Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:201

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của Luận án là xác định cơ sở lý luận và chỉ ra thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Từ đó, đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRỌNG LĂNG HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI – 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRỌNG LĂNG HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI CỦA SINH VIÊN Ngành: TÂM LÝ HỌC Mã số: 9. 31. 04. 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Văn Hảo Hà Nội - 2021
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan, công trình nghiên cứu “Hành vi ủng hộ xã hội của sinh” là của riêng tác giả. Những dữ liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án trung thực và chưa ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Trọng Lăng
MỤC LỤC Trang DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH MỞ ĐẦU 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Chƣơng 1 HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI 1.1. Những nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội 9 1.2. Những nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên 26 Đánh giá các công trình nghiên cứu về hành vi ủng hộ 1.3. 29 xã hội Chƣơng 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI 2.1. Lý luận về hành vi và hành vi xã hội 32 2.2. Hành vi ủng hộ xã hội 37 2.3. Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên 55 Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội của 2.4. 60 sinh viên Chƣơng 3 TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Tổ chức nghiên cứu 67 3.2. Mẫu và địa bàn nghiên cứu 69 3.3. Phương pháp nghiên cứu 71 3.4 Tiêu chí đánh giá và thang đánh giá 77 Chƣơng 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN 4.1. Thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên 86 Các yếu tố ảnh hƣởng đến hành vi ủng hộ xã 4.2. 114 hội của sinh viên Phân tích trƣờng hợp chân dung tâm lý (điển 4.3. 129 hình) 4.4. Đề xuất các biện pháp thúc đẩy hành vi ủng hộ 136
xã hội của sinh viên KẾT LUẬN 145 KIẾN NGHỊ 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ 149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 150
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm n sâu sắc P S. TS. ê V n ảo đã tận tình hư ng d n và g i cho tôi những tư ng trong quá trình lựa chọn các vấn đ nghiên cứu của luận án, t o đi u kiện gi p đ , động viên đ tôi vư t qua nhi u khó kh n trong nghiên cứu. Tôi nhận đư c sự gi p đ đ trách nhiệm của các cán bộ hoa Tâm l -giáo d c và các Ph ng Quản l ào t o - ọc viện hoa học ã hội. Trong quá trình làm luận án của mình, không th không nhắc t i sự quan tâm, gi p đ nhiệt tình của S. TS. V V n ng và P S. TS. Ngu n Th ai an, luôn ch bảo, gi p đ tôi những l c khó kh n. in bà t sự cảm n sâu sắc t i tập th cán bộ, giảng viên của ọc viện hoa học ã hội. Tôi xin cảm n các b n đ ng nghiệp, các em sinh viên, an iám hiệu trư ng i học Trà Vinh đã t o mọi đi u kiện đ tôi hoàn thành luận án của mình. c biệt cảm n những ngư i thân trong gia đình đã động viên, quan tâm, dành th i gian đ tôi hoàn thiện luận án nà . Trong th i gian làm luận án, do kinh nghiệm nghiên cứu chưa nhi u nên luận án của tôi c n mắc nhi u l i và c n đư c góp , ch nh s a đ bản luận án ngà hoàn thiện h n. nh mong qu th , cô giáo và qu b n đ ng nghiệp, những ai quan tâm đến đ tài nghiên cứu nà đóng kiến, đ tôi có th ch nh s a, hoàn thiện luận án nà đư c tốt h n. Trân trọng cảm n à Nội, tháng 03 n m 2021 Nguyễn Trọng Lăng
