Luận văn Thạc sĩ Quản lý Giáo dục: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường Trung học cơ sở Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

93
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận văn này nhằm đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn của trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội nhằm nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh trong nhà trường. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý Giáo dục: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường Trung học cơ sở Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội

3 BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ TRẦN HỒNG HẠNH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HAI BÀ TRƯNG, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2013
4 BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ TRẦN HỒNG HẠNH QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HAI BÀ TRƯNG, HÀ NỘI Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS NGUYỄN VĂN PHÁN HÀ NỘI - 2013
5 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Đại hội Đảng khóa XI đã nêu rõ: “ Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội; nâng cao chất lượng theo yêu cầu chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Quán triệt và thực hiện Nghị quyết của Đảng, nhà trường các cấp cần phải tập trung đổi mới toàn diện hoạt động giáo dục, trong đó đổi mới khâu quản lý hoạt động chuyên môn của đội ngũ giáo viên giữ vai trò trọng yếu. Bởi vì trong nhà trường, đội ngũ giáo viên giữ vai trò quan trọng nhất, họ là lực lượng chủ chốt quyết định chất lượng dạy học; hoạt động chuyên môn của giáo viên nếu được quản lý chặt chẽ, khoa học sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục của nhà trường. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVI chỉ rõ: “Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tạo sự chuyển biến đồng bộ, vững chắc cả về quy mô, chất lượng và hiệu quả, đáp ứng yêu cầu xây dựng nền giáo dục theo chuẩn hóa hiện đại hóa, xã hội hóa… Đổi mới phương thức quản lý giáo dục, quản lý trường học… là khâu đột phá rất quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục”. Trong nhà trường THCS, đội ngũ giáo viên được tổ chức thành tổ chuyên môn theo nhóm môn học. Tổ chuyên môn là mắt xích quan trọng trong cơ cấu tổ chức của nhà trường. Hoạt động của tổ chuyên môn quyết định trực tiếp đến sự phát triển của nhà trường và chất lượng dạy học của thầy và trò. Tổ chuyên môn của giáo viên do hiệu trưởng thành lập trên cơ sở những người có cùng nhiệm vụ, phạm vi chuyên môn được đào tạo cũng như phẩm chất của họ; tổ trưởng chuyên môn có nhiệm vụ lãnh đạo tổ hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn được giao. Chất lượng chuyên môn của giáo viên THCS phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có trình độ quản lý hoạt động chuyên môn của các tổ chuyên môn. Để các tổ chuyên môn hoạt động có chất lượng và hiệu quả, thì các chủ thể quản lý phải có năng lực điều hành đến từng giáo viên. Trong trường THCS, các chủ thể quản lý hoạt động chuyên môn gồm: Hiệu trưởng,
6 phó hiệu trưởng, tổ trưởng, tổ phó chuyên môn và giáo viên phải nắm vững chương trình môn học, phương pháp đặc trưng của từng môn học để chỉ đạo và tổ chức hoạt động chuyên môn. Vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông cũng như trường THCS đã có khá nhiều công trình nghiên cứu, song mỗi địa bàn và cấp học khác nhau sẽ có nét đặc thù riêng. Trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội cũng có nét đặc thù riêng về quản lý hoạt động tổ chuyên môn cần làm rõ, từ đó có biện pháp quản lý hoạt động này, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục. Qua nhiều năm làm công tác giảng dạy và quản lý ở một số trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội; bản thân thấy rõ vai trò quan trọng của các chủ thể quản lý đối với hoạt động của các tổ chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục của nhà trường. Tuy nhiên thực tế cho thấy, công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS thuộc Quận Hai Bà Trưng còn nhiều bất cập như: tính kế hoạch hoạt động chuyên môn chưa thực sự khoa học, chất lượng sinh hoạt chuyên môn chưa cao, phương pháp quản lý còn chưa đổi mới, các chế độ dạy học và công tác thanh, kiểm tra chuyên môn chưa duy trì chặt chẽ … ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học của giáo viên và uy tín giáo dục của nhà trường. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội ” làm luận văn cao học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Với quan điểm con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển, Đảng và Nhà nước ta chủ trương coi giáo dục là quốc sách hàng đầu trong chính sách phát triển đất nước. Trên cơ sở nhận thức đó, trong hơn hai thập kỷ qua, kể từ Hội nghị Trung ương 4 khóa VII, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều Nghị quyết, Chỉ thị về phát triển giáo dục. Trong đó, để nâng cao chất lượng giáo dục, Đảng hết sức coi trọng việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý (CBQL) giáo dục; những văn bản gần đây đã thể hiện quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về vấn đề này. Trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2011 – 2020 đã chỉ rõ “Giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước…”, để làm được điều này cần phải “…phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một đột phá chiến lược, là yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ…”. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Mọi việc thành bại
