Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai nhằm đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN NHƯ QUÂN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN NHƯ QUÂN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Ma Thị Hường THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong Luận văn là hoàn toàn chính xác và có nguồn gốc rõ ràng. Học viên Nguyễn Như Quân
ii LỜI CẢM ƠN Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến TS. Ma Thị Hường - người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các Khoa của trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các đồng chí lãnh đạo tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai và đồng nghiệp đã giúp đỡ, cung cấp số liệu liên quan đến mục đích nghiên cứu của luận văn. Và cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu thực hiện Luận văn tốt nghiệp này. Học viên Nguyễn Như Quân
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU .....................................................................................vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết........................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ............................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ............................................................................................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách nhà nước ................ 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................... 5 1.1.2. Ngân sách nhà nước cấp huyện trong hệ thống ngân sách nhà nước................ 8 1.1.3. Nội dung quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ........................................... 13 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp huyện.............................. 27 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước tại một số địa phương ............. 30 1.2.1. Một số bài học kinh nghiệm về quản lý NSNN tại một số địa phương .......... 30 1.2.2. Bài học kinh nghiệm về quản lý ngân sách nhà nước cho huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ............................................................................................................................. 33 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 35 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 35 2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 35 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 35 2.2.2. Phương pháp xử lý thông tin ........................................................................... 38 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................................... 38
iv 2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 39 2.3.1. Các chỉ tiêu phản ánh kết quả thu chi ngân sách nhà nước............................. 39 2.3.2 Các chỉ tiêu phản ánh nội dung quản lý ngân sách nhà nước .......................... 40 2.3.3. Các chỉ tiêu phản ánh kết quả quản lý ngân sách nhà nước ............................ 41 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN BẮC HÀ, LÀO CAI ................................................................................................ 41 3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ........... 42 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 42 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................ 42 3.1.3. Tình hình phá triển kinh tế - xã hội ................................................................. 42 3.2.1. Tổ chức bộ máy ngân sách huyện ................................................................... 46 3.2.2. Nội dung quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ............. 46 3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước huyện Bắc Hà .......... 86 3.4. Đánh giá chung về quản lý ngân sách nhà nước huyện Bắc Hà ........................ 90 3.4.1. Ưu điểm ........................................................................................................... 90 3.4.2. Hạn chế............................................................................................................ 92 3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................................... 94 Chương 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI ...................................... 96 4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu trong công tác quản lý ngân sách nhà nước ..... 97 4.1.1. Quan điểm ....................................................................................................... 97 4.1.2. Định hướng...................................................................................................... 99 4.1.3. Mục tiêu ........................................................................................................ 100 4.2. Các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường công tác quản lý ngân sách nhà nước huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai .................................................................................... 101 4.2.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách nhà nước huyện ........................ 101 4.2.2. Hoàn thiện công tác chấp hành và quyết toán ngân sách .............................. 103 4.2.3. Hoàn thiện, đổi mới cơ chế phân cấp quản lý và điều hành ngân sách nhà nước các cấp ..................................................................................................................... 106 4.2.4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách nhà nước huyện ........... 107