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ SV Sinh viên DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên biểu bảng Trang Bảng 3.1. Đặc điểm mẫu khách thể 69 Bảng 3.2. Các công cụ khảo sát của đề tài 79 Bảng 4.3. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên 86 Bảng 4.4. Hành vi chia sẻ của sinh viên 89 Bảng 4.5. Mức độ tham gia hoạt động tình nguyện của sinh viên 91 Bảng 4.6: Mức độ tham gia tình nguyện của sinh viên 93 Bảng 4.7: Hành vi ủng hộ xã hội theo giới tính sinh viên 97 Bảng 4.8: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo dân tộc 98 Bảng 4.9: Mức độ thể hiện các hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên giữa 100 năm thứ nhất, thứ hai, thứ ba và năm thứ tư Bảng 4.10: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo khối ngành học 101 Bảng 4.11: Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo mức sống 103 Bảng 4.12: Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội theo niềm tin tôn 105 giáo Bảng 4.13: Mức độ tương quan Pearson giữa các hành vi ủng hộ xã hội 107 Bảng 4.14: So sánh mức độ lòng tin xã hội giữa nam và nữ sinh viên 109 Bảng 4.15: Sinh viên đánh giá người khác theo quan điểm của mình 110 Bảng 4.16: Thứ tự ưu tiên của các giá trị đối với sinh viên 111 Bảng 4.17: So sánh giữa nam và nữ về thứ tự ưu tiên các giá trị 113 Bảng 4.18. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng hành vi ủng hộ xã hội của 115 sinh viên
Tên biểu bảng Trang Bảng 4.19: Ảnh hưởng yếu tố xu hướng thực hiện đến hành vi ủng hộ 118 xã hội Bảng 4.20: Ảnh hưởng yếu tố niềm tin tôn giáo đến hành vi ủng hộ xã 119 hội Bảng 4.21: Ảnh hưởng các yếu tố môi trường đến hành vi ủng hộ xã hội 121 Bảng 4.22: Kiểm định sự khác biệt giữa các yếu tố với sinh viên các 122 năm Bảng 4.23: Mức độ tương quan Pearson giữa các yếu tố 123 Bảng 4.24. Tương quan giữa các yếu tố với hành vi ủng hộ xã hội của 124 sinh viên Bảng 4.25. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi chia sẻ của sinh viên 125 Bảng 4.26. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi vị tha của sinh viên 126 Bảng 4.27. Ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi tình nguyện của sinh 127 viên Bảng 4.28. Ảnh hưởng của các yếu tố đến Động cơ thúc đẩy hành vi 128 ủng hộ xã hội của sinh viên Bảng 4.29. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội chân dung tâm lý thứ 130 nhất Bảng 4.30. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội chân dung tâm lý thứ 133 hai Bảng 4.31. Mức độ thể hiện hành vi ủng hộ xã hội chân dung tâm lý thứ 135 ba Bảng 4.32. Đánh giá của sinh viên về các biện pháp nuôi dưỡng và thúc 141 đẩy hành vi ủng hộ xã hội Bảng 4.33: Kiểm định độ tương quan Pearson của các nhóm biện pháp 142 đề xuất
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH Tên biểu đồ Trang Hình 2.1. Khung lý thuyết về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên 65 Biểu đồ 1: Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh 115 viên (Điểm trung bình).
