Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về thu ngân sách trên địa bàn huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn vận dụng lý luận về quản lý ngân sách nhà nƣớc để phân tích, đánh giá thực trạng công tác thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk. Từ đó đặt ra quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về thu ngân sách trên địa bàn huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ .............../............... ........./......... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ ĐỨC ANH QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THU NGÂN SÁCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KRÔNG NĂNG, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG ĐẮK LẮK, NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ .............../............... ........./......... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ ĐỨC ANH QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THU NGÂN SÁCH TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KRÔNG NĂNG, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành : Quản lý công Mã số : 60 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THANH NAM ĐẮK LẮK, NĂM 2018
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thanh Nam, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Đắk Lắk đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi hoàn thành Luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo Học viện Hành chính Quốc gia đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt các chuyên đề trong khoá học và đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, công chức Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Krông Năng, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Krông Năng, cùng các đồng chí lãnh đạo cơ quan Ủy ban nhân dân huyện Krông Năng đã luôn động viên, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi học tập và hoàn thành khoá học này. Mặc dù đã cố gắng hết sức nhƣng với thời gian và điều kiện nghiên cứu còn nhiều hạn chế, chắc chắn Luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự đóng góp chân thành của các nhà khoa học, thầy cô giáo và đồng nghiệp. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp cơ quan đã động viên, góp ý trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tác giả
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Quản lý nhà nước về thu ngân sách trên địa bàn huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, chƣa đƣợc công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Đề tài đƣợc thực hiện trên cơ sở vận dụng các kiến thức đã đƣợc học, nghiên cứu các tài liệu tham khảo, thực hiện điều tra khảo sát thực tiễn cùng với sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thanh Nam. Số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, hoàn toàn dựa theo số liệu đã đƣợc thu thập và điều tra. Các thông tin trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều đƣợc dẫn nguồn từ nhiều tài liệu tham khảo đáng tin cậy. Krông Năng, tháng 3 năm 2018 Học viên Lê Đức Anh
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 1 NSNN Ngân sách Nhà nƣớc 2 GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) 3 GTGT Giá trị gia tăng 4 HĐND Hội đồng nhân dân 5 NSĐP Ngân sách địa phƣơng 6 NSTW Ngân sách Trung ƣơng 7 QLNN Quản lý Nhà nƣớc 8 TM-DV Thƣơng mại – dịch vụ 9 TNCN Thu nhập cá nhân 10 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 11 UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Tỷ trọng các ngành kinh tế của huyện Krông Năng Biểu đồ 2.1 năm 2015 So sánh các khoản thu cơ bản của NSNN huyện Biểu đồ 2.2 Krông Năng giai đoạn 2012-2015 Cơ cấu thu NSNN huyện Krông Năng giai đoạn 2012- Biểu đồ 2.3 2015 DANH MỤC BẢNG BIỂU Tổng hợp nguồn thu NSNN của huyện Krông Năng Bảng 2.1 giai đoạn 2012-2015