v 4.2.5. Nâng cao trình độ, năng lực, trách nhiệm của đội ngũ quản lý ngân sách nhà nước ......................................................................................................................... 109 4.2.6. Phát triển cơ sở vật chất, hệ thống công nghệ thông tin phục vụ quản lý ngân sách nhà nước huyện ............................................................................................... 111 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 112 4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước ................................................................................ 112 4.3.2. Kiến nghị với HĐND, UBND tỉnh Lào Cai .................................................. 113 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 115 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 116 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................ 118
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa 1 HĐND Hội đồng nhân dân 2 KT – XH Kinh tế - xã hội 3 KBNN Kho bạc nhà nước 4 NS Ngân sách 5 NSĐP Ngân sách địa phương 6 NSNN Ngân sách Nhà nước 7 QLNN Quản lý nhà nước 8 SXKD Sản xuất kinh doanh 9 TC- KH Tài chính – Kế hoạch 10 UBND Ủy ban nhân dân 11 XDCB Xây dựng cơ bản
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Dân số huyện Bắc Hà từ 2017 đến 2019 ........................................ 43 Bảng 3.2. Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 - 2019 ......................................................................................................... 44 Bảng 3.3. Cân đối thu – chi NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 .... 51 Bảng 3.4. Tình hình dự toán thu NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ......................................................................................................... 53 Bảng 3.5. Tình hình dự toán thu từ SXKD trong nước huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019..................................................................................... 55 Bảng 3.6. Tình hình lập dự toán chi NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ................................................................................................. 58 Bảng 3.7. Tình hình chấp hành dự toán thu NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019..................................................................................... 62 Bảng 3.8. Tình hình chấp hành dự toán chi NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019..................................................................................... 69 Bảng 3.9. Quyết toán thu NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ........ 75 Bảng 3.10. Quyết toán chi NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ..... 80 Bảng 3.11. Kết quả điều tra thực trạng lập dự toán NSNN tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai..................................................................................... 84 Bảng 3.12. Kết quả điều tra thực trạng công tác chấp hành NSNN tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ....................................................................... 85 Bảng 3.13. Kết quả điều tra thực trạng quyết toán và kiểm tra NSNN tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ....................................................................... 86 Bảng 3.15. Kết quả điều tra các nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến quản lý NSNN trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ........................................ 88
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Hệ thống NSNN của Việt Nam ....................................................... 7 Sơ đồ 3.1. Quy trình lập và giao dự toán ngân sách cấp huyện ...................... 48 Biểu đồ 3.1: Cơ cấu nguồn thu ngân sách huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ......................................................................................................... 66 Biểu đồ 3.2: Cơ cấu chi cân đối ngân sách huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ......................................................................................................... 72 Biểu đồ 3.3. Thu NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017– 2019 ...................... 78 Biểu đồ 3.4. Chi NSNN huyện Bắc Hà giai đoạn 2017 – 2019 ...................... 82
