Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Hình ảnh người phụ nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1975

Chia sẻ: Tiêu Sở Hà | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp Văn học "Hình ảnh người phụ nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1975" tập trung tìm hiểu về hình ảnh người phụ nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải để từ đó ta thấy được tài năng nghệ thuật của ông trong miêu tả và khắc họa hình tượng nhân vật người phụ nữ với những vẻ đẹp về tâm hồn. Đồng thời cũng thấy rõ cách tiếp cận hiện thực độc đáo, cái nhìn sắc sảo và đầy tinh tế những khía cạnh của cuộc sống của nhà văn. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Hình ảnh người phụ nữ trong truyện ngắn Nguyễn Khải sau 1975

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN KHOA KHOA H C CƠ B N KHÓA LU N T T NGHI P CHUYÊN NGÀNH VĂN H C HÌNH NH NGƯ I PH N TRONG TRUY N NG N NGUY N KH I SAU 1975 NGUY N TH BÉ H u Giang, 2013
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN KHOA KHOA H C CƠ B N KHÓA LU N T T NGHI P CHUYÊN NGÀNH VĂN H C HÌNH NH NGƯ I PH N TRONG TRUY N NG N NGUY N KH I SAU 1975 Gi ng viên hư ng d n: Sinh vên th c hi n: NGUY N LÂM ĐI N NGUY N TH BÉ H u Giang, 2013
L IC MT Sau th i gian h c t p, nghiên c u tôi ñã hoàn thành lu n văn t t nghi p. Tôi xin g i l i c m ơn ñ n các th y cô Trư ng Đ i h c Võ Trư ng To n ñã t o ñi u ki n thu n l i cho tôi trong su t quá trình h c t p và th c hi n ñ tài, và các th y cô th nh gi ng ñã gi ng d y tôi trong su t khóa h c. Đ c bi t, tôi xin kính g i l i c m ơn ñ n th y Nguy n Lâm Đi n, ngư i ñã hư ng d n ñ tôi hoàn thành khóa lu n. Đ ng th i, tôi cũng g i l i c m ơn ñ n gia ñình và b n bè ñã giúp ñ và ñ ng viên tôi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u. Trân tr ng c m ơn! Sinh viên th c hi n Nguy n Th Bé
L I CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñ tài này là do chính tôi th c hi n, các s li u và k t qu phân tích trong ñ tài là trung th c, ñ tài không trùng v i b t c ñ tài nào. Sinh viên th c hi n Nguy n Th Bé
M CL C M Đ U.................................................................................................................1 1. Lí do ch n ñ tài ..................................................................................................1 2. M c ñích nghiên c u............................................................................................2 3. L ch s nghiên c u v n ñ ....................................................................................2 4. Ph m vi nghiên c u..............................................................................................5 5. Phương pháp nghiên c u......................................................................................6 CHƯƠNG 1: NGUY N KH I V I TH LO I TRUY N NG N 1.1. Nh ng nét chính v tác gia Nguy n Kh i .........................................................7 1.1.1. Sơ lư c v ti u s và con ngư i......................................................................7 1.1.2. Quá trình sáng tác...........................................................................................8 1.2. Th lo i truy n ng n trong sáng tác c a Nguy n Kh i..................................... 14 1.2.1. Nh ng c m h ng n i b t trong truy n ng n Nguy n Kh i ............................ 14 1.2.2. Đ c ñi m ngh thu t c a truy n ng n Nguy n Kh i ..................................... 16 CHƯƠNG 2: NH NG V Đ P C A NGƯ I PH N TRONG TRUY N NG N NGUY N KH I SAU 1975 2.1. Ngư i ph n ch u thương ch u khó và giàu ñ c hi sinh.................................. 19 2.1.1. Ngư i ph n ch u thương ch u khó ............................................................. 19 2.1.2. Ngư i ph n giàu ñ c hi sinh ..................................................................... 23 2.2. S th y chung nghĩa tình và ñ m ñang tháo vát............................................... 28 2.2.1. S th y chung nghĩa tình.............................................................................. 28 2.2.2. S ñ m ñang tháo vát ................................................................................... 33 2.3. Ý th c gi gìn nét ñ p truy n th ng c a gia ñình ............................................ 36 2.3.1. Nét ñ p trong tình c m gia ñình.................................................................... 36 2.3.2 .Nét ñ p trong sinh ho t gia ñình ................................................................... 39 CHƯƠNG 3: NGH THU T TH HI N HÌNH NH NGƯ I PH N TRONG TRUY N NG N NGUY N KH I SAU 1975 3.1. Ngh thu t gi i thi u và kh c h a ngo i hình nhân v t n ............................... 43 3.1.1. Ngh thu t gi i thi u nhân v t n ................................................................. 43 3.1.2. Ngh thu t kh c h a ngo i hình nhân v t n ................................................ 47 3.2. Ngh thu t th hi n tâm tr ng nhân v t n ...................................................... 52