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hành vi ủng hộ xã hội - một khía cạnh rất quan trọng của xã hội hiện nay. Hành vi ủng hộ xã hội (prosocial behavior) hay còn gọi là hành vi vì xã hội và động cơ ấy đã trở thành sự quan tâm lớn của nhiều nhà Tâm lý học xã hội tập trung nghiên cứu. Hành vi ủng hộ xã hội hiểu một cách đơn giản hành vi mang đến lợi ích cho người khác. Đây là những hành vi tích cực trong xã hội và được khuyến khích thực hiện. Nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội đã được thực hiện nhiều trên thế giới. Song tại Việt Nam thì khái niệm này còn khá mới. Mặc dù, không dùng cụ thể thuật ngữ hành vi ủng hộ xã hội nhưng hành vi này đã được nhắc đến nhiều, thậm chí đã đi vào lịch sử nước nhà như hành vi đoàn kết, hợp tác, chia sẻ, vị tha… Trong những năm gần đây, các nhà khoa học tập trung nhiều vào các mặt tích cực - mặt sáng như các yếu tố giúp tăng cường sức khỏe tâm lý của cá nhân và xã hội. Nhiều công trình nghiên cứu trước cho thấy, hành vi ủng hộ xã hội có vai trò quan trọng trong sự phát triển xã hội. Tầm quan trọng ở mức độ tự trọng cao, làm sao để phát triển các mối quan hệ lâu bền và làm thế nào để tạo ra động lực duy trì các hành vi vị tha và giúp đỡ người khác. Green và Schneider cũng nhất trí rằng hành vi ủng hộ xã hội là hành vi học được. Nhà nghiên cứu đã tìm hiểu sâu hơn chính xác điều gì trẻ em học được qua quan sát, hành vi ủng hộ xã hội của người khác? Họ cho rằng cái quyết định hành vi ủng hộ xã hội không chỉ là sự cần thiết phải quan sát và bắt chước hành vi của người khác, mà cả khả năng hiểu được người khác [dẫn lại theo David Clarke, 2003]. Hành vi giúp đỡ, đoàn kết, hợp tác đã được ghi nhận ngay từ những giai đoạn đầu của lịch sử và nền văn hóa (trong đấu tranh sinh tồn, trong bảo vệ bộ tộc, bộ lạc,…) [Levine & Levine, 1992]. Hành vi ủng hộ xã hội bao gồm những hành vi như an ủi, giúp đỡ, chia sẻ và hành vi nhân ái, vị tha đối với người khác trong cộng đồng xã hội, biểu hiện truyền thống lâu đời của dân tộc Việt Nam ta với tinh thần “tối lửa tắt đèn có nhau”; “lá lành đùm lá rách”; “thương người như thể thương thân”, nhất là trong việc chống dịch Covid-19 và chống thiên tai tại các tỉnh miền 1
Trung. Những việc tình nguyện vì người khác càng có tác động lan tỏa trong cộng đồng, làm cho mọi người gắn kết hơn với nhau còn hơn bất cứ sự tuyên truyền, lời nói, sự kiện nào khác. Trong xã hội Việt Nam ta hiện nay, mọi người đều thừa nhận đời sống kinh tế của người dân ngày càng khá lên. Tuy nhiên, tình cảm và đạo đức lại có chiều xuống cấp. Trong đó, có hành vi ủng hộ xã hội hiểu theo nghĩa tích cực và cũng là vấn đề cơ bản của tâm lý học xã hội - một chuyên ngành nghiên cứu quan hệ xã hội và ảnh hưởng xã hội. Nghiên cứu mang tính chất cơ bản này sẽ góp phần tạo ra sự cân bằng hơn giữa các nghiên cứu tâm lý vốn hay thiên về phần tối, tiêu cực hơn là phần sáng, tích cực, cái thiện. Việc nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội còn mang ý nghĩa thực tiễn rất lớn trong xã hội Việt Nam hiện nay. Trong đó, có nhiều người đang tích cực tham gia phong trào xung kích, tình nguyện, hiến máu nhân đạo, thực hiện việc làm tử tế… nhưng một số khác cũng bị đánh giá là ích kỷ hay thậm chí thờ ơ, vô cảm. Từ cuối năm 2014 đến nay, truyền hình Việt Nam cũng bắt đầu một chương trình Việc t tế. Sau một năm phát sóng, 300 tấm gương, hành động đẹp, vì người khác hay xã hội được đã được tôn vinh, lan tỏa, người nhỏ tuổi nhất là một em học sinh lớp năm và người lớn tuổi nhất là