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết Sự phát triển của nền kinh tế thị trường kéo theo những khiếm khuyết khó có thể kiểm soát như khủng hoảng kinh tế, thất nghiệp, ô nhiễm môi trường… Do đó, sự can thiệp của Nhà nước là một nhu cầu tất yếu và khách quan, giúp khôi phục lại những cân đối và mở đường cho sức sản xuất phát triển. Ngân sách nhà nước chính là một trong những công cụ hữu hiệu để nhà nước điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế. Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại của bộ máy Nhà nước, ngân sách nhà nước còn là công cụ tác động vào cơ cấu kinh tế nhằm đảm bảo cân đối hợp lý, là nguồn vốn đầu tư quan trọng trong xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế, xã hội tạo ra môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động, giải quyết các vấn đề xã hội, bất bình đẳng thu nhập, ô nhiễm môi trường. Rõ ràng, vai trò của ngân sách nhà nước là rất lớn. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để tổ chức quy mô, cơ cấu và quản lý ngân sách nhà nước hiệu quả để phát huy được hết vai trò của nó. Có thể thấy quản lý ngân sách nhà nước thời gian qua đang thu hút sự quan tâm của các nhà làm chính sách và nghiên cứu. Thực tế cho thấy việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước là yêu cầu thực tế, khách quan, vừa có tính cấp bách, vừa có tính cơ bản lâu dài. Công tác quản lý ngân sách nhà nước là nhằm đạt đến mục tiêu huy động, phân phối và sử dụng các nguồn lực hiệu quả, công bằng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phục vụ an sinh, đảm bảo an toàn - trật tự xã hội, khuyến khích phát triển sự nghiệp giáo dục - đào tạo, y tế, nghiên cứu khoa học, nâng cao chất lượng quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí,…. trên cơ sở được phân cấp quản lý ngân sách nhà nước nhằm nâng cao tính chủ động và trách nhiệm của một địa phương, tăng cường tính kỷ luật, kỷ cương trong công tác quản lý ngân sách nhà nước. Bắc Hà là huyện vùng cao biên giới nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Lào Cai, có vị trí địa lý đặc thù, với những điều kiện khí hậu thuận lợi nên huyện giữ vai trò khá quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội và quốc phòng an ninh đối với tỉnh Lào Cai và khu vực phía Bắc của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. Bên cạnh những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội, Bắc Hà cũng bị ảnh hưởng thời
2 tiết khắc nghiệt như: nhiệt độ có độ chênh lệch ngày đêm và các tháng trong năm khá cao; sương muối, mưa đá kèm với dòng chảy mạnh của sông Chảy vào mưa lũ, làm gia tăng các hoạt động xâm thực bào mòn, ảnh hưởng đến các hoạt động sản xuất nông nghiệp, du lịch và sinh hoạt của nhân dân. Bằng sự cố gắng nỗ lực của Đảng bộ huyện, khắc phục những khó khăn, tận dụng những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội của huyện, trong năm qua, huyện Bắc Hà đã đạt được những thành tựu hết sức to lớn. Kinh tế của huyện tiếp tục duy trì ổn định, tốc độ tăng trưởng kinh tế của huyện năm 2019 đạt 12,86%, bằng 107,16% kế hoạch năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích, tăng tỷ trọng ngành công nghiệp - xây dựng và giảm tỷ trọng ngành nông - lâm nghiệp; thu ngân sách trên địa bàn đạt gần 147 tỷ đồng, bằng 116,28% kế hoạch năm; tỷ lệ hộ nghèo của huyện giảm mạnh từ 28,25% năm 2018 xuống còn 18,82% năm 2019. Có được những thành tựu trên là do UBND huyện Bắc Hà đã chỉ đạo thực hiện phát triển kinh tế xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2019 theo đúng kế hoạch đề ra. Các cơ quan, đơn vị, UBND các xã, thị trấn đã chủ động triển khai các giải pháp chỉ đạo, điều hành thực hiện kế hoạch được giao. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn tồn tại những yếu tố, điều kiện tiền đề cho công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà còn chưa hoàn chỉnh, khiến cho hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước chưa được như mong muốn. Để thực hiện được các mục tiêu mà huyện đã đề ra trong thời gian tới nhằm phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng và an ninh; duy trì, nuôi dưỡng, phát triển các khoản thu; tập trung nguồn lực, nhân lực phát triển huyện Bắc Hà bền vững; thực hiện hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia, chính sách đầu tư hỗ trợ sản xuất, chính sách dân tộc… vấn đề đặt ra ở đây là phải quản lý ngân sách nhà nước của huyện sao cho hiệu quả. Xuất phát từ tầm quan trọng của hoạt động quản lý ngân sách nhà nước và đặc biệt trong bối cảnh hiện nay của huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, tác giả lựa chọn đề tài “Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai” làm luận văn thạc sĩ của mình.
3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai nhằm đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước. - Phân tích thực trạng quản lý ngân sách và những kết quả đạt được, hạn chế trong công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. - Đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Luận văn được nghiên cứu tại địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Phạm vi về nội dung: trong phạm vi của luận văn này, tác giả đề cập đến công tác quản lý NSNN tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai chủ yếu dựa trên việc tiếp cận, nghiên cứu, đánh giá một số chỉ tiêu. - Phạm vi về thời gian: Số liệu thống kê và tài liệu nghiên cứu được thu thập chủ yếu trên địa bàn huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai.trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2019, số liệu điều tra thực tế là từ tháng 2/2020 đến 3/2020 4. Ý nghĩa khoa học - Về mặt lý luận: Nghiên cứu đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận về NSNN; công tác quản lý NSNN cấp huyện.