3.2.1. Th hi n tâm tr ng nhân v t qua ngôn ng ñ c tho i và ñ i tho i................. 52 3.2.2. Th hi n tâm tr ng nhân v t qua xung ñ t, mâu thu n n i tâm ..................... 56 3.3. Ngh thu t th hi n hành ñ ng c a nhân v t n ............................................... 58 3.3.1. Hành ñ ng th hi n s ch u thương, ch u khó............................................... 58 3.3.2. Hành ñ ng th hi n s gi gìn v ñ p truy n th ng ...................................... 60 K T LU N .......................................................................................................... 64 TÀI LI U THAM KH O ................................................................................... 66
M Đ U 1. Lí do ch n ñ tài Nhà văn Nguy n Kh i là m t trong s nh ng cây bút tiêu bi u c a n n văn xuôi cách m ng sau 1945. Ông thu c s ít nhà văn s m xác ñ nh cho mình m t quan ñi m ñ c ñáo v ngh thu t, v vai trò văn h c và trách nhi m c a m t nhà văn. Nguy n Kh i là m t nhà văn có s c vi t d o dai, b n b và luôn có m t nh ng nơi “mũi nh n” c a cu c s ng. Các sáng tác c a ông ña ph n ñ u hư ng ñ n vi c th hi n nh ng m ng hi n th c l n có ý nghĩa tiêu bi u cho hi n th c ñ i s ng, nó g n li n v i nh ng v n ñ th i s - chính tr , bám sát vào nhi m v cơ b n c a m i m t giai ño n cách m ng ñ ng th i l i ñi sâu vào nghiên c u, khám phá nh ng bí n c a cu c s ng và nh ng khía c nh ph c t p c a tâm lí con ngư i. V i ngòi bút hi n th c ñ c s c, năng l c quan sát và óc phân tích s c s o, Nguy n Kh i ñã ñem ñ n cho ngư i ñ c nh ng trang văn mang hơi th c a cu c s ng ñ t nư c và con ngư i ñương th i. Trư c năm 1975 Nguy n Kh i ñư c bi t ñ n qua nhi u tác ph m như Xung ñ t, Mùa l c, Ngư i tr v , Ch t ch huy n, T m nhìn xa…t t c nh ng v n ñ ñư c ñ t ra trong các tác ph m trên luôn là nh ng v n ñ nóng h i c a th i ñ i lúc b y gi như cu c ñ u tranh giai c p gay g t trong th i gian sau hòa bình, là cu c ñ u tranh v i nh ng tàn tích cũ ñ xây d ng cu c s ng m i v i bi t bao v n ñ ñư c ñ t ra ñ i v i nh ng ngư i cán b trên con ñư ng c i t o và xây d ng xã h i ch nghĩa. Đ n nh ng năm sau 1975, trong s nghi p xây d ng ch nghĩa xã h i trên c nư c, ñ c bi t là th i kì ñ i m i, Nguy n Kh i ñã th hi n trong các tác ph m nhi u lo i ngư i v i cách nghĩ, cách s ng và nhìn chung là thái ñ c a h trư c nh ng v n ñ m i ñ t ra trong th i cu c v n r t ña d ng và ñ y ph c t p. giai ño n này tác gi ñ t bi t quan tâm ñ n ñ o ñ c và l i s ng c a con ngư i trư c s bi n ñ i c a các giá tr trong th i bu i kinh t th trư ng. Cũng chính th i ñi m này thì hình nh ngư i ph n xu t hi n khá nhi u trong các tác ph m c a ông, h xu t hi n như m t ph n không th thi u trong vi c th hi n nh ng nét ñ p cũng như nh ng ph m ch t cao quý c a ngư i ph n Vi t Nam, ñ ng th i cũng th hi n ư c mu n cuar Nguy n Kh i trong vi c gìn gi nh ng nét ñ p văn hóa truy n th ng c a dân t c 1
trong các m i quan h v i gia ñình và xã h i… Vì v y có th nói hình nh ngư i ph n là m t nét ñ c s c trong truy n ng n Nguy n Kh i sau 1975. T nh ng lí do trên nên tôi ñã ch n ñ tài Hình nh ngư i ph n trong truy n ng n Nguy n Kh i sau 1975 v i mong mu n tìm hi u sâu s c và toàn di n hơn c a truy n ng n Nguy n Kh i và nh ng ñóng góp c a ông cho truy n ng n Vi t Nam hi n ñ i. 2. M c ñích nghiên c u Tìm hi u v Hình nh ngư i ph n trong truy n ng n Nguy n Kh i sau 1975 ñ th y rõ hơn nh ng v ñ p c a tâm h n, và nh ng ph m ch t cao quý ngư i ph n . Đi vào tìm hi u v hình nh ngư i ph n trong truy n ng n Nguy n Kh i ñ t ñó ta th y ñư c tài năng ngh thu t c a ông trong miêu t và kh c h a hình tư ng nhân v t ngư i ph n v i nh ng v ñ p v tâm h n. Đ ng th i cũng th y rõ cách ti p c n hi n th c ñ c ñáo, cái nhìn s c s o và ñ y tinh t nh ng khía c nh c a cu c s ng c a nhà văn. Sau quá trình nghiên c u ñ tài này s giúp chúng ta tích lũy ñư c thêm v n ki n th c, và là tư li u thi t th c, ñ trên cơ s ñó hi u hơn v văn chương c a Nguy n Kh i. 3. L ch s nghiên c u v n ñ Ch ng ñư ng sáng tác c a Nguy