7 đều do cán bộ mà ra”; hay “Cán bộ là tiền vốn của đoàn thể. Có vốn mới làm ra lãi. Bất cứ chính sách, công tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi, không có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn”. Các học giả nghiên cứu về lý luận quản lý, cũng như các nhà quản lý hiện đại trên thế giới đều cho rằng, cán bộ quản lý là nguồn lực quan trọng nhất quyết định sự thành bại của các tổ chức trong việc thực hiện các mục tiêu chung. Trong trường THCS, Hiệu trưởng, các Phó hiệu trưởng và các tổ trưởng chuyên môn (TTCM) là các cán bộ quản lý giáo dục, đồng thời họ cũng là chủ thể quản lý hoạt động chuyên môn của nhà trường; họ có vai trò rất quan trọng trong việc chỉ đạo trực tiếp hoạt động chuyên môn trong nhà trường THCS. Xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục có phẩm chất tốt, có năng lực chuyên môn vững vàng, có khả năng quản lý chuyên môn giỏi, nhiệt tình, mẫu mực, năng động, sáng tạo, tổ chức tốt các hoạt động chuyên môn là yếu tố quyết định chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường, là nền tảng cho chiến lược phát triển giáo dục đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH – HĐH đất nước. Gần đây có một số tài liệu có liên quan đến việc bồi dưỡng năng lực quản lý chuyên môn như: cuốn “Sổ tay hiệu trưởng trường dân tộc nội trú” của nhóm tác giả do Đỗ Ngọc Bích chủ biên có nói về việc dựa vào đội ngũ cán bộ quản lý để đẩy mạnh hoạt động của tổ, nhóm chuyên môn; tăng cường kiểm tra việc dạy học trên lớp; xây dựng tập thể sư phạm và coi đây là giải pháp rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường. Tác giả Nguyễn Văn Lê trong cuốn “Người Hiệu trưởng trường Trung học cơ sở” cũng có đề cập đến vai trò của các chủ thể quản lý trong việc xây dựng và triển khai kế hoạch hoạt động của tổ chuyên môn. Nhìn chung, những nghiên cứu nói trên chủ yếu đề cập đến những vấn đề lý luận chung của quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, còn nghiên cứu về quản lý hoạt động của tổ chuyên môn chỉ đề cập đến khi có liên quan. Tuy vậy, tất cả đều thống nhất về vai trò quan trọng và sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý chuyên môn cho các chủ thể, coi như đây là một giải pháp then chốt nhằm đổi mới hoạt động quản lý chuyên môn trong các trường học. Trong khuôn khổ luận văn này, chúng tôi muốn đi sâu hơn cơ sở lý luận, khảo sát thực tiễn và trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà
8 trường THCS trên địa bàn cho phù hợp với yêu cầu đổi mới của giáo dục theo hướng chuẩn kiến thức, kỹ năng. Trong xu thế phát triển giáo dục hiện nay, các nhà quản lý giáo dục nói chung và người Hiệu trưởng nói riêng phải không ngừng cải tiến nâng cao chất lượng quản lý hoạt động đối với tổ chuyên môn của mình để thông qua đó tác động tích cực vào quá trình nâng cao chất lượng giáo dục. Quản lý hoạt động chuyên môn để nâng cao chất lượng dạy học trong các nhà trường THCS là một vấn đề rất cần thiết và được nhiều người quan tâm. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, các nhà nghiên cứu đứng trên các góc độ khác nhau để khái quát các biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn, nhưng đều có mục đích chung là nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục trong các nhà trường. Cho tới nay có rất nhiều công trình nghiên cứu về quản lý nói chung và khoa học quản lý giáo dục nói riêng. Đối với cấp THCS, tại khoa quản lý giáo dục trường ĐHSP Hà Nội những năm qua có một số đề tài luận văn cao học, nghiên cứu về hoạt động chuyên môn để nâng cao chất lượng dạy học ở cấp học này như: Biện pháp quản lý của người hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS tỉnh Thanh Hóa, Lê Thị Hoan, 1999. Hiệu trưởng THCS chỉ đạo thực hiện chất lượng bộ môn, Nguyễn Huy Diễm, 1999. Thực trạng và biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS miền núi Thanh Hóa nhằm nâng cao kết quả dạy học, Lưu Hữu Hồng, 1999. Biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng nhằm góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh THCS Thị xã Sơn La, Nguyễn Khắc Tâm, 2000. Hoàn thiện một số biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS Dân lập thành phố Hà Nội, Phan Quỳnh Anh: 2000. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS thành phố Thái Nguyên, Trần Thị Minh Nguyệt, 2002. Biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn của hiệu trưởng ở các trường THCS thị xã Hà Đông tỉnh Hà Tây. Nguyễn Sĩ Khiêm, 2002. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng góp phần nâng cao kết quả học tập cho học sinh các trường THCS miền núi Chiêm Hóa – Tuyên Quang, Ma Ngọc Hưng, 2002. Biện pháp tăng cường quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trường THCS thành phố Hải Phòng, Doãn Văn Quân, 2003. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng đối với giáo viên mới vào nghề của một số trường THCS ở Hải Phòng, Phạm Khánh Tường, 2003. Một số biện pháp quản lý