4 - Về mặt thực tiễn: Trên cơ sở phân tích thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý NSNN tại huyện Bắc Hà tỉnh Lào Cai giai đoạn 2017 -2019. Luận văn đưa ra những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế còn tồn tại, từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. - Tính ứng dụng: Ngoài ra, kết quả nghiên cứu có thể được dùng làm tài liệu tham khảo có giá trị với Lãnh đạo huyện Bắc Hà. Đồng thời cũng là tài liệu nghiên cứu quan trọng giúp cho các địa phương tham khảo học tập trong triển khai công tác quản lý NSNN cấp huyện. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được kết cầu thành 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà, Lào Cai. Chương 4: Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bắc Hà, Lào Cai. Chương 1
5 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách nhà nước 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản * Ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước là phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử. Sự hình thành và phát triển của NSNN gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hóa – tiền tệ trong các phương thức sản xuất của các cộng đồng và Nhà nước của từng cộng đồng. Nói cách khác, sự ra đời của Nhà nước, sự tồn tại của kinh tế hàng hóa – tiền tệ là những tiền đề cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của NSNN. Theo TS Vũ Xuân Dũng, (2012), “Ngân sách nhà nước là hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thái giá trị phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm đảm bảo cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” Ngân sách nhà nước được xem là khâu chủ đạo của hệ thống tài chính, thể hiện những quan hệ tài chính giữa Nhà nước với các chủ thể trong xã hội và gắn liền với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Sự hình thành và sử dụng các nguồn tài chính thuộc NSNN có tác động quan trọng và chi phối đến sự vận hành của toàn bộ hệ thống tài chính. Theo Giáo trình tài chính – tiền tệ, của Phạm Ngọc Dũng, Đinh Xuân Hạng, (2011), “Ngân sách nhà nước hiểu một cách đơn giản là tổng số thu và chi của Nhà nước trong một năm nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước do Hiến pháp quy định. Ngân sách nhà nước phản ánh sự tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Ngân sách nhà nước phản ánh sự lựa chọn phương án tài chính trong việc phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Phạm vi của ngân sách nhà nước phụ thuộc vào từng lĩnh vực, quy mô hoạt động của Nhà nước trong một khuôn khổ nhất định thông qua các chính sách tài chính và phải được thực hiện theo quy định của pháp luật” Hoạt động của NSNN là sự thể hiện các mặt hoạt động kinh tế - xã hội của
6 Nhà nước ở tầm vĩ mô. NSNN giữ vị trí trọng yếu trong việc đảm bảo cho sự tồn tại và hoạt động của Nhà nước. Theo luật NSNN năm 2015: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” . Tùy theo góc độ nhìn nhận, quan niệm về ngân sách nhà nước được hiểu theo các góc độ khác nhau: Trên góc độ kinh tế, ngân sách nhà nước là một công cụ chính sách kinh tế của quốc gia, được sử dụng để đạt các mục tiêu: Kỷ luật tài khóa, phân bổ nguồn lực theo thứ tự ưu tiên, và sử dụng nguồn lực hiệu quả. Trên góc độ chính trị, ngân sách nhà nước là bản dự toán thu chi ngân sách của nhà nước được trình cho cơ quan quyền lực nhà nước để đảm bảo các đại biểu của người dân giám sát, phê duyệt. Trên góc độ luật pháp, ngân sách nhà nước là một văn bản pháp luật của nhà nước được Quốc hội phê duyệt. Về bản chất, Ngân sách nhà nước là hệ thống (tổng thể) các quan hệ kinh tế, gắn liền với quá trình phân phối các nguồn lực tài chính của xã hội để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ nhất định * Hệ thống Ngân sách nhà nước Hiện nay, theo luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 thì “Ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương”. Trong đó, ngân sách địa phương bao gồm các cấp ngân sách: Ngân sách cấp tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh); Ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện); Ngân sách cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã).