n Kh i luôn g n li n v i nh ng bư c ñi c a ñ t nư c, nh ng sáng tác c a ông bao gi cũng nh m th ng vào ñ i s ng hi n t i ñ th c t nh ngư i ñ c cùng nghĩ. Chính vì v y nh ng nh ng sáng tác c a ông luôn ñư c ñông ñ o b n ñ c ñón nh n, không ch th các tác ph m c a ông cũng là ñ tài cu n hút s chú ý, tìm hi u c a không ít ngư i trong gi i nghiên c u và phê bình văn h c. Vì v y ta th y cùng v i s ra ñ i c a hàng lo t các tác ph m ngh thu t c a Nguy n Kh i, còn có m t s lư ng khá l n, khá phong phú nh ng bài nghiên c u phê bình v Nguy n Kh i ñư c công b dư i nhi u d ng khác nhau và ñ c p ñ n nhi u phương di n khác nhau trong sáng tác Nguy n Kh i. Nhóm nh ng ý ki n ñánh giá chung v th lo i truy n ng n c a Nguy n Kh i Sáng tác c a Nguy n Kh i v a nóng h i tính th i s v a có t m khái quát v nhi u v n ñ thi t c t ñ t ra t ñ i s ng xã h i và con ngư i ñương th i. Tác ph m 2
c a ông, vì th , luôn ñư c gi i nghiên c u phê bình quan tâm lu n bàn và ñông ñ o b n ñ c hào h ng ñón nh n. Đúng như ý ki n c a Vương Trí Nhàn trong L i gi i thi u Tuy n t p Nguy n Kh i: “Ông là m t trong nh ng nhà văn d n ñ u th i ñ i. Sáng tác c a ông luôn luôn ñánh d u nh ng bi n chuy n c a xã h i. V i cu c cách m ng này, nh ng năm tháng ñ u tranh gian kh này, tác ph m c a ông là m t b ng ch ng, m t tài li u tham kh o th c s . Và mu n hi u con ngư i th i ñ i v i t t c nh ng cái hay cái d c a h , ñ i s ng tinh th n c a h , ph i ñ c Nguy n Kh i” [15; tr.61]. V i ngòi bút hi n th c ñ c s c, năng l c quan sát và óc phân tích s c s o, Nguy n Kh i ñã ñem ñ n cho ngư i ñ c nh ng trang văn mang hơi th c a cu c s ng ñ t nư c và con ngư i ñương th i. Hay trong bài vi t Nguy n Kh i trong s v n ñ ng c a văn h c cách m ng t sau năm 1945, Vương Trí Nhàn ñã giúp ngư i ñ c nh n ra nét căn b n trong sáng tác c a Nguy n Kh i th i kỳ ñ i m i là: “Cái nhìn s c s o v n có t s m và khao khát có m t trong ngày hôm nay. Đ i tho i v i chính mình và t phát hi n tr l i - m t phong cách v a dân dã v a hi n ñ i”[14; tr.114]. Trong chuyên lu n Gi ng ñi u tr n thu t trong truy n ng n Nguy n Kh i nh ng năm tám mươi ñ n nay, Bích Thu ñã t p trung s chú ý vào m t y u t quan tr ng t o nên phong cách ngh thu t c a Nguy n Kh i, cũng là m t y u t ñ c trưng c a hình tư ng tác gi . Theo Bích Thu: “S c chinh ph c c a truy n ng n Nguy n Kh i nh ng năm g n ñây m t ph n ñáng k là do ngh thu t k chuy n, trong ñó gi ng ñi u tr n thu t là m t trong nh ng y u t quan tr ng làm nên s c h p d n trong các sáng tác t s c a nhà văn”[21; tr.122]. Tác gi ñã ch ra s ph c h p gi ng ñi u ñư c th hi n trong sáng tác c a Nguy n Kh i như: gi ng tri t lý, tranh bi n; gi ng ñi u th hi n s tr i nghi m cá nhân, tâm tình, chia s ; gi ng hài hư c hóm h nh... K t thúc bài vi t, tác gi kh ng ñ nh: Sáng tác c a Nguy n Kh i t nh ng năm tám mươi cho ñ n nay không “ch ch ra kh i quy lu t ti p n i và ñ t ño n c a quá trình văn h c. M t gi ng ñi u tr n thu t ch u s c hút c a ch nghĩa tâm lý, k t h p k , t , phân tích m t cách linh ho t, thông minh và s c s o. L i văn ngh thu t Nguy n Kh i là l i nhi u gi ng, ñư c cá th hoá, mang tính ñ i tho i c a t s hi n ñ i”[21; tr.132]. Trong cu n Nhà văn Vi t Nam 1945- 1975 (t p II) Phan C Đ ñã ch ra phong cách văn xuôi hi n th c t nh táo trong sáng tác c a Nguy n Kh i. Theo ông, 3
s c h p d n c a truy n ng n Nguy n Kh i là nh nh ng chi ti t tâm lý sâu s c và chi ti t s vi c s ng ñ ng: “Truy n ng n và truy n v a có màu s c trí tu c a Nguy n Kh i v n t o nên m t s c h p d n ñ c bi t nh tính th i s nh y bén c a các s ki n và ý nghĩa lâu dài c a các v n ñ ñ t ra, nh nh ng chi ti t tâm lý sâu s c và chi ti t s vi c s ng ñ ng - nh ng chi ti t ñó l p lánh r i rác trong các truy n c a anh - nh l i k chuy n linh ho t trong ñó có s k t h p khi u quan sát tinh t c a ngh sĩ trên m t tr n tư tư ng”[4; tr.51]. Như v y, cái nhìn ngh thu t th hi n trong h th ng chi ti t - m t trong nh ng y u t ñ c trưng c a hình tư ng tác gi ñã ñư c Phan C Đ kh ng ñ nh và coi như m t d u hi u t o nên s h p d n c a truy n ng n Nguy n Kh i. Đoàn Tr ng Huy trong bài vi t Vài ñ c ñi m phong cách ngh thu t Nguy n Kh i ñã nh n ra tính ch t ña gi ng ñi u trong sáng tác Nguy n Kh i: “Ngôn ng c a Nguy n Kh i giàu ch t s ng, ch t văn xuôi là ngôn ng hi n th c. Đ c bi t là tính ch t nhi u gi ng ñi u. Nhà văn thư ng ñ ng nhi u góc ñ , nhi u bình di n ñ t và k . Không ch k b ng gi ng c a mình, b ng l i c a ngư i d n truy n, tác gi còn bi t bi n hoá thành nhi u gi ng ñi u phong phú khác