9 chuyên môn của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh đối với các trường THCS ngoài công lập, Nguyễn Nho Hòa, 2004. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS chuyên Hạ Long tỉnh Quảng Ninh, Phạm Văn Kính, 2004. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng trường THCS Bán công thành phố Hà Nội, Đỗ Thị Dung, 2004. Một số biện pháp tăng cường hiệu quả quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường THCS tỉnh Cao Bằng, Mạc Văn Nheo, 2004. Biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS huyện Càng Long tỉnh Trà Vinh đáp ứng yêu cầu đổi mới Giáo dục hiện nay, Châu Hoàng Dũng, 2006. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng trường THCS ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, Nguyễn Đức Lợi, 2007. Trong các luận văn kể trên, phần lớn đề cập đến việc quản lý của hiệu trưởng về hoạt động dạy học và các hoạt động chuyên môn của giáo viên nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường. Mỗi đề tài nghiên cứu trên một phạm vi, thời gian khác nhau, đối tượng giáo viên và học sinh các cấp học khác nhau. Kết quả nghiên cứu của các luận văn trên đã gợi ý, định hướng tạo nên nền tảng lý luận về quản lý hoạt động chuyên môn trong nhà trường, tác giả luận văn sẽ kế thừa, phát triển kết quả nghiên cứu đó để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài của mình. Tuy nhiên, trong thực tế ở các nhà trường THCS, thì tổ trưởng chuyên môn trực tiếp quản lý các hoạt động của giáo viên, Hiệu trưởng chỉ đạo và quản lý hoạt động chuyên môn thông qua các tổ trưởng. Mặt khác, quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS ở địa bàn Quận Hai Bà Trưng có nét đặc thù riêng của nó, vì vậy cần nghiên cứu để có biện pháp phù hợp, thì chưa có luận văn nào nghiên cứu vấn đề này. Do đó, đề tài luận văn sẽ nghiên cứu và đánh giá đúng thực trạng về các quản lý hoạt động của các tổ chuyên môn, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, từ đó đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn của trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội nhằm nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh trong nhà trường. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
10 Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội và khảo nghiệm về tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đó. 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động chuyên môn ở các trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Đề tài giới hạn trong nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở một số trường THCS đại diện cho nhóm trường quản lý tốt, khá và trung bình qua sự đánh giá của Phòng giáo dục- đào tạo Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội; đồng thời nghiên cứu các báo cáo tổng kết, các sản phẩm hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trên từ năm 2010 đến nay. 5. Giả thuyết khoa học Trong trường THCS, quản lý hoạt động tổ chuyên môn có vai trò quan trọng, quyết định chất lượng hoạt động chuyên môn; và nó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học, giáo dục và uy tín của nhà trường đối với xã hội. Vì vậy, trường THCS chỉ có thể quản lý hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn, khi chủ thể quản lý có nhận thức đúng và trách nhiệm cao; các thiết chế quản lý ngày càng hoàn thiện; kế hoạch quản lý được xây dựng và triển khai đầy đủ; nội dung quản lý được triển khai hiệu quả gắn với đổi mới phương pháp quản lý; duy trì chặt chẽ nền nếp sinh hoạt chuyên môn; thanh, kiểm tra hoạt động tổ chuyên môn được tăng cường và thường xuyên sơ tổng kết, rút kinh nghiệm quản lý hoạt động này. 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
11 6.1. Phương pháp luận nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở quán triệt sâu sắc các quan điểm tư tưởng về giáo dục - đào tạo của Đảng, Nhà nước và Ngành Giáo dục, nhÊt lµ chñ tr¬ng ®æi míi Quản lý giáo dục, nâng cao chất lượng dạy học, gi¸o dôc học sinh trong nhà trường các cấp của Thủ đô Hà Nội. Trong quá trình nghiên cứu, đề tài quán triệt và vận dụng các quan điểm tiếp cận hệ thống - cấu trúc, logic - lịch sử và quan điểm thực tiễn. 6.2. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành đề tài, tác giả luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục như: Các phương pháp nghiên cứu lý luận gồm: Phương pháp phân tích- tổng hợp, phân loại - hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu có liên quan để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm: Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu thực tiễn quản lý giáo dục trường THCS trên địa bàn Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội như: Quan sát hoạt động của các tổ chuyên môn và phương pháp quản lý của chủ thể quản lý chuyên môn. Điều tra bằng bảng hỏi ý kiến để tìm hiểu, thu thập thông tin thực tiễn liên quan đến đề tài. Nghiên cứu các sản phẩm giáo dục và tổng kết kinh nghiệm quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS. Tiến hành tham khảo ý kiến của chuyên gia về những vấn đề liên quan đến đề tài. Tổ chức tiến hành khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của biện pháp đề xuất. Sử dụng toán thống kê để xử lý số liệu từ các kết quả nghiên cứu. 7. Ý nghĩa của luận văn Kết quả nghiên cứu luận văn, góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận và làm sáng tỏ thực trạng vấn đề nghiên cứu, đồng thời đề xuất biện pháp có tính khả
12 thi trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS Quận Hai Bà Trưng, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh ở cấp học này trên địa bàn Thủ đô Hà Nội; và kết quả nghiên cứu có thể vận dụng ở các Quận khác của Thành phố Hà Nội. 8. Kết cấu của luận văn Luận văn được kết cấu gồm phần Mở đầu, 3 chương, 7 tiết, Kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
13 Chương 1 c¬ së lý luËn vÒ qu¶n lý ho¹t ®éng tæ chuyªn m«n trêng trung häc c¬ së 1.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài 1.1.1. Quản lý, quản lý giáo dục và quản lý trường trung học cơ sở * Khái niệm quản lý: Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học xuất bản năm 1994 thì: “Quản lý là trông coi, giữ gìn theo những yêu cầu nhất định. Là tổ chức và điều khiển các hoạt động theo những yêu cầu nhất định”. Theo tác giả Hà Sĩ Hồ: “Quản lý là một quá trình tác động có định hướng, có tổ chức, lựa chọn trong số các tác động có thể dựa trên các thông tin về tình trạng của đối tượng nhằm giữ cho sự vận hành của đối tượng được ổn định và làm cho nó phát triển tới mục đích đã định”. Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý là phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục tiêu của từng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội”. Tác giả Nguyễn Bá Sơn thì cho rằng: “Quản lý là tác động có mục đích đến tập thể những con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình lao động”. Tác giả Nguyễn Ngọc Quang cho rằng: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến”. Theo tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt: “Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định”. Từ các quan niệm trên, ta thấy mặc dù có nhiều cách diễn đạt khác nhau về quản lý, nhưng đều có những dấu hiệu chủ yếu đó là: Quản lý được thực hiện với một tổ chức hay một nhóm xã hội. Quản lý là những tác động có tính hướng đích, những tác động phối hợp nỗ lực của cá nhân thực hiện được mục tiêu của tổ chức.
14 Yếu tố con người giữ vai trò trung tâm trong quá trình hoạt động quản lý; do vậy có thể khái quát: quản lý nói chung là quản lý các tổ chức của con người và hành vi, hoạt động của con người trong các tổ chức đó. Quản lý luôn tồn tại với tư cách là hệ thống. Hệ thống quản lý được tạo bởi nhiều thành tố. Các thành tố cơ bản thường được đề cập khi phân tích hệ thống quản lý là: Chủ thể quản lý: là trung tâm thực hiện những hoạt động khai thác, tổ chức và thực hiện nguồn lực của tổ chức; thực hiện những tác động hướng đích, có chủ định đến đối tượng quản lý. Chủ thể là cá nhân hoặc tập thể. Đối tượng quản lý: là đối tượng chịu tác động và thay đổi dưới những tác động hướng đích, có chủ định đến đối tượng quản lý. Đối tượng quản lý là con người (cá nhân và tập thể) trong tổ chức và các yếu tố được sử dụng là nguồn lực của tổ chức (thông qua việc khai thác, tổ chức và thực hiện). Cơ chế quản lý: là phương thức vận động hợp quy luật của hệ thống quản lý, mà trước hết là sự tác động lẫn nhau một cách hợp quy luật trong quá trình quản lý. Theo nghĩa này, cơ chế quản lý bao hàm cả những yếu tố của công cụ như: phương tiện, giải pháp của chủ thể quản lý nhằm định hướng, dẫn dắt, khích lệ, điều hòa phối hợp hoạt động của con người và các bộ phận trong tổ chức trong việc đạt đến các mục tiêu đã đề ra. Cơ chế quản lý có vai trò quan trọng trong việc thiết lập phương thức hoạt động hợp với quy luật khách quan cho hoạt động quản lý; nó tác động trực tiếp đến xác lập và vận hành mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, đến định hướng tổ chức thực hiện và điều chỉnh hoạt động trong tổ chức. Mục tiêu quản lý: mục đích quản lý được cụ thể hóa bằng các mục tiêu quản lý, mục tiêu quản lý được hiểu là trạng thái cần và có thể có của tổ chức trong những giai đoạn nhất định được xác định theo tình thế của tổ chức và mối quan hệ giữa tổ chức và môi trường. Trạng thái cần có là trạng thái mà tổ chức phải đạt được để có thể tồn tại và phát triển. Trạng thái có thể có là trạng thái mà tổ chức có thể đạt được hoặc không đạt được tùy thuộc vào khả năng và mức độ huy động các nguồn lực của tổ chức. Từ các yếu tố trên có thể hiểu: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra”.