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chon đề tài:....................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu: ................................................................................ 3 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn: ......................................................... 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: ............................................................ 5 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu: ....................................... 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn: ................................................ 6 7. Kết cấu của luận văn: ................................................................................. 6 Chƣơng 1 ........................................................................................................... 7 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ-XÃ HỘI ................. 7 1.1. Thu ngân sách nhà nƣớc và vai trò của nó trong quá trình phát triển Kinh tế - Xã hội .............................................................................................. 7 1.2. Đặc điểm và các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện ............................................................................... 30 1.3. Nội dung cơ bản về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc. .......................... 33 1.4. Một số kinh nghiệm về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc của một số huyện thuộc tỉnh Đắk Lắk: ........................................................................... 39
CHƢƠNG 2..................................................................................................... 42 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CỦA HUYỆN KRÔNG NĂNG TỪ NĂM 2011 ĐẾN NAY ................................................................ 42 2.1. Đặc điểm, tình hình phát triển Kinh tế - Xã hội của huyện Krông Năng có liên quan đến quản lý thu ngân sách nhà nƣớc ....................................... 42 2.2. Thực trạng thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Krông Năng từ năm 2011 đến nay ................................................................................................ 48 2.3. Đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Krông Năng từ năm 2011 đến nay .......................................................................... 48 CHƢƠNG 3..................................................................................................... 69 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN KRÔNG NĂNG…………69 3.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trong quá trình phát triển Kinh Tế-Xã Hội của huyện Krông Năng ..................................... 69 3.2. Các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Krông Năng ................................................................................ 70 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ .................................................................................... 83 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 87
MỞ ĐẦU 1. Lý do chon đề tài Ngân sách Nhà nƣớc có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nƣớc. Vai trò của ngân sách Nhà nƣớc luôn gắn liền với vai trò của Nhà nƣớc theo từng giai đoạn nhất định. Ngân sách Nhà nƣớc là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hƣớng phát triển sản xuất, điều tiết thị trƣờng, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Về mặt kinh tế, ngân sách Nhà nƣớc có vai trò kích thích sự tăng trƣởng kinh tế theo định hƣớng phát triển kinh tế xã hội thông qua các công cụ thuế và thuế xuất của Nhà nƣớc.Về mặt xã hội, ngân sách Nhà nƣớc có vai trò điều tiết thu nhập giữa các tầng lớp dân cƣ trong xã hội. Về mặt thị trƣờng, ngân sách Nhà nƣớc đƣợc sử