nhau”[6; tr.98]. Trong Th gi i nhân v t Nguy n Kh i trong c m h ng nghiên c u phân tích Đào Th y Nguyên ñã kh ng ñ nh r ng “Sau ngư i ch ng, ngư i cha, Nguy n Kh i chú ý ñ n vai trò và v trí c a ngư i v , ngư i m . Theo nhà văn, ngư i nhen nhóm và gìn gi ng c l a yêu thương trong các ngôi nhà bao gi cũng là nh ng ngư i ph n l ng l mà can trư ng ch ng ch i v i bão giông cu c ñ i ñ t o d ng m t cu c s ng gia ñình yên m trong nh ng hoàn c nh nhi u éo le, tr c tr ”[12; tr.166]. Hay “Nh ng ngư i ph n trong Ngư i v , Chút ph n c a ñ i, N p nhà, M t ngư i Hà N i ; nh ng nhà văn, nhà báo trong Ngư i k chuy n thuê, L c th i, M t th i gió b i… ñ u là nh ng con ngư i bi t gi u gìn ph m giá và nhân cách b ng chính ngh l c và lòng t tr ng c a mình. Lý trí luôn là ngư i b n d n d t và mách b o ñ h có th s ng t t hơn, trong b t kì c nh ng nào”[12; tr.158]. Tr n Thanh Phương trong Nguy n Kh i v i “Hà N i trong m t tôi” cũng ñã ñ c p ñ n hình nh ngư i ph n “Đó là m t bà cô su t ñ i chăm lo gi gìn gia phong c a th h dòng h (N p nhà); m t bà c n Măm “ch là ngư i ñàn bà t m thư ng thôi nhưng cách ng x m t ñ i không thay ñ i c a bà l i ch ng t m thư ng m t chút nào” (Ngư i c a ngày xưa);.v.v. Nh ng nhân v t như th v i cách 4
s ng r t riêng c a mình, h ñã góp ph n gi gìn cho Hà N i cái v v n có c a nó. Vi t v h , hình như Nguy n Kh i mu n kh ng ñ nh r ng nh ng gia ñình dòng dõi l i luôn có c t cách s ng v ng vàng sao cho x ng ñáng v i dòng dõi c a h , b t ch p th i th thay ñ i th nào”[18; tr.395]. Vũ Kỳ Hương cùng t ng nh c ñ n ngư i ph n trong Thi pháp trong truy n ng n Nguy n Kh i sau 1975 “M nuôi con gian lao c c kh không ng i b n th u, có kh c c ñ n ñâu thì nh ng ngư i m cũng nghĩ r ng ñó là n i kh c c c a h nh phúc. Nhưng khi con cái trư ng thành l i th ơ, xa lánh, th m chí khinh r , x u h v m (M và các con, M t m ch ng tuy t v i, Chúng tôi và b n h n). V chê ch ng không có kh năng làm ra nhi u ti n nên b theo ngư i khác (Đàn bà)…”[5] Trong Nh ng ch ng ñư ng văn Nguy n Kh i, Hà Công Tài cũng t ng ñ c p ñ n hình nh ngư i ph n trong sáng tác c a Nguy n Kh i sau 1975, ñó là “cô Hi n, m t ngư i bình thư ng như bao ngư i bình thư ng khác nhưng trong suy nghĩ và tình c m c a bà l i n gi u nhi u giá tr nhân văn và làm nên m t phong thái Hà N i”. Hay “M t bà cô su t ñ i chăm lo gi u gìn gia phong c a m t dòng h (N p nhà)”[20; tr.30]. Hình tư ng tác gi trong truy n ng n Nguy n Kh i th i kì ñ i m i thì Hoàng Th Anh cũng ñã t ng nói v ngư i ph n “trong truy n ng n N ng chi u nhà văn l i phát hi n ra nh ng thay ñ i tinh t trong tâm h n nh ng ngư i già ñang ñư c h i sinh vì tình yêu. Đó là câu chuy n c a ch Bơ, m t bà ch h , "năm nh n l i xu t giá v a tròn b y ch c tu i"”[1; tr.47]. Nh ng công trình nghiên c u trên ñã giúp cho ngư i ñ c m t hình dung khá c th v Nguy n Kh i c s nghi p sáng tác, giá tr tác ph m cùng phong cách riêng c a ông. H u h t các tác gi ñ u kh ng ñ nh r ng: Nguy n Kh i là m t trong nh ng nhà văn tiêu bi u nh t c a n n văn h c Vi t Nam t sau 1945. 4. Ph m vi nghiên c u Lu n văn s ñi sâu tìm hi u, nghiên c u hình nh ngư i ph n trong truy n ng n Nguy n Kh i sau 1975. Đ tài ch y u ñi sâu vào khai thác hình nh ngư i ph n trong sáng tác c a Nguy n Kh i sau 1975 m t s tác ph m sau: C p v ch ng chân ñ ng T Th c, Ngư i v , Đ i kh , M và các con, Ngư i c a ngh , Chúng tôi và b n h n, M t ngư i Hà N i, N p nhà, Ch Mai, Má h ng, Ti n. 5
5. Phương pháp nghiên c u Đ có th ñ t ñư c m c ñích t t nh t trong quá trình nghiên c u, ngư i vi t ñã s d ng m t s phương pháp nghiên c u sau: V i phương pháp h th ng – c u trúc, ngư i vi t ti p c n v n ñ theo m t h th ng c u trúc ch t ch ñ trên cơ s ñó có th nhìn nh n và lí gi i v n ñ m t cách th u ñáo. V i phương pháp so sánh, ngư i vi t s so sánh hình nh ngư i ph n trong truyên ng n c a Nguy n Kh i trư c và sau 1975. Đ ng th i so sánh v i hình nh ngư i ph n trong truy n ng n c a m t s tác gi cùng th i ñ ch ra nh ng nét tương ñ ng và d bi t c a hình nh ngư i ph n . 6