một cụ già 93 tuổi. [dẫn lại theo Lê Văn Hảo, 2016]. Nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên có giá trị thực tiễn ứng dụng cho các nhà quản lý, các nhà giáo dục hay các bậc cha mẹ, khi họ muốn nuôi dưỡng lòng nhân ái, thúc đẩy các hành vi ủng hộ xã hội trong gia đình, nhà trường và cộng đồng. Điều này, lại càng đặc biệt có ý nghĩa trong một môi trường xã hội đang chuyển đổi, đan xen nhiều yếu tố tích cực và tiêu cực - hành vi chống đối xã hội như vi phạm pháp luật trong sinh viên, tâm lý con người dần bộc lộ nhiều điểm sáng và tối trong xã hội phức tạp hiện nay. Hành vi ủng hộ xã hội là sợi chỉ đỏ gắn kết cộng đồng giữa con người với con người, tạo ra sức mạnh đoàn kết chung để vượt qua những thời điểm khó khăn trong lịch sử một gia đình, cộng đồng hay một quốc gia. Hiểu biết về hành vi ủng hộ xã hội và động cơ ấy, cũng như các yếu tố cản trở và yếu tố thúc đẩy để nuôi dưỡng, phát triển các dạng hành vi tích cực cũng 2
chính là một cách hiệu quả đẩy lùi các hành vi tiêu cực, lệch chuẩn hay chống đối xã hội, vi phạm pháp luật vốn đang có xu hướng tăng trong giai đoạn hiện nay, nhất là ở sinh viên. Đặc biệt thanh niên nói chung và sinh viên ở các trường Đại học nói riêng là đội ngũ tri thức được đào tạo bài bản và tương lai là chủ nhân của đất nước. Bác Hồ đã từng dặn trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường: “Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân tộc Việt Nam có được vẻ vang sánh vai các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu” [Hồ Chí Minh, 1972, tr.12]. Với mong muốn tìm hiểu làm sáng tỏ các hành vi có ích, có lợi với người khác và cho xã hội trong sinh viên, chúng tôi hy vọng những kết quả nghiên cứu của luận án sẽ kịp thời góp phần vào việc xây dựng, bổ sung nền tảng cơ sở khoa học cho công tác định hướng, giáo dục hành vi tích cực, giúp cho sinh viên trở thành người tử tế, phát triển toàn diện nhân cách và đóng góp ngày càng tích cực hơn cho cộng đồng. Xuất phát từ những lý luận và thực tiễn đặt ra, chúng tôi lựa chọn đề tài “Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên” là vấn đề nghiên cứu của luận án. 2.Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Xác định cơ sở lý luận và chỉ ra thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Từ đó, đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 2.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. Hành vi ủng hộ xã hội trong nước và ngoài nước. 2.2.2. Xây dựng cơ sở lý luận về hành vi ủng hộ xã hội và hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. 2.2.3. Chỉ ra thực trạng về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên 2.2.4. Đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. 3
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn chúng tôi đề ra những giả thuyết nghiên cứu cho luận án cụ thể: - Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên ở mức độ thường xuyên qua các dạng hành vi: hành vi chia sẻ, hành vi vị tha và hành vi tình nguyện đối với người khác. Trong đó hành vi chia sẻ thể hiện rõ hơn so với các hành vi còn lại. - Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên bao gồm: cái tôi hiệu quả, tự kiểm soát, xu hướng thực hiện hành vi, niềm tin tôn giáo và các yếu tố môi trường giáo dục có ảnh hưởng nhiều nhất đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. 3.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. ối tư ng nghiên cứu: Mức độ và biểu hiện Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. 