dụng nhƣ một công cụ để góp phần bình ổn giá cả và kiềm chế lạm phát. Ngân sách Nhà nƣớc là nguồn lực tài chính của quốc gia. Để quản lý quá trình hình thành và phân bổ một cách có hiệu quả việc sử dụng ngân sách Nhà nƣớc là một vấn đề quan trọng và cấp thiết của các quốc gia trên thế giới. Quản lý ngân sách Nhà nƣớc là một bộ phận cấu thành của quản lý Nhà nƣớc trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội và đƣợc thực hiện bởi hệ thống các cơ quan quản lý Nhà nƣớc từ trung ƣơng đến địa phƣơng. Ngân sách Nhà nƣớc cấp huyện là một cấp ngân sách thuộc ngân sách địa phƣơng và là một cấp ngân sách hoàn chỉnh thuộc ngân sách Nhà nƣớc do UBND huyện điều hành để thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Luật ngân sách Nhà nƣớc là cơ sở pháp lý cơ bản để tổ chức quản lý ngân sách Nhà nƣớc nói chung và ngân sách cấp huyện nói riêng nhằm phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nƣớc. Song thực tế hiện nay những yếu tố, điều kiện tiền đề chƣa đƣợc tạo lập đồng bộ, làm cho quá trình quản lý ngân sách các cấp đạt hiệu quả thấp, chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu mà luật ngân sách đặt 1
ra. Do vậy, để chính quyền huyện thực thi hiệu quả những nhiệm vụ kinh tế xã hội, kinh tế địa phƣơng trên các lĩnh vực đặc biệt là nông nghiệp nông thôn trên địa bàn thì cần có một ngân sách huyện đủ mạnh và phù hợp là một đòi hỏi thiết thực, là một mục tiêu phấn đấu đối với cấp huyện. Vì thế hơn bao giờ hết hoàn thiện và đổi mới công tác quản lý ngân sách huyện là một nhiệm vụ luôn đƣợc quan tâm. Qua thực tế nghiên cứu tình hình quản lý ngân sách Nhà nƣớc ở huyện Krông Năng, tỉnh Đăk Lăk, trong những năm qua, việc thực hiện quản lý ngân sách đã có nhiều chuyển biến tích cực, thu chi ngân sách cơ bản đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách Nhà nƣớc trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều bất cập cần đƣợc khắc phục và hoàn thiện. Quản lý ngân sách Nhà nƣớc vừa phải đảm bảo tính tập trung của chính sách tài chính quốc gia, vừa phát huy đƣợc tính năng động, sáng tạo, tự chủ, tính minh bạch và trách nhiệm của địa phƣơng; Trong bối cảnh chung của đất nƣớc, huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk những năm qua đã đạt đƣợc nhiều thành tựu về KT-XH, bộ mặt chung của toàn huyện ngày càng đổi mới. Qua những năm thực hiện Luật NSNN, cân đối ngân sách của huyện đang ngày càng vững chắc, nguồn thu ngân sách ngày càng tăng, không những đảm bảo đƣợc những yêu cầu thiết yếu của bộ máy chính trị, mà còn góp phần đáng kể cho đầu tƣ phát triển. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay, công tác Nhà nƣớc về quản lý thu ngân sách trên địa bàn huyện vẫn còn nhiều khuyết điểm, hạn chế. Thu ngân sách vẫn chƣa bao quát trên địa bàn, vẫn còn tình trạng thất thu, nguồn thu ngân sách còn hạn chế… Tăng cƣờng quản lý thu ngân sách nhằm động viên đầy đủ và hợp lý các nguồn thu vào NSNN, tạo nguồn lực tài chính mạnh mẽ, chính là yếu tố có tình quyết định để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển KT-XH của huyện trong giai đoạn 2016-2020 đã đề ra. 2
Căn cứ vào những vấn đề trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Quản lý Nhà nƣớc về thu ngân sách trên địa bàn huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk” làm luận văn với mong muốn góp một phần nhỏ vào quá trình giải quyết những tồn tại trong quá trình quản lý ngân sách Nhà nƣớc trên địa bàn huyện, góp phần phục vụ cho sự phát triển kinh tế xã hội, đảm bảo an sinh xã hội và nâng cao đời sống của nhân dân ở địa phƣơng. 