15 Về thực chất, quản lý là sự tác động có hướng đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý bằng một hệ thống các giải pháp nhằm thay đổi trạng thái của đối tượng quản lý, đưa hệ thống tiếp cận mục tiêu cuối cùng, phục vụ lợi ích của con người. Những khái quát chung về quản lý, tạo cơ sở lý luận để nghiên cứu nhận thức rõ hơn về quản lý giáo dục. * Quản lý giáo dục và quản lý nhà trường: Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt, bản chất của nó là quá trình truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm đã được tích lũy trong quá trình phát triển của xã hội loài người. Thế hệ đi trước truyền đạt cho thế hệ đi sau, thế hệ đi sau phải có trách nhiệm lĩnh hội, kế thừa, phát triển và bổ sung những kinh nghiệm đó. Giáo dục có một vị trí đặc biệt quan trọng, vừa là sản phẩm của xã hội đồng thời là nhân tố tích cực, động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Trong thời đại ngày nay, giáo dục đã trở thành nhân tố quyết định thúc đẩy sự phát triển xã hội vì chỉ có giáo dục mới đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của sự phát triển xã hội. Vì vậy giáo dục trở thành mục tiêu phát triển hàng đầu của tất cả các quốc gia trên thế giới. Giáo dục là một quá trình, là một hoạt động của xã hội, vì thế có sự quản lý, đó là quản lý giáo dục. Quản lý giáo dục được hiểu một cách rất đa dạng tùy theo góc độ nghiên cứu, tiếp cận của các nhà khoa học. Theo nghĩa tổng quát: Quản lý giáo dục là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội nhằm thúc đẩy mạnh mẽ công tác đào tạo thế hệ trẻ yêu cầu phát triển xã hội. Theo Từ điển Tiếng Việt: Quản lý giáo dục được hiểu là những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tất cả các mắt xích của hệ thống (từ cấp cao nhất đến các cơ sở giáo dục là nhà trường), nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ mà xã hội đặt ra cho ngành giáo dục. Một số quan niệm về quản lý giáo dục: Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: “Quản lý nhà trường, quản lý giáo dục nói chung là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành tiến tới mục tiêu đào tạo theo nguyên lý giáo dục”.
16 Còn theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ thống vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế hệ trẻ. Đưa giáo dục đến mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất”. Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý giáo dục là hoạt động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, tập thể học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường”. Mục đích của quản lý giáo dục trong nhà trường, là tổ chức quá trình giáo dục có hiệu quả để đào tạo lớp học sinh thông minh sáng tạo, năng động, tự chủ, biết sống và phấn đấu vì hạnh phúc của bản thân và của xã hội. Những khái quát các quan niệm về quản lý, quản lý giáo dục trong nhà trường, tạo cơ sở lý luận để nghiên cứu và nhận thức rõ hơn về quản lý giáo dục trường THCS. * Quản lý trường trung học cơ sở: Quản lý trường học: Xét trên bình diện vi mô, quản lý giáo dục trong phạm vi nhà trường có thể xem là đồng nghĩa với quản lý nhà trường. Trường học là tổ chức giáo dục, là đơn vị cấu trúc cơ sở của hệ thống giáo dục quốc dân. Do vậy, xét về bản chất trường học là tổ chức mang tính nhà nước – xã hội – sư phạm thể hiện bản chất giai cấp, bản chất xã hội và bản chất sư phạm. Vì thế có thể hiểu: “Quản lý trường học: Là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm, đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh”. Mặt khác, quản lý trường học về bản chất là quản lý con người. Điều đó tạo ra cho các chủ thể (người dạy và người học) trong nhà trường một sự liên kết chặt chẽ. Trong nhà trường, giáo viên và học sinh vừa là đối tượng, vừa là chủ thể quản lý. Với tư cách là đối tượng quản lý, họ chịu tác động của chủ thể quản lý (hiệu trưởng). Với tư cách là chủ thể quản lý, họ là người tham gia chủ động, tích cực vào hoạt động quản lý chung và biến nhà