3.2. hách th nghiên cứu: Sinh viên Trường Đại học Trà Vinh 620 người (Thuộc 5 khối ngành: Khoa học xã hội - Kinh tế; Kỹ thuật - Công nghệ; Nông nghiệp - Thủy sản; Sư phạm; Sức khỏe). 3.3. Ph m vi nghiên cứu 3.3.1. i i h n nội dung Tìm hiểu hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên là một vấn đề khó khăn và phức tạp. Do vậy, luận án chỉ tập trung nghiên cứu những khía cạnh sau đây: - Đánh giá mức độ và biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên ở ba dạng hành vi ủng hộ xã hội cụ thể là: hành vi vị tha, hành vi chia sẻ, hành vi tình nguyện với người khác trong đời sống. - Luận án chỉ tập trung tìm hiểu một số yếu tố về mặt cá nhân ảnh hưởng đến thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo các tiêu chí: Cái tôi hiệu quả, Tự kiểm soát, xu hướng thực hiện hành vi xã hội, tôn giáo, các yếu tố môi trường. 4
3.3.2. i i h n v đ a bàn nghiên cứu Trường Đại học Trà Vinh thuộc đồng bằng sông Cửu Long. Trường có đặc trưng gần 30% sinh viên dân tộc khmer học tập. Trong mẫu nghiên cứu này chúng tôi chọn theo nguyên tắc tiện lợi trên 19% sinh viên dân tộc Khmer. Quy mô đào tạo là trên 18.000 nghìn sinh viên, ở nhiều tỉnh lân cận hội tụ về Trường Đại học Trà Vinh học tập, giao lưu và điều này càng thể hiện tính đa văn hóa trong môi trường Đại học ở Đồng bằng sông Cửu Long, miền Tây Nam Bộ. Thời gian nghiên cứu từ 4/2017 đến 6/2020 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở một số nguyên tắc phương pháp luận cơ bản của tâm lý học sau đây: 4.1.1. Ngu ên tắc khách quan: Nghiên cứu phải đảm bảo tính khách quan, trước hết là phải nghiên cứu từ chính bản thân sự vật, hiện tượng, phải xem xét sự vật, hiện tượng như chúng vốn có trong thực tế, ghi nhận mọi chi tiết, mọi biểu hiện của chúng. Nguyên tắc khách quan làm tăng tin cậy của các kết quả nghiên cứu và giúp các nghiên cứu ngày càng tiến gần hơn đến bản chất của tin cậy với vai trò thúc đẩy, định hướng, dẫn dắt, dự báo hành vi ủng hộ xã hội. 4.1.2. Ngu ên tắc ho t động - nhân cách: Hoạt động là phương thức tồn tại của con người, là yếu tố quyết định sự hình thành và phát triển nhân cách của mỗi cá nhân. Do đó, hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên phải nghiên cứu thông qua thực tiễn hoạt động học tập nhóm, công tác xã hội tình nguyện của sinh viên. Hành vi ủng hộ xã hội là sự phản ánh một phần điều kiện xã hội của nhóm, của cộng đồng mà sinh viên sinh sống, hoạt động trong đó. Đồng thời cũng là sản phẩm của hoạt động và học tập xã hội. Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên được tham gia trong các lớp học, tổ chức Đoàn, Hội sinh viên và xã hội. 5
4.1.3. Ngu ên tắc tiếp cận khoa học liên ngành: Hành vi ủng hộ xã hội đã được nhiều ngành khoa học nghiên cứu như: Tâm lý học xã hội, sinh lý học, xã hội học, giáo dục học, Tâm lý học xuyên văn hóa... Vì vậy, khi nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội cần phải tiếp cận liên ngành khoa học để có cách nhìn hệ thống, đầy đủ. 4.1.4. Ngu ên tắc phát tri n: Mỗi sự vật và hiện tượng trong tự nhiên hay trong mối quan hệ xã hội đều có quá trình nảy sinh, vận động và phát triển qua các hành vi ủng hộ xã hội trong từng giai đoạn phát triển lịch sử xã hội. Tâm lý cá nhân hay của xã hội đều nằm trong quy luật này, có sự phát triển và biến đổi về chất. Khi nghiên cứu các hiện tượng tâm lý xã hội, nhà khoa học cần xem xét chúng trong một quá trình phát triển. Các phƣơng pháp nghiên cứu: Để thực hiện và giải quyết các mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, luận án sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: 4.2. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - văn bản, tài liệu 4.3. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 4.3.1. Phương pháp chuyên gia 4.3.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi 4.3.3. Phương pháp phỏng vấn sâu 4.3.4. Phương pháp phân tích trường hợp (chân dung) tâm lý 4.3.5. Phương pháp xử lý số liệu bằng chương trình thống kê SPSS Việc mô tả chi tiết cụ thể về mục đích, cách thức tiến hành, thực hiện các phương pháp nghiên cứu cụ thể này sẽ được chúng tôi trình bày rõ hơn trong chương 3. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Trong luận án đã đưa ra được một tổng quan nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của giới trẻ, bao gồm sinh viên. Các hướng nghiên cứu, các dạng hành vi cụ thể là: hành vi chia sẻ, hành vi vị tha, hành vi tình nguyện và phân loại được hành vi ủng hộ xã hội. Kết quả nghiên cứu đã xây dựng được một hệ thống các khái niệm 6
căn bản để định hướng cho nghiên cứu thực tiễn. Từ đó, thao tác hóa khái niệm thành các chỉ báo đo lường được trong thực tiễn. - Nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội có ý nghĩa thiết thực, thể hiện tính nhân văn, mình vì mọi người và sự sẵn sàng chia sẻ trong quan hệ cá nhân sinh viên với cộng đồng, đặc biệt là những người yếu thế. Điều này cần có ở sinh viên và rất cần được giáo dục cho thế hệ trẻ hiện nay. - Việc chỉ ra được thực trạng mức độ và các biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội, so sánh với biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo nhiều biến số độc lập, ở mức độ thường xuyên, có nghĩa là phần lớn có sự cân bằng với hành vi chia sẻ, hành vi vị tha, hành vi tình nguyện, hành vi chia sẻ là nổi bật nhất và phân tích (trường hợp) chân dung tâm lý sinh viên và làm rõ các yếu tố ảnh hưởng, tác động đều đến hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất biện pháp, những nội dung, giáo dục hành vi ủng hộ xã hội, hành vi tích cực trong sinh viên hiện nay, cải thiện và phòng ngừa những hành vi tiêu cực, chống đối xã hội trong sinh viên. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. V m t l luận: - Kết quả nghiên cứu về lý luận của luận án góp phần bổ sung, làm giàu có thêm nguồn tri thức, hiểu biết khi nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên, làm sáng tỏ thêm lý luận về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên trong tâm lý học xã hội. Làm tư liệu lý luận trong đào tạo và giáo dục sinh viên và trong nghiên cứu Tâm lý học. - Nghiên cứu này cũng góp phần bổ sung vào một số khoảng trống nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Những vấn đề mà luận án chưa đi sâu nghiên cứu hoặc chưa giải quyết được có thể sẽ là những gợi ý cho các hướng nghiên cứu tiếp theo liên quan đến lĩnh vực này. 7
6.2. V thực ti n: - Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận án đóng góp vào việc nâng cao nhận thức, hiểu biết, tri thức về quan niệm, hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên, thông qua mô tả thực trạng mức độ biểu hiện hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Hành vi ủng hộ xã hội càng nhiều, sinh viên càng có nhiều cảm nhận hạnh phúc về cuộc sống. - Kết quả nghiên cứu thực trạng đã cung cấp hệ thống tư liệu về thực trạng hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. Có giá trị ứng dụng thực tiễn cho các nhà quản lý, các nhà giáo dục và các bậc cha mẹ, để nuôi dưỡng lòng nhân ái, thúc đẩy các hành vi ủng hộ xã hội trong mỗi gia đình, nhà trường phát triển nhân cách sinh viên. - Các biện pháp được đề xuất là tài liệu tham khảo cho các bậc cha mẹ, cán bộ quản lý giáo dục, thầy cô giáo và tổ chức Đoàn - Hội sinh viên vận dụng thúc đẩy hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên. 7. Cấu trúc của luận án Luận án bao gồm: Mở đầu, 4 chương Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Hành vi ủng hộ xã hội Chương 2. Cơ sở lý luận về Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên Chương 3. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu Chương 4. Kết quả nghiên cứu thực tiễn Hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên Kết luận và kiến nghị Danh mục tài liệu tham khảo Phụ lục. 8
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU HÀNH VI ỦNG HỘ XÃ HỘI Thông qua việc tìm hiểu về tình hình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên cho thấy, vấn đề này mặc dù được các tác giả trên thế giới quan tâm nghiên cứu từ lâu, song tại Việt Nam, vẫn là vấn đề mới được nhắc đến trong một vài năm trở lại đây. Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, chúng tôi nhận thấy, việc tổng quan tình hình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên theo vấn đề là phù hợp hơn về mặt khoa học. Trên quan điểm như vậy, tình hình nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội của sinh viên sẽ được trình bày một số nội dung chính dưới đây. 1.1. Những nghiên cứu về hành vi ủng hộ xã hội Hành vi ủng hộ xã hội về cơ bản bị bỏ quên, cho đến những năm 60 của thế kỷ XX. Lúc đó, hành vi ủng hộ xã hội được tập trung quan tâm thay thế dần cho các hành vi tiêu cực xã hội. Do thời điểm đó, các nhà khoa học nhận thức rằng hành vi tiêu cực như một mối đe dọa cho xã hội. Một số nhà nghiên cứu tin rằng, việc đi sâu nghiên cứu và tìm hiểu hành vi ủng hộ xã hội là cách thức cần thiết để hiểu hành vi tiêu cực xã hội cũng như để thúc đẩy sự thay đổi. Nhiều năm sau, nhận thức được tầm quan trọng của việc nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội trong việc điều tiết xã hội, hành vi xã hội tích cực đã được ghi nhận. Sự quan tâm đến việc phát triển hành vi ủng hộ xã hội xuất phát từ nhu cầu mong muốn xã hội vận hành một cách hài hòa [Kavussanu, Seal & Phillips, 2006]. Khi mà hành vi ủng hộ xã hội trở nên quan trọng hơn đối với các cá nhân và nhóm xã hội thì chúng đã được nghiên cứu một cách trọng tâm hơn và cũng được công nhận một cách phù hợp hơn. Sau này, các nhà hành vi học đã bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của việc ngăn chặn hành vi có hại thông qua việc tăng cường và hỗ trợ xây dựng các hành vi có ích. Từ đây, hành vi đạo đức cũng được quan tâm nghiên cứu. Hành vi ủng hộ xã hội cũng được xem là gắn kết rất chặt chẽ với yếu tố đạo đức [Bar-Tal, 1982]. 9
1.1.1. Những nghiên cứu v t m quan trọng của hành vi ủng hộ xã hội Ryan & Patrick [2001] cho rằng, hành vi ủng hộ xã hội là một yếu tố dự báo của sự thành công trong học tập, xã hội và đời sống tình cảm sau này. Sự phát triển lành mạnh và tích cực về mặt xã hội ở người trẻ tuổi có tương quan với sự phát triển nhận thức, từ đó tạo ra một nền tảng vững chắc cho thành tích học trong tương lai. Trẻ em và thanh thiếu niên thực hiện nhiều hành vi ủng hộ xã hội đã được chứng minh rằng có nhiều cơ hội hơn để đạt được thành công học tập ở trường [Roeser và cộng sự, 2000]. Hành vi đạo đức/ ủng hộ xã hội khi được hình thành sớm cũng có hiệu quả trong việc phòng tránh các chứng trầm cảm và trong việc thúc đẩy thành tích học tập [Bandura và cộng sự 