2. Tình hình nghiên cứu Việc nghiên cứu quản lý Nhà nƣớc đối với công tác thu ngân sách ở nƣớc ta trong những năm qua có rất nhiều các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, các cơ quan trung ƣơng và địa phƣơng nhƣ: - Luận án “Về việc quản lý thu thuế trên địa bàn các tỉnh Duyên hải miền Trung” của tác giải Nguyễn Thế Tràm, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, năm 1996. Nội dung luận văn đã phân tích, nêu rõ thực trnagj và các vấn đề về công tác quản lý nguồn thu từ thuế. - Đề tài “Sử dụng công cụ chính sách tài chính để phát triển nền kinh tế trong quá trình hội nhập” của tác giả Lê Công Toàn, trƣờng Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2003. Luận văn đã nêu rõ đƣợc các chính sách cơ bản, đặc biệt là các chính sách để phát triển kinh tế, tuy nhiên thực trạng ở các địa phƣơng lại có một số điểm khác biệt trong công tác quản lý tài chính nên chƣa đƣa ra đầy đủ các chính sách một cách toàn diện. - Đề tài “Hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách của các cấp chính quyền địa phƣơng” của tác giải Phạm Đức Hồng, trƣờng Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 2002. Luận văn đã đề xuất một số giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý NSNN và phù hợp với yêu cầu thực tiễn tại địa phƣơng. - Đề tài “Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách Nhà nƣớc” của tác giả Nguyễn Việt Cƣờng, trƣờng Đại học Tài chính Kế toán Hà Nội, năm 3
2001. Luận văn đã chỉ ra đƣợc những ƣu điểm, khuyết điểm trong cơ chế quản lý NSNN, từ đó đề ra đƣợc một số chính sách, cơ chế quản lý mới phù hợp với thực tiễn, tình hình hiện tại trong quản lý NSNN ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau về quản lý ngân sách Nhà nƣớc và quản lý chi ngân sách Nhà nƣớc nhƣng những công trình này chủ yếu nghiên cứu ở tầm vĩ mô hoặc chuyên về từng mảng chuyên môn theo nội hàm của ngân sách Nhà nƣớc nhƣ thu, chi, phân cấp phù hợp với từng địa phƣơng cụ thể; Riêng đối với quản lý Nhà nƣớc về thu ngân sách Nhà nƣớc trên địa bàn huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề này. Chỉ có một số bài báo của tỉnh, nhƣng chƣa đi sâu nghiên cứu một cách cụ thể nội dung nói trên. Điều đó cho thấy việc nghiên cứu đề tài này là vấn đề mới đặt ra, vừa khó khăn, đòi hỏi phải nghiên cứu những điều kiện đăch thù của huyện để quản lý thu ngân sách có hiệu quả hơn.. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn - Mục đích: Vận dụng lý luận về Ngân sách Nhà nƣớc, quản lý thu ngân sách nhà nƣớc để phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Krông Năng. Từ đó, đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu của huyện Krông Năng trong thời gian tới. - Nhiệm vụ: + Khái quát lại những lý luận cơ bản về ngân sách nhà nƣớc, quản lý thu ngân sách nhà nƣớc. + Khảo sát, phân tích thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk từ năm 2011 đến nay. 4
+ Đề xuất một số quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu của huyện Krông Năng trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng: là những vấn đề lý luận về quản lý ngân sách Nhà nƣớc và tình hình quản lý ngân sách Nhà nƣớc của huyện Krông Năng, tỉnh Đăk Lăk trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2015. - Phạm vi: Luận văn chủ yếu nghiên cứu công tác quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk từ năm 2011 đến nay. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Dựa trên phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, trong luận văn tác giả đã sử dụng những phƣơng pháp cụ thể nhƣ: - Phương pháp duy vật biện chứng: là phƣơng pháp cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin đƣợc sử dụng đối với nhiều môn khoa học, khi xem xét các hiện tƣợng và quá trình kinh tế phải đặt trong mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau, thƣờng xuyên vận động, phát triển không ngừng, từ đó phát hiện ra những vấn đề mang tính quy luật phục vụ cho nghiên cứu. - Phương pháp duy vật lịch sử: là nghiên cứu các sự kiện về đối tƣợng nghiên cứu trong những bối cảnh và điều kiện kinh tế - xã hội nhất định, giúp chúng ta xem xét và phân tích vấn đề trong mối quan hệ với thời gian, không gian một cách có hệ thống, từ đó tìm ra nguyên nhân và hƣớng giải quyết. - Phương pháp thống kê mô tả: là thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp, so sánh số liệu giữa các năm trong công tác quản lý ngân sách để đánh giá các nhận định, từ đó rút ra kết luận về đối tƣợng đƣợc nghiên cứu thông qua việc xử lý số liệu bằng phƣơng pháp thống kê toán học trên Excel. 5