17 trường thành hệ tự quản lý. Cho nên, quản lý nhà trường không chỉ là trách nhiệm riêng của người hiệu trưởng, mà là trách nhiệm chung của tất cả các thành viên trong nhà trường. Quản lý trường học, là một dạng lao động đặc biệt, mà nét đặc trưng của nó là tính tích cực sáng tạo, năng lực vận dụng những tri thức đã có để đạt mục đích đặt ra một cách có kết quả là sự cải biến hiện thực giáo dục. Do đó chủ thể quản lý phải biết sử dụng không chỉ những chuẩn mực pháp quyền, mà còn sử dụng cả những chuẩn mực đạo đức, tâm lý… bảo đảm sự thống nhất và những mối quan hệ trong quá trình quản lý. Quản lý trường THCS: Trường THCS thuộc cấp học nằm giữa trong bậc học phổ thông; có thể gọi nó là một tổ chức sư phạm - xã hội, bởi vì nó là đơn vị cơ sở trong hệ thống giáo dục, đồng thời là một tổ chức xã hội trong cộng đồng. Với tư cách là một tổ chức xã hội, trường THCS tham gia hoạt động trong hệ thống các tổ chức của Quận, Huyện, cùng thực hiện mục tiêu kinh tế - xã hội của địa phương. Song nó là đơn vị văn hóa giáo dục đại diện cho cộng đồng, tuy nhiên văn hóa trường học thường vượt qua văn hóa cộng đồng, nó như một trung tâm tái sản xuất văn hóa liên tục nơi nó hoạt động; điều này càng thể hiện rõ nét ở Quận Hai Bà Trưng Thủ đô Hà Nội. Với tư cách là một tổ chức sư phạm, quản lý trường THCS khác hẳn với mọi hình thức quản lý xã hội khác; đó là bản chất sư phạm của hoạt động giáo dục trong đó giáo viên và học sinh vừa là khách thể quản lý, nhưng đồng thời là chủ thể tự quản lý; bởi họ là những con người đang tham gia một lĩnh vực hoạt động đặc thù là lấy “nhân cách đào tạo nhân cách”. Tính đặc thù của hoạt động quản lý trường THCS cũng như các nhà trường phổ thông khác, thể hiện ở hoạt động dạy và hoạt động học. Từ những khái quát trên có thể hiểu: Quản lý trường THCS: Là quản lý toàn diện các nguồn lực nhà trường, trong đó quản lý hoạt động dạy và học là trung tâm, nhằm đưa nhà trường vận hành theo mục tiêu, nguyên lý giáo dục, hướng tới phát triển toàn diện nhân cách học sinh THCS”. Quản lý tốt trường THCS sẽ góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, hình thành đội ngũ lao động có kiến thức, có tay nghề, năng
18 động, sáng tạo, có đạo đức cách mạng, có tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội; nhà trường thực hiện mục tiêu đào tạo thế hệ trẻ theo hướng phát triển toàn diện nhân cách. Tính đặc thù của quản lý các trường THCS phụ thuộc nhiều vào đặc điểm lao động sư phạm của giáo viên, đó là: Lao động của giáo viên được chuyên môn hóa cao; Đối tượng chủ yếu của lao động sư phạm là học sinh phần lớn từ 11 đến 15 tuổi; Phương tiện lao động chủ yếu là tinh thần - là nhân cách người thầy; Phân biệt giữa lao động trên lớp và lao động bên ngoài không hoàn toàn tách bạch; Mặt kinh tế của hoạt động gắn liền với mặt giáo dục; Hiệu quả hoạt động là hiệu suất lao động của người giáo viên, là chất lượng thực hiện mục tiêu dạy học, giáo dục. Chính vì lao động của giáo viên được chuyên môn hóa cao, cho nên quản lý chuyên môn trong trường THCS phải tổ chức theo tổ chuyên môn; và quản lý hoạt động của tổ chuyên môn là đặc thù trong quản lý trường THCS. Quản lý hoạt động giáo dục trong trường THCS, bao giờ cũng được thực hiện theo những chức năng và nguyên tắc nhất định. Các chức năng đó là: Chức năng kế hoạch hóa; Chức năng tổ chức; Chức năng chỉ đạo thực hiện và chức năng kiểm tra đánh giá; đó là chu trình khép kín của hoạt động quản lý giáo dục, nó được áp dụng cho mọi cán bộ quản lý trường học. Những khái quát chung về quản lý trường học cũng như trường THCS như trình bày trên, là cơ sở để nghiên cứu và nhận thức rõ hơn về quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường phổ thông nói chung, các trường THCS nói riêng.