Chương 1 NGUY N KH I V I TH LO I TRUY N NG N 1.1 Nh ng nét chính v tác gi Nguy n Kh i 1.1.1 Sơ lư c v ti u s và con ngư i Nguy n Kh i (03/12/1930 – 15/01/2008) tên khai sinh là Nguy n M nh Kh i. Ông sinh ngày 3 tháng 12 năm 1930, t i xã Hi n Nam, Hà N i, trong m t gia ñình viên ch c. Quê n i ông ph Hàng Than, thành ph Nam Đ nh; quê ngo i xã Hi u Nam, huy n Tiên L , t nh Hưng Yên. Thu nh ông s ng quê ngo i, có th i gian h c H i Phòng và Hà N i. V a h c xong năm th 3 m t trư ng trung h c t i Hà N i thì kháng chi n ch ng Pháp bùng n , ông r i thành ph , cùng m và em t n cư v quê ngo i. Năm 1946 ông tham gia kháng chi n th xã Hưng Yên. Đ n 1948, ông làm y tá ñ ng th i có vi t bài cho t Dân quân Hưng Yên. Nh v y, 1949, ông ñư c ñi u lên làm phóng viên cho t báo này. Cu i 1950, Nguy n Kh i ñi d l p nghiên c u văn ngh t i huy n Vĩnh L c, t nh Thanh Hóa, do h i văn ngh Trung ương và Chi h i Văn ngh Khu IV ph i h p t ch c. Tháng 5 năm 1955, Nguy n Kh i l i ñư c c ñi d tr i vi t c a hai Chi h i Văn ngh Liên Khu III và Liên Khu IV, t ch c Kim Tân, Thanh Hóa. Năm 1955, T ng c c Chính tr c ông tham gia tr i vi t truy n anh hùng. Năm 1956, Nguy n Kh i chuy n h n công tác v t Sinh ho t văn ngh c a T ng c c Chính tr . Liên t c trong 2 năm 1957, 1958 ông l n lư t cho in các t p trong ph n ñ u c a ti u thuy t Xung ñ t. V i tác ph m này Nguy n Kh i “b t ñ u ý th c v ch c năng ngư i c m bút và th t s bư c vào con ñư ng vi t truy n”. Nguy n Kh i là h i viên sáng l p H i Nhà văn Vi t Nam (1957). T Đ i h i l n th II (1963) cho ñ n hai kỳ Đ i h i III (1983) và Đ i h i IV (1989) ti p theo, ông là y viên Ban ch p hành r i y viên Ban thư ng v H i Nhà văn Vi t Nam. Năm 1985 và năm 1988, ông nh n Gi i thư ng c a H i Nhà văn Vi t Nam. Năm 2000, nh n Gi i thư ng văn h c ASEAN. Ngày 1 tháng 9 năm 2000, Nguy n Kh i ñã ñư c Ch t ch nư c ký quy t ñ nh phong t ng Gi i thư ng H Chí Minh (ñ t II) cho chum tác ph m G p g cu i năm, Xung ñ t, Cha và Con và… Sinh th i Nguy n Kh i ñã tâm s cùng b n ñ c: “N u như trái tim chưa ngu i l nh” thì nhà văn v n ñi và v n vi t. Và khi nhà văn ñã ñi vào cõi vĩnh h ng 7
thì nh ng tác ph m ngh thu t c a ông v n mãi ñư c b n ñ c ñón nh n. C cu c ñ i say mê lao ñ ng ngh thu t c a Nguy n Kh i mãi là t m gương sáng cho nh ng ngư i c m bút th h sau. 1.1.2 Quá trình sáng tác Trong su t hơn m t n a th k lao ñ ng sáng t o, Nguy n Kh i ñã ñ l i cho ñ i m t kh i lư ng khá l n tác ph m, ñem l i m t cái nhìn ngh thu t ñ c ñáo, m i m ch có riêng ông và là m t thành t u quan tr ng c a n n văn h c nư c nhà. Nguy n Kh i ñã t ng t chia quá trình sáng tác c a mình như sau làm hai giai ño n như sau: “T 1955 ñ n năm 1977 tôi sáng tác theo m t cách khác(…) t năm 1978 ñ n nay sáng tác theo m t cách khác”[20]. 1.1.2.1 Giai ño n sáng tác trư c 1978 Sau cách m ng tháng Tám, Nguy n Kh i b t ñ u tham gia cách m ng và làm quen v i ngh vi t, lúc ñ u là vi t báo, làm m t cán b tuyên hu n. Đó cũng là nh ng năm tháng kháng chi n ch ng Pháp di n ra sôi n i và hào hùng. Là m t chi n sĩ cách m ng, Nguy n Kh i nh n th c ñư c nhi m v c a ngư i c m bút, chính vì th trong giai ño n này, ông ñã vi t nhi u tác ph m ph c v cho công cu c ñ u tranh chung c a c dân t c. Nguy n Kh i m ñ u s nghi p văn chương b ng truy n ng n Ra ngoài trên t p chí Lúa M i c a chi h i văn ngh lien khu III năm 1950. Và ti p sau ñó là truy n v a Xây d ng ñư c vi t vào năm 1955. Nhưng như t nhà văn ñã ñánh giá, nh ng tác ph m y ñ u th t b i và không le lói chút tài năng nào c a ngư i c m bút. Đ n năm 1956 truy n ng n N m v ra ñ i thì ông m i xem N m v là truy n chính th c. Sau ñó trong hai năm 1957 – 1958, Nguy n Kh i b t ñ u cho xu t b n nh ng ph n ñ u tiên c a ti u thuy t Xung ñ t. Tác ph m này là k t qu c a chuy n ñi thâm nh p th c t c a ông vùng công giáo toàn tong thu c huy n Hòa H u t nh Nam Đ nh khi Đ ng ta ti n hành s a sai trong c i cách ru ng ñ t và b t ñ u cho cu c v n ñ ng phong trào h p tác hóa nông nghi p, tác ph m ph n ánh rõ nh ng mâu thu n gi a ta và ñ ch v i m i hình th c, b n ph n ñ ng ñ i l p tôn giáo ñ phá ho i thành qu cách m ng. Xung ñ t xu t hi n là m t s ki n ñáng chú ý trên văn ñàn lúc b y gi , ñư c dư lu n sôi n i ñón nh n và ñánh giá. Trong phong trào xây d ng vùng kinh t m i, hàn g n v t thương chi n tranh, Nguy n Kh i ñã có m t vùng nông trư ng Đi n Biên, nơi ngày ñêm ñang 8