- Phương pháp thu thập thông tin: là thu thập, tổng hợpthông tin thực tế trực tiếp từ các đơn vị nhằm đánh giá thực trạng, phân tích những hạn chế và đƣa ra giải pháp hợp lý cho vấn đề nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn vận dụng lý luận về quản lý ngân sách nhà nƣớc để phân tích, đánh giá thực trạng công tác thu ngân sách nhà nƣớc của huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk. Từ đó đặt ra quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. Với kết quả nghiên cứu đó, luận văn có thể làn tài liệu tham khảo cho việc lãnh đạo, điều hành thu ngân sách nhà nƣớc góp phần thúc đẩy phát triển KT-XH trên địa bàn huyện Krông Năng tỉnh Đắk Lắk. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng. Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trong quá trình phát triển Kinh tế - Xã hội. Chƣơng 2: Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nƣớc huyện Krông Năng từ năm 2011 đến nay. Chƣơng 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn huyện Krông Năng. 6
Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ-XÃ HỘI 1.1. Thu ngân sách nhà nƣớc và vai trò của nó trong quá trình phát triển KT-XH 1.1.1. Khái niệm về quản lý thu ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước - Khái niệm: + Ngân sách nhà nƣớc, hay ngân sách chính phủ, là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ "Ngân sách nhà nƣớc" đƣợc sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về ngân sách nhà nƣớc lại chƣa thống nhất, ngƣời ta đã đƣa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nƣớc tùy theo các trƣờng phái và các lĩnh vực nghiên cứu. Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nƣớc là bảng liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của quốc gia. Luật Ngân sách Nhà nƣớc của Việt Nam đã đƣợc Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 25/6/2015 định nghĩa: “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” [4, tr.2]. + Sự hình thành và phát triển của ngân sách nhà nƣớc gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hóa - tiền tệ trong các phƣơng thức sản xuất của cộng đồng và nhà nƣớc của từng cộng đồng. Nói cách khác, sự ra đời của nhà nƣớc, sự tồn tại của kinh tế hàng hóa - tiền tệ là những tiền đề cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của ngân sách nhà nƣớc. 7
+ Ngân sách nhà nƣớc bao gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách trung ƣơng là ngân sách của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở trung ƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng Nhân dân và Ủy ban Nhân dân. - Bản chất của NSNN: + Về mặt pháp lý, bản chất NSNN là dự trù các khoản thu, chi của Nhà nƣớc trong một thời gian nhất định, thƣờng là một năm. NSNN ra đời cùng với sự xuất hiện của Nhà nƣớc. Nhà nƣớc bằng quyền lực chính trị và xuất phát từ nhu cầu về tài chính để đảm bảo thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình đã đặt ra những khoản thu, chi của NSNN. Điều này cho thấy chính sự tồn tại của Nhà nƣớc, vai trò của Nhà nƣớc đối với đời sống kinh tế - xã hội là những yếu tố cơ bản quyết định sự tồn tại và tính chất hoạt động của NSNN. + Về mặt kinh tế, bản chất NSNN là hoạt động phân phối các nguồn tài chính quốc gia. Hoạt động của NSNN biểu hiện đa dạng dƣới hình thức các khoản thu và các khoản chi tài chính của Nhà nƣớc ở các lĩnh vực hoạt động kinh tế - xã hội. Các khoản thu chi này đƣợc tổng hợp