tieâu thuï saûn phaåm ñaàu ra, hay cuõng coù theå vôùi tö caùch laø ngöôøi gia coâng moät vaøi coâng ñoaïn saûn phaåm cuûa doanh nghieäp lôùn. Vì vaäy söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc DNV&N raát caàn thieát ñeå boå sung cho hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp lôùn.
19 1.2.3.6 Goùp phaàn quan troïng vaøo quaù trình tích luyõ kinh teá vaø laø cô sôû kinh teá ban ñaàu ñeå phaùt trieån thaønh doanh nghieäp lôùn Do lôïi nhuaän bieân teá cuûa voán ñaàu tö taïi caùc DNV&N thöôøng laø soá döông neân caùc DNV&N coù xu höôùng giöõ laïi lôïi nhuaän ñeå taùi ñaàu tö môû roäng saûn xuaát. Chính vì vaäy, quaù trình phaùt trieån DNV&N cuõng laø quaù trình tích tuï voán, tìm kieám môû roäng thò tröôøng, hoaëc söï lieân keát, hôïp taùc kinh doanh,… Ngoaøi ra, do chi phí ñaàu tö thaáp, vieäc khôûi söï baèng moâ hình DNV&N taïo khaû naêng thöû nghieäm caùc saûn phaåm môùi vaø taïo tieàn ñeà phaùt trieån trôû thaønh doanh nghieäp lôùn. 1.2.3.7 Goùp phaàn gia taêng kim ngaïch xuaát khaåu vaø taêng tyû leä noäi ñòa hoùa cuûa saûn phaåm Vôùi ñaëc tính naêng ñoäng vaø nhaïy beùn, cho pheùp caùc DNV&N tham gia saûn xuaát caùc saûn phaåm xuaát khaåu hoaëc nhöõng saûn phaåm coù khaû naêng thay theá haøng nhaäp khaåu. Chaát löôïng saûn phaåm coù theå khoâng cao, nhöng chaéc chaéc laø giaù seõ thaáp hôn haøng nhaäp khaåu. Ñaëc bieät, vieäc phaùt trieån DNV&N taïo khaû naêng thuùc ñaåy tieàm naêng cuûa caùc ngaønh ngheà truyeàn thoáng ôû caùc ñòa phöông cuûa moãi nöôùc, nhaát laø caùc ngaønh thuû coâng myõ ngheä, ñaây laø moät trong nhöõng ngaønh coù tyû troïng xuaát khaåu cao ôû caùc nöôùc. Töø nhöõng vai troø quan troïng treân cuûa DNV&N cho thaáy söï caàn thieát taát yeáu phaûi phaùt trieån loaïi hình doanh nghieäp naøy.