di n ra công cu c lao ñ ng, xây d ng ch nghĩa xã h i – gieo m m xanh trên nh ng bãi chi n trư ng ñ m máu năm xưa, ông ñã vi t t p truy n Mùa l c (1960) trong ni m tin l c quan trư c cu c s ng m i. T nh ng thay ñ i c a cu c ñ i m i nhân v t, ngư i ñ c s nh n th y r ng chúng ta ñang s ng trong m t xã h i t t ñ p, ñó con ngư i chung s ng v i nhau b ng m t t m lòng chân thành và nhân ñ o. Ti p sau ñó là các tác ph m như T m nhìn xa, Ngư i tr v l n lư t ñã ra m t ñ c gi . Có th nói, cho ñ n nay T m nhìn xa v n là m t trong nh ng tác ph m hàng ñ u th hi n s nh y c m c a nhà văn v v n ñ nông thôn nói riêng và m i quan h gi a l i ích cá nhân và l i ích t p trong cu c xây d ng xã h i ch nghĩa nư c ta nói chung. T m nhìn xa và Ngư i tr v có th nói ñây là hai tác ph m ñánh d u m t bư c phát tri n m i trong tài năng c a Nguyên Kh i. Đó là s thành công trong vi c xây d ng nhân v t ph n di n v i nh ng cá tính rõ r t. Kh c ho thành công nh ng cá nhân tiên ti n là nh ng ñi n hình cho nh ng con ngư i m i trong xã h i xã h i ch nghĩa. Đó cũng chính là nh ng bư c ñi quan tr ng c a Nguy n Kh i giai ño n này. Khi mi n B c b Mĩ ñánh phá, Nguy n Kh i ñã k p th i có m t nh ng nơi nóng b ng nh t c a cu c chi n ñ u, ñ có th ti p t c cho ra ñ i nh ng sáng tác mang hơi th hào hùng c a cu c chi n ñ u ch ng Mĩ c u nư c. giai ño n này ông có các tác ph m như H s ng và chi n ñ u (kí s 1966); ñ n v i nh ng chi n sĩ công binh ñang tr n gi u m t ñ i ñi m c c kì ác li t Trư ng Sơn. Ông vi t Đư ng trong mây (ti u thuy t 1970); vào vùng ñ t l a Vĩnh Linh, ñ cùng v i nh ng con ngư i nơi ñây xông pha vư t m i nguy hi m ñ ñưa hàng ti p t ra C n C , ông có tác ph m Ra ñ o (1973). Qua ch ng ñư ng sáng tác trên, ta th y Nguy n Kh i ñã có cách nhìn nh n và l i vi t riêng ñ làm b t lên ñư c nh ng v n ñ b c thi t trong xã h i lúc b y gi . T t c ñã làm nên m t Nguy n Kh i không th l n l n v i b t kì m t tác gi nào khác. Nguy n Kh i ñã t ng nhìn nh n v quá trình sáng tác này c a mình như sau: “Tôi không thích nhân v t ch ñơn thu n m t chi u. Tôi mu n nhân v t c a mình l n lên trong d n v t, mâu thu n ñ ñ n v i ch nghĩa anh hùng cách m ng. Nhưng trong th i chi n, c nư c ñang lao vào cu c chi n tranh gi i phóng dân t c, mình 9
không th vi t như th ñư c. Vì v y, ñ khai thác nh ng nhân v t n i tâm, nay tôi ph i chuy n sang hư ng ñ tài khác”[20, tr.22] 1.1.2.2 Giai ño n sáng tác sau 1978 Sau 1975, ñ t nư c th ng nh t, ñây cũng là th i ñi m Nguy n Kh i ti p c n v i m t ñ i s ng hi n th c hoàn toàn m i m ñó là cu c s ng mi n Nam sau gi i phóng. Cu c cách m ng gi i phóng dân t c giành th ng l i, nó làm thay ñ i t t c m i phương di n trong ñ i s ng kinh t , chính tr , văn hóa, xã h i và c nh ng thói quen sinh ho t h ng ngày c a nhân dân. V n là m t ngư i nh y bén trư c cu c s ng nên Nguy n Kh i nhanh ch ng nh n ra ñư c s tác ñ ng m nh m c a s chuy n bi n trên t i các t ng l p, giai c p nhân dân mi n Nam. Cùng v i nh ng tr i nghi m c a b n thân và s trư ng thành trong nh n th c, Nguy n Kh i ñã cho ra ñ i nh ng tác ph m mang ý nghĩa thâm tr m và giàu tính tri t lí như: Cách m ng (k ch 1978), Hành trình ñ n t do ( k ch 1980), Kho ng kh c ñang s ng (k ch 1982); ti u thuy t: Cha và con và…(1979, G p g cu i năm (1982), Th i gian c a ngư i (1985)… Tính tri t lí th hi n rõ trong sáng tác c a Nguy n Kh i qua th lo i k ch, tri t lí v i tác gi , v i b n ñ c ñ tranh lu n ñi ñ n làm sáng t m t v n ñ nào ñó. Ti u thuy t Cha và con và… ti p t c ñ tài tôn giáo. Tác ph m G p g cu i năm th hi n kh năng l a ch n tình hu ng, s trư ng trong trong vi c miêu t ph n ánh nh ng cái ng n ngang, b b n, xô b c a cu c s ng. Ch v n v n trong vòng năm gi ñón phút giao th a nhà văn ñã nói lên ñư c bi t bao ñi u v n dang t n t i. Th i gian c a ngư i, thông qua t ng s ph n c a nhân v t, tác gi ñã bàn lu n, ñ i tho i v i b n ñ c v nh ng khía c nh ñ làm nên m i cu c ñ i c a con ngư i. M i ngư i chúng ta s ng trong cu c ñ i ch có m t kho ng th i gian không dài l m trong cái vô h n c a th i gian vũ tr , v y kéo dài th i gian ñó b ng cách nào? Đó là câu h i mà tác ph m mu n ñ t ra và m i g i m i ngư i cùng tr l i và gi i quy t. Th i kì ñ i m i t 1986, ñ c bi t là s xu t hi n c a n n kinh t th trư ng kéo theo nhi u s thay ñ i v các quan h xã h i và ngay c trong quan ni m v cu c s ng c a con ngư i, ñi u này ñã làm thay ñ i quan ni m v con ngư i c a nhà văn. Mà khi nh c ñ n nh ng nhà văn hàng ñ u trong công cu c ñ i m i văn h c thì tên tu i c a Nguy n Kh i v n luôn ñư c x p hàng ñ u. N u nh ng sáng tác c a ông trư c năm 1975 ch y u xoay quanh v n ñ cách m ng, ñó cũng chính là v n ñ chung c a c a c dân t c, ñ t nư c thì nh ng sáng tác c a Nguy n Kh i nh ng 10