trong một bảng dự toán thu chi tài chính đƣợc thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. Các khoản thu mang tính chất bắt buộc của NSNN là một bộ phận các nguồn tài chính chủ yếu đƣợc tạo ra thông qua việc phân phối thu nhập quốc dân đƣợc sáng tạo ra trong khu vực sản xuất kinh doanh và các khoản chi chủ yếu của ngân sách Nhà nƣớc mang tính chất cấp phát phục vụ cho đầu tƣ phát triển và tiêu dùng của xã hội. + Về tính chất xã hội, bản chất của NSNN là công cụ kinh tế của Nhà nƣớc.Trong quá trình phân phối các nguồn tài chính của xã hội đã làm nảy sinh các quan hệ tài chính giữa một bên là Nhà nƣớc và một bên là các chủ thể trong xã hội. Những quan hệ tài chính này bao gồm: Quan hệ kinh tế giữa 8
NSNN với các doanh nghiệp; Quan hệ kinh tế giữa NSNN và các đơn vị hành chính sự nghiệp; Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các tầng lớp dân cƣ và quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trƣờng tài chính. + Từ sự phân tích trên cho thấy NSNN là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính của xã hội để tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc. - Đặc trƣng của NSNN: Thứ nhất, về cơ cấu, NSNN bao gồm toàn bộ các khoản thu, khoản chi của Nhà nƣớc. Hình thức biểu hiện bên ngoài, NSNN là một bảng liệt kê các khoản thu, khoản chi bằng tiền mặt của Nhà nƣớc đƣợc dự kiến và cho phép trong một khoảng thời gian nhất định [6, tr.37]. Thứ hai, về mặt pháp lý, NSNN phải đƣợc cơ quan có thẩm quyền quyết định. Thẩm quyền quyết định NSNN, ở hầu hết các nƣớc là thuộc về các cơ quan đại diện (Nghị viện). Ở Việt Nam, Quốc Hội là cơ quan có thẩm quyền thông qua và phê chuẩn ngân sách. Quốc Hội thảo luận và quyết định về tổng mức, cơ cấu và phân bổ NSTW. Mọi hoạt động thu chi ngân sách đều đƣợc tiến hành trên cơ sở pháp luật do Nhà nƣớc ban hành [6, tr.38]. Thứ ba, về thời gian thực hiện, theo quy định hiện hành, NSNN đƣợc dự toán và thực hiện trong một năm, năm này gọi là năm ngân sách hay năm tài khóa [6, tr.38]. - Chức năng của ngân sách Nhà nƣớc: NSNN có hai chức năng cơ bản đó là chức năng phân phối và chức năng giám sát, đôn đốc. + Chức năng phân phối: Phân phối của NSNN bao gồm phân phối thu nhập và cả phân phối các yếu tố đầu vào, cụ thể là phân bổ các nguồn lực tài chính. Đối tƣợng phân 9
phối của NSNN là các nguồn lực tài chính, thu nhập mới sáng tạo ra có liên quan đến Nhà nƣớc, phần do Nhà nƣớc làm chủ sở hữu, gắn với khả năng thu, chi, vay mƣợn của Chính phủ, gắn với việc hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc và có mối quan hệ chặt chẽ với các chủ thể khác trong nền kinh tế. Phạm vi phân phối của NSNN đƣợc giới hạn trong phạm vi các nghiệp vụ có liên quan đến quyền sở hữu và quyền lực chính trị của Nhà nƣớc. Chức năng phân phối của NSNN đƣợc thực hiện thông qua phân phối nguồn lực tài chính khi cung cấp, tài trợ vốn cho các doanh nghiệp mà Nhà nƣớc làm chủ sở hữu toàn bộ hay một phần hoặc chi cho đầu tƣ phát triển cơ sở hạ tầng bằng nguồn vốn tập trung từ NSNN; thông qua phân phối thu nhập, đƣợc thực hiện khi phát sinh các nghiệp vụ thu và chi NSNN. Phân phối NSNN có mặt trong khâu phân phối lần đầu và phân phối lại kết quả kinh doanh thông qua thuế và chi tiêu công. Phân phối NSNN hƣớng vào việc giải quyết một cách thỏa đáng mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng xã hội, cơ sở thực hiện tái sản xuất mở rộng, xác lập cơ cấu kinh tế - xã hội hợp lý, làm nền tảng cho quá trình phát triển phù hợp với các quy luật khách quan. + Chức năng giám sát và đôn đốc: Chức năng giám sát và đôn đốc bắt nguồn từ bản chất NSNN, là một thuộc tính vốn có của nó. Chức năng này đƣợc hiểu là giám sát, đôn đốc, kiểm tra bằng đồng tiền, tiến hành một cách thƣờng xuyên, liên tục cùng quá trình vận động của các đối tƣợng phân phối NSNN. Các đặc trƣng cơ bản của chức năng đôn đốc và giám sát NSNN: Thứ nhất, giám sát và đôn đốc NSNN đƣợc thực hiện bởi chủ thể Nhà nƣớc, thực tế thông qua các đại diện chính thức của Nhà nƣớc nhƣ Quốc hội, Chủ tịch nƣớc, HĐND, các cơ quan có trách nhiệm đƣợc ủy quyền nhƣ kiểm 10