7 Sơ đồ 1.1: Hệ thống NSNN của Việt Nam Ngân sách Trung ương: Phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo ngành, tập trung các nguồn lực cơ bản để đảm bảo thực hiện các mục tiêu trọng yếu trên phạm vi cả nước và giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống ngân sách quốc gia Ngân sách địa phương: Phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo lãnh thổ, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế - xã hội của chính quyền cấp Tỉnh, thành phố. Ngân sách cấp huyện: Phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo lãnh thổ, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế - xã hội của chính quyền cấp huyện. Ngân sách cấp xã: Nhằm đảm bảo điều kiện tài chính để chính quyền xã chủ động khai thác các thế mạnh đất đai, lao động phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là xây dựng nông thôn mới, thực hiện các chính sách xã hội, giữ gìn an ninh trật tự địa phương. * Quản lý ngân sách nhà nước Quản lý nhà nước đối với NSNN là quá trình tác động của Nhà nước đến các mối quan hệ của NSNN, nhằm hướng NSNN tác động vào các hoạt động trong đời sống KT – XH phục vụ cho mục tiêu, chiến lược, kế hoạch phát triển KT – XH trong từng thời kỳ nhất định. Đồng thời là quá trình sử dụng NSNN như là công cụ để quản
8 lý và điều hành nền kinh tế, hướng các quan hệ kinh tế phát triển theo định hướng của Nhà nước. Quản lý nhà nước về NSNN là làm cho các hoạt động của NSNN theo đúng pháp luật của Nhà nước, mặt khác kích thích kinh tế phát triển, tạo lập, bồi dưỡng nguồn thu cho ngân sách và sử dụng có hiệu quả, tiết kiệm các khoản chi ngân sách, bảo đảm sự cân đối tích cực thu - chi ngân sách, giảm bội chi ngân sách. Mục tiêu tổng quát trong quản lý và sử dụng ngân sách là phải tạo sự cân đối tích cực, ổn định NSNN tạo môi trường tài chính thuận lợi cho sự ổn định và phát triển, nâng cao hiệu quả của NSNN thực hiện mục tiêu chiến lược KT – XH trong từng thời kỳ. Chủ thể quản lý NSNN là Nhà nước hoặc các cơ quan nhà nước được Nhà nước giao nhiệm vụ thực hiện các hoạt động tạo lập và sử dụng các quỹ NSNN. Chủ thể trực tiếp quản lý NSNN là bộ máy tài chính trong hệ thống các cơ quan nhà nước. Đối tượng của quản lý NSNN là các hoạt động của NSNN. Nói cụ thể hơn đó là các hoạt động thu, chi bằng tiền của NSNN. Trong quản lý NSNN, các chủ thể quản lý có thể sử dụng nhiều phương pháp quản lý và nhiều công cụ quản lý khác nhau. Theo Học viện hành chính quốc gia (2006), Giáo trình Quản lý nhà nước về tài chính, Khoa quản lý tài chính công, nhà xuất bản Giáo dục” Quản lý NSNN là sự tác động của Nhà nước vào hoạt động của các đối tượng sử dụng quỹ NSNN bằng các công cụ quản lý vĩ mô của mình để thực hiện các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước” 1.1.2. Ngân sách nhà nước cấp huyện trong hệ thống ngân sách nhà nước 1.1.2.1. Khái niệm và đặc điểm ngân sách nhà nước cấp huyện Theo Thông tư số 328/2016-BTC ngày 26/12/2016 hướng dẫn thu và quản lý các khoản thu ngân sách nhà nước qua Kho Bạc nhà nước thì “Ngân sách huyện là quỹ tiền tệ tập trung của huyện được hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi huyện”. Ngân sách huyện là công cụ quan trọng trong việc ổn định và phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện.Ngân sách huyện thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của NSNN trên phạm vi địa bàn huyện, đó là mối quan hệ giữa ngân sách với các tổ chức, cá nhân trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của huyện.