19 1.1.2. Tổ chuyên môn và hoạt động của tổ chuyên môn trường trung học cơ sở * Tổ chuyên môn: Tổ chuyên môn là một bộ phận trong cơ cấu tổ chức của trường phổ thông với tập hợp các giáo viên cùng giảng dạy một nhóm môn học được đặt dưới sự quản lý trực tiếp của một tổ trưởng và một hoặc hai tổ phó do hiệu trưởng bổ nhiệm và giao nhiệm vụ. Trong Điều lệ trường Trung học có quy định: “… giáo viên của trường Trung học được tổ chức thành tổ chuyên môn hoặc nhóm môn học ở từng cấp học THPT, THCS. Mỗi tổ chuyên môn có tổ trưởng, từ một đến hai tổ phó chịu sự quản lý chỉ đạo của Hiệu trưởng, do Hiệu trưởng bổ nhiệm và giao nhiệm vụ vào đầu năm học”. Tổ chuyên môn là nơi tập hợp những người có cùng nhiệm vụ, phạm vi chuyên môn, có sự tương đồng về trình độ đào tạo nên hiểu rõ được những khó khăn, thuận lợi từ đó sẽ hạn chế những khó khăn và phát huy những thuận lợi trong những hoàn cảnh cụ thể. Tổ chuyên môn là một tập thể hạt nhân, một tế bào của hoạt động chuyên môn trong nhà trường. Ở các thế hệ giáo viên nối tiếp nhau theo thứ bậc chuyên môn, nghiệp vụ, mỗi người có thế mạnh, hạn chế riêng. Nếu TTCM biết cách tổ chức khơi nguồn, phát huy thế mạnh, giảm bớt những hạn chế của mỗi người thì sẽ tạo dựng được môi trường hoạt động chuyên môn hữu ích nhất. * Nhiệm vụ của tổ chuyên môn trong trường trung học cơ sở: Xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ, hướng dẫn xây dựng và quản lý kế hoạch cá nhân của tổ viên theo kế hoạch dạy học; Phân phối chương trình môn học của Bộ Giáo dục và Đào tạo và kế hoạch năm học của nhà trường; Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ; Tham gia đánh giá, xếp loại các thành viên của tổ theo các quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo; Đề xuất khen thưởng, kỷ luật đối với giáo viên; Tổ chuyên môn sinh hoạt hai tuần một lần.
20 Việc tổ chức dạy học theo các bộ môn khoa học cơ bản dẫn đến đội ngũ giáo viên trong các trường THCS được chia thành các tổ chuyên môn theo sự phân cấp quản lý của nhà trường. Tổ chuyên môn trong trường THCS là diễn đàn tập trung các giáo viên có cùng chuyên môn dạy học, là nơi thể hiện sự phối hợp thống nhất giữa những con người lao động với tính chuyên môn hóa rất cao; là nơi khai thác, phát huy những thế mạnh chuyên môn của nhiều thế hệ giáo viên khác nhau, là nơi để mỗi giáo viên có điều kiện vươn lên bộc lộ năng lực và phẩm chất sư phạm của mình. Trong đó đứng đầu mỗi tổ chuyên môn là một tổ trưởng do hiệu trưởng chỉ định và giao nhiệm vụ, chịu trách nhiệm quản lý trực tiếp và điều hành mọi hoạt động của tổ. Tổ trưởng chuyên môn chính là người đóng vai trò trung tâm trong hoạt động quản lý chuyên môn của tổ; đây là một mắt xích trong hệ thống quản lý của nhà trường; các quyết định của Hiệu trưởng đều thông qua tổ trưởng để chuyển đến giáo viên. Tổ trưởng chuyên môn trực tiếp tiếp nhận các chủ trương từ Hiệu trưởng để điều hành hoạt động của tổ, đồng thời cũng là người đại diện cho tổ phản ánh những ý kiến của tập thể giáo viên trong tổ đến Hiệu trưởng. Tổ trưởng chuyên môn là cán bộ quản lý cấp cuối cùng trong hệ thống giáo dục, là cán bộ quản lý trong trường THCS làm việc trực tiếp dưới quyền của hiệu trưởng; là người chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ; hướng dẫn xây dựng và quản lý kế hoạch cá nhân của tổ viên; tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kiểm tra đánh giá chất lượng thực hiện nhiệm vụ của giáo viên theo kế hoạch của nhà trường; đề xuất khen thưởng cho giáo viên. Tổ trưởng chuyên môn là người được tiếp thu những chủ trương đổi mới về môn học và có trách nhiệm tổ chức, hướng dẫn tổ viên của mình, biến những chủ trương ấy thành hiện thực thông qua các hoạt động chuyên môn trong tổ. Để quản lý hoạt động chuyên môn, trước hết tổ trưởng chuyên môn phải là giáo viên có năng lực chuyên môn, là một trụ cột về chuyên môn, là một chuyên gia sư phạm, là người có quan hệ tốt với mọi người. Luôn nhạy bén với cái mới và có khả năng động viên khích lệ các thành viên khác trong tổ nỗ lực nâng cao chuyên môn. Như vậy, tổ trưởng chuyên môn không chỉ có vai trò là “thợ cả” trong “tổ thợ” mà quan trọng hơn còn là người có năng lực tổ chức các hoạt động chuyên môn; và biết cách