toán Nhà nƣớc, thanh tra Nhà nƣớc,… Ngoài ra, giám sát và đôn đốc NSNN còn đƣợc thực hiện bởi công luận và báo chí. Thứ hai, công cụ giám sát và đôn đốc là các nghiệp vụ thống kê, nghiệp vụ kế toán - kiểm toán, nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra tài chính, chế độ công khai tài chính - ngân sách và các phƣơng tiện thông tin đại chúng. Thứ ba, giám sát và đôn đốc NSNN đƣợc thực hiện ở tầm vĩ mô và vi mô, trực tiếp và gián tiếp. Giám sát và đôn đốc NSNN cung cấp thông tin về cân đối thu, chi NSNN, thực trạng thu, chi, tồn ngân quỹ NSNN, thực trạng gánh nặng nợ và khả năng thanh toán của Chính phủ. Giám sát và đôn đốc NSNN còn xem xét mức độ thực hiện chế độ, hạn mức chi NSNN tại cơ sở, việc chấp hành pháp luật tài chính tại các doanh nghiệp Nhà nƣớc và các đơn vị sử dụng NSNN. Thứ tư, giám sát và đôn đốc đƣợc thực hiện ở tất cả các khâu của chu kỳ phân phối của NSNN. - Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc: Hệ thống NSNN là tổng thể các cấp ngân sách gắn bó hữu cơ với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của mỗi cấp ngân sách. Tổ chức hệ thống NSNN Việt Nam dựa trên hai nguyên tắc sau: Một là, nguyên tắc thống nhất và tập trung, dân chủ. Nƣớc ta là một Quốc gia thống nhất, quyền lực Nhà nƣớc là thống nhất, do đó chỉ có một NSNN thống nhất do Quốc hội phê chuẩn dự toán và quyết toán ngân sách; Chính phủ thống nhất quản lý NSNN; Nguyên tắc tổ chức bộ máy Nhà nƣớc ta là nguyên tắc tập trung dân chủ, NSNN là công cụ của Nhà nƣớc, vì vậy hệ thống NSNN cũng đƣợc xây dựng theo nguyên tắc đó. Ở mỗi cấp chính quyền, HĐND thảo luận ngân sách cấp mình, nhƣng phải đƣợc UBND cấp trên và Chính phủ xét duyệt lại để thống nhất vào ngân sách cấp trên và NSTW. Ngân sách các cấp đều phải chấp hành các Luật, các Nghị quyết của 11
Quốc hội, các quyết định của Chính phủ về chế độ thu chi, các định mức, tiêu chuẩn chi tiêu, mục lục NSNN và các quy định khác có liên quan. Hai là, nguyên tắc bảo đảm tính phù hợp giữa cấp ngân sách với cấp chính quyền Nhà nƣớc. Nguyên tắc này xuất phát từ yêu cầu bảo đảm nguồn tài chính cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mỗi cấp chính quyền Nhà nƣớc. Theo Hiến pháp và Luật tổ chức HĐND và UBND 2003, mỗi cấp chính quyền có chức năng, nhiệm vụ phải thực hiện đòi hỏi cần phải có nguồn ngân sách cung ứng. Có thể lựa chọn cách cung ứng nguồn tài chính từ ngân sách cấp trên cho chính quyền cấp dƣới bằng hình thức một đơn vị dự toán, nhƣng điều đó dễ làm chính quyền cấp dƣới ỷ lại chính quyền cấp trên, không khai thác nguồn lực tại chỗ và tiết kiệm chi tiêu, đồng thời mất tính chủđộng và kịp thời khi có yêu cầu. Do vậy, cách tốt hơn là xây dựng cho mỗi cấp chính quyền cóngân sách của cấp mình, có nguồn thu và các khoản chi, có quyền quyết địnhngân sách của cấp mình trên cơ sở chấp hành pháp luật của Nhà nƣớc. Cách lựa chọn này phát huy đƣợc quyền dân chủ, tính chủ động và tích cực trong khai thác nguồn thu, quản lý chi tiêu nhƣng cũng cần đề phòng nảy sinh tính cục bộ, địa phƣơng và dễ phân tán nguồn tài chính có hạn. Hiện nay, theo Luật NSNN, NSNN Việt Nam gồm NSTW và NSĐP. NSTW bao gồm các đơn vị dự toán của cấp này. Mỗi bộ, mỗi cơ quan trung ƣơng là một đơn vị dự toán của NSTW. NSĐP bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã) vừa là một cấp ngân sách, vừa là một bộ phận cấu thành của ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh. Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện) vừa là một cấpngân sách vừa là một bộ phận cấu thành củangân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh). Ngoài ngân sách xã, phƣờng, thị trấn 12