năm sau 1975 l i tìm v v i s hiu qu nh, l ng l hơn c a nh ng cu c ñ i, nh ng s ph n con ngư i. Ông thi t tha ñi tìm cái ñ p ñang n gi u trong nh ng b b n c a cu c s ng ñ t ñó nhà văn t chiêm nghi m ñ tìm ra nh ng giá tri, nh ng v ñ p ñích th c trong cu c s ng. Vì v y ta th y giai ño n này nh ng sáng tác c a Nguy n Kh i có ph n nh nhàng, sâu l ng v i cái nhìn g n gũi hơn v i cu c s ng c a con ngư i. Ngoài ba cu n ti u thuy t: Đi u tra v m t cái ch t (1986), Vòng sóng ñ n vô cùng (1987), M t cõi nhân gian bé tí (1989). giai ño n này, Nguy n Kh i ch y u vi t v i th lo i truy n ng n. Nh ng truy n ng n c a ông ra ñ i t trư c ñ n nay luôn là s cu n hút ñ i v i ñ c gi và c gi i phê bình nghiên c u. M t gi t n ng nh t (1988), t p truy n M t ngư i Hà N i (1990) và m t s truy n ng n n i ti ng như: N p nhà, Chúng tôi và b n h n, Đ t kinh kì, M t ngư i Hà N i, N ng chi u… ch y u là vi t v nh ng con ngư i mà nhân cách, n p s ng c a h là nh ng tinh hoa c a m t Tràng An xưa, còn xót l i gi a bao b b n c a cu c s ng, nh ng tinh hoa y v n luôn l p lánh tron m i con ngư i nh bé, s ng l ng l m i ngõ ph , hay gi a ch n ph n hoa náo nhi t c a ñ t Hà thành. Trong giai ño n này, dù có bi t bao nhà văn ñã ch y theo th hi u v i nh ng m c ñ khác nhau, nhưng Nguy n Kh i v n gi ñư c phong cách c a mình, v n luôn tìm v và trân tr ng nh ng gì t t ñ p c a cu c s ng xưa kia. Đây cũng chính là th i kì ñ nh cao trong s nghi p sáng tác c a Nguy n Kh i. Càng v sau nh ng t p truy n c a ông càng có ch t lư ng và ñư c ñánh giá cao, th hi n rõ ñư c phong cách riêng c a mình như: Sư già chùa Th m và ông ñ i tá v hưu (1993), M t th i gió b i (1993). T p truy n ng n: Hà N i trong m t tôi (1995), Danh d , S ng ñ i (2002). Th i kì này, Nguy n Kh i r t ưu ái và ñ t bi t có duyên v i th lo i truy n ng n, và th lo i này ông ñã phát huy ñư c s trư ng ngòi bút c a mình. Truy n ng n c a Nguy n Kh i giàu tính ch t chiêm nghi m, s l ch lãm, tr i ñ i, khi n ngư i ñ c b cu n hút trư c bao nhiêu nh ng suy tư, trăn tr v s ph n nhân v t. Không d ng l i ñó, năm 2003, Nguy n Kh i cho ra ñ i m t quy n ti u thuy t mang tính ch t t truy n v i nhan ñ Thư ng ñ thì cư i. V i tác ph m này, ngư i ñ c v n nh n th y rõ ñư c ch t gi ng tri t lí, thích ñùa c t, t trào c a ông như ngày trư c. 11
Đánh giá v quá trình sáng tác c a Nguy n Kh i và nh ng gì mà nhà văn ñã ñóng góp cho n n văn chương nư c nhà, Vương Trí Nhàn vi t: “Ông ñã là m t trong nh ng nhà văn d n ñ u c a th i ñ i. V i cu c cách m ng này, nh ng năm tháng ñ u tranh gian kh này, tác ph m c a ông là m t b ng ch ng, m t tài li u tham kh o th c s . Và mu n hi u con ngư i th i ñ i v i t t c nh ng cái hay, cái d c a h , nh t là mu n hi u cách nghĩ c a h , ñ i s ng tinh th n c a h , ph i ñ c Nguy n Kh i”[14]. Men theo th i gian chúng ta ñã phác h a ch ng ñư ng ngh thu t hơn n a th k c m bút c a ñ i văn Nguy n Kh i. Ông là nhà văn c a lý tư ng, c a nh ng tri t lý nhân sinh, c a nh ng khát khao vô t n ñư c s ng ñ sáng t o nên nhi u tác ph m văn chương ñích th c ph c v cho s nghi p cách m ng c a dân t c cũng như nhi m v xây d ng con ngư i m i cho xã h i. 1.1.3 Quan ñi m ngh thu t Ngay t nh ng năm r t tr c a ngh c m bút, Nguy n Kh i ñã có m t quan ni m rõ ràng v thiên ch c c a văn h c. Ông cho r ng: “Tác ph m văn h c là m t m nh c a ñ i s ng chung, ph i tham gia tích c c vào cu c ñ u tranh cho s nghi p chung”[20; tr.31]. Cũng t ñó, Nguy n Kh i có m t ni m tin mãnh li t l y văn h c làm vũ khí chi n ñ u và ñem h t s c mình góp ph n tích c c vào vi c xây d ng cu c s ng. V i Nguy n Kh i ông xem “Ngh thu t là cu c tìm ki m mãi mãi” [6; tr.35]. Vì th , trong su t hành trình sáng t o ngh thu t, nhà văn không ng ng tìm tòi và khám phá cái m i, cái bí n c a ñ i s ng con ngư i. Ông cho r ng văn h c ph i b t ngu n t ñ i s ng, không th ch ng i nhà mà vi t nên tác ph m hay ñư c. Do v y, Nguy n Kh i luôn ñi tìm hi u th c t . Ông tâm s : “Đi, ñ hi u ñ i hơn, ñ vi t ñúng hơn... M i chuy n ñi ñ u g i cho tôi r t nhi u tò mò, r t nhi u thích thú, háo h c như k m i vào ngh . Vì tôi ñã có nh ng quan ni m ñúng hơn v con ngư i Vi t Nam hi n ñ i, v nh ng nhân v t văn h c có kh năng làm b n v i b n ñ c lâu dài” [8; tr.42]. Đi th c t ñ i v i Nguy n Kh i là ñ ki m tìm “tư li u” ñưa vào tác ph m. Vì v y nên nh ng ñ tài c a ông luôn nh m th ng vào cu c s ng hi n t i khi n cho tác ph m c a mình tr thành nơi giao ti p, ñ i tho i v i b n ñ c cùng th h và c nh ng b n ñ c th h sau c a tác gi , v i ông văn chương không ñơn thu n là m t th công c ñ giúp ngư i ta gi i trí, mà nó còn là nơi giúp cho 12