21 làm cho tổ viên nâng cao năng lực chuyên môn, góp phần cho sự tiến bộ của bản thân và cho tập thể. * Hoạt động của tổ chuyên môn trong trường trung học cơ sở: Trong trường THCS, tổ chuyên môn là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, của Bộ Giáo dục- Đào tạo, của Sở và Phòng Giáo dục – Đào tạo, của địa phương, của nhà trường về giáo dục, là nơi trực tiếp thực hiện mọi quá trình tổ chức, chỉ đạo hoạt động giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường. Vì vậy, mọi hoạt động của tổ chuyên môn nếu được quản lý tốt thì sẽ nâng cao chất lượng dạy học bộ môn và chất lượng giáo dục trong nhà trường. Hoạt động tổ chuyên môn trong trường THCS là hoạt động giảng dạy của giáo viên cũng như các hoạt động giáo dục khác của nhà trường, được hiệu trưởng phân công, mà các thành viên trong tổ phải thực hiện đầy đủ theo quy định của trường và ngành Giáo dục - Đào tạo. Đây là hoạt động quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của mỗi trường; nó đòi hỏi sự tuân thủ nội dung chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đồng thời có sự vận dụng linh hoạt, sáng tạo cho phù hợp với điều kiện và tình hình học sinh ở mỗi địa phương. Cụ thể hoạt động của tổ chuyên môn trong trường THCS bao gồm: Lập kế hoạch hoạt động giảng dạy của từng giáo viên, của tổ chuyên môn và kế hoạch thực hiện đổi mới giáo dục THCS, đổi mới chương trình nội dung dạy học; Lập kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên để họ nắm vững ý đồ nội dung sách giáo khoa và kiến thức nâng cao do bộ môn phụ trách; lập và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động bồi dưỡng học sinh; Tổ chức hoạt động đổi mới PPDH và sinh hoạt chuyên môn để nâng cao năng lực dạy học cho giáo viên; Tổ chức cho các thành viên trong tổ thực hiện kiểm tra, theo dõi giám sát và đánh giá lẫn nhau về hoạt động chuyên môn, sử dụng phương tiện thiết bị, đồ dùng dạy học, chuẩn bị bài dạy, soạn giáo án, ra đề kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh; Tổ chức các hoạt động hội giảng, thi giáo viên dạy giỏi cấp tổ để chọn giáo viên thi giáo viên dạy giỏi các cấp;
22 Tổ chức và động viên mọi người tham gia viết sáng kiến kinh nghiệm, ứng dụng các sáng kiến kinh nghiệm trong giáo dục, dạy học nhằm đẩy mạnh phong trào thi đua hai tốt trong nhà trường; Tham gia vào các hoạt động chung của nhà trường như: công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp, công tác xã hội hóa giáo dục, công tác đoàn thể và các phong trào thi đua khác… Tóm lại, trên cơ sở khái quát làm rõ những kiến thức về tổ chuyên môn, nhất là các hoạt động cơ bản về chuyên môn của tổ chuyên môn trường THCS như trình bày trên, tạo cơ sở nghiên cứu làm rõ hơn về quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường phổ thông nói chung, các trường THCS nói riêng, góp phần hình thành cơ sở lý luận của đề tài luận văn. 1.1.3. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS Như trình bày trên, tổ chuyên môn trong trường THCS là nơi tập hợp các giáo viên có cùng chuyên môn dạy học, với tính chuyên môn hóa rất cao, mỗi giáo viên có điều kiện vươn lên bộc lộ năng lực và phẩm chất sư phạm của mình. Đứng đầu mỗi tổ chuyên môn là tổ trưởng, người chịu trách nhiệm trực tiếp quản lý điều hành mọi hoạt động chuyên môn của tổ. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS, về thực chất chính là quản lý hoạt động dạy học của giáo viên cũng như các hoạt động giáo dục khác của nhà trường do các tổ chuyên môn chịu trách nhiệm thực hiện, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh của nhà trường. Từ kết quả nghiên cứu khái quát về quản lý giáo dục, quản lý trường THCS, tổ chuyên môn và hoạt động tổ chuyên môn trường THCS, cùng với nhận thức về lý luận quản lý giáo dục, có thể quan niệm: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch và tổ chức chặt chẽ của chủ thể quản lý đến toàn bộ hoạt động chuyên môn của tổ bộ môn và giáo viên, cũng như các hoạt động giáo dục khác nhằm nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh của nhà trường.