1996a]. Một thái độ tích cực và hành vi ủng hộ xã hội dẫn đến các mối quan hệ tốt với những người khác và giúp nâng cao mức độ tự tin của người đó [Barry & Wentzel, 2006]. Eisenberg & Mussen [1989] trong nghiên cứu của mình đã chứng minh rằng, việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội mang đến hiệu quả tâm lý tích cực cho thanh thiếu niên, bao gồm việc làm tăng tính tự chủ và kỹ năng đối phó với các tình huống khó khăn trong cuộc sống. Hầu hết thanh thiếu niên hành động mang tính ủng hộ xã hội bằng cách tuân thủ theo chuẩn mực xã hội để phù hợp với xã hội đó. Tuy nhiên, cũng có những thanh thiếu niên không tôn trọng các quy tắc chuẩn mực, thay vào đó là tham gia vào các hoạt động hoặc thực hiện các hành vi chống đối xã hội [Hoffman, 2008]. Hậu quả của các hành vi tiêu cực này có thể liên quan đến tình trạng thanh thiếu niên bỏ học hoặc ít tham gia các hoạt động mang tính tập thể và đồng đội. Khi thanh thiếu niên có những hành vi chống đối xã hội thì sẽ dễ dẫn đến những nguy cơ như: bỏ học, lạm dụng thuốc, quan hệ tình dục không an toàn, phá hủy các mối quan hệ xã hội [Walker, Colvin, & Ramsey, 1995]. Nếu hành vi tiêu cực này vẫn tồn tại và kéo dài, nhiều biện pháp sẽ được đưa ra, như đuổi học (nhưng biện pháp này lại thường là một trong những nguyên nhân gây gia tăng nhiều hơn các hành vi tiêu cực). Vì lý do này, hành vi ủng hộ xã hội là điều cần thiết trong sự phát triển xã hội. Thanh thiếu niên là một nhóm xã hội quan trọng vì họ có nhiều khả năng chống lại hành vi chuẩn mực, thay vào đó là những hành vi 10
mà các em cảm thấy phù hợp. Điều này thấy rõ nhất trong thanh thiếu niên độ tuổi từ 7 đến 17 tuổi. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội mang lại nhiều lợi ích về thể chất cũng như tinh thần, chẳng hạn như: Các hành động tích cực giúp con người tăng cường các cảm giác hạnh phúc [Kurtz, Lyubomirsky, 2008]; [McGowen, 2006]; Hành vi ủng hộ xã hội có tương quan thuận với chất lượng các mối quan hệ [Helgeson, 1994] và làm giảm tỉ lệ tử vong ở người [Brown và cộng sự 2003]. Việc giúp đỡ người khác thậm chí còn mang đến dự đoán làm giảm tỉ lệ tử vong do căng thẳng Poulin và cộng sự [2013]. Theo Thoits & Hewitt (2001), công việc tình nguyện – một dạng của hành vi ủng hộ xã hội còn giúp tăng cường cảm nhận hạnh phúc, sự hài lòng trong cuộc sống, lòng tự trọng, ý thức kiểm soát cuộc sống, tăng cường sức khoẻ thể chất, giảm bớt chứng trầm cảm và giúp tăng đáng kể các lợi ích lâu dài [Piliavin & Siegl 2007]. Nhóm tác giả Dunn, Ashton-James, Hanson & Aknin [2010] còn chỉ ra rằng, việc chúng ta lấy tiền để giúp đỡ người khác còn mang lại hạnh phúc hơn là dùng số tiền đó để chi tiêu cho chính bản thân mình. Đem tiền cho hoạt động từ thiện, trên thực tế, kích hoạt vùng não liên quan đến phần thưởng [Harbaugh, Mayr & Burghart, 2007]. Từ đó, những người hạnh phúc hơn thường có hành động tích cực hơn và họ trải qua những mức độ hạnh phúc cao hơn bằng cách làm như vậy [Piliavin, 2003]. Như vậy, việc thực hiện các hành vi ủng hộ xã hội đã được nhiều tác giả khẳng định là mang lại nhiều lợi ích, chẳng hạn: mang lại sự thành công, mở rộng mối quan hệ, cảm nhận hạnh phúc, giảm tỉ lệ tử vong… Những kết quả tích cực này cho thấy, việc nghiên cứu hành vi ủng hộ xã hội trên khách thể thanh niên là điều nên làm, để chúng ta khuyến khích các hành vi ủng hộ xã hội trong thanh niên. Điều này sẽ giúp làm giảm các nguy cơ về hành vi chống đối xã hội, tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật trong thanh niên. 11