con ngư i ta nhìn th u ñáo hơn v cu c s ng hi n t i, b i vì có th nói r ng m i m t tác ph m c a Nguy n Kh i là m t th gi i thu nh c a cu c s ng hi n t i, m t th gi i ng n ngang, b b n, ông mu n m i ngư i có th nhìn vào ñó mà có th suy ng m, nhìn nh n ra ñư c nhi u v n ñ ñang di n ra th gi i xung quanh mà có th chúng ta v n chưa nhìn ra ñư c, nó có s ñan xen gi a cái cao c - th p hèn, t t – x u, tích c c – tiêu c c,... nó hòa quy n vào ñó bi t bao cung b c c a c m xúc. Vương Trí Nhàn cũng t ng nh n xét v các tác ph m c a Nguy n Kh i r ng “Đ n v i truy n c a ông, ngư i ta ñư c ñ n v i m t th gi i ña d ng hơn, nhi u s c thái hơn, cái anh hùng xen v i cái bình thư ng, cái ñáng căm gi n ñáng ph nh không thi u, nhưng còn bao nhiêu cái ñáng c m ñ ng, ñáng ñ tin yêu, nó góp ph n làm nên m t cu c s ng thú v có c ti ng cư i l n nư c m t”[14; tr.124]. Có th nói su t cu c ñ i c m bút c a c a mình, Nguy n Kh i luôn luôn ý th c s ng có trách nhi m v i xã h i, v i con ngư i. Ông luôn coi “văn h c là khoa h c c a lòng ngư i”. Vì v y ông luôn quan tâm miêu t ñ i s ng n i tâm c a nhân v t hơn là miêu t ngo i hình. Nhưng dù là miêu t v ñ p tâm h n hay v ñ p hình th thì m c ñích sáng tác c a ông cũng là ph c v con ngư i và ñ i s ng c a con ngư i. Quan ñi m này c a Nguy n Kh i g n li n v i quan ñi m c a nhà văn vô s n Nga M.Gorki (1868 – 1936): “Văn h c là nhân h c”[1; tr.45]. V i ông “Tác ph m là s k t tinh quá trình tư duy ngh thu t c a tác gi , bi n nh ng bi u tư ng, ý nghĩ, c m xúc bên trong c a nhà văn thành m t s th c văn hoá , xã h i khách quan cho m i ngư i soi ng m, suy nghĩ” [14; tr.241]. Chính vì v y nh ng trang vi t c a ông luôn mang ñ m hơi th c a cu c s ng, c a th i ñ i. Nh ng sáng tác c a ông luôn là nơi ñ ngư i ñ c có th tìm hi u, khám phá ra nh ng v n ñ c a xã h i, Vương Trí Nhàn cũng ñã t ng nh n xét r ng “Mu n hi u con ngư i th i ñ i v i t t c cái hay cái d c a h , nh t là mu n hi u cách nghĩ c a h , ñ i s ng tinh th n c a h ph i ñ c Nguy n Kh i”[15]. Chính t nh ng quan ñi m trên nên ta có th th y r ng Nguy n Kh i nhà văn thu c lo i càng vi t càng hay và càng có s c h p d n ñ i v i ngư i ñ c. Có ñư c ñi u ñó b i ông luôn tâm ni m: “Ph i say mê, ph i cu ng nhi t, ph i tri t ñ trong m i ni m tin và m i yêu ghét. Có như v y anh ta m i t o nên nh ng tác ph m ngh thu t có s c truy n c m mãnh li t”[5; tr. 45]. Chính cách nghĩ ñó, ngòi bút c a 13
Nguy n Kh i luôn hư ng ñ n m c ñích “gieo m m thi n trong tương lai” và “ngăn c n m m ác sinh sôi trong tương lai”. 1.2 Th lo i truy n ng n trong sáng tác c a Nguy n Kh i 1.2.1 Nh ng c m h ng n i b t trong truy n ng n Nguy n Kh i V.Biêlinxki t ng nói: “C m h ng là m t s c m nh hùng h u. Trong c m h ng nhà thơ là ngư i yêu say tư tư ng, như yêu cái ñ p, yêu m t sinh th , ñ m ñu i vào trong ñó và anh ta ng m nó không ph i b ng lý trí, lý tính, không ph i b ng tình c m hay m t năng l c nào ñó c a tâm h n, mà là b ng t t c s tràn ñ y và toàn v n c a tâm h n mình, và do ñó tư tư ng xu t hi n trong tác ph m không ph i là nh ng suy nghĩ tr u tư ng, không ph i là hình th c ch t c ng, mà là m t sáng t o s ng ñ ng” [19; tr.108]. Là m t nhà văn v n có năng l c quan sát, óc phân tích phê phán s c s o, ñ ng th i c ng v i kh năng nh y bén trong vi c nhìn nh n các v n ñ ñang x y ra xung quanh mình, vì th có th nói nh ng s v t, hi n tư ng hay t t c các v n ñ trong cu c s ng dư i cái nhìn c a ông thì m i th v i ông ñ u tr thành ngu n c m h ng d t dào ñ ông có th t o ra ñư c nh ng tác ph m mà cho ñ n hôm nay v n còn thu hút ñư c không ít các b n ñ c quan tâm. T năm 1965 tr v trư c: c m h ng chính ñ ông có th xây d ng thành công các tác ph m c a mình ñó chính công cu c xây d ng ch ñ m i – Xã h i ch nghĩa. Trong nh ng năm tham gia phong trào xây d ng quê hương m i và hàn g n v t thương chi n tranh, Nguy n Kh i ñã có ñ n v i nông trư ng Đi n Biên, m t nơi tiêu bi u thu c mi n r ng núi tây B c xa xôi c a T qu c. Nơi mà trư c ñây t ng là m t bãi chi n trư ng ñ m máu, nơi ñã di n ra cu c chi n tranh ác li t gi a quân ta v i k thù xâm lư c, ñã tr thành n i ám nh c a bi t bao ngư i. Nhưng b ng ngòi bút nh y c m v i cái m i cùng v i c m h ng nhân ñ o và c m h ng lãng m ng c a mình Nguy n Kh i ñã ñi sâu vào miêu t công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i mi n B c nư c ta, m t cu c s ng m i ñang ñư c d ng xây, v tình yêu, s ñ i thay và trách nhi m c a con ngư i trong xã h i. Nhà văn ñã ñ ng trên m nh ñ t “màu nhi m” y ñ nhìn ng m, ñ nh n xét, ñ ñánh giá nh ng s ki n và nh ng nhân v t c a mình, ñ tâm tình cùng b n ñ c. Nơi ñây cu c s ng và con ngư i h t s c g n gũi ñ i v i nhà văn, vì v y ông có ñi u ki n ñ phát bi u nhi u hơn nh ng suy nghĩ, ư c mơ c a mình. Đó cũng chính là nguyên nhân t o nên m ch tr tình ñ m th m trong nhi u truy n vi t v nông trư ng Đi n Biên c a Nguy n Kh i. Đa ph n nh ng 14