9 Chính quyền cấp huyện là chính quyền trung gian, nối tỉnh với xã, phường, thị trấn. NSNN huyện phải cân đối theo nguyên tắc tổng thu phải bằng hoặc lớn hơn tổng chi; ngân sách huyện không có bội chi. Vì vậy, trong công tác lập dự toán hàng năm nếu thu không đủ bù chi thường xuyên thì ngân sách tỉnh bổ sung cân đối. 1.1.2.2. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện Ngân sách huyện có vai trò đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước, đảm bảo an ninh, quốc phòng; thúc đẩy phát triển ổn định kinh tế - xã hội, bù đắp những khiếm khuyết của thị trường, giữ vững ổn định công bằng xã hội và bảo vệ môi trường trên địa bàn huyện. - NSNN cấp huyện bảo đảm thực hiện chức năng Nhà nước, bảo vệ an ninh trật tự cấp huyện Cấp chính quyền huyện cũng tổ chức ra cho mình một hệ thống các cơ quan, đoàn thể hành chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. Điều đó cũng có nghĩa là để cho các cơ quan đoàn thể đó hoạt động cần phải có một quỹ tài chính tập trung cho nó - Đó chính là ngân sách huyện. Mặc dù không lớn mạnh như ngân sách Trung ương nhưng ngân sách huyện cũng tạo cho mình một vị thế nhất định nhằm chủ động trong việc chủ động trong việc thực hiện chức năng Nhà nước ở địa phương. Chức năng đảm bảo an ninh trật tự, quốc phòng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là công cụ quyền lực của Nhà nước nhằm bảo vệ ý chí của Nhà nước, tạo điều kiện an toàn để huyện phát triển mọi mặt. Để đảm bảo được chức năng này, huyện cần phải có kế hoạch cụ thể, chi tiết, có các khoản dự phòng hợp lý. - NSNN cấp huyện – công cụ thúc đẩy phát triển ổn định kinh tế Để thực hiện tốt chiến lược phát triển kinh tế - tài chính của cấp trên thì huyện cần phải sử dụng các công cụ sẵn có của mình để điều tiết, định hướng. Một trong những công cụ đắc lực là ngân sách. Các huyện phải căn cứ vào thế mạnh của địa phương mình để định hướng phát triển, hình thành cơ cấu kinh tế, kích thích phát triển. Huyện phải xây dựng cho mình một tiềm lực kinh tế riêng. Đó là các doanh nghiệp Nhà nước do cấp huyện quản lý. Loại hình doanh nghiệp này đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế huyện và cũng giúp huyện chủ động trong việc phát
10 triển kinh tế NSNN cấp huyện - Phương tiện bù đắp khiếm khuyết thị trường đảm bảo công bằng xã hội và các vấn đề môi trường Đây là vai trò không thể thiếu đối với mỗi quốc gia. Nó có tác dụng xoa dịu nền kinh tế. Như chúng ta đã biết, kinh tế thị trường là chạy theo lợi nhuận. Do vậy mà để lại một loạt các hậu quả như: Thất nghiệp, phân cấp giàu nghèo, các vấn đề xã hội, đời sống của nhân dân không được quan tâm, môi trường bị ô nhiễm,… 1.1.2.3. Nguồn thu và nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước cấp huyện - Về nguồn thu của NSNN cấp huyện Thu ngân sách huyện là quá trình tạo lập, hình thành quỹ ngân sách nhà nước cấp huyện, nó đóng vai trò quan trọng, quyết định đến việc chi ngân sách. Để đảm bảo nguồn thu cần phải có chính sách thu hợp lý, hiệu quả, tập hợp các biện pháp nhằm huy động nguồn thu vào cho ngân sách. Ngân sách huyện bao gồm các loại chính sau: + Thứ nhất, các khoản thu phân chia giữa ngân sách tỉnh, huyện và xã, phường, thị trấn. Các khoản này bao gồm:Thuế giá trị gia tăng, trừ thuế giá trị gia tăng của hàng hóa nhập khẩu; Thuế thu nhập doanh nghiệp, trừ thuế thu nhập từ hoạt động thăm dò, khai thác dầu, khí ; Thuế thu nhập cá nhân;Thuế tiêu thụ đặc biệt, trừ thuế tiêu thụ đặc biệt từ hàng hóa nhập khẩu; Thuế bảo vệ môi trường trừ thuế bảo vệ môi trường từ hàng hóa nhập khẩu + Thứ hai, các khoản thu ngân sách huyện hưởng 100% ,bao gồm: Thuế môn bài từ các doanh nghiệp, hợp tác xã và các hộ sản xuất kinh doanh ngoài quốc doanh và các khoản thu khác của ngân sách huyện theo quy định của pháp luật, Thuế tài nguyên, trừ thuế tài nguyên thu từ hoạt động thăm dò, khai thác dầu, khí; Thuế sử dụng đất nông nghiệp;Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp; Tiền sử dụng đất, trừ thu tiền sử dụng đất gắn với tài sản trên đất do các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc trung ương quản lý. Các khoản thu phí, lệ phí từ hoạt động do các cơ quan cấp huyện quản lý,